Epistulae

siue igitur calculum siue carbunculum lapidem accipimus, in calculo diuini sermonis ueritas et rigor, in carbunculo lucens doctrina et manifestamonstratur; eloquia enim domini eloquia casta, argentum igne probatum terrae, purgatum septuplum et alibi: mandatum domini lucidum, inluminans oculos.

quod autem ait: in manu habebat carbonem, manum intellegamus operationem, ut ibi: in manu linguae mors et uita et in psalmo: cadent in manu gladii. aut certe uere manus apparuit, ut per similitudinem humanae formae, dum manus cernitur porrigentis, propheta non timeat; iuxta quod et ipsum deum et angelos in humanas uidimus mutasse formas, ut metus uidentibus demeretur.

(19.) Septuaginta: et dixit: ecce tetigit hoc labia tua et auferet iniquitates tuas et peccata tua circumpurgabit; Aquila: ecce tetigit hoc labia tua et recedet iniquitas tua et peccatum tuum propitiabitur; ceteri interpretes in Aquilae uerba consentiunt.

primum necesse est, ut labia nostra tangantur; deinde, cum tacta fuerint, fugetur iniquitas et, cum iniquitas fuerit effugata, propitietur dominus, quia apud ipsum est propitiatio et secundum apostolum ipse est propitiatio pro peccatis nostris. purgatis autem peccatis nostris audibimus uocem domini [*](1 cf. Ei. 28, 18. 39, 11 4 *Ps. 11, 7 6 *Ps. 18, 9 7 *Esai. 6, 6 8 *Prou. 18, 21 9 *Ps. 62, 11 14 *Esai. 6, 7 21 cf. Ps. 129, 4 22 I Ioh. 2, 2 ) [*]( 1 in s. l. m2 2 3 uarietas 2 (ex uaritas), FS 5 terrae] eras. B, om. cet. purgatum in mg. m2 2 septuplo L 8 manum] manus BS manuum g intellegimus Zp.c.m2 ut ibi] alibi F 9 manus B I 10 uere om. D ut om. B 13 se mutasse S 14 tetigi 2 (ex tegi), S 15 aufert F (ex anfet), BS auferer D iniquitas (corr.) F circumpurgabit scripsi (cf. supra p. 74,14) purgabit S purgauit B purgat cet. 16 tetigi 2S hoc] hic g 18 consentiant L 19 nostra s. I. B tangant F contingantur (i ex a) 2 20 et om. L2 fugata B 21 est] et D tu (exp.) et F 23 purgati B audibimus scripsi audiuimus FL audieuimus B audiemus eet. )

(20.) Septuaginta: et audiui uocem domini dicentis: quem mittam et quis ibit ad populum istum? Aquila, Theodotion et Symmachus: et audiui uocem domini dicentis: quem mittam et quis ibit nobis? de conparatione Esaiae et Moysi, quomodo alius ministerium recusarit, alius ultro se offerens dura perpessus sit, in alio loco disputauimus.

sed ne uideremur aliquid praeterisse eorum, quas Iudaei uocant δευτερώσεις et in quibus uniuersam scientiam ponunt, nunc breuiter illud adtingimus, quare in Hebraeo sit positum: et quis ibit nobis? sicut enim in Genesi dicitur: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, ita et hic puto dictum: quis ibit nobis? «nobis\' autem quibus aliis aestimandum est, nisi patri et filio et spiritui sancto, quibus uadit, quicumque eorum obsequitur uoluntati?

