QVOD IDEM ANGELVS ET DEVS.
In Genesi ad Abraham: Et uocauit eum angelus Domini de caelo et dixit illi: Abraham, Abraham. ille autem dixit: ecce ego. et dixit: noli inponere manum tuam super puerum neque feceris illi quicquam. nunc enim cognoui, quoniam times Deum tuum et non pepercisti filio tuo dilectissimo propter me. Item illic ad Iacob: Et dixit mihi angelus Domini in somnis: ego sum Deus, quem uidisti in loco Dei, ubi unxisti mihi titulum lapideum et uouisti mihi uotum. Item in Exodo: Deus autem praeibat eos, die quidem per columnam nubis ostendere illis iter, noctu autem in columna ignis. Item illic: Promouit autem angelus Dei, qui praecedebat exercitum filiorum Israel.Item illic: Ecce ego praemitto angelum meum ante faciem tuam ad custodiendum te in itinere, ut te inducat in terram, quam tibi praeparaui. obserua eum et obaudi eum, ne fueris inobaudiens ei: non enim deerit tibi: nomen enim meum est in illo. Unde ipse in euangelio dicit: Ego ueni in nomine patris mei, et non [*]( 7 Gen. 22,11 sq. 12 Gen. 81, 13. 14 Ex. 13, 21. 16 Ei. 14, 19. 18 Ex. 23, 20 sq. 22 Io. 5,43. ) [*]( 1 desertam MW inaquosam A et sitientem otn. A; in archetypo codicis A uidetur fuisse: nemora aquosa et inaquosam terram in aquaeductus... terram M s. d. m. 2 2 in om. AWM chedrum M, caedi uim A myrtam Mx, myriam W, myrhum Pamelius 3 cyparissum] cupidissum d, cypresaum WM 5 ostendit om. W 6 idem sit B deus christus Lv 7 ad abraham om. B 8 alterum abraham om. AWl at ille B 9 neque] et nec M 10 quaequam M\' dum deum WMB 11 dilecto M 12 mihi] illi W 13 deus om. L dei om. M 15 in**die M equidem Wl nubes M\' illis ex illi W 16 nocte M sed ex corr. item] et postea WLBv promouebit autem illu W 19 inducam M praeparabi A 20 **audi M ob eras. et ne WMB inobaediens B ei LMB, et AW, ei et v 21 enim om. v nomen enim AM2L, nomen. Nomen enim B, nomen nonum nomen enim W, nomen quia nomen MI in illo est Mv 22 uenio W ) [*]( 5* )
68
recepistis me. cum alius uenerit in nomine suo, illum accipietis. Et iterum in psalmo CXVII: Benedictus est, qui uenit in nomine Domini. Item inMalachiel propheta: Testamentum meum fuit cum uita et pace, et dedi illi timorem timere me, a facie nominis mei proficisci illum. lex ueritatis fuit in ore eius, et iniustitia non est inuenta in labiis eius. in pace corrigens ambulauit nobiscum et multos auertit ab iniustitia. quoniam labia sacerdotis seruabunt scientiam, et legem exquirent ab ore eius, quoniam angelus Domini omnipotentis est.
QVOD DEVS CHRISTVS.
In Genesi: Dixit autem Deus ad Iacob: exurge et ascende in locum Bethel et habita illic et fac illic altare illi Deo, qui tibi apparuit, cum fugeres a facie Esau fratris tui. Item apud Esaiam prophetam: Sic dicit Dominus Deus sabaoth: fatigata est Aegyptus, et negotiatio Aethiopum et Sabaim uiri alti ad te transgredientur et tui erunt serui et post te ambulabunt uincti conpedibus et adorabunt te et in te precabuntur: quoniam in te Deus est, et non est Deus alius praeter te. tu enim es Deus, et non sciebamus, Deus Israel saluator. confundentur et reuerebuntur omnes qui aduersantur tibi et cadent in confusione. Item [*]( 2 Ps. 117, 26. 3 Mal. 2, 5 sq. 11 Gen. 35, 1. 14 Es 45, 14 sq. ) [*](1 recipisti W, accepitis A alius M in ras. recipietis B 2 psalamo W est om. W 3 item in....1. 