Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

CVPRIANVS PRESBVTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS CARISSIMIS s.

Saluto uos, fratres carissimi, per Dei gratiam incolumis, optans cito ad uos uenire, ut desiderio tam meo quam uestro et [*]( 1 sed] se Q 2 et securitatis om. T aeternam Q 3 noe] aos NRv et die a. n. meditantes om. C 4 prampti LT, prompti et C •* futura B (et eras.) 5 cogitatis nt ad v conplexu Q, conplexi L, etad complexumtf 6 dm et.. B (sed i corr.), dno et L, et C, domini et f) conspectum] uenire pogaiti» add. v sup. atscr. T: oramus antem; et fort. 8 religiosa]jgloriosa CB 10 ferocientis] mentis C 12 consnmetar CB dncTLM (dum Q) 13 snmmam C 14 faciat om. C opto ... peruenire om. C 15 dum TQ (dno M) bene om. N coronam c. gloriae LRv 16 peruenire] ex codice Remigiano add. v: Victor diaconus et qui mecum sunt nos salutant. — Ad Rogatianum (rogationum T) iuniorem et confessores explicit LNTQ, Explicit ad Rogatianum et ceteros confessores S, Explicit C. — ) [*]( Epist. VII. — Incipit ad clerum de cura pauperum EMT, Ad clerum nt cnram pauperum et peregrinorum diligentiorem habeant N m. 2 add. — 18 presbyteris b1) N 20 famgaimi om. N incolomis EI M gratioptans T)

485

omnium fratrum satisfiat.. oportet nos tamen paci communi consulere et interdum quamuis cum taedio animi nostri deesse uobis, ne praesentia nostri inuidiam et uiolentiam gentilium prouocet et simus auctores rumpendae pacis, qui nos magis quieti omnium consulere debemus. quando ergo uos scripseritis rebus compositis me uenire debere aut si ante dignatus fuerit Dominus ostendere, tunc ad uos ueniam. ubi enim mihi aut melius possit esse aut laetius quam illic ubi me Deus et credere uoluit et crescere? uiduarum et infirmorum et omnium pauperum curam peto diligenter habeatis. sed et peregrinis si qui indigentes fuerint sumptus suggeratis de quantitate mea propria quam apud Rogatianum compresbyterum nostrum dimisi. quae quantitas ne forte iam uniuersa erogata sit, misi eidem per Naricum acoluthum aliam portionem, ut largius et promptius circa laborantes fiat operatio. opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere [et nostri meminisse. fraternitatem uestram meo nomine salutate et ut nostri memores sint admonete.]

Epistula VIII.

Didicimus secessisse benedictum Papatem Cyprianum a Crementio subdiacono, qui a uobis ad nos uenit certa ex causa, quod [*]( 1 fratrum w T, fratruum E1 2 a uobis V 3 nostri M, nostra ENTv gentium Y 4 et] ut V nos om. Ev quiete MN 6 si] dni sit T ante uenire E dominus om. E ostenderet T 7 ueniant N; mihi aut om. N aut et melius E 8 laetius ... uiduarum et om. E deus NV, dns TM prius et om. M dominus esse decreuit Manu- thu 10 sumptos N 11 propia MT cumpresbiterum T 12 demisi T 13 acoluthum T, acolitum N, accolytum E 14 prumptius M 15 et nostri ... admonete om. EMNT. — Ad clerum propter curam pauperum explicit EMT, om. N. — ) [*]( Epist. VIII. — Incipit rescribens Celerino Luciano T, Epistola confes- Borom de erigendis lapsis et ad penitentiam prouocandis qp, Celerini responsio ad Lucianum de cura pastoris et ad obuiandum idolatriam. Celerinus Luciano salutem w, Alia rescripta p. — 19 dicimus (f) papam v, om. to1 aom. (i cremenio p 20 diacono tpw ex om. fi quod] quos T ,)

486

utique recta fecerit, propterea cum sit persona insignis t et inminente agone quem permisit Deus in saeculo colluctandi causa aduersarium simul cum seruis suis, uolens etiam angelis et hominibus certamen hoc manifestare, ut qui uicerit coronetur, uictus uero reportauerit in se sententiam quae nobis manifestata est. et cum incumbat nobis qui uidemur praepositi esse et uice pastorum custodire gregem, si neglegentes inueniamur, dicetur nobis quod et antecessoribus nostris dictum est, qui tam neglegentes praepositi erant, quoniam perditum non requisiuimus et errantem non correximus et claudum non colligauimus et lactem eorum edebamus et lanis eorum operiebamur. denique et ipse Dominus implens quae erant scripta in lege et prophetis docet dicens: ego sum pastor bonus, qui pono animam meam pro ouibus meis. mercennarius autem et cuius non sunt propriae oues, cum uiderit lupum uenientem, relinquit et fugit, et lupus dispargit eas. sed et Simoni sic dicit: diligis me? respondit diligo. ait ei: pasce oues meas. hoc uerbum factum ex actu ipso quo cessit cognoscimus, et ceteri discipuli similiter fecerunt.

Nolumus ergo, fratres dilectissimi, mercennarios inueniri, sed bonos pastores, cum sciatis tum non minimum periculum incumbere, si non hortati fueritis fratres nostros stare in fide immobiles, ne praeceps euntes ad idololatriam funditus eradicetur fraternitas. nec enim hoc solum uerbis uos hortamur, sed discere poteritis a [*]( 12 Io 10,11. 12. 17 Io. 21,15. ) [*]( 1 pterea p cum] quod v imminenti (i 2 dnT p cum aduersario v 3 seruo suo T 5 portauerit cpco manifesta cppic cum om. (t 6 incumbant Tcp, incumbit fi pastorem T, pastoris rptJ 7 custodirem T inueniantnr tpw 8 neglegenter \'PI\' 10 clodum (i collegauimus T, collegimus p et om. lţJ lac tpwv, lactantem", 11 operabamur T, operiemur p 12 scripta erant 10 docet om. pw dixit (i 15 oues proprie cp10 uidet tp relinquet T 16 et dixit fugit w eas] oues ą>tO 17 sic om. (i 18 faotum est gv acto T<p pto quo gestum,.. 20 uos fratres dilectissimi w, f. d. uos v mercenarii p inuenire v 21 boni n tum om. ϕμ 22 fuerimus p ueetroB Oxon. fidem T 23 in praeceps (t,v euntes) iens Oxon. ydolatriam ϕμ, idolatria Tfi 24 solum haec (i uerbis om. w hortamur uos y )

487

pluribus a nobis ad uos uenientibus quoniam ea omnia nos Deo adiuuante et fecimus et facimus cum omni sollicitudine et periculo saeculari ante oculos plus habentes timorem Dei et paenas perpetuas quam timorem hominum et breuem iniuriam, non deserentes fraternitatem et hortantes eos stare in fide et paratos esse debere ire cum Domino. sed et ascendentes ad hoc quod conpellebantur reuocauimus. ecclesia stat fortiter in fide, licet quidam terrore ipso conpulsi, siue quod essent insignes personae siue adprehensi timore hominum, ruerunt: quos quidem separatos a nobis non dereliquimus, sed ipsos cohortati sumus et hortamur agere paenitentiam, si quo modo indulgentiam poterint recipere ab eo qui potest praestare, ne si relicti fuerint a nobis, peiores efficiantur.

