CHRISTVM PRIMOGENITVM ESSE ET IPSUM ESSE SAPIENTIAM DEI, PER QVEM OMNIA FACTA SVNT.
Apud Salomonem in Prouerbiis: Dominus condidit me initium uiarum suarum.in opera sua, ante saeculum fundauit me: in principio antequam terram faceret et antequam abyssos constitueret, priusquam procederent fontes aquarum, antequam montes conlocarentur, ante omnes colles genuit me Dominus. fecit regiones et inhabitabilia et fines inhabitabiles sub caelo. cum pararet caelum, aderam illi, et cum secerneret suam sedem: cum super uentos ualidas faceret desuper nubes et cum confirmatos ponebat fontes sub caelo, quando fortia faciebat fundamenta terrae, eram penes illum disponens. ego eram, cui adgaudebat. cottidie autem iucundabar ante faciem eius in omni tempore, cum laetaretur orbe perfecto. Item apud eundem in Ecclesiastico: Ego ex ore Altissimi prodiui ante omnem creaturam. ego in caelis feci, ut oriretur lumen indeficiens, et nebula texi omnem terram. ego in altis habitaui et thronus meus in columna nubis. gyrum caeli circuiui et in profundum abyssi penetraui et. in fluctibus maris ambulaui et in omni terra steti et in omni populo et in omni gente primatum habui et omnia excellentium et humilium corda uirtute calcaui. spes omnis in me uitae et uirtutis. transite [*]( 3 Prou. 8,22 sq. 15 Sir. 24, 3-6. 19 (Vulg. 5-11. 25. 26). ) [*]( 1 et ipsum esse om. W 2 quem W s. I. m. 2 sunt] sint LM, sunt et quod idem sit sapientia et uirtus dei W 3 pronerbiis.4, paroemiis WM\', proemiis BM2, parhoemis L, paraboiisl/1 s. I. 4 initium) in initio v 5 abysos A, abissos W 6 et priusquam W montes ex monte W m. 2 7 conlocarerentur W omnes om. B 8 et (post regiones) om. B habitabilia V finei A pararet A sed alterum a in ras. 10 validos B cum] eam M 11 fontes ex montes M m. 2 12 eram ex iam W 13 iocundabar B 14 item om B apud] in W apud eundem om. A 15 prodiui L ui ex corr. primogenita ante Balussius 16 oreretur WLM1 nebulam A, nubila Oxon. 17 inhabitauiTF nubesM\' 18 circuibi A, circumiui M profundo A; ἐν βάϑει.. πεϱιεπάτησα LXX penetraui et] penae tradet A 19 mari W1 et (post steti) om. AL 20 gentS M, genere A et in Min expunxit M1 omnia A, omnium WLlMBv, omne L\'l 21 propria uirtute v spes omnis in me AWLM, in mc uia B, in me omnis spes v )
63
ad me, omnes qui concupiscitis me. Item in psalmo LXXXVIII: Et ego primogenitum ponam illum et excelsum prae regibus terrae. in aeternum seruabo illi misericordiam meam et testamentum meum fidele illi et ponam in saeculum saeculi semen eius et thronum eius sicut dies caeli. si dereliquerint filii eius legem meam et in iudiciis meis non ambulauerint, si iustificationes meas profanauerint et mandata mea non custodierint, uisitabo in uirga iniquitates eorum et in flagellis peccata eorum: misericordiam autem meam non auertam ab eis. Item secundum Iohannem Dominus dicit: Haec autem est uita aeterna, ut cognoscant te solum uerum Deum et quem misisti Iesum Christum. ego te clarificaui in terra, opus perfeci quod dedisti mihi, ut faciam. et nunc tu clarifica me apud te ipsum claritate quam habui apud te, priusquam mundus fieret. Item Paulus apostolus ad Colossenses: Qui est imago Dei invisibilis et primogenitus totius creaturae. Item illic: Primogenitus a mortuis, ut fieret in omnibus ipse primatum tenens. Item in Apocalypsi: Ego Α et Ω, initium et finis. ego sitienti dabo de fonte aquae uiuae gratis. Quod idem sit et sapientia et uirtus Dei. Paulus apostolus ad Corinthios prima:
[*]( 2 Ps. 88, 28 sq. 10 Io. 17,3 sq. 15 CoL 1,15 et 18 18 Apoc. 21, 6 20 I Cor. 1,22 sq. ) [*]( 1 omnes ad me L 2 et om. B eum WLMBv et excelsum A, altissimum WLMB v 3 prae regibus A, apud reges WLMBv et in A 4 et eras. in M illi om. B, ipsi A saecula saeculorum A 5 et caeli orn. LMBv thronum A, sedem W 6 in L s. l. m. 2 si] et B iustificationes] iuatitias W, iustisi.* M 7 mandata A, praecepta WLMBv custodierint A, obseruauerint WLMBv 8 ini- quitates A, facinora WLMBv peccata A et 8. l. m. 2 W, delicta LMBv; , cf. test. II 57 9 auertam A, dispergam WLMBv item om. W seeundumA, cata WLMB, in euangelio cata v 10 iohaxmen M est autem B 11 et uerum WLM, τὸν μόνον ἀχηϑινόν Graec. dum W missisti A 12 in terra] super terram B opus perfeci] opere consummato B 13 clariflca me tu pater apud temetipsum B claritatem Ml, s. I. rra. 2 A 14 apud te om. B fieret] esset B 15 apostolus mn. WLMBo qui 8 ex qu6 W m. 2 17 in alterum om. L 18 ego sum v dabo de fontd W, de fonte dabo M 19 uinae A, uitaeWLMBv, cf. test. 116 II 10 et (post sit) om. W sapientiae (et om.) A 20 apostolus orn. WLMBv corithyos W ) 64
Quoniam Iudaei signa desiderant et Graeci prudentiam quaerunt, nos autem praedicamus Christum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem uocatis, Iudaeis et Graecis, Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam.
