Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

CVPRIANVS PRESBVTERIS ET DIACONIBVS ET PLEBI FVRNIS CONSISTENTIBV S S.

Grauiter conmoti sumus ego et collegae mei qui praesentes aderant et conpresbyteri nostri qui nobis adsidebant, fratres carissimi, cum cognouissemus quod Geminius Victor frater noster de saeculo excedens Geminium Faustinum presbyterum tutorem testamento suo nominauerit, cum iam pridem in concilio episcoporum statutum sit ne quis de clericis et Dei ministris tutorem uel curatorem testamento suo constituat, quando singuli diuino sacerdotio honorati et in clerico ministerio constituti non nisi altari et sacrificiis deseruire et precibus adque orationibus uacare debeant. scriptum est enim: nemo militans Deo obligat se molestiis saecularibus, ut possit placere ei cui se probauit. quod cum de omnibus dictum sit, quanto magis molestiis et laqueis saecularibus obligari non debent qui diuinis rebus et spiritalibus occupati ab ecclesia recedere et ad terrenos et saeculares actus uacare non possunt. cuius ordinationis et [*]( , 13 II Tim. 2, 4. ) [*]( Epist. I. — Incipit ad clerum et plebem (ad clerum et plobcm om. F, fonutanorum add. C) de Victore qui Faustiiium presbyterum tutorem nominauit OFLNPQY. — 2 diaconis C\' 5 et presbyteri L nobiscum CP 6 cum cognouissemus quod om. L I 7 geminum C 8 cum] eum N 9 clericis et] aecclesiae C dei] de V 11 et in] extincti C clericorum ministerio ex clerico monasterio L m. 2, clerici ab ministerio <7 12 alteri L 13 deo nemo C sed nemo exp. m. 2 14 cui CF, qui LNPQ 15 probabit Ll 17 ecclesiae 01 ad] in C 18 cuius] eius C ) [*]( m. ) [*]( 30; )

466

religionis formam leuitae prius in lege tenuerunt, ut cum terram diuiderent et possessiones partirentur undecim tribus, leuitica tribus, quae templo et altari et ministeriis diuinis uacabant, nihil de illa diuisionis portione perciperet, sed aliis terram colentibus illa tantum Deum coleret et ad uictum adque alimentum suum ab undecim tribubus de fructibus qui nascebantur decimas reciperet. quod totum fiebat de auctoritate et dispositione diuina, ut qui operationibus diuinis insistebant in nulla re auocarentur nec cogitare aut agere saecularia cogerentur. quae nunc ratio et forma in clero tenetur, ut qui in ecclesia Domini ordinatione clerica promouentur in nullo ab administratione diuina auocentur, ne molestiis et negotiis saecularibus adligentur, sed in honore sportulantium fratrum tamquam decimas ex fructibus accipientes ab altari et sacrificiis non recedant et die ac nocte caelestibus rebus et spiritalibus seruiant.

Quod episcopi antecessores nostri religiose considerantes et salubriter prouidentes censuerunt ne quis frater excedens ad tutelam uel curam clericum nominaret, ac si quis hoc fecisset,, non offerretur pro eo nec sacrificium pro dormitione eius celebraretur. neque enim apud altare Dei meretur nominari in sacerdotum prece qui ab altari sacerdotes et ministros uoluit auocari. et ideo Victor cum contra formam nuper in concilio a sacerdotibus [*]( 1 leuuitae PQ saepius ut] et P 2 diniderunt L, uiderunt F leuitica tribus om. N, ad leuitas tribus ex leuitici a quibus corr. C 3 altari et] altaria C ministerio C sed io s. l. diuinis] diaconus C sed exp. m. 2 uacabat v 4 perciperent P, pertineret C 5 illi CSP colerent CP suum om. Vv 6 tribubus] tribus ClLNPQ reciperent P, perciperent C, perciperet FQv 7 totum ex tantum C 8 re om. LNP reuocarentur FLNP 9 cogitare ex cogitatione C ratio] oratio F 10 ut om. Q quis C ordinationem clericam FLQXM, ad ordinationem clericam Q1 V, ad ordinationem clericalem C; fort. ordinationem clericam promerentur 11 in nullo] nullo modo C ab om. L uocentur P1 ne] nec CVv 12 super sportulantium Cm. 2 et solatio 13 accipientem L 14 altariis LP, altaribus N recedebant C1 et] sed v 16 et antecessores F 17 tutelam ex uitae iam C 18 hoc om. F 19 offeretur C\' Ql (offerretur M) 20 meretur C 21 prete C •ft altare C ministroa BUOS leuita uocare C auocare LNPQv 22 a om. F )

467

datam Geminium Faustinum presbyterum ausus sit tutorem constituere, non est quod pro dormitione eius apud uos fiat oblatio aut deprecatio aliqua nomine eius in ecclesia frequentetur, ut sacerdotum decretum religiose et necessarie factum seruetur a nobis, simul et ceteris fratribus detur exemplum, ne quis sacerdotes et ministros Dei altari eius et ecclesiae uacantes ad saecularem molestiam deuocet. obseruari enim de cetero poterit ne ultra hoc fiat circa personam clericorum, si quod nunc factum est fuerit uindicatum. opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere.

Epistula II.

CVPRIANVS EVCBATIO FRATRI S.