9 omnipotentis est om. LB, add. primus Morellius item] et W propheta om. WMv malachia v 4 cum Leui uitae et pacis v; cf. LXX: ἡ διαϑήϰη fxov ἠν μετ\' αὐτοι trjs tcjijs xal τη̄ς εὶϱήνης dedi] tedit W illi ex ali M timere] ut timeret v, om. M me om. W 6 et om. M pace linguae WMv corrigens] corregis W ambulabit W 7 uobiscum AM auertet WM 8 sacerdotis] corum A et legem... quoniam om. A 9 domini om. v omnipotenti sit A 10 ante Manutium cap. VI cum V coniunctum erat et libri II cap. XXVIIII numerabantur christi W, et christi L, et christus B 12 bethel] bethleem W altarem A, altere W illi om. M tibi] ibi A 13 apperuit W\' apud om. A 14 prophetam om. WLMBv deus om. B 15 sabainAW, sabannMI, sabam BM* uiri M s. l. m. 2 alti] excelsi W 16 tui om. B post te] poste A 17 praecabuntur] laetabunturB 18 alius om. W es] et-4 19 reuerebantur A 20 confusionem LMBv )
69
illic: Vox clamantis in deserto: parate uiam] Domini, rectas facite semitas Dei nostri. omnis uallis inplebitur et omnis mons et collis humiliabitur, et erunt omnia tortuosa in directum et aspera in uias planas, et uidebitur claritas Domini, et uidebit omnis caro salutare Dei, quoniam Dominus locutus est. Item apud Hieremiam prophetam: Hic Deus noster, et non deputabitur alius absque illo, qui inuenit omnem uiam prudentiae et dedit eam Iacob puero suo et Israel dilecto suo. post haec in terris uisus est et cum hominibus conuersatus est. Item apud Zachariam prophetam Deus dicit: Et transibunt per mare angustum et percutient in mari fluctus, et arefient omnes altitudines fluminum et confundetur omnis iniuria Assyriorum, et sceptrum Aegypti auferetur, et confortabo eos in Domino Deo ipsorum, et in nomine eius gloriabuntur, dicit Dominus. Item apud Osee prophetam Deus dicit: Non faciam iuxta iram indignationis meae, non sinam deleri Effraim, quoniam Deus ego sum, et non homo in te sanctus, et non introibo in ciuitatem, post Dominum ibo. Item in psalmo XLIIII: Sedes tua, Deus, in saeculum saeculi, uirga recta est uirga regni tui. dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem: propterea uncxit te Deus Deus
[*]( 1 Es. 40, 3 sq. 6 Baracli 3, 35 sq. 9 Zacb. 10,11 sq. 15 Os. 11, 9 sq. 18 Ps. 44, 7 sq. ) [*]( 1 illic] apud eundem WLMBv deserto] heremo LB domini] dno LB 2 omnes L uallis A, riuus WLMBv 3 colles W tortuosa] pr.na A; axokux LXX 4 uias planas] campum LMBv; εὶς πεδία LXX (εὶς oJois JU/a; cod. Alex.) et.. domini om. A uidebit L omnis cla- ritas WLM 5 aalutarg A, om. L dni L 6 propbetam om. WLMBv; item L 10 et 15 hic est WM hic deus noster om. B computabitur B 7 illum AL prouidentiae M 8 d. suo A, dilecto sibi WLMBv 9 com Ms. l. m. 2 10 dominus WM mare om. W 11 mari W (ri add. m. 2), mare A arefacient WLMB; ξηϱανϑήσεται ndvja T fiaar) LXX omnem altitudinem M 12 confundentur WM omnes WM iniurias W, in iniuriaM 13 aegiptiorum W 15 dns dicitMB, dicit dns W 16 indignationes irae W efrem ALB, effrem WM 17 ego deus M in te sanctus] inter sanctos WB non om. A intribo W 18 deum WLB; dniaaa ϰυϱίου LXX sedes tua A, tbronus tuus WLMBv 19 deus om. M saecula saeculonun WLMBv recta est A, aequitatis WLMBv 20 et om. LB odisti A, odio habuisti WLMB iniquitatem AM, iniustitiam WLB deus deus A, dns deus WLMB ) 70
