Epistulae

quid autem est pietas nisi dei cultus ? et unde ille colitur nisi caritate ? caritas enim de corde puro et conscientia bona et fide non ficta magna et uera uirtus est, quia ipsa est et finis praecepti. merito dicta est fortis [*]( 4 cf. Ioh. 13,25; 21,20 *I Ioh. 1,8 8 cf. adu. Iouin. 112 lllac.3,2 13 Iac. 2,10 18 cf. I loh. 1,8 20*Hiob28,28 24 cf. ITim. 1,5 26 cf. Cant. 8,6 ) [*]( 1 si null. uit. om.AftDM 2 pr. qui g peccati D; add. est g 4 supra %M domini om.õ hominis β disc. Eug recumbebat (pec- J) eel. 6 nec ex ne A 7 ag. est diut. Eug.cod.Vat. forte hoc g hoc AftDM 8 iuuin. β 9 alt. etiam] eam β 10 intellectu β 12 pr. ait omSalt. ait Eug,om.cet. off. omnes g 14 autem om.$ aufendat g 16 dicit g affende § 17 exae(e M)stimet A,Ma.c.m2 militia AMa.r.,D 19 et] ut β 20 dixit-sap. omty autem] add. ipsa sapientia g 21 autem Eug ergo cel. toth hac β 22 dei s.l.m2A 23 eusebian ADM esebian J eusebia ^ planius Euy.cud.Vat. theo- sebian A$DM tehosebia$ autem om.5 24 pietas est g ille om.^ 25 enim Eug igitur cet. 26 ipsa-p. 234, 1 pr. quia om.5 et om.; tert. est ecrp.aS )

huic subseruit scientia, cum est utilis; nam sine illa inflat. quod uero illa aedificando inpleuerit, nihil ibi ista inane, quod inflet, inueniet. utilem porro scientiam definiendo monstrauit, ubi, cum dixisset: ecce pietas est sapientia, continuo subiunxit: a b stinere uero a malis scientia est.

cur ergo non dicimus, qui hanc uirtutem habet, habere omnes, cum plenitudo legis sit caritas ? an quanto magis est in homine, tanto magis est uirtute praeditus, quanto autem minus, tanto minus inest uirtus, quia ipsa est uirtus, et quanto minus inest uirtus, tanto magis est uitium? ubi ergo illa plena et perfecta fuerit, nihil ex uitio remanebit.

Proinde mihi uidentur Stoici ideo falli, quia proficientem hominem in sapientia nolunt omnino habere sapientiam, sed tunc habere, cum in ea fuerit omnino perfectus, non quia illum prouectum negant, sed nisi ex profundo quodam emergendo repente emicet in auras sapientiae liberas, nulla ex parte esse sapientem.

sicut enim nihil interest ad hominem praefocandum, utrum aquam stadiis multis super se habeat altam an unum palmum uel digitum, sic illos, qui tendunt ad sapientiam, proficere quidem dicunt tamquam ab imo gurgitis surgentes in aerem, sed, nisi totam stultitiam [*]( 3 *Ioh. 15, 13 7 cf. I Cor. 8, 1 9 *Hiob 28, 28 12 cf. Rom. 13, 10 ) [*]( 1 eum Õ 2 sicut] sic β 3 hac Mp.r.Eug.codd.nonnulli hanc cet. 4 quis ponat Eug ponat eel. ponat quis g 7 illa flat g uera J alt. illa orn.D sinueniat*p 9 ibi3 sapienti g 11 qui] quida 13 uirtutem 3 lApr. inest Ap.c.m2Eug est cet. pr. uirtus] uirtute Aa.c.m2%DM uirtus ei uel ei uirtus ç alt. inest Eug est cet. 15 magis tyEug maius ADM minus g est om.β fuerit Ap.c.m2Exuj.codd.praeierVat. erit cet. 16 uitiu β 17 ideo Eug,om.cel. fallunt § 18 hab. omn. A3DM sed tunc] sectunt g 19 in om.Eug.cod.Vat. omn. perf. fuerit y fuerint 3 profectum β prouentum 5 20 negent 3 ex] et 3 quoddam 5 21 emicetur ty%D,AMa.c.m2 enitatur Mp.c.m2 sapientia D 22 interest (inter in ras.) AM est inter β nrm est 3 nr est D prefoc. (ef in ras.) A preuoc. ^ prouoc. %D,Ma.c.m2 23 an] aut g uno palmo g uel]aut(aud)ADM digito ; 25 surgentes (—tis g) gurgitk A%DM aere $ nisi totam] in isto tam D )

Haec similitudo, ubi stultitia uelut aqua et sapientia uelut aer ponitur, ut animus a praefocatione stultitiae tamquam emergens in sapientiam repente respiret, non mihi uidetur satis accommodata nostrarum scripturarum auctoritati, sed illa potius, ut uitium uel stultitia tenebris, luci autem uirtus uel sapientia comparetur, quantum ista similia de corporalibus ad intellegibilia duci possunt.

non itaque sicut de aquis in aerem surgens, ubi earum summum transierit, repente, quantum sufficit, inspiratur, sed sicut de tenebris in lucem procedens paulatim progrediendo inluminatur. quod donec plenissime fiat, iam eum tamen dicimus tamquam de abditissima spelunca egredientem uicinia lucis afflatum tanto magis, quanto magis propinquat egressui, ut illud, quod in eo lucet, sit utique ex lumine, quo progreditur, illud autem, quod adhuc obscurum est, sit ex tenebris, unde egreditur. itaque et non iustificabitur [*]( s ) in conspectu dei omnis uiuens et tamen iustus ex fide uiuit. et induti sunt sancti iustitia alius magis, alius minus et nemo hic uiuit sine peccato et hoc alius magis, alius minus; optimus autem est, qui minimum.

Sed quid ago ? tamquam oblitus, cui loquar, doctori similis factus sum, cum proposuerim, quid abs te discere uelim. sed quia de peccatorum parilitate, unde in id, quod agebam, incidit quaestio, examinandam tibi sententiam meam promere statueram, iam eam [*]( 18 Ps. 142, 2 19 *Hab. 2, 4. Rom. 1, 17. Gal. 3, 11. Hebr. 10, 38 20 cf. Hiob 29, 14 ) [*]( 1 oppriment <p emergendum Aa.c.m2% 3 totum Eug.codd.Vat. et Des- ) [*]( -noyersii stultitia ty,Ma.c.m2 nullum Eug.cod.Vat. 5 stultitiae β 6 preuocatione β 7 in om.AfiDM sapientiam Eug.codd.praeterVat. -tia eel. re- spiceret AMa.r.,%D accommoda Eug.codd.praeterVat.et unumPar. 8 auctori- tate Eug.codd.plerique 9 uel] et q sapientiae β com(n)pararetur AMa.c.,%D 10 dici A,np.r. 11 summa β 13 egrediendo Eug.cod.Vat. 16 egressus sui (super sui m2 1 sibi id est luci)i¥ 17 quo] co β 20 sancti om.3 iustitiam $ magis Eug maius cet. 21 magis Eugз maius cet. 22 obtimum β 23 ago Eug ego cet. loquor A3DM 24 dicere A%D,Ma.c m2,om.^ 25 in om.AftDM id] hic 3 )

si autem — quod puto esse uerius sacrisque litteris congruentius — ita sunt animae intentiones ut corporis membra, non quod uideantur locis, sed quod sentiantur affectibus, et aliud inluminatur amplius, aliud minus, aliud omnino caret lumine et tenebroso inumbratur obstaculo, profecto ita, ut quisque inlustratione piae caritatis affectus est in alio actu magis, in alio minus, in alio nihil, sic dici potest habere aliam, aliam non habere, aliam magis minusue habere uirtutem.

nam et \'maior est in isto caritas quam in illo\' recte possumus dicere et \'aliqua in isto, nulla in illo\', quantum pertinet ad caritatem, quae pietas est, et in ipso uno homine, quod maiorem habeat pudicitiam quam patientiam et maiorem hodie quam heri, si proficit, et adhuc non habeat continentiam et habeat non paruam misericordiam.