Pro dilectione tua et uerecundia mutua consulendum me existimasti, frater carissime, quid mihi uideatur de histrione quodam, qui apud uos constitutus in eiusdem adhuc artis suae dedecore perseuerat et magister et doctor non erudiendorum sed perdendorum puerorum id quod male didicit ceteris quoque insinuat, an talis debeat communicare nobiscum, quod puto ego nec maiestati [*]( 1 tutorem] auctorem C 2 non] et non C\' quo Q fiat] fatiat M (fiat Q) 3 aut deprecatio om. P, aut delegatio C in nomine F frequentetur om. P 4 sacerdotium C\' necessarium C\' 6 alteri L, altare C eius om. C euacantes N, uocantes 01 saeculares molestias LNPQv 7 euocet F 8 fiat] faciat FQ circa] erga ex terra C quod] quidquid ex quid C 9 opto ... ualere om. LN\' uos] te PQ frater PQ carissime Q, karissimi in dno C. — Ad clerum et plebem (plebem et clerum N) de Victore qui Faustinum presbyterum tutorem nominauit explicit FLNPQ (nisi quod P exh.: Explicit ad clerum etc.), Explicit C. — ) [*]( Epist. II. — Incipit ad Eucratium (eucracium P, eugratium Q et sup. eucratium M m. 2) de histrione (istrione feliciter C) CLNPQR. - 12 eugratio Q, et eucratio C, euchratio v 13 tua] mutua v mutua] tua v 14 quod C1 uidetur C istrione CL quomdam L, quondam CB 15 qui om. C 17 quod om. C didicit] dicunt C insinuant CB anl si Cs. I. m. 2 18 quod om. v ) [*]( 30* )

468

diuinae nec euangelicae disciplinae congruere, ut pudor et honor ecclesiae tam turpi et infami contagione foedetur. nam cum in lege prohibeantur uiri induere muliebrem uestem et maledicti eiusmodi iudicentur, quanto maioris est criminis non tantum muliebria indumenta accipere sed et gestu quoque turpes et molles et muliebres magisterio inpudicae artis exprimere?

Nec excuset se quisquam si a theatro ipse cessauerit, cum tamen hoc ceteros doceat. non potest enim uideri cessasse qui uicarios substituit et qui pro se uno plures succidaneos suggerit contra institutionem Dei erudiens et docens quemadmodum masculus frangatur in feminam et sexus arte mutetur et diabolo diuinum plasma maculanti per corrupti adque eneruati corporis delicta placeatur. quod si paenuriam talis et necessitatem paupertatis optendit, potest inter ceteros qui ecclesiae alimentis sustinentur huius quoque necessitas adiuuari, si tamen contentus sit frugalioribus et innocentibus cibis nec putet salario se esse redimendum ut a peccatis cesset, quando hoc non nobis sed sibi praestet. ceterum quantum uult inde quaerat, qualis quaestus est qui de conuiuio Abraham et Isaac et Iacob homines rapit et male ac perniciose in saeculo saginatos ad aeternae famis ac sitis supplicia deducit. et ideo quantum potes ab hac eum prauitate et dedecore ad uiam innocentiae adque ad spem uitae suae reuoca, ut sit contentus ecclesiae sumptibus parcioribus quidem sed salutaribus. quod si illic ecclesia non sufficit ut laborantibus praestet [*]( 1 nec enangelice disciplinae Mm. 2 add. in margine 2 in om. C 3 mulierem QB 4 maiores L I, maior NPQ 5 muliebri B sed] it B gestus CBv 6 mulieres N impudice LQ 8 uidere N 9 uicario B, carios C substituit] substrauit C et om. M (exh. Q) se uno] secundo L, uno C \' succedaneos PQB, succedant eos C 10 masculum C 11 et d.] ex d. C 12 maculati PQ correpti O. enceruati C1 13 poenoria C 14 obstendit L, ostendit P potest] potest qui Q alimentis ecclesiae CB sustinent.. P 16 et] sed N salario L sed ri corr., saluti ex salatio C salario ... cesset om. B se exp. C redimentum ClPremedium (P 17 a P 8.1. m. 2 peccatis] spectatis C 18 uult] uelit CB inde quaerat] adquirat CB 19 abrahae P et (ame isaac) om. C 20 sagnitos B1, signatos C 21 supplucia L potest CM, potes. Q eum] cum C 22 suae] acternae v reuocet ex n reuocauit C 23 ut om. C, si P pacioribus C quidam Q 24 illi C )

469

alimenta, poterit se ad nos transferre et hic quod sibi ad luctum adque ad uestitum necessarium fuerit accipere, nec alios extra ecclesiam mortalia docere, sed ipse salutaria in ecclesia discere. opto te, fili carissime, semper bene ualere.

Epistula III.

I CVPRIANVS ROGATIANO FRATRI S.

Grauiter et dolenter conmoti sumus ego et collegae qui praesentes aderant, frater carissime, lectis litteris tuis, quibus de diacono tuo conquestus es quod inmemor sacerdotalis loci tui et officii ac ministerii sui oblitus contumeliis et iniuriis suis te exacerbauerit. et tu quidem honorifice circa nos et pro solita tua humilitate fecisti, ut malles de eo nobis conqueri, cum pro episcopatus uigore et cathedrae auctoritate haberes potestatem qua posses de illo statim uindicari, certus quod collegae tui omnes gratum haberemus quodcumque circa diaconum tuum contumeliosum sacerdotali potestate fecisses, habens circa eiusmodi homines praecepta diuina, cum Dominus Deus in Deuteronomio dicat: et homo quicumque fecerit in superbia ut non exaudiat sacerdotem aut iudicem et quicumque fuerit in diebus illis, morietur homo ille, et omnis populus cum audierit timebit, et non agent impie [*]( 18 Deut. 17, 12. 13. ) [*]( 1 ad nostras ferre C 2 adq. nestitmn P B.l. m. 2 ad] ac N uestimentum L 3 ipsa P 4 opto ... ualere om. C te om. M (exh. Q) fili] frater v. — Ad encratium (eugratium Q) de histrione explicit (explicat L) LNQB, explicit (ex incipit corr. C) ad encratium de istrione CP. — ) [*](Epist. III. — Incipit ad Rogatianum de diacono (qui contra episcopum contendit add. P) BLPQT. — 6 fratri om. L 7 collegae mei BQTv 8 lectis] elictis T 9 quod] qui B 11 exaceruauerit QT, exacerbaret V solita] silita T 13 cathedra Q quam B, quia M, qu.a Q, quas T 15 ratum Erasmus circa] contra in ras. Q sed in margine circa (circa M) tuum om. Q 16 huiusmodi v hominis T 18 in om. Q 19 et om. Bv quicum M (quicumque Q) )

470

6 tiam nunc. et ut sciamus hanc Dei uocem cum uera et summa maiestate eius processisse ad honorandos ac uindicandos sacerdotes suos, cum aduersus Aaron sacerdotem tres de ministeriis Chore Dathan et Abiron ausi sunt superbisse et ceruicem suam extollere et sacerdoti praeposito ae adaequare, hiatu terrae absorpti ac deuorati paenas statim sacrilegae audaciae persoluerunt. nec soli illi, sed et ceteri ducenti quinquaginta qui eis comites ad audaciam fuerunt prorumpente a Domino igne consumpti sunt, ut probaretur sacerdotes Dei ab eo qui sacerdotes facit uindicari. in libro quoque regnorum cum Samuel sacerdos a Iudaeorum populo ob senectutem, sicut tu modo, contemneretur, exclamauit iratus Dominus et dixit: non te spreuerunt, sed me spreuerunt. et ut hoc ulcisceretur, excitauit eis Saul regem, qui eos iniuriis grauibus adfligeret et per omnes contumelias et paenas superbum populum calcaret et premeret, ut contemptus sacerdos de superbo populo ultione diuina uindicaretur.