QVOD SAPIENTIA DEI CHRISTVS, ET DE SACRAMENTO CONCARNATIONIS EIVS ET PASSIONIS ET CALICIS ET ALTARIS ET APOSTOLORVM, QVI MISSI PRAEDICAVERUNT.
Apud Salomonem in Prouerbiis: Sapientia aedificauit sibi domum et subdidit columnas septem. mactauit suam hostiam, miscuit in cratere uinum suum et parauit suam mensam et misit seruos suos conuocans cum excelsa praedicatione ad craterem, dicens: qui est insipiens, declinet ad me. et egentibus sensu dixit: uenite, edite de meis panibus et bibite uinum quod miscui uobis. derelinquite stultitiam et quaerite prudentiam et corrigite scientia intellegentiam.
QVOD CHRISTVS IDEM SIT SERMO DEI.
In psalmo XLIIII: Eructauit cor meum uerbum bonum, dico. ego opera mea regi. Item in psalmo XXXII: Verbo Domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Item apud Esaiam prophetam: Verbum consummans et breuians in iustitia: quoniam sermonem breuiatum faciet Deus in toto [*]( 8 Prou. 9, 1 sq. 17 Ps. 44. 2. 18 Ps. 32, 6. 20 Es. 10, 23. ) [*]( 1 desiderant] petunt WB prudentiam ALBMz, sapientiam WM\' 3 ipsis ex ipsi A uocatis ex uocitis L 5 dei christus sit M, sed dei et sit add. m. 2 incarnationes M, incarnationis v 8 apud salomonem om. A prouerbiis A, paroemiis WLMB 9 subdit Ml suas hostias Mv 10 cratera v, gratere. M (m eras.) parabit A suas om. B 11 suos seruos MB excelsa] excisa W graterem L1 12 quis LM 13 et edite WB, aedit-e M 14 corrigite ALMXB, corripite W, perci- pite M2 15 scientia L, scientiam A WMv, inscientiaxn B intellegentiam AL, et intellegentiam B, et in inteWentiam W, et intellectum M, in intellectu v; ϰατοϱϑώσατε tr yrwaet avveaiv LXX 16 quod christus idem sit bis exhibet A et sermo L 17 XLIIII ex XLVIH B eructuauit A uerbum] sermonem Lv; cf. l. 16 18 XXXII] XXXI B, tricessimo primo L uerbo] sermone LMBv domini A et s. I. m. 2 W, dei LMBv 19 firmati AW, solidati LMBv oris om. LB uirtus eorum W s. l. m. 2 20 prophetam om. WLMBv consumans AW 21 iustitiam WMB )
65
orbe terrae. Item in psalmo CVI: Misit uerbum suum et curauit eos. Item in euangelio secundum Iohannem: In principio erat uerbum et uerbum erat apud Deum et Deus erat uerbum. hoc erat in principio apud Deum. omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil quod factum est. in eo uita est et uita erat lux hominum: et lux lucet in tenebris et tenebrae eam non conprehenderunt. Item in Apocalypsi: Et uidi caelum apertum, et ecce equus albus, et qui sedebat super eum uocabatur fidelis et uerus, aequum iustumque iudicat et proeliatur, et erat coopertus uestem sparsam sanguineam: et dicitur nomen eius sermo Dei.
QVOD CHRISTVS IDEM MANVS ET BRACHIVM DEI.