tuus oleum laetitiae prae consortibus tuis. Item in psalmo XLV: Vacate et uidete, quoniam ego sum Deus, exaltabor in gentibus et exaltabor in terra. Item in psalmo LXXXI: Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris ambulant. Item in psalmo LXVII: Cantate Deo, psallite nomini eius, iter facite ei, qui ascendit ad occasum, Dominus nomen est ei. Item in euangelio secundum Iohannem: In principio erat uerbum et uerbum erat apud Deum et Deus erat uerbum. Item illic Dominus ad Thomam: Inice huc digitum tuum et uide manus meas et noli esse incredulus sed fidelis. et respondit Thomas et dixit illi: Dominus meus et Deus meus. dicit illi Iesus: quia uidisti, credidisti. beati qui non uiderunt et credunt. Item Paulus ad Romanos: Optabam ego ipse anathema esse a Christo propter fratres meos qui sunt cognati secundum carnem, qui sunt Israelitae, quorum adoptio est et claritas et testamentum et legis constitutio et famulatus et promissiones, quorum patres et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Item in Apocalypsi: Ego A et Ω, initium et finis. ego sitienti dabo de fonte aquae uitae gratis. qui uicerit possidebit ea et eorum hereditatem: et ero eius Deus, et ille erit
[*]( 2 Ps. 45, 11. 3 Ps. 81, 5. 5 Ps. 67, 5. 7 Io. 1,1. 9 Io. 20, 27 sq. 13 Rom. 9,3 sq. 18 Apoc. 21,6 sq. ) [*](1 tuus om. M oleu*M, oleo L*Bv laetitiae A, exultationis WLJf prae consortibus tuis A, super participes tuos WLMBv 2 uidete AM, cognoscite WLBv quia A 3 nescierunt A, non cognouerunt WLMBv; cf. test. 13 4 tenebris A, umbra WLMBv deambulabunt WLMv, deambulauerunt B 5 LXVII] LXVI MB dno M iter A, uiam WLMBv 6 ei] et W ad A, in WLMBv occasu L deus LMBv est om. LBv ei A, illi WLMBv 7 secundum A, cata WLMB erat] fuit LB uerbom] sermo LB et ita locis proximis 8 et uerbum A 8.1. m. 2 illic] in eodem WLMBv 9 thoman WLM huc ex hocL uidete Al 10 includulus W\' et om. WLMBv 11 illi om. W dixit WM, et dixit B 12 uidisti me Mv credisti W beati A, felices WLMBv crediderunt WLMBv Palus W 13 ipse om. WMB, post esse ponit L 14 propter fratres meos A, pro fratribus WLMBv qui sunt cognati A, et cognatis meis qui sunt W, cognatisque (que om. LB) meis qui sunt LMB, cognatisque meis v 15 adeptio BL I est et A, et LBv, est WM et (ante legis) om. B 16 constitutiones B et ex] ex WMv; cf. Gr. 17 christus] sps A 18 ego sum v 20 ea] eam B hereditate A et (ante ero) A 8. I. m. 2 erit ille B, illi erint W ) 71
mihi filius. Item in psalmo LXXXI: Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos discernens. Item illic: Ego dixi: dii estis et filii excelsi omnes, uos autem sicut homines moriemini. Quodsi iusti qui fuerint et praeceptis diuinis obtemperauerint, dii dici possunt, quanto magis Christus Deus Dei filius: sicut ipse in euangelio secundum Iohannem: Non est scriptum in lege, quoniam ego dixi: dii estis ? si illos dixit deos, et non potest solui, quod pater sanctificauit et misit in saeculum, uos dicitis, quoniam blasphemat, quia dixi: filius Dei sum. si non facio facta patris, nolite mihi credere: sed si facio et mihi non uultis credere, factis credite et cognoscite, quoniam in me est pater et ego in illo. Item in euangelio secundum Matthaeum: Et uocabitis nomen eius Emmanuel, quod est interpretatum nobiscum Deus.
QVOD CHRISTVS DEVS VENTVRVS ESSET INLVMINATOR ET SALVATOR GENERIS HVMANI.