Sed et Salomon in spiritu sancto constitutus testatur et docet quae sit sacerdotalis auctoritas et potestas dicens: ex tota anima tua time Deum, et sacerdotes eius sanctifica. et iterum: honora Deum ex tota anima tua et honorifica sacerdotes eius. quorum praeceptorum memor beatus apostolus, secundum quod in actis apostolorum legimus, cum ei diceretur: sic insilis in sacerdotem Dei maledicendo, respondit et dixit: nesciebam, fratres, quia pontifex est. scriptum est enim: principem plebis tuae non [*]( 12 I Sam. 8, 7. 18 Sir. 7, 29. 20 Sir. 7, 31. 23 Act. 23, 4. 5. ) [*]( 1 uocem] sententiam V cum om. Bj 2 horandos T, adorandos B ac ex hac Q 3 ministris BLfJ 4 core LPT et dathan v habiron L snperbisse V, superbwse Q, suyerbi esse BLMPT 5 absorti BLQT 6 ac om. B 7 illi om. T es L, eius B 8 fuerint T 9 probarentur BQT sacerdos Q ab eo qui sacerdotes dei P 8. I. m. 2 sacerdotes dei LP uindicare L 10 sacerdotes indeorum samuhel B 11 ob ex ab L, a P senectute BP tu om. P 12 iratus om. LP alterum spreuerunt om. V 13 hoc om. T ei T sal P1 14 effligerit T 16 de] a P superbo om. P 17 sed at om. L solomon LPQ 21 apostolus Paulus BQv 22 actibus v own] et cum ,T 23 dni B 25 plebis tui T, populi tui Qo maledicens T )

471

maledices. Dominus etiam noster ipse Iesus Christus rex et iudex et Deus noster usque ad passionis diem seruauit honorem pontificibus et sacerdotibus, quamuis illi nec timorem Dei nec agnitionem Christi seruassent. nam cum leprosum emundasset, dixit illi: uade et monstra te sacerdoti et offer donum. humilitate ea qua nos quoque esse humiles docuit sacerdotem adhuc appellabat quem sciebat esse sacrilegum. item sub ictu passionis cum alapam accepisset et ei diceretur: sic respondes pontifici, nihil ille contumeliose locutus est in personam pontificis, sed magis innocentiam suam tuitus est dicens: si male locutus sum, exprobra de malo: si autem bene, quid me caedis? quae omnia ab eo ideo facta sunt humiliter adque patienter ut nos humilitatis ac patientiae haberemus exemplum. docuit sacerdotes ueros legitime et plene honorari, dum circa falsos sacerdotes ipse talis existit.

Meminisse autem diaconi debent quoniam apostolos id est episcopos et praepositos Dominus elegit, diaconos autem post ascensum Domini in caelos apostoli sibi constituerunt episcopatus sui et ecclesiae ministros. quod si nos aliquid audere contra Deum possumus qui episcopos facit, possunt et contra nos audere diaconi a quibus fiunt. et ideo oportet diaconum de quo scribis agere audaciae suae paenitentiam, ut honorem sacerdotis agnoscat et episcopo praeposito suo plena humilitate satisfacere. haec sunt enim initia haereticorum et ortus adque conatus schismaticorum [*]( 5 Matth. 8, 4. 8 Io. 18, 23. ) [*]( 1 ipse om. B 2 dns B 3 adignationem T 5 demonstra V offers BMQ1, offeres Q* 6 esse om. B adhoc BLPQT 7 sub ictu] subditns B passioni B 8 alapa. T respondis ex respondit L m. 2, respondes P sed es corr. 9 ille] esse T 10 sed sic B tuitus BLPQTa V, tutus Tl, tutatus v 11 exproba T 12 quae Q sed ae corr., qui M 13 ut] cum L ac] hac B, et L patientiae] paenitentiae L 14 docuit enim BQTv uero PQ 15 exstitit v 16 apostolus T episcopus T 17 ascensam Q1 (ascensum MQl) 18 caelo B 19 nos si T 20 possunt] possam T et BQ sed t Q corr., ei LMT audere] addere LP diacones L 21 cassium diaconum B 22 ut scripsi, et BLPQTv sacerdotii B adagnoscat L, adignoscat T, agnoscere v 23 praeposito ex praeposo Q m. 2, praetioso M, ptio T 24 initia om. LP )

472

male cogitantium, at sibi placeant, ut praepositum superbo tumore contemnant. sic de ecclesia receditur, sic altare profanum foris conlocatur, sic contra pacem Christi et ordinationem adque unitatem Dei rebellatur. quod si ultra te contumeliis suis exacerbauerit et prouocauerit, fungeris contra eum potestatem honoris, tui, ut eum uel deponas uel abstineas. nam si apostolus Paulus ad Timotheum scribens dixit: iuuentutem tuam nemo despiciat, quanto magis tibi a collegis tuis dicendum est: senectutem tuam nemo despiciat. et quoniam scripsisti quendam cum eodem diacono tuo se miscuisse et superbiae eius adque audaciae participem esse, hunc quoque et si qui alii tales extiterint et contra sacerdotem Dei fecerint uel coercere poteris uel abstinere. nisi quod hortamur et monemus ut peccasse se potius intellegant et satisfaciant et nos propositum nostrum tenere patiantur. magis enim optamus et cupimus contumelias et iniurias singulorum clementi patientia uincere quam sacerdotali licentia uindicare. opto te, frater carissime, semper bene ualere.

