Epistulae

sed absit, ut de te talia sentiam, ut sinistrum quippiam suspicer de ea, quae suam animam domino consecrauit. non tam tibi quam sub tuo nomine aliis sum locutus, quae uinosae [*]( 4 Lucanus V 274 7 Uergil. Aen. VI 625-627 22 cf. I Tim. 5, 13 ) [*]( 1 occubuit ex occidit B populi Romani g 2 prospere K prospero in N ueniant KDNP praeter] pp B 3 quid AIID quondam potentiae romae r 4 ardens om.B dis(ss 7T)cribens r,Aa.c.m2ITD satis] salutis r romae F 5 quod—elogio] nos uero dicamusT nos om.B eloquio A est] esse potest/1 6 peri it r 7 sint centum r 9 ferrea uox om.F captiuorum r 10 cessorum nomina percurrere r nomina super ras. 4 litt.m2A possint N 11 et haec -aud.] in haec deuenimus mala r loquentibus N 12 nec (c del.m2)r nol. immonec] nonr audientibus TAa.r.,KllNB 13 nobis om.B flere] ferre B quod r 14 filia in xpo II 15 cedo s aut] ut Da.c. an g 16 intellige B ferscennino D fescennino nuptiali B 17 buccinaAa.r.B concrepauit Aa.c.mZ IIDN ut] aut B quas] quatenus N quas habes g pronubis IIa.c.m2 18 sorteB ut] aut *P,B (ex ait) afluasK 19 redditus g peditu N 20 cernes K de te talia ex dote alia B sinistri quipiam 77 21 dom. an. s 22 uinosae] otiosae (ociose II) AIID )

Ante annos circiter decem sanctus uir Pammachius ad me cuiusdam scidulas misit, quae Origenis JIEQV agxcdv interpretata uolumina continerent, immo uitiata, hoc magnopere postulans, ut Graecam ueritatem seruaret Latina translatio et in utramque partem, seu bene seu male dixisset ille, qui scripsit, absque interpretis patrocinio Romana lingua cognosceret. feci, ut uoluit, misique ei libros, quos cum legisset, exhorruit et recludens scrinio, ne prolati in uulgus multorum animos uulnerarent, a quodam fratre (ex iis), qui habent zelum dei sed non secundum scientiam, ad legendum rogatus ut traderet quasi statim reddituro, propter angustiam temporis fraudem non potuit suspicari.

qui acceperat legendos, adhibitis notariis opus omne descripsit et multo celerius, quam promiserat, codicem reddidit. eademque temeritate et—ut leuius dicam — ineptia, quod male subripuerat, peius aliis credidit. et quia difficile grandes libros et de rebus mysticis disputantes notarum possunt [*](11 cf. Rom. 10, 2 ) [*](II = Turicensis Awjiensis 49 s. IX. ) [*](33 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. lX-X (continet inUium usque ad p. 96, 7 interpretis, deinde post uacuum spatium unius fere columnae finem a p. 117,15 quis igitur usque ad 19 nouerit his uerbis additis: igitur ego, qui scribere debui, pro prolixitate eplae dimisi. qui uero legere uoluerit, [seq. ras. 3 litt.] requirat in loco). ) [*](D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. ) [*](B = Berolinensis lat. 18 s. XII. ) [*](hieronimus (ieronimus B incipit liber hieronimi 77) ad auitum, in quo (ubi D,om.B) ea, quae (add. sunt B) in libris peri arcon (con s.l.m2II) contra (ad- uersusD) catholicam fidem sunt (catholiam sunt fidem 93 catolicam fidem B fidem catholicam sunt D) pandit (pandet 93,om.B) codd. ) [*]( 4 scidulas scripsi scidulam D scedulam (ex sedulam 77)7793 scedulas B schedulas s quae ex et II originis 77a.c.SS nEPI APKQN (s.i peri arcon) 77 piarchon B ite praxmn 93 item praxmin D 5 continerent (non -ret!) codd. 6Lat. seru. g latinam liD utraque parte 93# 8 uolui Da.c.m2 9 ei s.l.m2II exorruit IJa.c.m2B reclusit s 10 ex iis addidi,om.codd. 11 habent scripsi habens codd. habebat g 12 rog., ut trad. ad leg. f redditurus ex -ros n 16 snbrepuerat Ila.c.m2 crediderit D deficile lla.c.m2 17 libros s.l.m2B libri g- et om.g misticis Fla.c.B )

Accipe igitur, quod petisti, sed ita, ut scias detestanda tibi in eis esse quam plurima et iuxta sermonem domini inter scorpiones et colubros incedendum, ut est illud — et statim in primo uolumine —: Christum, filium dei, non natum esse, sed factum; deum patrem per naturam inuisibilem etiam a filio non uideri; filium, qui sit imago inuisibilis patris, conparatum patri non esse ueritatem; apud nos autem, qui dei omnipotentis non possumus recipere ueritatem, imaginariam ueritatem uideri, ut maiestas ac magnitudo maioris quodam modo circumscripta sentiatur in filio; deum patrem esse lumen inconprehensibile; ( Christum conlatione patris splendorem esse perparuum, qui apud nos pro inbecillitate nostra magnus esse uideatur.