Apud Esaiam: Numquid non ualet manus Domini, ut saluos faciat, aut grauabit aurem, ut non exaudiat? sed peccata uestra inter uos et Deum separant, et propter peccata uestra auertit faciem a uobis, ne misereatur. manus enim uestrae inquinatae sunt sanguine et digiti uestri in peccatis. labia autem uestra locuta sunt facinus et lingua uestra iniustitiam meditatur. nemo loquitur uera neque est iudicium uerum. fidunt in uanis et [*]( 1 Pa. 106, 20. 2 Io. 1, 1 sq. 7 Apoc. 19, 11 et 19. 13 Bs. 59,1 sq. ) [*]( 1 CVI] CV AB, CDCCV M uerbum] sermonem LMBv curauitj sanabit A 2 eos] illos LMBv secundum] cata WLMB 3 erat] fuit LB uerbum] sermo LB utroque loco erat] fuit L 4 ucrbum] sermo LB hoc] hic Lv erat] fuit B 5 eo A, illo WLMB est ALMBV, erat W 6 erat] fuit LB et lumen (pro lux) in tenebris lucet A 7 eam A, illam TVB, illum LM apocalipsin M et mn. W 8 aequus M qui Ws. l. m. 2 9 iustum quae AW iudicat A, iudicans WLMB proeliatur L, praeliatur AMB, praeliabatur JVv, praeliaturus r 10 et erat] eratque v ueste WB consparsam M, con- Bparsa B, adspersa W sangnineam A, sanguinem M, sanguine WLBv, πεϱβεβλημένς εμάτιον βεβαμμένον αί̀ματι Graee. Jcf. test. II 30) 11 sermo] uerbum Cypr. eiusdem libri cap. 30 12 sit manus B, manUB M (6 eras.) bracchium A dei sit v; cf. p. 60 1. 9 13 domini WM (et Cypr. test. III47), dei ALBv 14 grauauit LMv, ἐβάϱυνε LXX peccata] delicta B 16 faciem suam WLBv; cf. Cypr. 1. c. inquinatae] plenae AM; cf. Cypr. l. c. 17 sanguinem plenae sunt A 18 iniustitia B 19 confidunt ex fidunt M m. 2 ) [*]( m. ) [*]( 5 )
66
locuntur inania, qui parturiunt dolorem et pariunt facinus. Item illic: Domine, quis credidit auditui nostro, et brachium Dei cui reuelatum est? Item illic: Sic dicit Dominus: caelum mihi thronus et terra subpedaneum pedum meorum. quam domum aedificabitis mihi aut quis locus ad requiem meam ? omnia enim ista fecit manus mea. Item illic: Domine Deus, excelsum est brachium tuum, et nescierunt: cum autem cognouerint, confundentur. Item illic: Reuelabit Deus brachium suum illud sanctum in conspectu omnium gentium. et uidebunt omnes gentes ipsa suprema terrae salutem a Deo. Item illic: Ecce feci te sicut rotas uehiculi triturantis nouas in serram tornatas: et triturabis montes et extenuabis colles et ut puluerem pones et uentilabis, et uentus occupabit illos et procella disparget. tu autem iucundaberis in sanctis Israel, et exultabunt inopes et egeni. quaerent autem aquam, et non erit. lingua enim illorum a siti siccabit. ego Dominus Deus, ego exaudiam Deus Israel et non derelinquam eos, sed aperiam inter montes flumina et in mediis campis fontes,
[*]( 2 Es. 53,1. 3 Es. 66,1 sq. 6 Es. 26,11. 8 Es. 52,10. 10 Es. 41, 15 sq. ) [*]( 1 inania] nantf B dolore M facinoa L 2 illic] apud eundem WLMB; item l. 3, 6 et 8 credit M\' dei] dnl W 4 tronum est ct A subpedaneomj scabellum M quam mihi sedem aedificabitis WLMBv 5 meam A, mihi WLMBv omnia M in ras. m. 2 6 ista enim M item illic 1.7 confundcntur om. M excelsum A, altum WLBv 7 et om. B nescierunt Å, nesciebant W, non sciebant Lr, non sciebam eum B cum] qui B cognouerint autem WL confundantur B 8 reuelauit Mv, ἀποϰαλύψει LXX deus] dominus v bracchium AM illum WLMBv 9 et om. v ipsa M 8.1. m. 2 10 supprema WM, supprima A salutem] salutare WMl, salutarem LM1 a deo] dei M illic] apud eundem WM item illic...p. 67 l. 5 ostendit om. LBVr, add. primvs Morellius ecce] et te A feci om. W te om. AW 11 triturantes Ml in serram tornatas scripsi, om. A, in ae fornatas W, inseres firmatas M, in serram (serras Oxon.) formatas coni. Pamelius, in se retornatas v, πϱιστηϱοειδεῑς LXX 12 et (ante extenuabis) om. M sicut WM puluerem A, lanuginem WLM\'tJ, languinem M1 ponis AW 13 illos ex illo W m. 2 dispargit M, om. A 14 sancto AM; lv roie ayioig LXX 15 autem A, enim Wv, om. M eorum W a om. A sitim W siccabit] aruit M in ras. m. 2 17 et in...p. 671.1 aquosa W 8. 1., sed eadem manu ) 67
faciam deserta in nemora aquosa et sitientem terram in aquaeductus. ponam in inaquosam terram cedrum et buxum et myrtum et cyparissum et ulmum et populum, ut uideant et cognoscant et sciant et credant simul, quia manus Domini fecit ista et sanctus Israel ostendit.