Epistula IIII.

CVPRIANVS, CAECILIVS, VICTOR, SEDATVS, TERTVLLVS CVM PBESBVTERIS QVI PBAESENTES ADERANT POMPONIO FRATRI S.

Legimus litteras tuas, frater carissime, quas per Paconium fratrem nostrum misisti postulans et desiderans ut tibi [*]( 7 I Tim. 4, 12. ) [*]( 1 sibi] sic P Buperno T 2 contemnunt T regreditur B 3 foris ex fors L m. 2 4 si. L 5 prouocaueritj proclamauerit L, probauerit T fungeris ille L, fungaris Q* (fungeris MQI) contra] circa QV, circum T potestatem BV, potestate LPQTv 6 eum] eum potestate T 7 despiciat T (item. I. 9) 8 quando T tua tibi T 10 tuo om. B, in rcu. P m. 2 miscoAisset T 11 ali«i*P extiterunt L 12 dl P 8.1. m. 2 certe cohercerer T potueris L 14 praepositum LQ 15 et iniuriam QT, om. B 17 opto ... ualere om. L, opto te bene ualere B. — Ad (Caecilii Cypriani ad B) Rogatianum de diacono exp BMT, ezp ad Rogatianum de diacono P, ad Rogatianum exp Q, om. L. — ) [*](Epist. IIII. — Incipit ad Pomponium (Pompeium QlM) de uirginibus BLMQBW. — 19 tertulus Q, tertalns W 20 cum presbyteris] conpresbiteri B 23 scriberemus \'B-)

473

rescriberemus quid nobis de his uirginibus uideatur quae cum semel statum suum continenter et firmiter tenere decreuerint, detectae sint postea in eodem lecto pariter mansisse cum masculis, ex quibus unum diaconum esse [dicis]: plane easdem quae se cum uiris dormisse confessae sint adseuerare integras esse. circa quam rem quoniam consilium nostrum desiderasti, scias nos ab euangelicis et apostolicis traditionibus non recedere quo minus fratribus et sororibus nostris constanter et fortiter consulatur et per omnes utilitatis et salutis uias ecclesiastica disciplina seruetur, cum Dominus loquatur et dicat: et dabo uobis pastores secundum cor meum, et pascent uos pascentes cum disciplina. et iterum scriptum est: disciplinam qui abicit infelix est, et in psalmis quoque spiritus sanctus instruit dicens: continete disciplinam, ne forte irascatur Dominus, et pereatis a uia recta, cum exarserit cito ira eius super uos.

Primo igitur in loco, frater carissime, et praepositis et plebi nihil aliud elaborandum est quam ut qui Deum timemus cum omni obseruatione disciplinae diuina praecepta teneamus nec patiamur errare fratres nostros et pro arbitrio et ructu$uo uiuere, sed ad uitam singulis fideliter consulere, nec pati uirgines cum masculis habitare, non dico simul dormire sed nec simul uiuere, [*]( 10 Hier. 3,15. 12 Sap. 3,11. 14 Ps. 2,12., ) [*]( 1 his] iis v cum] se R semel om. V 2 statum s. c. et] in statu suo esse et continentiam Vv, instituisse et continentiam R continentes W decreuerupt R 3 sunt R eadem Q 4 dicis esse LW se cum om. W 5 sunt R integras se R, se integras Qv 6 sciens B 7 quominibus Ll 8 nostris] non R et fortiter om. W consuleretur LQ, consolaremur B, consolamus W et om. BLW 9 omnis W utilitates B et salutis om. R uias om. BQ W aeclesiasticae W disciplinae BW sernetor om. BW 12 scriptum est] cum scriptum sit Q 13 psalmo Q instruet B, admonet et instruit R, admoneat et instruat Lv 15 recta] iusta L cito] in breui R 17 frs kmi R 18 est om. B 19 diuinae BW, neneramur diuina B 20 ructu F, fractu LQRW, fluctu B; cf. Pontii uitam Cypr. c. 15: absit-ut de tam beatissimo martyre ructus hominis iudicaret uiuentes B 21 sed et Q ad om. BW patitur W 22 dico] tantum B cumdormire W\' nec] nec debere B )

474

quando et sexus infirmus et aetas adhuc lubrica per omnia frenari a nobis et regi debeat, ne diabolo insidianti et saeuire cupienti ad nocendum detur occasio, quando et apostolus dicat: nolite locum dare diabolo. liberanda est uigilanter de periculosis locis nauis, ne inter scopulos et saxa frangatur. exuenda est uelociter de incendio sarcina prius quam flammis superuenientibus concremetur. nemo diu tutus est periculo proximus. nec euadere diabolum seruus Dei poterit qui se diaboli laqueis inplicauit. intercedendum est cito talibus [ut separentur] dum adhuc separari innocentes possunt, quia diuidi postmodum nostra intercessione non poterunt [postea quam conscientia grauissima cohaeserunt]. denique quam graues multorum ruinas hinc fieri uidemus et per huiusmodi. inlicitas et periculosas coniunctiones corrumpi plurimas uirgines cum summo animi nostri dolore conspicimus. quod si se ex fide Christo dicauerunt, pudicae et castae sine ulla fabula perseuerent, ita fortes ac stabiles praemium uirginitatis expectent: si autem perseuerare nolunt uel non possunt, melius nubant quam in ignem delictis suis cadant. certe nullum fratribus aut sororibus scandalum faciant, cum scriptum sit: si cibus scandalizat fratrem, non manducabo carnem in saeculo ne fratrem scandalizem.

Nec aliqua putet se [posse] hac excusatione defendi quod inspici et probari possit an uirgo sit, cum et manus obstetricum et [*]( 3 Eph. 4, 27. 20 I Cor. 8, 13. ) [*]( 1 et sexus] est sexus B et om. L 2 a om. W debeant MW, debeat et R zabulo R ut solet 5 scopolos B eruenda W 7 proximis L 9 intercedundum L1, intercidendum R ut separentur om. V 10 possint B 11 postea ... cohaeserunt om. V conscientia. Q, conscientiae M, glutino conscientiae R, conscientiam B grauissimam tš, om. R cohaeserint R, admiserunt B 12 qua B hinc fieri uidemus om. B 13 eiusmodi R 15 ex fide se v; se om. BR pudice et caste et R 16 ita] et ita v, et BV ac] et Bv 17 expectant BW autem] praemium uirginitatis add. B 18 melius] melius est W, melius est ut v ; cf. August. de uirginibus c. 34: melius nuberent quam urerentur quam] quamquam W in om. B delicti sui B nullum certe B 19 scandalum ex scandum L 21 saeculum Bv, aeternum W 22 putet] potest Q se posse] posse se B, se V hac] ac B posse defendi Bl sed m. 2 posse exp. quod et Bv 23 obsetricum BLMQ1 )

475

oculus saepe fallatur, ut et si incorrupta inuenta fuerit uirgo ea parte qua mulier potest esse, potuerit tamen et ex alia corporis parte peccasse quae corrumpi potest et tamen inspici non potest. certe ipse concubitus, ipse complexus, ipsa confabulatio et osculatio et coniacentium duorum turpis et foeda dormitio quantum dedecoris et criminis confitetur? si superueniens maritus sponsam suam iacentem cum altero uideat, nonne indignatur et fremit et per zeli dolorem fortassis et gladium in manus sumit? quid Christus Dominus et iudex noster cum uirginem suam sibi dicatam et sanctitati suae destinatam iacere cum altero cernit, quam indignatur et irascitur et quas paenas incestis eiusmodi coniunctionibus comminatur, cuius ut gladium spiritalem et uenturum iudicii diem unusquisque fratrum possit euadere omni consilio prouidere et elaborare debemus. et cum omnes omnino disciplinam tenere oporteat, multo magis praepositos et diaconos curare hoc fas est, qui exemplum et documentum ceteris de conuersatione et moribus suis praebeant. quomodo enim possunt integritati et continentiae praeesse, si ex ipsis incipiant corruptelae et uitiorum magisteria procedere ?

Et idcirco consulte et çum uigore fecisti, frater carissime, abstinendo diaconum qui cum uirgine saepe mansit, sed et ceteros qui cum uirginibus dormire consueuerant. quod si paenitentiam huius inliciti concubitus sui egerint et ab se inuicem recesserint, inspiciantur interim uirgines ab obstetricibus diligenter, et si [*]( 1 oculos QW, oculi.D fallatur ut scripai, fallat ut W, fallatur BMR, fallantur Lv, fallant- Q ea] ex ea Q2B 2 parte BLMQIBVW, parte sua Qz, parte sui v quam L, om. Q potuit ex potuerit Q et ex BL, ex RWv, et Q 3 corrumpi] uiolari RV 4 concubitos Q inosculatio v 5 turpisim et feda B1 sed im et feda exp. m. 2 7 nonne] non W 8 dolorem] liuorem R V fortasses Q, portans B et om. B in om. R manus scripsi, manu BLQR, manum Wv sumit] sua et B quid 12, quia BLQ 9 christas et Wv 11 huiusmodi W 12 ut] et L W 13 frater L 14 et] ut L et] ut R omnis Q 18 si] si sic L exemplis ante ipsis eras. in W incipiunt R corruptile M 19 procedere] prodire B 20 cum uigore et consulte R 21 uirginem LQ saepe om. B 22 cum uirgn L consueuert B 23 sui om. W egerunt BQW ab] a v reoesserunt BQRW 24 obsetricibus BQ, obstetricio W diligentes W. )

476

uirgines inuentae fuerint, accepta communicatione ad ecclesiam admittantur hac tamen interminatione, ut si ad eosdem masculos postmodum reuersae fuerint ant si cum isdem in una domo et sub eodem tecto simul habitauerint, grauiore censura eiciantur nec in ecclesiam postmodum tales facile recipiantur. si autem de eis aliqua corrupta fuerit deprehensa, agat paenitentiam plenam, quia quae hoc crimen admisit non mariti sed Christi adultera est, et ideo aestimato iusto tempore postea exomologesi facta ad ecclesiam redeat. quod si obstinate perseuerant nec se ab inuicem separant, sciant se cum hac sua inpudica obstinatione numquam a nobis admitti in ecclesiam posse, ne exemplum ceteris ad ruinas delictis suis facere incipiant. nec putent sibi uitae aut salutis constare rationem, si episcopis et sacerdotibus obtemperare noluerint, cum in Deuteronomio Dominus Deus dicat: et homo quicumque fecerit superbiam, ut non exaudiat sacerdotem aut iudicem, quicumque fuerit in diebus illis, morietur homo ille, et omnis populus cum audierit timebit et non agit impie etiam nunc. interfici Deus iussit sacerdotibus suis non obtemperantes, iudicii sui tempus constituit non oboedientibus. et tunc quidem gladio occidebantur, [*]( 14 Dent 17, 12. 13. ) [*]( 1 in accepta B communicatio nem Q, communione B 2 haec B interim ratione W ut ercu. B si om. BlLRW 3 si postmodum BRW, «* postmodum Q reuerae furint M hisdem BW, eisdem Bv 4 tecto] lecto B graniori B censu reiciantur W 5 tales om. BBW facile om. W 6 eu] his B aliquae QB corruptae B, contumacea Q sed a. l... 2: corrupte fuerint Q deprensa £ , et deprehensa B, depraehensae QB agant Q 7 quia quae Q, quaeque LW, quae B, quia qui B crimine ut B 8 aeetimato insto] existi W post W exhomologeon BLQBW ecclesia Q 9 redeant LB si om. L opstinatae L ab inuicem se B; se otn. W 10 obstinationum quam Q 11 in] ad R ne] nec QW ruinam LWv 12 delicti sni B aut] ac B 18 si] qui W noluerunt LW 14 dominus om. B deus om. W et om. B 15 in superbia B" 16 in om. W 18 agent B" 19 iussit dens W obtemperantes] incipit F, obtemperante B, obtemperantes et v indicii sui W, iudicii snisi F, indiciis snis si B, iudicibus a se LQBv tempus constitoit FW, templum constituit B, ad tempus constitntis LQBv 20 oboedientibus BFLW, oboedientes QBt1 et] sed FV )

477

quando adhuc et circumcisio carnalis manebat: nunc autem quia circumcisio spiritalis esse ad fideles seruos Dei coepit, spiritali gladio superbi et contumaces necantur, dum de ecclesia eiciuntur. neque enim uiuere foris possunt, cum domus Dei una sit et nemini salus esse nisi in ecclesia possit. indisciplinatos autem perire, dum non audiunt nec obtemperant salubribus praeceptis, testatur scriptura diuina quae dicit: non diligit indisciplinatus castigantem se. qui autem oderunt correptiones, consumentur turpiter.

Ergo ne indisciplinati consumantur et pereant da operam, frater carissime, ut quantum potes consiliis salubribus fraternitatem regas et singulis ad salutem suam consulas. arta et angusta est uia per quam ingredimur ad uitam, sed summus et magnus est fructus cum peruenimus ad gloriam. qui se semel castrauerunt propter regnum caelorum, per omnia Deo placeant nec sacerdotes Dei ** aut per ecclesiam scandalo se et fratribus offerant. et ad praesens si a nobis contristari uideantur, nos tamen salubri persuasione moneamus scientes et apostolum dixisse: ergo ego inimicus factus sum uerum praedicans uobis? quod si obtemperauerint, nobis gratissimum est. stantes eos ad salutem [*]( 7 Prou. 15, 12. 10. 18 Gal. 4,16. ) [*]( 2 ad] apud BVv 3 sic superbi QB 4 unus L et ... possit om. B 6 obtemperare L, obaudiunt W 9 consumentur. Turpiter ergo ne disciplinati F 10 consummantur F, consumuntur B 11 kmi L quantos B salutaribus BQv 12 in singulis Q consolas Q arcta v 13 uia est BB gradimur BV, ingrediuntur F 14 qui et semel se B 15 ut per omnia dno R sacerdotibus W 16 post dei intercidit offendant uel tale quid aut per BFLW, aut Qv, ad B ecclesiam] dni add. Qv, xpT add. B scandalo se et scripsi, scandalos et BFL, scandalo se QW, scandalo BVv fratribus offerant] suae prauitatis offendant RVv 17 ad praesens si scripsi, ad praesentia F, ad praesens BLW, si praesens B, si ad praesens Qv a om. F nobis] quidam ex fratribus nostris add. v uideantur BW, uideatur FL, uidentur QRv nos] nonos F in salubri Qv 18 persuasione] per sna sine Q maneamus Qv et apostolum scientes W et om. R ego om. BW 19 uobis factus BQ, factus uobis v praedicans F, dicens BRQW, om. L 20 nobis] uobis jRW1 gratissimum est stantes eos] lucrati sumus fratres et (et om. L) eos LBv )

478

dignatione nostri sermonis firmauimus. si autem quidam de peruersis obtemperare noluerint, secundum eundem apostolum dicentem: si hominibus placerem, Christi seruus non essem, si quibusdam suadere non possumus ut eos Christo placere faciamus, nos certe quod nostrum est Christo Domino et Deo nostro praecepta eius seruantes placeamus. opto te, frater carissime ac desiderantissime, in Domino semper bene ualere.

Epistula V.

CVPRIANVS PRESBVTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS CARISSIMIS S.

Saluto uos incolumis per Dei gratiam, fratres carissimi, laetus quod circa incolumitatem quoque uestram omnia integra esse cognouerim. et quoniam mihi interesse nunc non permittit loci condicio, peto uos pro fide et religione uestra fungamini illic et uestris partibus et meis, ut nihil uel ad disciplinam uel ad diligentiam desit. quantum ad sumptus suggerendos, siue illis qui gloriosa uoce Dominum confessi in carcere sunt constituti, siue his [*]( 3 Gal. 1,10. ) [*]( 1 dignatione nostri sermonis FW, pariter dignatione (dignitate L) nostri sermonis BLQ, pariter et dignitatem (dignationem R) nostro sermone JRv firmauimus LB, formauimus BFQWv quidam om. B 2 secundum] sequamur Rv eundem om. FW dicent W 3 seruus christi W . 5 xpo et dno nro R, xpi dni et di nri BFLQW 6 seruando Rv opto ... ualere om. L optamus R 7 ac desideratissime FW, om. BLRQ in dm F, om. BRQW semper om. BRQv — Ad Stephanum exp F, ad Pomponium de uirginibus eip BLRQW, Explicit ad Pompeium de uirginibus M. — ) [*]( Epist. V. — Incipit ad clerum sicut supra NT, Incipit.ad clerum propter curam pauperum Z, Ad clerufai propter curam pauperum et peregrinorum incipit (t. — 9 diaconis Z carissimis om. Zti 11 incolumes Z 12 quod] quo T 14 fundamini Z11 15 et uestris] uestris Z nichil NZ uel ad d. u. a. d. desit] indigentia et ad humilitatem uel ad humanitatem uel ad disciplinam.sit Z 16 quantum autem v sumptos NT illisJ iis tf 17 dno ft siue] sibi Z hiis Z, iis v )

479

qui pauperes et indigentes laborant et tamen in Domino perseuerant, peto nihil desit, cum summula omnis quae redacta est illic sit apud clericos distributa propter eiusmodi casus, ut haberent plures unde ad necessitates et pressuras singulorum operari possint.