Videtis ergo, fratres, quoniam et nos hoc facere debetis, ut etiam illi qui ceciderunt, hortatu uestro corrigentes animos eorum, si adprehensi fuerint iterato confiteantur, ut possint priorem errorem corrigere, et alia quae incumbunt uobis, quae etiam et ipsa subdidimus, ut si hi qui in hanc temptationem inciderunt coeperint adprehendi infirmitate et agant paenitentiam facti sui et desiderent communionem, utique subueniri eis debet: siue uiduae siue thlibomeni qui se exhibere non possunt siue hi qui in [*]( 1 plures T a] ex to ad nos TtO, a dõ uos (i nenientes T, conneniente p ea] mea T 2 iuuante p 3 plus om. tpfiw \'4 magis quam p., quem to 5 eos stare] extare (i 6 debere om. tptcv sed et] sedent T, sed tpfi, sed et te 10 ascendentes] accedentes fi, dentes w ad om. w, ab p. 7 compellebatur fJI, conpellabantnr T ecclesia stat T, ecclesia ista tp, et ecclesiam istam w, ecclesias ut p. fortiter om. v m fidem \'P, starent in fide fi, in fide roborauimus to 8 terrori Tp perflona T 9 timore apprehensi tp ruemnt] uererentur (pwv seperatoe tp 10 derelinquimus tpfiw sed et (i et cohortamur (t, om. tp 11 si] sed tp poterint Tp, petierint to, poterunt tpv, cf. Lachm. in Ouuum I, 146 n. 15 12 reciperint T, consequi (sed ante poterint) p ne si) nisi Tw delicti tp 13 peiores se T, priores to 15 etiam] et cum tam tp hortato T nostro p 16 Bi] iam p. ut (i, om. Ttpw priore errore T 17 corripere (i alios p qui (i incombant tp quae om. w; quae etiam om. tp et om. p 18 si ii w, sibi Tp, si tp" hac temptatione Ttpw inciderent p, coeperunt Ttpfiw 19 apprehensi tp infirmitati T, affirmitati tp agent p, 20 eis om. (i 21 thlibomeni coni. Bosquetus, thilbomeni p., clidomeni T, chlidomeni \'Pw, clinomeni coni. Pamelins hii tp )

488

carceribus sunt siue exclusi de sedibus suis utique habere debent qui eis ministrent: sed et catecumini adprehensi infirmitate decepti esse non debebunt, ut eis subueniatur. et quod maximum est, corpora martyrum aut ceterorum si non sepeliantur, grande periculum imminet eis quibus incumbit hoc opus. cuiuscumque ergo uestrum quacumque occasione fuerit effectum hoc opus, certi sumus eum bonum seruum aestimari, ut qui in minimo fidelis fuit constituatur super decem ciuitates. faciat autem Deus, qui omnia praestat sperantibus in se, ut omnes nos in his operibus inueniamur. salutant uos fratres qui sunt in uinculis et presbyteri et tota ecclesia, quae et ipsa cum summa sollicitudine excubat pro omnibus qui inuocant nomen Domini. sed et nos petimus mutua uice memores sitis nostri. sciatis autem Bassianum peruenisse ad nos: et petimus uos, qui habetis zelum Dei, harum litterarum exemplum apud quoscumque poteritis transmittere per idoneas occasiones, uel uestras faciatis, siue nuntium mittatis, ut stent fortes et inmobiles in fide. optamus uos, fratres carissimi, semper bene ualere.

Epistula VIIII.

CVPRIANVS PRESBVTERIS ET DIACONIBVS ROMAE CONSISTENTIBVS FRATRIBVS S.

Cum de excessu boni uiri collegae mei rumor apud nos incertus esset, fratres carissimi, et opinio dubia nutaret, accepi [*]( 1 excudi to, expulsi p. de] a tr i 2 caticumini T, cathecumini qppto in infirmitate (i 3 debebunt] habebunt p. quid cp 4 grandis periculis T 5 immineat p eis] his p. cuiusque (i; cuiuscumque ... hoc opus om. tpto 6 effectum fuerit (i 7 existimari p. minimo om. tp 8 fuit] erit,.,. super om. to decem] XI to facit (il 11 cum ex con T 12 omnes T nos] uos v 13 autem] at eum (i basianum Tp 15 exempla (i apud] ad (iv potueritis (i 16 uestra p mutatis to 17 et om. M in fide om. tc fratres om. to 18 semper om. to- Scribens Celerinus Luciano explicit T, om. ϕμw. ) [*]( Epist. VIIII. — Ad clerum de excessu episcopi eorum V, Incipit (epistula Cypriani add. IT) scribentis (scribens o) Romae clero (ad clerum T) de redicione (de redditione IT, om. M) episcopi urbici (urbicini o) EIMoT, om. CD. — 23 esse M notaret T )

489

a uobis litteras ad me missas per Crementium hypodiaconum, quibus plenissime de glorioso eius exitu instruerer, et exultaui satis quod pro integritate administrationis eius consummatio quoque honesta processerit. in quo uobis quoque plurimum gratulor quod eius memoriam tam celebri et inlustri testimonio prosequamini, ut per uos innotesceret nobis quod et nobis esset circa praepositi memoriam gloriosum et nobis quoque fidei ac uirtutis praeberet exemplum. nam quantum perniciosa res est ad sequentium lapsum ruina praepositi, in tantum contra utile est et salutare cum se episcopus per firmamentum fidei fratribus praebet imitandum.