duarum statuarum, maioris et paruulae, unius, quae mundum inpleat et magnitudine sua quodam modo inuisibilis sit, et alterius, quae sub oculos cadat, ponit exemplum priori patrem, posteriori filium conparans. deum patrem omnipotentem appellat bonum et perfectae bonitatis, filium non esse bonum sed auram quandam et imaginem bonitatis, ut non dicatur absolute bonus, sed cum additamento \'pastor bonus\' et cetera; tertium dignitate et honore post patrem et filium adserit spiritum sanctum. de quo [*]( a ) cum ignorare se dicat, utrum factus sit an infactus, in posterioribus, quid sentiret, expressit nihil absque solo deo patre infactum esse [*]( 7 cf. Luc. 10, 19 9 cf. Origenes Jiegi ἀϱχω̃ν I praef. 4, p. 10 Koetschau 10 cf. ibid. I 2, 6 p. 36 14 cf. ibid. I 2, 6 p. 37 17 cf. ibid. 1 2, 8 p. 38 20 cf. ibid. I 2, 13 p. 46 23 cf. Ioh. 10, 11 cf. Orig. n. d. I praef. 4, p. 11 26 cf. ibid. I 2, 6 p. 35 ) [*]( 2 ut et ex et ut m211 3 Auite] a me II 4 quo II a me in mg.fI et (s.l.)olim B 6petisB 7 esse s.l.m2B 8 est om.D et om. B 9 patrem om.B 10 a filio etiam B 11 patre D 15 collaudatione (uda eras.)D conlaudatione (in mg. coparatione m2) II 17 unus IIa.c.m2D 19 oculos ex cęlos D 20 coparans s.l.fI deum -21 filium inmg. inf.m2II 21 non om.ll 25 fac-. tum IIa.c.m2D infactus IIp.c.m2 infectus cet. in post. -26 deo pa partim in ras. partim in mg. m2 B 26 quid] qui de D quid de eo s infactum Ilp.c.mZ infectum cet. ) [*]( LVI. Hieron. Bpist. III, Hilberg. ) [*]( 7 )

Cumque uenisset ad rationabiles creaturas et dixisset eas per neglegentiam ad terrena corpora esse delapsas; etiam haec addidit: grandis neglegentiae atque desidiae est in tantum unumquemque defluere atque euacuari, ut ad uitia ueniens inrationabilium iumentorum possit crasso corpore conligari.

et in consequentibus: quibus, inquit, moti disputationibus arbitramur sponte sua alios esse in numero sanctorum et ministerio dei, alios ob culpam propriam de sanctimonia corruentes in tantam neglegentiam corruisse, ut etiam in contrarias fortitudines uerterentur. rursumque nasci ex fine principium et ex principio finem et ita, cuncta uariari, ut et, qui nunc homo est, possit in alio mundo daemon fieri et, qui daemon est, si neglegentius egerit, in crassiora corpora religetur, id est homo fiat.

sicque permiscet omnia, ut de archangelo possit diabolus fieri et rursum diabolus in angelum reuertatur. qui uero fluctuauerint et motis pedibus nequaquam omnino corruerint, subicientur dispensandi et regendi adque meliora [*]( 1 cf. Orig. n. a. I 3, 5 p. 55 9 ibid. I 4, 1 p. 64 13 ibid. I 5, 5 p. 78 18 cf. ibid. I 6, 2 p. 79 sq. 23 ibid. I 6, 2 p. 81 24 cf. Ps. 72, 2 ) [*]( 1 a om.ç 2 a om.ç\' 4 pr. et s.l.B et rurs. -5 spiro sancti in mg. into m2II,om.D 5 sancti spir.] sps sci/7 7 rationales g eis D 8 neglig. IIB essecorp./J dilapsas codd. hoc g 9neglig. B neglegentia D 10esset(t eras.)TI 11 uacuari II irrationalium B 12 grasso D colI. II (ex col. m2) B 13 moti] modis [J 14 arbitramus D sua sponte b 17 neglig. IIp.r.B corruisse] deuenisse B 20 et om.II 21 si] et g neglig. IIB 22 relegetur s ut homo g 23 fieri-alt. diab. s.l.m2Il rursus g anangelum (pr. an eras.)/7 angelorum D 24 modis/Ta.c. 25 omnino post subic. fransp. g 26 adque scripsi atque D atque que (eras.)TI atque ad B gubern. et regendi II )

qui uero non fuerint meriti, ut per genus hominum reuertantur ad pristinum statum, fient diabo* lus et angeli eius et pessimi daemones ac pro uarietate meritorum in singulis mundis diuersa officia sortientur.

ipsosque daemones ac rectores tenebrarum in aliquo mundo uel mundis, si uoluerint ad meliora conuerti, fieri homines et sic ad antiquum redire principium, ita dumtaxat, ut per supplicia atque tormenta, quae uel multo uel breui tempore sustinuerint, in hominum eruditi corporibus rursum ueniant ad angelorum fastigia.

ex quo consequenti ratione monstrari omnes rationabiles creaturas ex omnibus posse fieri, non semel et subito sed frequentius, nosque et angelos futuros et daemones, si egerimus neglegentius, et rursum daemones, si uoluerint capere uirtutes, peruenire ad angelicam dignitatem.