Peto quoque ut ad procurandam quietem solertia et sollicitudo uestra non desit. nam etsi fratres pro dilectione sua cupidi sunt ad conueniendum et uisitandum confessores bonos quos inlustrauit iam gloriosis initiis diuina dignatio, tamen caute hoc et non glomeratim nec per multitudinem semel iunctam puto esse faciendum, ne ex hoc ipso inuidia concitetur et introeundi aditus denegetur et dum insatiabiles multum uolumus, totum perdamus. consulite ergo et prouidete ut cum temperamento fieri hoc tutius possit, ita ut presbyteri quoque qui illic apud confessores offerunt singuli cum singulis diaconis per uices alternent, quia et mutatio personarum et uicissitudo conuenientium minuit inuidiam. circa omnia enim mites et humiles, ut seruis Dei congruit, temporibus seruire et quieti prospicere et plebi prouidere debemus. opto uos, fratres carissimi ac desiderantissimi, semper bene ualere et nostri meminisse. fraternitatem uniuersam salutate. salutat uos diaconus et qui mecum sunt salutant. ualete. [*]( 1 dum Z 2 summala T\', summa Zfi 3 propter] per (i ut h. plures] unde haberent pauperes Z 4 ad] an Z necessitatem fi et pressuras] eipssa p 5 possent u 6 sollertia N 7 desit N, sit T, desi-, nat Zu nam om. Zu. sint (i 8 lustrauit (i 9 gloriosis initiis] gloriosos intus Zp 10 semel] simul v uinctum Z 12 degeneretur Z et om. Z insatialis T, instabiles N multum] totum Zv 13 consulete T fieri hoc T, fieri N, hoc Zu, hoc agi v 14 totius NTZ possit impleri (i ita] itaque N 15 diaconibus Zu et quia p 17 himiles T congruum sit fi, congruit sit sed Z 18 quietem (i 19 ac desiderantissimi NTV, om. Zp 20 et nostri ... ualete om. Zp fraternitatem uestram N salutate om. NT salutant Nv 21 salutant om. v. — Ad clerum ut (sicut T) supra explicit NT, Ad clerum propter curam pauperum explicit Z, om. fi. — )

480

Epistula VI.

CVPRIANVS SERGIO ET ROGATIANO ET CETERIS CONFESSORIBVS IN DEO PERPETVAM S.

Saluto uos, fratres carissimi, optans ipse quoque conspectu uestro frui, si me ad uos peruenire loci condicio permitteret. quid enim mihi optatius et laetius posset accidere quam nunc uobis inhaerere, ut conplecteremini me manibus illis quae purae et innocentes et dominicam fidem seruantes sacrilega obsequia respuerunt ? quid iocundius et sublimius quam osculari nunc ora uestra quae gloriosa uoce Dominum confessa sunt, conspici etiam praesentem ab oculis uestris qui despecto saeculo conspiciendo Deo digni extiterunt? sed quoniam huic laetitiae interesse facultas non datur, has pro me ad aures et ad oculos uestros uicarias litteras mitto, quibus gratulor pariter et exhortor ut in confessione caelestis gloriae fortes et stabiles perseueretis et ingressi uiam dominicae dignationis ad accipiendam coronam spiritali uirtute pergatis, habentes Dominum protectorem et ducem qui dixit: et ecce ego uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem mundi. o beatum carcerem quem inlustrauit uestra praesentia. o beatum carcerem qui [*]( 18 Matth. 28, 20. ) [*]( Epist. VI. — Incipit ad Rogatianom (iuniorem add. C"QT) et ceteros (ceteris N, om. CQT) confessores (confessoribae N) CPNQRT, lncipit ad Rogationem Cl, Incipit ad confessores LP. — 2 cyrrianus T seagio et Cl, om. LNPT rogatiano iuniori CB 3 domino CBTv 4 carissimi ac beatissimi v optas R (as tnras.), ortans C\' ipse]∗∗sei R 6 possit t CQ, posse M «** quam L (per eras) 7 ut om. Bl conplecteremini B er sed mini in ras., conplecteret C me om. C 8 in obsequia R 9 respuere R, res fuerunt C\' iO gloriose uocem C dni C*B, dno C1 LT etiam] et tam R, me T in ras. 11 despectu L conspiciendo] conspiciamus indeque C 12 dno CBV letiae C 13 et ad] et C 14 et exhortor] et jponeo T B. l. ut in] uti LPT1 confessionem 01 Tl 15 caelesti gloria 01 et fortes et C 16 ad om. LR 17 dno L profectorem Q (protectorem M) 18 et om. T\'v diebus diebus B 19 mundi] saeculi CBV 20 qui om. R )

481

homines Dei mittit ad caelum. o tenebras lucidiores sole ipso et luce hac mundi clariores, ubi modo constituta sunt Dei templa et sanctificata diuinis confessionibus membra uestra.

Nec quicquam nunc uersetur in cordibus et mentibus uestris quam diuina praecepta et mandata caelestia, quibus nos ad tolerantiam passionis spiritus sanctus semper animauit. nemo mortem cogitet sed immortalitatem nec temporariam poenam sed gloriam sempiternam, cum scriptum sit: pretiosa est in conspectu Dei mors iustorum eius. et iterum: sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum Deus non despicit. et iterum ubi loquitur scriptura diuina de tormentis quae martyras Dei consecrant et ipsa passionis probatione sanctificant: et si coram hominibus tormenta passi sunt, spes eorum inmortalitate plena est. et in paucis uexati in multis bene disponentur, quoniam Deus temptauit illos et inuenit illos dignosse. tamquam aurum in fornace probauit illos et quasi holocaustam hostiam accepit illos. et in tempore erit respectus illorum. iudicabunt nationes et dominabuntur populis, et regnabit dominus eorum inperpetuum. quando ergo iudicaturos uos et regnaturos cum Christo Domino cogitatis, exultetis necesse est et futurorum gaudio praesentia supplicia calcetis, scientes ab initio mundi sic institutum ut laboret istic in saeculari conflictatione iustitia, quando [*]( 8 Ps. 115,15. 9 PS. 50, 19. 13 Sap. 3, 4-8. ) [*]( 1 dei mittit] dimittit C oex quo T 2 hac] ac RT sed exp. T 3 sanctificanda Tv 4 uersatur C 5 quam] nisi C -nos] non R, uos N" 7 nec N corr. temporalem C 8 est om. C 9 dm Cv iastoram] sanctorum Q 11 despiciet CR 12 martyres CNTv in ipsa CQRv 13 sanctificat R 14 eorum] illorum CR immortalitatem JB, inmortalitatis C 17 portabit CIB 18 quasi] ut Q holocansta CV, holocaustum Q, holocausti RT sed i corr. hostia CR 19 illorwn] add. CRv: fulgebunt iusti (iusti om. R) et tamquam scintillae in harundineto discurrent; om. hoc additamentum reliqui codd. et V 20 populi Q (populis M) regnauit Q eOlUm dominus v 21 perpetuum] aeternum Q 11* t 22 et] ut C 23 sic] huius C 24 labore IIII sic T, labore inssit C in] cum TQ institiam L ) [*]( m. ) [*]( 31 )

482

in origine statim prima Abel iustus occiditur et exinde iusti quique et prophetae et apostoli missi quibus omnibus Dominus quoque in se ipso constituit exemplum, docens ad suum regnum non nisi eos qui se per suam uiam secuti sint peruenire dicens: qui amat animam suam in isto saeculo, perdet illam et qui odit animam suam in isto saeculo, in uitam aeternam conseruabit illam. et iterum: nolite timere eos qui occidunt corpus, animam uero non possunt occidere. magis autem metuite eum qui potest et animam et corpus occidere in gehennam. Paulus etiam nos adhortatur ut qui ad Domini promissa uenire cupimus imitari Dominum in omnibus debeamus. sumus, inquit, filii Dei: si autem filii, et heredes Dei, coheredes autem Christi, siquidem compatiamur ut et conmagnificemur. addidit etiam conparationem praesentis temporis et futurae claritatis dicens: non sunt condignae passiones huius temporis ad superuenturam claritatem quae reuelabitur in nobis. cuius claritatis gloriam cogitantes pressuras omnes et persecutiones tolerare nos conuenit, quia etsi sunt multae pressurae iustorum, ex omnibus tamen liberantur qui in Deum fidunt.

Beatas etiam feminas quae uobiscum sunt in eadem confessionis gloria constitutae, quae dominicam fidem tenentes et sexu suo fortiores non solum ipsae ad coronam proximae sunt, sed et [*]( 4 Io. 12, 25. 7 Matth. 10, 28. 12 Bom. 8,16.17. 16 Bom. 8,18. ) [*]( 1 originem T\' Q primo CR, mundi prima Q 2 qui CB dno C 3 ducens ex docens C 4 niam suam OBv sunt MT (sint Q) 6 uita aeterna Q 7 conseroamt QR 8 uero] autem Q 9 metuit N\', metuite B in rag. et animam] animam C 10 et cor II reliquam huius epistulae partem et initium proximae (Ad Antonianum) om. P gehenna C 11 adortat C dum R ITI, dT nri Q 12 dncT LR, dm Q 13 et heredes CLQTV, dei et heredes N, et heredes heredes quidem Bv 14 et] aic C commagnificemttr C* in marg., conglorificemnr 01 in COfIt. 15 addit CV 16 ducens T\' passionis 01 TI Q 18 claritatem 01 gloria R 19 persecntionem C tolerare] colet probare C etsi] nt si L 20 liberantibos C ,21 dum V, dno CR confidunt C 22 beatos C 22 gloriam 01 24 gloriae coronam v proxime CQ (prorlmae M) )

483

ceteris quoque feminis exemplum de sua constantia praebuerunt. ac ne quid deesset ad gloriam numeri uestri, ut omnis uobiscum et sexus et aetas esset in honore, pueros etiam uobis gloriosa confessione sociauit diuina dignatio, repraesentans nobis tale aliquid quale Ananias Azarias Misael inlustres pueri aliquando fecerunt, quibus inclusis in caminum cesserunt ignes et refrigerium flammae dederunt praesente cum illis Domino et probante, quod in confessores et martyras eius nihil posset gehennae ardor operari, sed quod qui in Deum crederent incolumes semper et tuti in omnibus perseuerarent. et consideretis diligentius peto pro uestra religione quae apud illos pueros fides fuerit, quae promereri plenius Deum potuit. ad omnia enim parati, sicuti omnes esse debemus, aiunt regi: Nabuchodonosor rex, non opus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. est enim Deus cui nos seruimus potens eripere nos de camino ignis ardentis, et de manibus tuis, rex, liberabit nos. et si non, notum tibi sit quoniam diis tuis non seruimus et imaginem auream quam statuisti non adoramus. cum se et crederent et pro fide sua scirent posse etiam de praesenti supplicio liberari, iactare hoc tamen et uindicare sibi noluerunt dicentes et si non, ne minor esset confessionis uirtus sine testimonio passionis. addiderunt posse omnia Deum [*]( 13 Dan. 3, 16-18. ) [*]( 2 ac] an C numeri] muneris V omnes C, omnibus N 3 prius et om. L, est M (et Q) et] et C gloriosam L\' T\' Q confessionem T\' Q 4 representes R aliquod T 5 annanias CLTannanios R et misael CLBv 6 inclusum 01 cessauerunt R refrigerium CQJRV, refrigerii locum LNT 8 martyres CTv nihil eius T sed eius exp. possit ex posse T arbor R 9 quod om. CR incolomes ORTI Q semper] essent T et tuti om. C 10 perseuerent LNT7 Q et] et ut CB 11 illos om. v 12 dominum plenius CRv omni C sicut L, secuti C esse] ae C 13 nabucodonossor R, nabugodonosor C 14 hoc uerbo super ac re C m. 2 uerbo] sermone Q 15 potest B 16 ar- 11 re denti L tuis manibus Q rex om.;NQv liberabit Q, libera aE M, libeb rauit T 17 sit tibi LN quoniam] rex quia Q 19 se et] se Qv 20 liberi Q iactarent C 21 dicentes] licet Q et si non ne] ut non eis C, non Q confessionis ex contemionis R ) [*]( 31* )

484

facere, sed tamen non in hoc fidere ut liberari in praesentia uellent, sed illam libertatis et securitatis aeternae gloriam cogitarent I

Quam fidem nos quoque retinentes et die ac nocte meditantes toto corde ad Deum prompti contemptu praesentium futura tantummodo cogitemus, fructum regni aeterni, conplexum et osculum Domini, conspectum Dei: ut sequamini in omnibus Rogatianum presbyterum gloriosum senem uiam uobis ad gloriam temporis nostri religiosa uirtute et diuina dignatione facientem, qui cum Felicissimo fratre nostro quieto semper et sobrio excipiens ferocientis populi impetum primum hospitium uobis in carcere praeparauit et metator quodammodo uester nunc quoque nos antecedit: quod ut consummetur in uobis adsiduis orationibus Dominum deprecamur, ut initiis ad summa pergentibus quos confiteri fecit faciat et coronari. opto uos, fratres carissimi ac beatissimi, in Domino semper bene ualere et ad coronae caelestis gloriam peruenire.