Epistulae

in hoc, ut arbitror, loco iuxta quorundam prudentiam euangelista piaculi reus est, quod ausus sit prophetae uerba ad dei referre personam. scribit supra dictus euangelista ad angeli monitum tulisse Ioseph paruolum et matrem eius et intrasse Aegyptum ibique mansisse usque ad obitum Herodis, ut inpleretur, quod dictum est a domino per prophetam: ex Aegypto uocaui filium meum. hoc nostri codices non habent, sed in Osee propheta iuxta Hebraicam scribitur ueritatemu.quia puer Israhel, [*]( 3 *Zacli. 12, 10 8 *Matth. 26, 31 11 Zach. 13, 7 14 cf. Matth. 2, 13-15 18 Matth. 2, 15 20 Os. 11, 1 (sec. Hebr.) ) [*]( 1 conpuncx. u W conpux. D 2 graeca mendis tantum non carent in uW, deprauata uel manca in cet. 3 aspiciunt 2 qui B 4 discrepant Zp.c.B euangelista u W -stae(e) cet. et uS, s. I. 2, om. cet. sept. 11 interpretum W sept. (-te S) interpretum cet. 5 sermone S spiritu D 7 praedicentem SDB 9 disp. ou. sat] aut W alt. in om. Q ebreo W 10 multum S est om. S 11 ex] et D propheta ZI) rogamus D 12 dispe(aD)rgantur WDS ut in hoc 2 13 quarundam u 14 scripsit S 16 paruol. uW parunl. cet. intr.] add. in D s. l. m2 S egypt. W egipt. BS 17 erodis u ut om. W adimpleretur fJ 18 est om. Q proph. dicentem IS cum Vulg. egipto WBS 19 oseae ItZD prophetam TV, om. S 20 hebreic. WD ebraic. 2 ner. scr. B uer.] add. cum ait 2 )

num omnino repudiandi sunt, qui istum locum, quia ad Christi maxime pertinet sacramentum, aliter transtulerunt, an danda potius uenia ut hominibus iuxta sententiam Iacobi dicentis: multa peccamus omnes; et, si quis in uerbo non peccat, iste perfectus est uir, potens refrenare omne corpus? illud uero, quod in eodem euangelista scribitur: et ueniens habitauit in ciuitate, quae dicitur Nazaret, ut inpleretur, quod dictum est per prophetam, quia Nazareus uocabitur, respondeant logodaedali et fastidiosi aestimatores omnium tractatorum, ubi legerint, discantque in Isaia positum.

nam in eo loco, ubi nos legimus atque transtulimus: et exiet uirga de radice Iesse et flos de radice conscendet, in Hebraeo iuxta linguae illius ἰδίωμα ita scriptum est: exiet uirga de radice Iesse et Nazareus de radice eius crescet. cur hoc [*]( 2 *Os. 11, 1 (sec. LXX) 7 *Iac. 3, 2 10 *Matth. 2, 23 13 cf. Plato Phaedrus 266 E. Cicero orator 39 15 *Esai. 11, 1 (sec. LXX) 17 *Esai. 11, 1 (sec. Hebr.) ) [*](1 dil. uTF et dil. (-xit Q) cet. est et dil. S egipto WBS meum] seq. iterum 514, 19 hoc nostri-515, 1 meum (514, 19 prophetam, 20 ebreicam, 515, 1 egipto) eadem manu deleta W 2 quo] quo et DS 3 est (t eras.) W dilexit Q egypto S egipto WB uocauit Q 4 filium W,2p.c.m2 num] nunc Wp.c. numquid B qui] quiafiTFZD 5 quia u qui cet. 6 Iac. sent. S 8 peccat] offendit S uir perf. est 2 potens—corp. del. m2 B potest SJZD et potest S 9 refrenari D 10 uen.] uenit et QDS ueniens et (et exp.) 2 ciuitatem uS quae dic. om. W 11 nazareth Ω,D(th ex ht)B natzareth W 12 prophetas S quoniam 2 nazareus uÜS natzareus W Dazaraeus cet. respondent W 13 locodedali DS loco de taliQ2 ergo dedali W loco et mali B (1. maliuoli p.c.m2) λογοδαίὸαλοι S 14 legerunt QD 2a.r. isaia uB isaiam W ysaia S esaia ΩΣ esaiam D 15 atque transt. om. Q et transt. in mg. 2 atque] et 2DS et u, om. cet. 16 eius ascendet (conscendet D) 2DBS in] et in QZDS ebrae(e)o W,2a.c. 17 illius IAIQMA u W eius idioma cet. ita—crescet] nazareus seribitur ÜZDS; uerba naz. scr. m2 deleta post 18 crescet exhibet B 18 gesse W nazareus u, W (z ex tz) nazaraeus cet. ) [*]( 33* )

Transeamus ad cetera — neque enim epistulae breuitas patitur diutius in singulis morari —: idem Matheus loquitur: hoc autem totum factum est, ut conpleretur, a domino quod dictum est per prophetam dicentem: ecce uirgo in utero habebit et pariet filium et uocabunt nomen eius Emmanuhel. quod Septuaginta transtulerunt: ecce uirgo in utero accipiet et pariet filium et uocabitis nomen eius Emmanuhel.

si uerba calumniantur, utique non est ipsud \'habebit\' et \'accipiet\' nec \'uocabunt\' et \'uocabitis\'. porro in Hebraeo ita scriptum legimus: ecce uirgo concipiet et pariet filium et uocabit nomen eius Emmanuhel. non Achaz, qui arguebatur infidelitatis, non Iudaei, qui erant dominum negaturi, sed uocabit, inquit, ipsa, quae concipiet, ipsa uirgo, quae pariet.

in eodem euangelista legimus Herodem aduentu magorum fuisse turbatum scribisque et sacerdotibus congregatis sciscitatum ab eis, ubi Christus nasceretur, illosque respondisse: in Bethlem Iudae; sic enim scriptum est in propheta: [*]( 5 *Matth. 1, 22-23 9 *Esai. 7, 14 (sec. LXX) 13 *Esai. 7, 14 (sec. Hebr.) 17 cf. Mattb. 2, 3-6 20 *Matth. 2, 5-6 ) [*](1 omiserint S transf. uerb. g pro] de W e S 2 sacrilegum Q2D mist. WBS 3 epistola W breu.] neritas S 4 in om. S morari u,Za.c. immorari cet. Matthaeus S 5 totum s. I. 2, om. Q impler. 2 adimpler. S a-est u quod dict. est a dom. cet. 7 uocabitur 2 8 emanuhel u,2a.c. emmanuel QB 10 uocabit W emanuhel Za.c. emmanuel uB emmanel Q 11 calumniantur 11 calu(oTF)m- (mpBS)niamur cet. ipsud u idem W ipsum cet. nec] et nec u neque S 12 uocabunt] uocabitnr 2 uocabitis] nocabis W ebreo TPx leg. ita scr. S ita] iuxta quod 2, om. [J 13 uocabis [J uocabitur 2 14 emanuhel Za.c.S emmanuel [JWB acaz W 16 uocauit uD pr. ipsa] ipsa uirgo B concipiet et 1V 17 eodem inquid D aduentu u aa(om.S) aduentam cet. 18 scrib.-scisc. om. W 20 bethlem Za.c. bethleem uQD,2p.c. betleem 1F bethlehem S belleem B iudaee W iudcae Q in] a B )

quanta inter Matheum et Septuaginta uerborum ordinisque discordia, magis hoc admiraberis, si Hebraicum uideas, in quo scriptum est: et tu, Bethlem Effratha, paruulus es in milibus Iuda; ex te mihi egredietur, qui sit dominator in Israhel. considera gradatim, quae ab euangelista sint posita: et tu, Bethlem, terra Iuda: pro \'terra Iuda\' in Hebraico habet (Effratha), in Septuaginta \'domus Effratha\'; nequaquam minima es in ducibus Iud a: in Septuaginta legitur \'modicus es, ut sis in milibus Iuda\', in Hebraeo \'paruulus es in milibus Iuda\' sensusque contrarius Septuaginta sibi in hoc dumtaxat loco et Hebraico concordante.

euangelista enim dixit, quod non sit paruulus in ducibus luda, cum e regione sit positum: \'paruulus quidem es et modicus; sed tamen de te mihi paruulo et modico [*]( 4 *Mich. 5, 2 (sec. LXX) 8 Mich. 5, 2 (sec. Hebr.) 11 Matth. 2, 6 13 *Matth. 2, 6 ) [*]( 1 bethlem u,Ia.c. bethleem QDB,Zp.c. betleem W bethlehem S 2 duc.] iudic. D de] ex QSDS ingredietur W 4 bethleem !JB,Zp.c. betleem W bethlehem S effrata ZBS efphrata W eufratha u (u exp.) D eufrata Q 5 ut sis ΩΣ,B s. l. (el. lin. 14), om. cet. de] ex B 6 in s. I. W quanta u W, add. sit (Bm2) cet. Matthaeum S 7 discordiam u mag. hoc] mag. uel sic mag. S 8 hebraicam ΩΣα.c. ebreicum W quo uW quo ita cet. bethlem Za.e. behtlem D bethleem u!J,Zp.c. betleem W bethlehem S belleem B 9 effratha u effrata ZBS efphrata W eufratha D eufrata Q paruulus in ras. m2B paraula Q 11 gratim W euangelistis Q sunt QZDS bethlem D betlem Za.c. bethleem uQB betleem W,Zp.e. bethlehem S 12 in hebr. pro terra iuda D pro terra iuda om. B ebreico W effrata BS efphrata W efrata u effratam QZ eufratham D 13 effrata QZBS errata u ephrata W cnfrata D; add. et pro S 14 due.] iudic. D alt. in] quod in QZDS 15 ebreo W 16 contr.] add. est S loco dumt. B 17 ebreico W in hebraico 2 19 es quidem S paruulo u parno cet. )