Legi etiam litteras, in quibus nec qui scripserint nec ad quos [*]( I ) scriptum sit significanter expressum est. et quoniam me in isdem litteris et scriptura et sensus et chartae ipsae quoque mouerunt ne quid ex uero uel subtractum sit uel inmutatum, eandem ad uos epistolam authenticam remisi, ut recognoscatis an ipsa sit quam Crementio hypodiacono perferendam dedistis. perquam etenim graue est, si epistulae clericae ueritas mendacio aliquo et fraude corrupta est. hoc igitur ut scire possimus, et scripturam et subscriptionem an uestra sit recognoscite et nobis quid sit in uero rescribite. opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere. [*]( 1 a uobis accepi m crimentium EIMo 2 instrueret Ml, instruer T 4 quoque uobis o sed quoque s. l. m. 2 7 propositi Tx m a nobis Elm 8 quanto m sequentiam T, consequentium Y 9 est et] et omv 12 litteras alias T, alias litteras EIMom nec] ne M scripserit quis (qui m) Elm, qui (quia Io) scripserit MTIo quos] uos T 14 hisdem EaMoTm, iisdem Iv carthae ET ipae ETM 15 ne] nec T sustractum Tl uel] uellit T mutatum T 16 autenticam I ut] ut com T recognouiscatis T 17 ipse E 18 graues T 19 et] uel Y 20 subscriptione T uestra manu Y 22 ualere bene ualete T, bene ualere nalete M — Epistula Cypriani rescribentis (scribene EM) Romae clero de redditione episcopi urbici (urbicl T) explicit EJfT, om. Jw, Explicit de redicione urbicini episcopi o. — )

490

Epistula X.

CVPRIANVS MARTVRIBVS ET CONFESSORIBVS IESV CHRISTI DOMINI NOSTRI IN DEO PATRE PERPETVAM S.

Exulto laetus et gratulor, fortissimi ac beatissimi fratres, cognita fide et uirtute uestra, in quibus mater ecclesia gloriatur, gloriata et nuper quidem cum confessione perstanti suscepta paena est quae confessores Christi fecit extorres. confessio tamen praesens quantum in passione fortior, tantum clarior et maior in honore est. creuit pugna, creuit et pugnantium gloria. nec retardati estis ab acie tormentorum metu, sed ipsis tormentis magis estis ad aciem prouocati, fortes et stabiles ad maximi certaminis proelium prompta deuotione prodistis. ex quibus quosdam iam conperi coronatos, quosdam uero ad coronam uictoriae proximos, uniuersos autem quos agmine glorioso carcer inclusit pari et simili calore uirtutis ad gerendum certamen animatos, sicut esse oportet in diuinis castris milites Christi, ut incorruptam fidei firmitatem non blanditiae decipiant, non minae terreant, non cruciatus ac tormenta deuincant, quia maior est qui est in nobis quam qui est in hoc mundo, nec plus ad deiciendum potest terrena paena quam ad erigendum tutela diuina. probata res est certamine fratrum glorioso, qui ad tormenta uincenda ceteris [*]( Epist. X. — Incipit (thibari add. L) ad martyras et confessoree (feliciter add. 22) CLQB, Incipit ad martyras P, Incipit epistula Cipriani ad Silnauum et Begianum martyres in metallo constitutos N — 2 iean christi] in christo Pv 3 000 (dni R) nro PRv in] et in Pv deo] dno NB patre om. CLM (exh. Q) 5 et] ac v gloriatur] gratolator P 6 gloriata corr. in glorificata M m. 2, gloriata es B,. gloriata est v, om. P et om. B cum confeBsione quidem P perstante N, perstantes P, per tantos C, perstantibus M (perstanti Q) 7 quae confessores] qui confessione C 8 quanta PB" in passione CLB tanto PB" 9 honorest B, honore P 10 acie] icie B magis ac magis v 11 ad a.] ab a. L 12 proelium] praeciom C prodidistis CN, redistis v 13 iam om. CNB iamiamque proximos Pv 14 autem quos] uero P agmine] cognomine C 15 et] ac v regendum PB 16 oportuit P fidem fidei tirmitate P sed te add. m. 2 17 non m. terreant om. N 18 qui om. B pest in nobis C, in nobis eet Pv 19 est om. P 21 gloriosum N )

491

duces facti exemplum uirtutis et fidei praebuerunt congressi in acie, donec acies succumberet uicta.

Quibus ergo uos laudibus praedicem, fortissimi fratres? robur pectoris uestri et perseuerantiam fidei quo praeconio uocis exornem? tolerastis usque ad consummationem gloriae durissimam quaestionem, nec cessistis suppliciis, sed uobis potius supplicia cesserunt. finem doloribus quem tormenta non dabant coronae dederunt. laniena grauior ad hoc diu perseuerauit, non ut stantem fidem deiceret, sed ut homines Dei ad Dominum uelocius mitteret. uidit admirans praesentium multitudo caeleste certamen Dei et spiritale, proelium Christi, stetisse seruos eius uoce libera, mente incorrupta, uirtute diuina, telis quidem saecularibus nudos, sed armis fidei credentes armatos. steterunt torti torquentibus fortiores et pulsantes ac laniantes ungulas pulsata ac laniata membra uicerunt. inexpugnabilem fidem superare non potuit saeuiens diu plaga repetita, quamuis rupta conpage uiscerum torquerentur in seruis Dei iam non membra sed uulnera. fluebat sanguis qui incendium persecutionis extingueret, qui flammas et ignes gehennae glorioso cruore sopiret. o quale illud fuit spectaculum Domini, quam sublime, quam magnum, quam Dei oculis sacramento ac deuotione militis eius acceptum, sicut scriptum est in psalmis spiritu sancto loquente ad nos [*]( 1 fidei et uirtutis N et] ac Pv aciem OBI, aciae Q 2 succumberetis R uicta om. R 8 for praedicent B 4 quo] qui C ezornati ex exomae C 5 toleratis C usque] utique P 8 laniena LR (Bed e corr. L), lanienda Q, laniendea N, lamentia C, quaestio v, om. P grauiora LQ perseuerauerit 01 9 fidemj finem R ut om. P ad deum C, a dno L uelociter NQ 10 admirata P 11 dei] certamen dei certamen Nv et om. NRv, qui C spiritali ex spiritalem Cm.2 praelio ex praelium C m. 2, premium N seruo N 12 telis] tales P, talis 01 13 fidei] fideles N credentis ClLRQ armati C torti] fortiter P 14 pulsantibus C ac laniantibus C, om. R ungulis P 15 ac] et Q ac laniata om. R ezpugnabilem P superare non] superant N 16 diu p. repetita] diu placere petita LN, dupla repetit ac C ruptam N 17 torquentur P 18 qui] cui N 19 ignem C glorios*e R (a eras.) 20 domino v, dS CR sublimen N 21 quam] quod P di R sed i corr., deo N ac deuotione om. P milites eius accepto P 22 sancto om. P ad ... monente om. N )

492

pariter et monente: pretiosa est in conspectu Dei mors iustorum eius. pretiosa mors haec est quae emit inmortalitatem pretio sui sanguinis, quae accepit coronam Dei consummatione uirtutis.