Apud Esaiam prophetam: Confortamini, manus resolutae, et genua debilia, exhortamini. qui estis pusillo animo, nolite timere. Deus noster iudicium retribuet, ipse ueniet et saluos faciet nos. tunc aperientur oculi caecorum et aures surdorum audient. tunc saliet clodus sicut ceruus et plana erit lingua mutorum: quia rupta est in deserto aqua et riuus in terra sitienti. [*]( 1 Ps. 81,1 et 6 sq. 7Io. 10, 34 sq. 13 Matth. 1, 23. 17 Es. 35, 3 sq. ) [*]( 1 fili W 2 deorum] dei L antem om. L deos LB, ds AM, om. W item] et iterum WLMBv diii A s. I. m. 2 3 excelsi AM, altissimi WLBv 4 iusti quis L, qui iusti A diuini L 6 sicut] sic n seca A, cata M, dicit cata WLB 7 ioannem dicit v nonne scriptum est Mv 8 illos ex illis L post deos inserit Pamelius et v: ad quos sermo dei factus est post solui add. m. 2 in M: scriptura quod] scriptura quem Patnelius 9 quiaB blasfemat A, phemat W, blasphemo B, blasphemas v 10 si AL, quodsi WMBv 11 sed si AL, et si MB, quodsi n sed si.... credere om. W facio et om. AML factis] operibus A 13 secundum] cata WLMBv 17 prophetam om. WLMBv eonfortiamini M 18 pusillo animo A, pusillianimes WL, pusillanimes MBv nolite timere nolite metuere AL, nolite metuere Mv, confortamini nolite metuere legendum censet Pamelius 20 nos faciet A adaperientar M 21 clodoa AW\', claudos L1 )
72
Item illic: Non senior neque angelus sed ipse Dominus liberabit eos, quia diliget eos et parcet eis, ipse redimet eos. Item illic: Ego Dominus Deus uocaui te in iustitia, ut teneam manum tuam, et confortabo te: et dedi te in testamentum generis mei, in lumen gentium, aperire oculos caecorum, producere a uinculis uinctos et de domo carceris sedentes in tenebris. ego Dominus Deus, hoc mihi nomen est. claritatem meam alii non dabo neque uirtutes meas sculptilibus. Item in psalmo XXIIII: Vias tuas, Domine, notas fac mihi et semitas tuas edoce me. dirige me in ueritate tua et doce me, quoniam tu es Deus salutaris meus. Vnde in euangelio secundum Iohannem Dominus dicit: Ego sum lumen mundi. qui me secutus fuerit, non ambulabit in tenebris sed habebit lumen uitae. Item secundum Matthaeum Gabriel angelus ad Ioseph: Ioseph fili Dauid, ne metueris adsumere Mariam coniugem tuam. quod enim ex illa natum fuerit, de Spiritu sancto est. pariet autem filium, et uocabis nomen eius Iesum. hic enim saluum faciet populum a peccatis. ItemsecundumLucam: Et Zacharias inpletus est Spiritu sancto et prophetabat dicens: benedictus Deus Israel, qui fecit redemptionem populo suo et suscitauit nobis cornu salutis in domo Dauid pueri sui. Item illic angelus ad pastores:
[*]( 1 Es. 63, 9. 3 Es. 42, 6 sq. 8 Ps. 24,4 sq. 12 Io. 8,12. 14 Matfch. 1, 20 sq. 18 Luc. 1, 67 sq. ) [*]( 1 liberauit W 2 eos] illos WLMBv diligit MB et ipse WMBv 3 ut] et AL 4 confurtaui M 5 producere] procedere B 6 tenebris et in umbra mortis W 9 notas fac A, ostende WLMBv et om. A semita W doce LMB dirige A I deduc LM, et deduc v; dirige...1.10 doce me om. WB 10 ad ueritatem tuam LMv quia A deus om. W salutaris A, saluator WLMBv 11 secundum] cata WLMBv; item l. 13 12 sequitus W 14 angelos M\' ioseph] iospeh W 15 metueris AL sed in L tu in ras, timueris MB, timeas W adsumeret A coniuge W, morem LMBv 16 fuerat Mi, erit B est sancto LB; est om. W 17 populum suum WLMBv 18 peccatis eorum WMBv Item...1. 21 pueri sui om. L secundum] cata WBv cata lucam Mt s. I., angclos ad pastores Ml 19 spo A profetabat A, prophetauit WMBv dominus deus v 20 fecit A, prosperit WMBv, ôn ὲνεσϰέψατο xccl fnoirjae Gr. suscitabit A, excitauit WMBv nouis J. cornum A W {Ml 21 illic W 8.1. m. 2. illic a. a. pastores] cata Lucan M pastores ait B ) 73
Ne timueritis. ecce enim adnuntio uobis, quoniam natus est uobis hodie saluator, qui est Christus Iesus, in ciuitate Dauid.
QVOD CVM A PRINCIPIO FILIVS DEI FVISSET, GENERARI DENVO HABERET SECVNDVM CARNEM.
In psalmo secundo: Dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie genui te. pete a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. Item in euangelio: Et factum est, quomodo audiuit salutationem Mariae Elisabeth, exultauit infans in utero eius: et inpleta est Spiritu sancto et exclamauit uoce magna et dixit: benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus uentris tui. et unde hoc mihi contigit, ut ueniat mater Domini mei ad me? Item Paulus ad Thessalonicenses II.: At ubi uenit adinpletio temporis, misit Deus filium suum natum de muliere. Item in epistula Iohannis: Omnis spiritus, qui confitetur legum Christum in carne uenisse, de Deo est. qui autem negat in carne uenisse, de Deo non est, sed est de antichristi spiritu.