Corporales quoque substantias penitus dilapsuras aut certe in fine omnium hoc esse futura corpora, quod nunc est aether et caelum et si quod aliud corpus sincerius et purius intellegi potest. quod cum ita sit, quid de resurrectione sentiat, perspicuum est. solem quoque et lunam et astra cetera esse animantia, immo, quomodo nos homines ob quaedam peccata his sumus circumdati corporibus, quae crassa sunt et pinguia. sic et caeli luminaria talia uel talia accepisse corpora, ut uel plus uel] minus luceant, et daemones ob maiora delicta aerio corpore esse uestitos.

omnem creaturam secundum [*](4 cf. Esai. 65,17 (66, 22) . Orig. n. d. I 6, 3 p. 82 9 cf. ibid. I 6, 3 p. 83 cf. Eph. 6, 12 19 cf. Orig. JI. d. I 6, 4 p. 85 22 cf. ibid. I 7, 4 p. 90 27 cf. ibid. I 7, 5 p. 91 cf. Rom. 8, 19-21 ) [*](1 principatibus et B tronis et B 4 isayam B celum B s§clmIIs.l.m2D 5 non s.l.m2B 8 per uarietate II mundi IIp.r.D 10 aliquo ex alio m2II mundis] rnundi II 12 ut s.l.Tl per om.B alt. uel s.l.TI 13 sustinuerunt B eruditi g erudita (ex -tu 77) codd. 15 rationabiles (bi del. ml) B hominibus f 16 alt. et om.B 17 neglig. IIp.c.m2B 18 praeuenire B 19 delap- suras 77 20 esse Jest II ether B ***aer 77 aer D 21 quod] quod est D 25 grassa D sunt s.l.m2B pigra B alt. et] etiam B 26 pr. uel s.l.m2B 27 aereo g ) [*]( 7* )

cumque omnes liberum habeant arbitrium et sponte sua uel uirtutes possit capere uel uitia, illae multo in peiori condicione erunt, quam nunc sunt. hae ad meliorem statum peruenient, quia diuersi motus et uariae uoluntates in utramque partem diuersum accipient statum, id est, ut et angeli homines uel daemones et rursum ex his homines uel angeli fiant.

cumque omnia uario sermone tractasset adserens diabolum non incapacem esse uirtutis et tamen necdum uelle capere uirtutem, ad extremum sermone latissimo disputauit angelum siue animam aut certe daemonem, quos unius adserit esse naturae sed diuersarum uoluntatum, pro magnitudine neglegentiae et stultitiae iumentum posse fieri et pro dolore poenarum et ignis ardore magis eligere, ut brutum animal sit et in aquis habitet ac fluctibus, et corpus adsumere huius uel illius pecoris, ut nobis non solum quadrupedum sed et piscium corpora sint timenda.

et ad extremum, ne teneretur Pythagorici dogmatis reus, qui adserit μετεμψύχσιν, post tam nefandam disputationem, qua [*](3 Orig. n. d. I 7, 5 p. !)3 17 ibid. J 8, 3 p. 99 19 ibid. I 8, 1 p. 96 21 ibid. I 8, 4 p. 104 ) [*]( 1 subiectos D in reuel. fil. dei lib. B 2 ac] an D 3 alt. in om. s 5 missa II 6 rationales B alios II 7 eorum IID incede D segnitiam B alios 77 8 pernicie D 9 arb. hab. D 10 uirtutes hisD possit (sc. lib. arbitrium)] possint B 11 illi 77 conditione 77B 12 hec (c eras.B)DB ad s.l.m2II 13 qui (a s.l.add.) diuersi77 qui aduersi B 15 et om.B 19 siue] sibi II 20 ass. codd. 21 neglig. TIp.c.m2B stultieia B 22 possit 77 24 ac] et g et] ac g 25 quadrupedium (i eras.) 77 26 pitagorici DB phi- tag. 77 27 METEMYYXLICYN D METAMOYXOCIN B NETEMYY- XQCIN (s.l.m2 metemicosin) II )

In secundo autem libro mundos adserit innumerabiles, non iuxta Epicurum uno tempore plurimos et sui similes, sed post alterius mundi finem alterius esse principium et ante hunc nostrum mundum alium fuisse mundum et post hunc alium rursum futurum et post illum alium rursumque ceteros post ceteros. et addubitat, utrum futurus sit mundus alteri mundo ita ex omni parte consimilis, ut nullo inter se distare uideantur, an certe numquam mundus alteri mundo ex toto indiscretus et similis sit futurus. rursumque post modicum: