Carmen Apologeticum

Commodianus

Commodianus. Commodiani Carmina. Dombart, Bernhard, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 15, 1887.

  1. Est Deus omnipotens, unus, a semetipso creatus,
  2. Quem infra reperies magnum et humilem ipsum.
  3. Is erat in uerbo positus, sibi solo notatus,
    4. [*](78 accipit MR (coniecturâ); accepit P1P2 (cod.!) LbLd corde monita scripsi (cf. u. 16 corde sopiti; Instr. 119, 15 si corde uiges; 27, 19 si corde retractes; Ouid. Met. 3, 689 Excute .. corde metum); eosde (tres priores litteras etiam cor legi posse testatur Knο̇ell; cf. u. 584) munita M; eosdem monitus R; easdem monitas Ld; eos monitas P3; eadem monita P1 Hanssen; eadem minus Lb 79 modum P1 delinquit R; relinquid M; relinquet Pl (s. u. Z.); delinquet Lb Ld; deliquit P* 80 monet MP1; monetur Ld; paret Lb; mouet B dictus P2R (cf. u. 15); dictos M Ld; dicto sabaudit Lb; dictis ob. Guil. Hartel 82 contrarius M P1 R (= contumax; cf. u. 721); contrarios P3Ld suam uitam LbB (cf. u. 784; Matth. 10, 39; interpr. palat. past. Herm. sim. IX. 26, 3 sibi soli uiuentes uitam suam perdunt); sua uita MP1Ld superbos P3Ld 83 erraui M (PJ falso: es sciui; cf. S. 107 p. 798); et sciui PlB; resciui LbLd 86 qui B 88 post fata scripsi (cf. S. l. c.); post facta M (P* falso: facit); prout facit P1; post factam P3υ probetur M (post facta probetur iam Lb et Huemer suspicati erant); approbetur Pl (s. u. I.) v 89 post es littera t erasa 90 qui M (cf. u. 117; 381; Kuehner ausf. Gramm. p. 481 sq.); quis P1υ nomine Mv; nominis P1 92 repperies M 93 his M solo Mv; soli P1 )
    122
  4. Qui pater et filius dicitur et spiritus sanctus. \'
  5. Sed ex quo decreuit mundum conponere signis, :
  6. Ignem interposuit metuendum angelis ipsis.
  7. Quos tamen distribuit minoris potentiae factos,
  8. Vt regerent caelos et terram et subdita terrae.
  9. Hunc ergo nec ipsi nuntii dinoscere possunt,
  10. Qualis sit aut quantus, nisi quod praecepta sequuntur.
  11. Est honor absconsus nobis et angelis ipsis,
  12. Quod Dei maiestas, quid sit, sibi conscia sola est.
  13. Relucet inmensa super caelos et sine fine;
  14. Aureum est totum, quod est quasi flammea uirtus.
  15. Illic Dei uas est, tantum sine cognita forma,
  16. Illa sunt secreta solo Deo nota caelorum.
  17. Haec gloria Dei est unica super angelos omnes,
  18. Hoc Deus est lucis aeternae, hoc spiritus aeui.
  19. In primitiua sua qualis sit, a nullo uidetur,
    20. [*]( 94 ſpι̃τ M 15 conponere M 15 sq. componere signis, | Ignem P1; componere, signis I Ignem RLd; componere, dignis I Ignem Hilgenfeld (P2: \'Excidisse uidetur unus ucrsiculus ex Apostolo, ni follor, excipiendus, I Timoth. VI, 6: Qui solus habet immortalitatem et lacem inhabitat inaccessibilem, ignem nempe interpositum, metuendum engelis ipsis) M interposuit P2υ; interpositum MP1 17 minoris potentiae factos Hanssen; minori potentiq factus M (P1 falso: miaoris potentiae, omisso factuI; itemque Pi); minoribus 〈esse〉 potentes P3 (Duebner ?); minoris potentiae deos Lb; minoris potentiae (minores potentias in commentario) a se B; minoris potentiae ipso Ld 18 celos M 100 precepta M 102 quid] d primo omissum m. 1. 8. I. scripsit cooscia sola (solo B) Duebner υ, sola conscia MP1 103 inmensa M celos M 104 Aureil 8 (P* falso: aureue) totum Jf; Ant aeuo. Totum P1; Aut requie totum Duebner Lb R; Aoreaque totum Ld (omnes interpunctionem post fine omittunt) quod est quusi M P1 Ld; torquet quasi Duebner Lb B 103 Illis Lb nas scripsi (cf. Sirac. 43, 2 Sol .. uas admirabile opus Excelsi; 60, 7; 10 quasi sol refulgens .. quasi uas auri solidum); UD7 (sic!) Mj uita P1υ; uia Lb; \'uia forsan in codice caractere euanido\' P* 101 Illa sed Duebner B solo Lbv (cf. u. 93); sola M; soli P1 107 Hec M unici? Wilh. Meyer, Abh. p. 299 108 Hoc .. hoc MPl; Hinc .. hinc B; Hic .. hic Ld eterne M )
    123
  20. Detransfiguratur, sicut uult ostendere sese.
  21. Praebet se uisibilem angelis iuxta formam eorum
  22. Et homini fit homo, ceterum Deus uerbo probatur.
  23. Idcirco nec poterit tanti Dei forma dinosci;
  24. Quidquid est, unum est, inmenso lumine solus;
  25. Vbi facies, oculi aut os aut membra notantur,
  26. Inde pugillo suo concludere circulum orbis.
  27. At tamen cum uoluit sciri de se ipso qui esset,
  28. Numine de tanto fecit se uideri capacem.
  29. Sunt quibus in ignem apparuit uoce locutus;
  30. Sumptus est in carnem, quem regio nulla capebat.
  31. Hic Deus omnipotens, Dominus suae conditionis, .
  32. Cum sit inuisibilis, facit se uideri quibusdam.
  33. Qui formatur modo, (modo) se diffundit in auras,
  34. Cuius nec initium nec finem quaerere fas est.
  35. Hic sine initio semper est Deus et sine fine,
    36. [*]( 116 Esai. 40, 12 119 Ezod. 3, 2 aqq. )[*]( 110 Detransfiguratur M (P1 falso: detransfiguratas); Sed transfigaratur P1; Sed transfiguratus P3R; Deus transfiguratus Lb uultustendere M 111 prebet M angelis MDuebner v; angelus P* 112 probatur Pv; probat M 114 unum MPlLb; unus v inmenso lumine solas Mpa; in immenso lumine (namine?) solas P*; in immenselumine solas B; in imm. 1. potens Lb; in immenso lumine; solet (Inde pugillo eto.) Ld (ceterae editiones ante solas nullam, post solas maiorem interpunctionem habent) 115 Vbi MP1 R; om. Ld; P* ab Vbi, cuius loco Coi substituere conatur, interrogationem orditur ocali P3 Lb S aut oculi MLd 117 ad tamen M qui M (cf. u. 90); quid P. («. u. Z.} υ 118 Numine P3υ; Nomine MPl uersus 115 sqq. L udwig ita scribit, ut 115 post 118 (uel 120; cf. praefat. eius p. X-V) inseratur, quam inuersionem improbat Wilh. Meyer, Abh. p. 805 120 capjebat Huemer 121 Hic MP1R (cf. u. 289); Sic Ld 122 facit scripsi; fecit Lbv; faciet MP1 123 formatnr M; formatus P1 (s, u. I.) Lb Ld; formam induerat R modo (modo) Lb Hanssen; modo Mv se MP1R; Bese PsLb Ld diffandit M; difiadit P1 (I. u. I.) υ -124 finem quaerere Plv; quirere finem M 124 sq. est. Hic P1; est, Hic Lbv )