Quam laetus illic Christus fuit, quam libens in talibus seruis suis et pugnauit et uicit protector fidei et dans credentibus tantum quantum se credit capere qui sumit. certamini suo adfuit, proeliatores adque adsertores sui nominis erexit corroborauit animauit. et qui pro nobis mortem semel uicit semper uincit in nobis. cum uos, inquit, tradiderint, nolite cogitare quid loquamini. dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis.

Documentum rei praesens proelium praebuit. uox plena spiritu sancto de martyris ore prorupit, cum Mappalicus beatissimus inter cruciatus suos proconsuli diceret: uidebis cras agonem. et quod ille cum uirtutis ac fidei testimonio dixit Dominus inpleuit. agon caelestis exhibitus et Dei seruus in agonis promissi certamine coronatus est. hic est agon quem propheta Esaias ante praedixit dicens: non pusillum uobis certamen cum hominibus, quoniam Deus praestat agonem. et ut ostenderet quis hic agon futurus esset, addidit [*]( 1 Ps. 115, 15. 10 Matth. 10, 19. 20. 20 Es. 7, 13. 14. ) [*]( 1 et] ac C monente] meinmiese P est om. P dei C*JS\'Q 2 iustorum] sanctorum Q; cf. p. 344,16; 129, 6 quae] qui B emit] eximit C 3 praetiosa uis sanguis C quae] qui P accipit LM (accepit Q) dei] do CPBv, fidei N 4 uirtutis] ueritatis C 5 illic] in illis P 6 protecta C et om. CB 7 capere] accipere NY qui] quo C sumit] sumac N certaminis sui C afuit N 8 adque adBertores om. B 9 semel uicit om. N, semel mihi B uicit B 10 traderint N 11 dabitur ... loquamini om. P 12 loquamini L sed a in i corr. m. 2, loquimini N 14 documenta C spã sci N 15 prorumpit C1, praerupit B 16 inter] in N cruciatos Q, cruciatu Cl suo CIN cras] trans N 17 dominus] deo N 18 conpleuit C aoon C, agonem N et] est P 19 praemissi P certamen C coronatur (est om.) P 20 eseias ante PQ, se testante N praedixit] promisit P 22 hic om. P esset futurus P )

493

dicens: ecce uirgo in utero accipiet et pariet filium et uocabitis nomen eius Emmanuel. hic est agon fidei nostrae qua congredimur, qua uincimus, qua coronamur. hic est agon quem nobis ostendit et beatus apostolus Paulus, in quo oportet nos currere et ad coronae gloriam peruenire. nescitis, inquit, quia qui in stadio currunt omnes quidem currunt, unus tamen accipit palmam. sic currite ut occupetis. et illi quidem ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem incorruptam. item suum certamen ostendens et hostiam se Domino cito futurum esse promittens ait: ego iam libor, et tempus instat assumptionis. bonum agonem certaui, cursum perfeci, fidem seruaui. iam superest mihi corona iustitiae quam mihi reddet Dominus in illa die ille iudex iustus, non solum autem mihi, sed et omnibus qui dilexerunt aduentum eius. hunc igitur agonem per prophetas ante praedictum, per Dominum commissum, per apostolos gestum Mappalicus suo et collegarum suorum nomine proconsuli repromisit. nec fefellit in promisso suo uox fidelis. pugnam quam spopondit exhibuit et palmam quam meruit accepit. istum nunc beatissimum martyrem et alios participes eiusdem congressionis et comites in fide stabiles, in dolore patientes, in quaestione [*]( 5 I Cor. 9, 24. 25. 11 II Tim. 4, 7. 8. ) [*]( 1 nterum NRVv et pariet om. P 2 uocabitur C emmannhel LNl2 3 uincimur C est om. N 4 et om. Pv paulus apostolus v, apostolus N 5 ad om. N gloriam coronae P, coronam gloriae v dicens nescitis Q 6 stadio currit P 7 ut ex et C 8 omnes occupetis P, occupetis omnis autem qui agonizatur in omnibus (nominibuB R) continens est CR et] ut CN ut om. N 9 nos] uos Q incorruptibilem Q 10 ostendens om. P dnT LRv, dno et C futuram CRP 11 delibor C, imolor Q adsumptionis meae Pv 12 agonem super certamen Bcr. Cm. 2 fide B 14 reddet cfns mihi Q illo die R, illum diem C ille om. C\'P iustus iudex Pv 15 qui om. B dilexerint N, diligunt Qv 17 apostolum P 18 mappao • licus suo 12 nomen N 19 promissu 02NRI, promiss*o P (u eras.) suo om. P 20 ezpopondit N et] ez R palma 22* nune] hunc P 21 congressionis] consensionis P 22 et] eius et N, milites et v )

494

uictores ut ceteri quoque sectemini et opto pariter et exhortor, ut quos uinculum confessionis et hospitium carceris simul iunxit iungat etiam consummatio uirtutis et corona caelestis, ut lacrimas matris ecclesiae quae plangit ruinas et funera plurimorum uos uestra laetitia tergeatis et ceterorum quoque stantium firmitatem uestri exempli prouocatione solidetis. si uos acies uocauerit, si certaminis uestri dies uenerit, militate fortiter, dimicate constanter, scientes uos sub oculis praesentis Domini dimicare, confessione nominis eius ad ipsius gloriam peruenire, qui non sic est ut seruos suos tantum spectet, sed ipse luctatur in nobis, ipse congreditur, ipse in certamine agonis nostri et coronat pariter et coronatur.

[*]( s ) Quod si ante diem certaminis uestri de indulgentia Domini pax superuenerit, uobis tamen manet uoluntas integra et conscientia gloriosa. nec contristetur aliquis ex uobis quasi illis minor qui ante uos tormenta perpessi uicto et calcato saeculo ad Dominum glorioso itinere uenerunt. Dominus scrutator est renis et cordis, arcana perspicit et intuetur occulta. ad coronam de eo promerendam sufficit ipsius testimonium solum qui iudicaturus est. ergo utraque res, fratres carissimi, sublimis pariter et inlustris: illa securior ad Dominum uictoriae consummatione properare, haec laetior accepto post gloriam commeatu in ecclesiae laude florere. o beatam ecclesiam nostram quam sic honor diuinae dignationis inluminat, quam temporibus nostris [*]( 1 ut] et C hortor P 2 consensionis P iimciit CN 3 etian et P consomationis C\' coronae P lacrimam G, ad lacrimas N 5 uestram laetitiam Q tergatis C1 6 exemplum C, exemplis N pronocauerit CRV 7 certamini L 8 dno N 9 qui ex quia C 10 ut ex et C tantum spectet om. B sed et NPv, se B 11 ipse oin. B congregit N et coronat ... L 13 uestri om. C 12 coronatus L 13 si ante] stante N indulgentie C dei P, dum N, domo C 14 maneat c, monet C, om. P et om. P 15 tristetur Lx aliqui P1 16 minor ait Nv quia ante Bl, quia nec C perpessi estis C sed estis add. m. 2 17 peruenerunt CNB 18 est] et L, est •* B cordis et renis Q archana NR1 Q et om. N intuemini C 19 de eo] domini V, dum N, dei P1 sed suam s.l.m.2 20 utraque] aeraque C sed que exp. m. 2 carissimi] dilectissimi P 21 securiora N deum L, dum nri P consummationem Q 22 properasse CB haec] hic Q letitior N, letiora C 23 ecclesia P laudem C o om. P quam sic] quas hic C 24 quam] qua C )