et in eo quidem, quod unius loquentis persona proponitur, diuinitatis est unitas; in eo uero, quod dicitur \'nobis\', personarum diuersitas indicatur. legimus in Canticis Canticorum uocem sponsi dicentis ad sponsam: surge, ueni, proxima mea, sponsa mea, columba mea, quia ecce hiems transiit, pluuia abiit sibi. quando enim anima in cogitationum tranquillitate consedit, quando supra petram fundata [*]( 1 Esai. 6, 8 Esai. 6, 8 3 Esai. 6, 8 13 Gen. 1, 26 20 *Cant. 2, 10—11 23 cf. Matth. 7, 24-25 etc. ) [*]( 1 respondebimus BS -demus cet. 4 et] aut FSB 5 aquila et SBS et audiui-dicentis s. l. B 6 et] aut FSB nobis] seq. ras. 6 liit. S 8 recusaret FΣ,Ba.c. recusauerit S 9 sed] s. I. S, om. L uideamur S eor. praet. S earum S 10 quas] quos (quae m2) B uoc. deuterosis L,Za.c.B uoc. deuteron uel deuterosis FS,Ip.c. deuteron uoc. deuterosis D 11 illud s. I. L attingamus S 14 et s. I. L puto s. l. m2 F et quis S 15 extimandum B extimandus D 18 est LZ et cet. unitatis S,Fp.c.m2 unitatis est B 19 canticis] cantica L,2 (corr.), B 20 dicentis om. B sponsam] sponsa D ueni om. D 21 spousa] speciosa S 22 habiit S (corr.), B cogitatione tranquillitatem cocld. praetcr BS 23 consedit S consistit B consentit (s. l. Σ) cet. sentit S )

notandum autem, quomodo ad ld, quod dominus dixerat: quem mittam et quis ibit nobis? propheta ex parte responderit: ecce ego, mitte me et sequenti tacuerit intellegens nullum hominum dignum esse, qui deo pergeret et omne iter suum eius faceret esse, qui mitteret. quam humilitatem dominus aduertens, quod se secundis putaret indignum, imperauit sequentia dicens: uade.

(21.) Septuaginta: et dixi: ecce ego sum, mitte me; Aquila et Theodotion: ecce adsum, mitte me; Symmachus: ecce, mitte me. deus, qui uocauit ea, quae non sunt, quasi sint, et qui dixit: ego sum, qui sum, et alibi: qui est, misit me, quoscumque uocauerit, statim facit subsistere, quoniam omnia, quae absque eo sunt, non sunt.

unde propheta purgatus a uitiis ausus est dicere: ecce ego sum, licet in Latinis codicibus propter interpretum uarietatem \'sum\' non sit adpositum. quidam obseruandum putant, ad quos prophetas \'mittentis\' aut \'missi\' sermo dicatur, quod est Graece \'apostolus\', et hanc esse differentiam nolunt, ut, quicnmque mittantur, et prophetae sint pariter et apostoli, ad quos uero mittentis sermo non ponitur, tantum prophetae sint; quod ego [*](3 Esai. 6, 8 5 Esai. 6, 8 9 Esai. 6, 9 10 Esai. 6, 8 12 cf. Rom. 4, 17 13 Ei. 3, 14 Ex. 3, 14 ) [*]( 3 not. est B 4 responderet 2p.c.m2 respondit B 6 hominem L2 7 fac. eius B eius om. D 8 se] s. I. add. de m22 secundum F sequendi (quendi in ras. m2) B portaret F.Z (corr.) indignum s. I. m2 2 10 dixi ΣΒ dixit cet. sum om. D mitete D 12 uo- cat Bp.c,m2g 13 pr. qui s. 2. 2 14 me] seq. ras. 5 litt. 2 subsistere] add. quae (quod 5) satis daret (claret S) exemplis in uiuente matheo (ex mateo B, matthaeo S) euangelista et (et in s) lazaro IIII (quatriduano s) iam mortuo qui (ex quia B) statim ut sunt uocati a domino et ille sepulchrum auaritiae reliquid(t) et ille suete (iste suae g) mortis Bg 16 in s. Z. 2 17 uarietate L 18 appositum BS putans D prophetans FL,ZB(ex propheta m2) 20 uolnit F, eras. 2, om. S ut] ct L 21 pr. et om. 2 pariter s. I. 2 22 ponitur] sponte D )