    124
  36. Qui, prius quam faceret caelum, ferebatur in aeuum;
  37. Quicquid tenet caelum, prospicit ubique de caelo
  38. Et penetrat totum oculis et auribus audit.
  39. Huic ergo placuit carnalem mundi tenorem,
  40. Vt exaltaretur sola sempiterna maiestas.
  41. Nam, quod erat ante, referre nunc ardua res est;
  42. Sit licet descriptum, non sit nobis cura de illis.
  43. Cum haec, quae uidemus, non possumus tangere tota,
  44. Quis poterit scire, quid sit trans Oceani finem?
  45. Et caelum uidemus, sed illic quid intus agatur,
  46. Nullo datur scire, donec fiat exitus aeui.
  47. Sufficiat tantum de futuro nosse promissa;
  48. Ad illa tendamus cupidi, tota mente deuoti.
  49. Sicut auis Phoenix meditatur a morte renasci,
  50. Dat nobis exemplum, post funera surgere posse;
  51. Hoc Deus omnipotens uel maxime credere suadet,
  52. Quod ueniet tempus defunctorum uiuere rursum;
  53. Sit licet nunc puluis, iaceant licet ossa nudata,
  54. Integratur homo, [ut] fuerat qui mortuus, olim,
  55. Et gratia maior tunc erit (quam) istius aeui,
    56. [*]( 127 Psal. 13, 2; 52, 3 al. 145 I Cor. 15, 43; Phil. 3, 21 )[*]( 12% celum M 127 Quicquid P1; Quitqaid M; Quique υ oelum M 129 mundi tenorg M (= carnalem esse mundi tenorem; de omissa copula esse uideu. 792 et indicem, quem Petschenig editioni Victoria Vit. adiunxit, p. 156; cf. deinde Instr. II 39, 9 tenore mutato; Verg. Georg. 2, 336 sq.); mundo teneri Plv 131 Nam M P1R; Iam Ld sine nota 132 describtom M 132 sq. de illis. Cum Ld; de illis, Cum P1R 133 qae M 133 sq. tota, Quis Ld; tota. Quis PIB 134 fiDe M 135 celum M 136 naUo M (cf. u. 93; 106; Instr. II22,13); nulli P1 (8. u. I.) υ uersus 138—140 in Munci- olibus litteris scripti 139 APIS FENIX M 142 defanctoram M Pl Ld; defancttm Ub; defuncto (defuDctos) P3; defancto R 143 Sit licet MLb (coniectura) R; Scilicet P1 (8. u. Z.); Sint licet Ld 143 sq. nudata. Integratur Ld 144 ut fuerat MPlB; ut del. Ld; ut erat Lb 145 tunc M; hinc P1 (8. u. I.) B; dehinc P3; huic Ld erit MP1; gratia erit R; aderit Ld quam addidi; om. M editt. M; cf. Wattenb. lat. Palaeogr. p. 50 sq. 143 sq. aeui. Non v )
    125
  56. Non dolor nec lacrimae tunc erunt in corpore nostro,
  57. Non caro recipiet ferrum, non pustula surget.
  58. Hoc Deus instituet, ut sit illi gloria maior. ,
  59. Hic fecerat primum hominem, ut esset aeternus,
  60. Sed ruit in mortem neglectis ille praeceptis.
  61. Propter quae storias tantas Deus esse parauit,
  62. Vt inuentiones diabuli detergeret omnes. I
  63. Rectorem in terra dederat Deus angelum istum:
  64. Qui, dum inuidetur homini, perit ipse priorque.
  65. Interea iustos per ipsos cernit ad actus,
  66. Et facinerosum Cain in gehenna reservat.
  67. In scelere coepit uersari gens omnis humana,
  68. Nec respicientes, quis esset creator eorum.
  69. Quod Deus excelsus indigne pertulit illud,
    70. [*](148 Apoc. 21, 4 152 Eph. 6, 11; 16; I Ioh. 3, 8 154 Sap. 2, 24 (Cypr. de zel. et liu. C. 4) )[*]( 146 nec M; aut P1 (s. u. I.) v lacrime M 147 postula M 148 institnet M Lb Ld; instituit P1 R 150 necglectis M 151 propter quae storias scripsi (cf. Woelfflin. Arch. III p. 146); propter questorias M; pr. quaestorias P1; pr. quae scorias Duebner (coll. Verge Gir. 249); propterea scrupeas R; propter quae curas (postmodo pr. grassationes) Lb (ut Ld adnotat); pr. quae quaestorias Ld (ex recentiore Boenschii coniectura) esse] sibi (postea ipse) Lb. 152 inuentiones diabuli M; inu. diaboli P* (s. u. I.); adinuentiones zaboli R detegeret R om̃f M 153 Actorem R 154 inuidetur MLd (idem haec affert exempla: fhuic inuisae (sunt) Parcae solemnem celebrare diem* C. Inscr. Rh. Bramb. 1052 et Becker. Inscr. Mogunt. 247); inuidet Lb; insidiatur R; sed cf. u. 361 155 ipsos M (P falso: ipsas; cernit per ipsos = secernit; cf. Instr. 126, 33 sqq.; S. 107 p. 757; Alexandret excurs. ad Sibyll. p. 522 sqq.); ipsum Plv ad actus scripsi (= adiudicium extremum; cf. Instr. I 27, 1; II 21, 12; S. p. 784); adactos MP1; abactos Psυ 155 sq. abactos. Et R 158 facinerosum P3υ; facinerosa M; facinora P1 in m. 1. s. I. scripsit 157 cepit M x x gens omnis Lbv; omnis gens M (signis s. I. additis iustus uerborum ordo restituitur); omnis gens P1 (s. u. I.) 159 pertulit illud. M; pertulit illud; P1; pertulit; illam v )