495

gloriosus martyrum sanguis inlustrat. erat ante in operibus fratrum candida: nunc facta est in martyrum cruore purpurea. floribus eius nec lilia nec rosae desunt. certent nunc singuli ad utriusque honoris amplissimam dignitatem. accipiant coronas uel de opere candidas uel de passione purpureas. in caelestibus castris et pax et acies habent flores suos quibus miles Christi ob gloriam coronetur. opto uos, fortissimi ac beatissimi fratres, semper in Domino bene ualere et nostri meminisse. ualete.

Epistula XI.

CVPRIANVS PRESBVTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS S.

Quamquam sciam, fratres carissimi, pro timore quem singuli debemus Deo uos quoque illic adsiduis orationibus et enixis precibus instanter incumbere, admoneo tamen etiam ipse religiosam sollicitudinem uestram ut ad placandum adque exorandum Deum non uoce sola, sed et ieiuniis et lacrimis et omni genere deprecationis ingemescamus. intellegendum est enim et confitendum pressurae istius tam turbidam uastitatem quae gregem nostrum maxima ex parte populata est et adhuc usque populatur secundum peccata nostra uenisse, dum uiam Domini non tenemus nec data [*]( 1 gloriosis PlR, gloriosos C sanguinis N I 2 purporea CQ, item l. 5 3 nec rosae nec lilia NP singulari N 4 honoris ex a horis L accipiunt P uel C 5 operibus CR 6 milites P ob gloriam] gloria N 7 coronantur P, coronetur amen N opto ... ualete om. P; opto ... meminisse C in marg. add. fortissimi a. b. f.] frs kJñi N 8 dum Q (dno M) nostri meminiase] um esse R ualete om. NP - Ad martyras et confessores (et confessores om. P) explicit LPQ, Explicit (epistola Cipriani add. C) ad martyres et confcssores CR, b martyribus eiusdem explicit N. — ) [*](Epist. XI. — Incipit ad clerum de deprecando (precando P1) deo pro peccatis nostris (pro p. nostris om. R) CLNPQR — 10 presbyterorum et de diaconorum L, ppbD et aa: M, prbris et dilectissimis Q fratribus exp. in C, fratres Q1, ff M 13 etiam] et Pv religiosa sollicitudine neatra R 14 adque ad CR dominum CRv 15 sed et] sed C 17 pressuram N am in ras. istius iam C, iusticiae et ex iusticiam N II turpidam B castitatem C 18 maxime C 19 tenemna] temus R )

496

nobis ad salutem caelestia mandata seruamus. fecit Dominus noster uoluntatem patris, et nos non facimus Dei uoluntatem patrimonio et lucro studentes, superbiam sectantes, aemulationi et dissensioni uacantes, simplicitatis et fidei neglegentes, saeculo uerbis solis et non factis renuntiantes, unusquisque sibi placentes et omnibus displicentes. uapulamus itaque ut meremur, cum scriptum sit: seruus autem ille qui cognoscit uoluntatem domini sui et non paruerit uoluntati eius, uapulabit multas. quas autem plagas, quae uerbera non meremur, quando nec confessores qui exemplo ceteris ad bonos mores esse debuerant teneant disciplinam? itaque dum quosdam insolenter extollit confessionis suae tumida et inuerecunda iactatio, tormenta uenerunt, et tormenta sine fine tortoris, sine exitu damnationis, sine solacio mortis, tormenta quae ad coronam non facile dimittant sed tamdiu torqueant quamdiu deiciant, nisi si aliquis diuina dignatione subtractus inter ipsa cruciamenta profecerit, adeptus gloriam non termino supplicii sed uelocitate moriendi.

Haec patimur delicto et merito nostro, sicut praemonuit diuina censura dicens: si dereliquerint legem meam et in iudiciis meis non ambulauerint, si iustificationes meas profanauerint et praecepta mea non obseruauerint, uisitabo in uirga facinora eorum et in flagellis delicta eorum. uirgas igitur et flagella sentimus qui Deo nec bonis factis placemus nec pro peccatis satisfacimus. [*]( 7 Luc. 12, 47. 20 Pa. 88, 31-33. ) [*]( 1 facit P 2 patris ... uoluntatem om. R domini Cv 3 superbiam sectantes om. C 4 uagantes Q, uitantes C simplicitatem Q, simplicitatis ex unusquisque C fidem Q 5 solis L s. I. m. 2 tibi Ll 6 uapulare C ut om. C 7 cognouit C 9 uapulauit MR (uapulabit Q) multis f) 10 ceteros P 12 insolentes C tumida] timor C iactantia in C 13 uenerunt ex uerentur Mm. 2 (uenerunt Q), nerterant C et om. C et tormenta eras. in N 15 demittant Q 16 defecerit Oxon. 17 ad tempus gloria. Q (adeptus gloriam M) t 19 praemoneo C 20 derelinquerint C in om. LIN 21 si iustificationes ... obseruauerint om. Cl 24 uirgas eorum R 26 dno aiR nec] non LP, de B )

497

rogemus de intimo corde et de tota mente misericordiam Dei, quia et ipse addidit dicens: misericordiam autem meam non dispargam ab eis. petamus, et accipimus: et si accipiendi mora et tarditas fuerit, quoniam grauiter offendimus, pulsemus, quia et pulsanti aperitur, si modo pulsent ostium preces et gemitus et lacrimae nostrae quibus insistere et inmorari oportet, et si sit unanimis oratio.

Nam quod magis suasit et conpulit ut has ad uos litteras scriberem, scire debetis, sicut Dominus ostendere et reuelare dignatur, dictum esse in uisione: petite et inpetratis, tunc deinde praeceptum plebi adsistenti ut pro quibusdam personis designatis sibi peterent, in petendo autem fuisse dissonas uoces et dispares uoluntates et uehementer hoc displicuisse illi qui dixerat: petite et inpetratis, quod plebis inaequalitas discreparet nec esset fratrum consensio una et simplex et iuncta concordia, cum scriptum sit: Deus qui inhabitare facit unanimes in domo, et in actis apostolorum legamus: turba autem eorum qui crediderant anima ac mente una agebant, et Dominus sua uoce mandauerit dicens: hoc est mandatum meum, ut diligatis inuicem, et iterum: dico autem uobis quoniam si duobus ex uobis conuenerit in terra de [*]( 2 Ps. 88, 34. 10 cf. Matth. 18, 19. 16 Ps. 67, 7. 17 Act. 4, 32. 19 Io. 15, 17. 20 Matth. 18, 19. ) [*]( 1 intimo] toto C mia di N 3 accipiemus ONRfJ, accipiamus Q in accipiendo CB 4 more 01 grauiter] add. fuerit Cl, exp. m. 2 5 et om. Q aperietur CRQv et gemitus] gemitus v 6 et si sit] si sit CQB, ws si sit N 7 unianimis LQ 8 quis m. suasis R scriberemus CR 9 scire] scribere R ostendere et om. CR dignatus est Of) 10 esse corr. in 8 Q m. 2 (esse M) impetrabitis C, imperatis RI, inpetratis Q (inpetratis M) 11 adsistent enim C 12 peterent] penetrent corr. in impetrent C fuerunt dissones C (es corr. in ae m. 2) uoce L1 13 dixerit ex dixerunt C 14 impetrastis R, impetrabitis C 15 fratruum L confessio C et] in Q (et M) concordias R 16 habitare CR nnianimes CLN ut saepius 17 legimus CQ turbae P2, turbo. turba R quae ex qui P m. 2 18 animi R 1 dno C conuenerint C ) [*]( III. ) [*]( 32 )

498

omni re quamcumque petieritis continget uobis a patre meo qui in caelis est. quod si duo unanimes tantum possunt, quid si unanimitas apud omnes esset? quod si secundum pacem quam Dominus nobis dedit uniuersis fratribus conueniret, iam pridem de diuina misericordia inpetrassemus quod petimus nec tamdiu in hoc salutis et fidei nostrae periculo fluctuaremus : immo uero nec uenissent fratribus haec mala, si in unum fraternitas fuisset animata.

Nam et illud ostensum est quod sederet paterfamilias sedente sibi ad dexteram iuuene, qui iuuenis anxius et cum quadam indignatione subtristis maxillam manu tenens maesto uultu sedebat. alius uero in sinistra parte consistens rete portabat, quod se mittere ut circumstantem populum caperet minabatur. et cum miraretur quid hoc esset ille qui uidit, dictum est ei iuuenem qui ad dexteram sic sederet contristari et dolere quod praecepta sua non obseruarentur, illum uero in sinistra exultare quod sibi daretur occasio ut a patrefamilias potestatem sumeret saeuiendi. hoc prius longe ostensum est quam tempestas uastitatis huius oriretur. et uidemus inpletum quod fuerat ostensum, ut dum Domini praecepta contemnimus, dum datae legis mandata salutaria non tenemus, facultatem nocendi inimicus acciperet, minus armatos et ad repugnandum minus cautos iactu retis operiret.

Oremus instanter et adsiduis precibus ingemescamus. nam et hoc nobis non olim per uisionem, fratres carissimi, exprobratum sciatis, quod dormitemus in precibus nec uigilanter oremus. et [*]( 1 re quacumque Q, reliquacnmque R, re quaecumquae C 2 est in caelis 22, est in caelo C quod corr. in quid C unamines P 3 quid ex quod Cesset ex et C quod] quid CPlQB \' 4 nobis dominus Nv 5 impetranssemus Lx, imperasemus R1, impetremus C quodquod B 6 fructuaremus B 7 fratribus om. N mala] maria L 11 subtristi P tenens] sustinens V mestn C 12 sinixtra R1 retem PQX (rete M) 13 ut] testabatur ut Q capere LN 14 quod C est] ese P 16 obsernaret C, obseruaretur B 18 oriretur CNP (sed in NP i in ras. corr.), oreretur QR, opereretur L 19 uidimus v impetum C ut] est quam tempestas nt B dum ex dmn C 20 contempnimus LP data P1 21 tenemur R àcoe- I peret Q (acciperet M) armatus 01, armator R 22 et ad] ad QB (et ad M) cautus O. iactu retis] iactaret et CR 24 non] iam scripsit Erasmvbs 25 scimns N nec] ut et C et] ut C )

499

Dens utique, qui quem corripit diligit, quando corripit, ad hoc corripit ut emendet, ad hoc emendat ut seruet. excutiamus itaque et abrumpamus somni uincula et instanter ac uigilanter oremus, sicut Paulus apostolus praecipit dicens: instate orationi uigilantes in ea. nam et apostoli orare diebus ac noctibus non destiterunt, et Dominus quoque ipse disciplinae magister et exempli nostri uia frequenter et uigilanter orauit, sicut in euangelio legimus: exiit in montem orare et fuit pernoctans in oratione Dei. et utique quod orabat orabat ille pro nobis, cum peccator ipse non esset, sed nostra peccata portaret. adeo autem pro nobis ille deprecabatur, ut legimus alio loco: dixit autem Dominus ad Petrum: ecce satanas postulauit ut uos uexaret quomodo triticum. ego autem rogaui pro te ne deficiat fides tua. quod si pro nobis ac pro delictis nostris ille et laborat et uigilat et precatur, quanto nos magis insistere precibus et orare et primo ipsum Dominum rogare, tunc deinde per ipsum Deo patri satisfacere debemus? habemus aduocatum et deprecatorem pro peccatis nostris Iesum Christum Dominum et Deum nostrum, si modo nos in praeteritum peccasse paeniteat, et confitentes adque intellegentes delicta nostra quibus nunc Dominum offendimus, uel de cetero nos ambulare in uiis eius et praecepta eius metuere spondeamus. pater nos et corrigit et tuetur, stantes tamen in fide et pressuris adque angustiis licet Christo eius firmiter adhaerentes, sicut scriptum est: quis nos separabit a dilectione [*]( 4 Col. 4, 2. 8 Luc. 6, 12. 12 Luc. 22, 31. 25 Rom. 8, 35. ) [*]( m 1 qui om. CLPQE diligit q. corripit om. C corripiet C 2 emendat corr. in emendet C 3 Bomnii MPR, omni Ll Q, omnia L2, sompnus C\' uigilantes C 4 apostolus paulus Q instaten oratio B 6 alterum et om. L12 9 quod exp. C aiterum orabat om. C 10 sed] ut add. M1 nostra] aliena Vv 11 depraecatnr C legamus LNv 14 quodsi.. C 15 laborabat et uigilabat Rv precantur R, precabatur v 16 magis nos R, magis C 17 dominum ... ipsum om. R tunc] tum v dno L 18 depraecationem C\' 19 iesum om. V et om. C dno L, deum MR (dum Q) 23 nos om. R et corrigit] corrigit Nv 24 in pressuris Q in angustiis P, angustis R licet] scilicet v, et Oxon. eius] praeceptis add. M m. 2 25 separauit R delectione Q ) [*]( .32* )