    126
  70. Delere proponit uniuersa paene creata.
  71. * Dicitur et legitur Noe liberatus ab aqua,
  72. Ceteri diluuio perierunt in caelesti.
  73. Hinc, sicat initio, paulatim terra repletur.
  74. Cessit. prios facinus, sed alter(a) clades adhaesit.
  75. Adgressi sunt stulti torrem fabricare sub astris,
  76. Vt quasi per illam possent ascendere caelos.
  77. Quod Deus ut uidit fieri sub nna loquella,
  78. Descendit et fecit., loquerentur lingua diuersa.
  79. Quos inde disparsit per insulas terrae semotos,
  80. Vt fierent gentes nario sermone loquentes.
  81. Tunc genus indocile uitam feritatis agebat;
  82. Nemo Deum sciebat, disputabat nemo de uita.
  83. Inrepserat quoniam rudibus temerarius ille
  84. Per latices animae, deprauauit mentes acerbas
  85. Persuasitque dolo coitus infandos amare,
  86. Viuere rapinis in gaudio sanguine fuso.
  87. Hanc gloriam stulti prosequuntur tempore parvo;
  88. Quo nulla uenia liberat, se dicendo seductos.
  89. Si suadet adulter, culpa est tua prosequi talem;
  90. Non ille te damnat, sed tu tua sponte te damnas.
    91. [*](163 Gen. 9, 1 165 sqq. Gen. 11, 4 sqq. )[*]( 160 Delere P1; Dicere M; Demere R; Icere (= tollere, perdere?) Ld; perdere Huemer uniuersa pene creata MP1; aniuersam paene creatam v 163 sid M 164 prius Psυ (cf. quae adnotauimus in u. 15); prior MPl altera P1 Ld; alter M (P\' falso: aliter); aliter Lb R adhaesit P1 R; adhesit M; accessit Ld 165 turrem M; turrim P\' (s. u. I.) 8 astris P1υ; anstris M 166 possent asoendere caelos (coeloa) P1υ; c. a. p, Lb; asc. celos poss. M 117 loquella M 169 disparsit M; dispersit P\' (B. u. I.) v semotas B 171 Tnc (= Tunc) M; Tum P1 (8. u. I.) v agebat M; agebant P\' (s. u. I) v 172 scibat Hanssen, Wilh. Meyer, Abh. p. 292 coH. u. 46 173 Inrepserat M qA M 174 depianabit M 175 dolo coitus scripsi (cf. b. Gbl. 17 p. 451 sqq.); dolo citins M; dolos citius P1 R; doloa illis Ld 178 gaudia P3 177 p̃sequuntur M1, quod (prima manu?) correctum, ut sit pseqnnntnr 178 Qno M P1 <= itaque ?); Quos P3υ; Quod Lb )
    127
  91. Errabant indocti ueteris fallacia hostis,
  92. Obliti Dominum, opera maligna sequentes.
  93. Quod diu ne fieret grassatio tanta latronis,
  94. Tempore partito miseratus est tandem ablato.
  95. Conplacuit illi conloqui cum uno de multis,
  96. Vt faceret populum ad se transeundo dilectum.
  97. Ex eo coeperunt unum Deum nosse profani
  98. Et fieri populus secundum Dei decreta.
  99. Duos enim populos distinxerat ex se Rebecca:
  100. Hic prior est factus, alter ut succederet illi.
  101. In Aegypto primum Israhel concrevit alumnus;
  102. Inde Deus illos eiecit duce Moyse,
  103. Per quem dedit illis legem in monte Sina,
  104. Vt nostra posteritas Dominum cognosceret. unum.
  105. Deinde prophetas ex ipsis dicere iussit,
  106. Quod Deus in hominem depretiatur ab illis.
  107. Induxerat eos Dominus in terra promissa,
  108. Vt ibi sub lege uiuerent, donec ipse ueniret.
  109. Gens ingrata bonis noluit iugum ferre praeceptis,
  110. Sed magis in scelere prisco reuoluta florebat;
    111. [*]( 181 indocti MP1 (cf. u. 458); inducti v; ducti P3 ueteris Pl (s. u. I.) v; ueteres M, quod ambigas an retinendum et cum indocti sit coniungebdum; sed cf. u. 207 seductor antiquut; 317 ueteri latroni; Cypr. ad Donat. 4 uetus .. hostis obrepat; ad Forltm. e. 2 aduersarius uetus est et hostis antiquus 183 Quod, diu ne Ld; sed cf. Kiihner ausf. Gr. p. 872 sq. 185 conplacnit Jf 187 ceperunt M Deum nosse profani P2 (coniectura; cf. u. 13; 194; 636). R; Deum esse profani M (non in Deum e. p., ut Pitra in adnotatione affinnat); in Deum esse profani P1 Lb Ld; nobis in mentem uenit: (unum) Deum esse profari 188 populus M Lb (coniecturâ) Ld; populum P1. (s. u. l.) ; in populum E 180 distinczerat M ex se v; esse MP1 (esse) Rebeccae (uel in Rebecca) Lb 191 egypto M primum Israel P1 υ; primum in ifKl M alumnus Mv; alumnis P1 102 Moyse Lb υ; Moysi MP1 193 Sina scripsi (haec enim uetustior apud Latinos huius nominis forma; cf. Cypr. test. II, 25; p. 92, 10 H.; Tertull. Marc. V 4 med.; de clausula uersus cf. u. 66); syna M; Sinai P2υ. 196 depretiatur MLd; depreciatur P1; depreciaretur Lb R 199 preceptis M 200 farebat P*, quod postea ipsi (Ps) displicuit )
    128
  111. Nec umquam. desinuit: hodie quoque talis habetur;
  112. Praetermisso Deo luxurias saeculi mauult.
  113. Quod maxime Dominus cogit euitare dilectos;
  114. 7 Abscisos in totum a saeculo praemonet esse.
  115. Si filios dixit, in illius sancta moremur;
  116. Quid foris egredimur adulteri pompa(m) sequentes?
  117. Seductor antiquus per talia decipit omnes:
  118. Inmittit luxurias, per quas perdat filios Alti; .
  119. Agonia inmittit, spectaculis ire cruentis
  120. Aut nimis obscenis, inpudica nosse pudicis.
  121. Si fuerat castus, incestus proficit inde
  122. Et placent adrident, quae tunc mala gaudia temptant.
  123. In istis luxuriis populus primitiuus agebat
  124. Et a lege Dei semper recedebat inormis.
  125. Ad quos emundandos saepe Deus misit alumnos,
  126. Vt illos corrigerent deprauatos denuo Summo.
    127. [*]( 201 Nec umquam (unquam v) Μυ; Nunquam P\' 202 luxurias P1υ; luiuria M seculi M 203 dilectos M2 P1υ; delectos Ml 204 seculo premonet M 205 Si filios dir M (idem Roensch suspicatus erat) v; Si filii, dixit, P2 (s. u. I.) 201 Quidni foras egredimur P* coll. Genes. 4, 8 Egrediamur foras; sed cf. Instr. I 24, 13 Ezis inde foris pompam P1υ; pompa M WiZh. Meyer, Abh. p. 293 208 Immittit R (ingeniose, cum ueram libri ms. lectionem ignoraret) Ld; Inmutit M; Immutat P1 (s. u.l.) quas .. filios P1υ; quos .. filius M deperdat P3 209 Agonia immittit Ld (— certamina ? cf. Instr. II 12, 10); idem Agoniam praefert in adnotatione in Instr. II 12, 10; Agonia mit tis M; Agoniam mittit Hanssen, Wilh. Meyer, Abh. p. 292; Agoniae immittit P1; Agonia mittit R spectaculis P1 (s. u. f.) v; Rpeculis M cruentes M 210 mimis R inpudica M 211 incestus M (P2 falso: incertus) P1υ, 212 placent adrident scripsi (cf. I. N. Ott in Jahrb. f. cl. Philol. 109 p. 840 extr.); placens adridens M; placens arridet Pl (s. u. I.) v quae Plv; qnę M tunc M; hinc P1 (s. u. I.) v temptant M 213 istis MP3υ; his P1 primitibus M 214 inormis scripsi (= enormis, erectus; cf. u. 221; Woelfflin. Arch. III p. 148); inermis MPIB; aeterni Ld 215 emendandos R 216 corrigerent P\' (s. u. I.) v; corrigent M Summo M; Summi P1υ 216 sq. deprauatos denuo Summo. Excipere Wilh. Meyer, Abh. p. 305; deprauatos. Denuo Summi Excipere P1υ )
    129
  127. Excipere numquam uoluerunt dicta diuina,
  128. Sed uoluntate sua saeuierunt semper inepti.
  129. Mactabant iustos redarguentes illos inique,
  130. Dum nollent accipere frenum disciplinae caelestis.
  131. Esaiam serrant, lapidant Hieremiam erecti,
  132. Iohannem decollant, iugulant Zachariam ad aras.
  133. Et uenit et ipse, fuerat qui praedictus ab illis,
  134. Et patitur, quomodo uoluit, sub imagine nostra.
  135. Cuius in exitio omnis prophetia repleta est,
  136. Dixerat hunc Daniel nouissimum esse prophetis.
  137. Is erat, quem propter uates (de tuba canebant,
  138. In sua uenturum propria, quem sui negarent.
  139. Inprouidi semper et dura ceruice recalces,-
  140. Dum respuunt formam, sacramenta legis amittunt.
  141. Non illos iustitia humilis caro nata refregit,
  142. Nec bonitas tanta aut aegrorum cura de uerbo.
  143. O pia religio, o tam ueneranda maiestas, 7
    144. [*]( 211 sqq. Matth. 23, 34 sq.; Lnc. 11, 49 sqq.; Matth. 14, 10; Marc. 6, 27 (cf. Tertall. Scorp. 8) 226 Dan. 9, 24? cf. 242 228 Ioh. 1, 11 221 cf. Instr. I 38, 1 230 PhiL 2, 7? 231 Phil. 2, 8; Matth. 11, 29; Ioh. I, 14 )[*]( 217 nomquam uoluerunt MP3; nunquam noluerunt P1 (s. u. I.) v 218 uoluntate sua MP1 Ld; uoluntati suae R saenierunt scripsi (cf. u. 838); sernierr M; seruierunt P1υ inepti MP1R; ineptis Ld 219 iniquę M 220 discipline M coelestis disciplinae accipere frenum P1, quod tamen idem in excursu retractat 221 Hieremiam P\'; hieremiã M; Jeremiam υ 223 Et uenit et P1; Et uenit P3; & ueniet et M; Aduenit en JB; Atque uenit Ld 224 quomodo] quoniam Hanssen 226 prophetes Lb 227 Es M canebat Ml; n eadem manus e. I. add. 228 quęm M 229 Improuidi P* (cf. Instr. II 16, 24); Inprouidis M; Improbi P\' (coll. Instr. I 38, 1) 230 formam P3υ; forma MPX; formas Lb 231 iustitia, humilis caro nata R (cf. u. 367 humilis in carne; interpunctionem. ante humilis sustuli, quia iustitia ablatiuus mihi uidetur); iustitia humiles non oaro nata M; iustitia humiles, non caro nota P\' (idem in excursu caro nata praefert); iustitia humiles, oaro nata LbLd 233 relligio P1 R o tam] o primo omissum m. 1. s. Z. add. )[*]( XV. )[*]( 9 )