500

Christi, pressura an angustia an persecutio an fames an nuditas an periculum an gladius? nihil horum potest separare credentes, nihil potest auellere corpori eius et sanguini cohaerentes. persecutio ista exploratio est adque exploratio peccati nostri excuti nos Deus uoluit et probari, sicut suos semper probauit., nec tamen in probationibus eius aliquando auxilium credentibus defuit

Denique ad minimum famnlum suum et in delictis licet plnrimis constitutum et dignatione eius indignum tamen ille pro sua circa nos bonitate mandare dignatus est. dic illi, inquit, securus sit, quia pax uentura est, sed quod interim morula est, supersunt adhuc aliqui qui probentur. sed et de uictu parco et sobrio potu diuinis dignationibus admonemur, scilicet ne uigore caelesti sublime iam pectus inlecebra saecularis eneruet, uel ne largioribus epulis mens grauata minus ad preces orationis euigilet.

Dissimnlare haec singula et apnd conseientiam meam solus occultare non debui, quibus unusquisque nostrum et instrui et regi possit nec ipsi denique apud nos hanc epistulam teneatis occultam, sed legendam fratribus suggeratis. intercipere enim quibus nos Dominus admonere et instruere dignatur eius est qui admoneri et instrui fratrem suum nolit. probari nos a Domino nostro sciant, nec a fide qua in eum semel credidimus praesentis pressurae conflictatione deficiant delicta sua singuli recognoscentes uel modo conuersationem ueteris hominis exponant. nemo enim retro adtendens et superponens manum suam super aratrum [*]( .25 cf. Lnc. 9, 62. ) [*]( ) [*](2 an noditas OWL N 3 auellerel corporise C 4 sanguis neC exploratio est o. 5 pro peccatis nostris Qlti\\ corporis nri M *. L ■». 2* pectoris V, pectoris nostri v sooe] et coe CB 8 plnrimum G 10 die ex dicit L m. 2, die - Q (dic AI) 12 idhne om. CB 14 inlecebraseculas eorr. in inlecebroao poculo se C m. 2 15 rnmns B oratioiiibus B 18 nostram OLNPqBV, nestrum v 19 haec epistoU teneatis occolta B 20 patribus C 21 dens C eius erp. C 22 nollit P probare B 23 nec] nec nmquam Vo 24 conflictationem C defiriant... connenationem om. C cognoscentes Q (recognoscentes M) 26 tendens C snper aratrum] aratro C )

501

aptus est regno Dei. denique uxor Lot, quae liberata contra praeceptum retro respexit, quod euaserat perdidit. adtendamus non posteriora quo diabolus reuocat, sed priora quo Christus uocat. oculos erigamus ad caelum, ne oblectamentis et inlecebris nos suis terra decipiat. unusquisque oret Deum, non pro se tantum, sed pro omnibus fratribus, sicut Dominus orare nos docuit, ubi non singulis priuatam precem mandat, sed oratione communi et concordi prece orantes pro omnibus iussit orare. si nos Dominus humiles et quietos, si nobis inuicem copulatos, si circa iram suam timidos, si praesenti tribulatione correctos emendatosque conspexerit, tutos ab inimici infestationibus exhibebit. praecessit disciplina, sequetur et uenia.

Nos tantum sine cessatione poscendi et cum fide accipiendi simplices et unanimes Dominum deprecemur, cum gemitu pariter et fletu deprecantes, sicut deprecari oportet eos qui sint positi inter plangentium ruinas et timentium reliquias, inter numerosam languentium stragem et exiguam stantium firmitatem. rogemus pacem maturius reddi, cito latebris nostris et periculis subueniri, inpleri quae famulis suis Dominus dignatur ostendere, redintegrationem ecclesiae suae, securitatem salutis nostrae, post pluuias serenitatem, post tenebras lucem, post procellas et turbines placidam lenitatem, pia paternae dilectionis auxilia, diuinae maiestatis solita magnalia, quibus et persequentium blasphemia retundatur et lapsorum paenitentia reformetur et fortis et stabilis [*]( 1 denique et Vv uxor loth que 22, uxori atque C1, uxor C1 2 adtendamus] accedamus C, ut tendamus R 3 ad posteriora C sed ad s. l. m. 2 ad priora CM sed ad 8. l. m. 2 4 nos] non C 5 dum Q 6 sed et P dns igsns P 7 mandauit CQB 8 iussit orare] sitore C 9 nobis] nos CzP iram] oram C 11 tutos] ut has ex ut hos C inimicis C exhibebis N, exibuerit C praeces si disciplinam C 12 sequitur et ueniam C 13 et *• cum fide R, tecum finem C accipiendis B 14 dno L 15 sunt C positi om. C 16 ruinas ... languentium om. B 17 firmitatem LV, paucitatem CNPQB 18 seddi R latebris] inlecebris C sed in s. l. 19 in plerisque C22, implerique quod M1 (impleri quae Q) dominus om. CB dignanter C integrationem N 20 suae om. v 22 paterna C1 deiectionis P 23 solida 01 )

502

perseuerantium fra?res glorietur. opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere et nostri meminisse. fraternitatem meo nomine salutate et ut nostri meminerint admonete ualete.

Epistula XII.

CVPRIANUS PRESBVTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS S.

Quamquam sciam uos, fratres carissimi litteris meis frequenter admonitos esse ut gloriosa uoce Dominum confessis et in carcere constitutis omnis dillgentia praebeatur. tamen identidem uobis incumbo, ne quid ad curam desit his quibus ad gloriam nihil deest. adque utinam loci et gradus mei condicio permitteret ut ipse nunc praesens esse possem: promptus et libens sollemni ministerio cuncta circa fortissimos fratres nostris dilectionis obsequia complerem. sed officium meum uestra diligentia repraesentet et faciat omnia quae fieri oportet circa eos quos in talibus meritis fidei ac uirtutis suae inlustrauit diuina dignatio. corporibus etiam omnium. qui etsi torti non sunt, in carcere tamen glorioso exitu mortis excedunt, inpertiatur et uigilantia et cura propensior. neque enim uirtus eorum aut honor minor est quo minus ipsi quoque inter beatos martyras adgregentur. quod in [*]( 1 opto — L 3 nalete om. CPQ 2 et noetri ... nakte om. LJT. — Ad clerum de depreeando deo ipro peccatis nostris add. LNPQ) explicit CLXPQR, niri quod explicit amte ad clerum ponÎt CP. — ) [*]( Epist. XIT. — Incipit eiusdem (Incipit ad presbjteros et diaeonos [diaecmibus T] LXT, Inciprt eiasdem tertia E) ut his confessoribus qui in earcere sunt constituti humanitas omnis lomniom 71 praebeator ELMXQT Incipit ad clerum eo quod non posset temere cartbagine fcartagine e*. carthagin m) uenire propter confeasoram corpora qui in earcere reddiderant emq. — 6 sciam nos] sciamns T 7 admonitos aos T sed uos.. 1. _ dno ETQ 8 earcerem FLQT 9 ne qai M (ne quid Q) iis v 10 post mei rag. 6 litt. im T 11 possim q promptus] fateor.. L add. T 12 canta N 13 aestra] qaaeso add. v et s. l. T repraesentent L 14 et om. NTq faciet E\'e, faciatqae T sed que s. J. in erag. m T 15 uirtutis] aeritatis T 16 non OM. eq carcerem LQT 18 neque ... adgregentar om. eq 19 beatas L martyres eqs )

503

illis est tolerauerunt quidquid tolerare parati et prompti fuerunt. qui se tormentis et morti sub oculis Dei optulit passus est quidquid pati uoluit. non enim ipse tormentis, sed tormenta ipsi defuerunt. qui in me confessus fuerit coram hominibus, et ego in illo confitebor coram patre meo dicit Dominus. confessi sunt. qui tolerauerit usque ad finem hic saluabitur, dicit Dominus. tolerauerunt et ad finem usque incorrupta et inmaculata uirtutum suarum merita pertulerunt. et iterum scriptum est: esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitae. usque ad mortem fideles et stabiles et inexpugnabiles peruenerunt. cum uoluntati et confessioni nostrae in carcere et uinculis accedit et moriendi terminus, consummata martyrii gloria est.

Denique et dies eorum quibus excedunt adnotate, ut conmemorationes eorum inter memorias martyrum celebrare possimus: quamquam Tertullus fidelissimus ac deuotissimus frater noster inter cetera sollicitudine et cura sua quam fratribus in omni obsequio operationis inpertit, qui nec illic circa curam corporum deest, scripserit et scribat ac significet mihi dies quibus in carcere beati fratres nostri ad inmortalitatem gloriosae mortis exitu transeunt, et celebrentur hic a nobis oblationes et sacrificia [*]( 4 Matth. 10, 32. 6 Matth. 10, 22. 9 Apoc. 2, 10. ) [*]( 1 quidquit m (quicquid q) tolerare ... l. 2 quidquid om. eq fuerant JETQ 2 quis et tormentis LQ (quis et ormentis M) et morti in subdiderunt et qui se morti corr. T 3 ipsi tormentis sed tormenta ipsis eq* (ipse t. s. t. ipsi mq1) Ó meo] qui in caelis est add. EQv 6 tolerauerunt confessi sunt eq ad] in EQ (ad M), ad in q 7 hic] is L saluus erit ETv dicit dominus om. Q; post haec falso repetit T: confessi sunt... dicit dns ad] ad in q (ad m) 9 et om. LN 11 peruenerunt] perseuerarunt eq; perseuerauerunt et inexpugnabiles N uoluntate LNTQ 12 nostrae] nominis Lv in uinculis Tv accidit ELNQTI et exp. E 13 terminos QT consummat T, consumat M (consummata Q) martyris ELeqv, martyriis Q, martyria T 14 et om. N excidunt EiQ adnotat m (adnotate q) conmemora- tionis eq - 16 tertulus Mm (tertullus Qq) ac] et LTv 17 inter] ro Veqv, om. T cetera] certa V quam] cum ELNQT 18 illic] illis L 19 ac] hac Q 20 carcerem LQ T 21 transeunte L celebretur LNT )

504

ob conmemorationes eorum, quae cito uobiscum Domino protegente celebrabimus. pauperibus quoque, ut saepe iam scripsi, cura ac diligentia uestra non desit, his tamen qui in fide stantes et nobiscum fortiter militantes Christi castra non reliquerunt: quibus quidem nunc maior a nobis et dilectio et cura praestanda est, quod nec paupertate adacti nec persecutionis tempestate prostrati, dum Domino fideliter seruiunt, ceteris quoque pauperibus exemplum fidei praebuerunt. opto uos, fratres carissimi ac desiderantissimi, semper bene ualere et nostri meminisse. fraternitatem meo nomine salutate. [ualete.]

Epistula XIII.

CVPRIANVS ROGATIANO PRESBVTERO ET CETERIS CONFESSORIBVS FRATRIBVS S.

Et iampridem uobis, fratres carissimi ac fortissimi, litteras miseram quibus fidei et uirtuti uestrae uerbis exultantibus gratularer, et nunc non aliud in primis uox nostra conplectitur quam ut laeto animo frequenter ac semper gloriam uestri nominis praedicemus. quid enim uel maius in uotis meis potest esse uel melius quam cum uideo confessionis uestrae honore inluminatum gregem Christi? nam cum gaudere in hoc omnes fratres [*]( 2 celebraaimus LQqT 3 ut cnra q . ac] et eq desit] sit T iis v quae L 4 relinquerunt QT, dereliquenmt eq 5 quidem om. eq et dilectio] dilectio Q 6 quid Q adacti] uicti eq (uitii m) tempestatem prostati T 7 dum] cum NTfJ 8 opto ... I. 10 ualete om. Lemq; opto ... meminisse add. m. 2 N kme (ac om.) M (kmi ac Q) 9 fraternitatem ... ualete om. N 10 ualete om. EQT. - Ad preebyteros et diaconos (Ad Romanos epistula tertia EMQ) ut his confessoribus (his confessoribus om. T) qui in carcere (caroerem QT) strnt constituti humanitas omnis (omnium 1) praebeatur explicit ELMNQT, Ad clerum eo quod non posset temere carthagine uenire propter confessorum corpora qui in carcere reddiderunt (explicit add. m) mq, Explicit e. — ) [*]( Epist. XIII. — Incipit ad Rogatianum et ceteros de obseruanda disciplina LNPQS, Incipit ad Rogatianum et ceteros confessores R. — 12 confessoribus fratribus] confratribus L 15 uirtutis S, uirtute {JIBI (uirtnti M) 16 nostra ex uflstra S 19 confessioni LM, OOnfessione Q uestra et Ql (uestrae M(2) honorem 22 )

505

oportet, tunc in gaudio communi maior est episcopi portio. ecclosiae enim gloria praepositi gloria est. quantum dolemus ex illis quos tempestas inimica prostrauit, tantum laetamur ex uobis quos diabolus superare non potuit.