    130
  144. Cuius medicina taliter in terra profecit!
  145. Non ullum de ferro secuit, non enplastro curauit,
  146. Sed sine tormento statim suo dicto sanauit.
  147. Talia uidentes turbabantur mente Iudaei,
  148. Qui magis inuidia ducti sunt in zelo liuoris,
  149. Non respicientes prophetarum dicta sepulti,
  150. Quod ueniret homo talis, qui dispergeret illos.
  151. Quousque ueniret Dominus, prophetae canebant:
  152. Ex eo, quo uenit, tacuit prophetia Iudaeis.
  153. Post quem in exilium deuenerunt corde durato
  154. Nec modo dinoscunt, quapropter sint talia passi.
  155. Praedictum fuerat illis ab Esaia propheta
  156. Et (a) Danihelo similiter perdere terram;
  157. Quae non ante tamen, nisi dux ciuitatis in ipsa
  158. Penderet in ligno, fieret deserta deinde.
  159. Desubito qualis obfulsit gloria genti,
  160. Vt fieret populus, populus qui non erat ante!
    161. [*]( 240 sqq. Hierem. 15, 7 ? Matth. 3, 11 sq.; Luc. 3, 16 sq. (Iustin. Tiyph. p. 268, C; 272, B) 245 Esai. 1, 7 sq. (Matth. 23, 38); Dan. 9, 26 250 Hos. 2, 24 )[*]( 234 profecit P1υ; proficit M 235 Non ullum scripsi (cf. Instr. I 32, 6); Non illa M (P* falso: Non illius); Non ille P1υ enplastro M 236 sanaQ M 237 turbabantur P1υ; turbabuntur M 238 magis inuidia Lb R: magis inuidiae MP1; malis inuidiae Ld ducti sunt MPlLd; sunt ducti LbR liboris M 238 sq. ducti sunt (sunt ducti), in zelo liuoris Non Lb υ 239 sepulti MP* (= sopit*; cf. Verg. Aen. 6, 424 custode sepulto); sepnlta LbBj sedncti Ld (cf. Inatr. 1 11, 5) 240 disperderet B in commentario coil. Instr. I 2, 4 241 canebat M 242 iudeis M 245 Predictum M ab Esaia propheta P1; ab Esaiam (esaii M) prophetam MLbLd; sed uide quod sequitur, Danielo 246 a scripsi; om. MP1υ Danihelo M (cf. Cypr. uit. c. 11 p. CII, 12 H: ut Heliae vel nt Danielo; Pseudocypr. de pascha comput. p. 262, 1 H.; Lucif. Calar. 164, 24 H.; Sulp. Seuer. p. 58, 2; 63, 10; 21 Halm.; Prudent. Cathem. 4, 70 Dani- elus); Daniele P1; Danieli R; Danielem Ld similiter, perdere P\' (cf. u. 393); similiter pendere M; similiter, illos perdere R; simul iter, quo perderent Ld 247 quae υ, quam MPl ligno; fieret P1 240 gta M )
    131
  161. Non fuit adtonitus Esau, dilectus a patre,
  162. Iunior quod frater primitiua tolleret ille?
  163. Sic nec synagoga potuit cognoscere tempus,
  164. Quando et quo duce caderet de suo priuato;
  165. Sicut erat scriptum, quod auis sua tempora norunt,
  166. Nam populus iste non me intellexit adesse.
  167. Ventum est, ut ipse dominator caeli ueniret:
  168. Secundum scripturas non est conputatus ab ipsis.
  169. Praescius hoc fuerat Dominus, quasi cuncta qui nouit;
  170. Idcirco per ora prophetarum ista praedixit.
  171. Gens ceruicosa nimis semperque rebellans
  172. Dum sibi primatum uindicaret, causa resecta est.
  173. In quorum stadia gentiles esse praefecit;
  174. Dixerat hoc ante: Gentes sperabunt in ipsum.
  175. Nam lapis inmissus ipse est in fundamina Sion,
    176. [*]( 251 Gen; 27, 34 255 sq. Hierem. 8, 7 258 Esai. 53, 3 261 cf. 229 264 Esai. 11, 10 (Cypr. p. 56, 6 H.) 265 EsaÎ. 28, 16 )[*]( 251 adtonitusM 252 ff M tollet Mille? scripsi; ille. P1 Ld; illi. R 253 sinagoga M 254 priuato M; primatu P1 R; priuata Ld (colI. Instr. I 5, 2 patrem de regno priuauit) 255 Sieute- ////rallllt (ante t erasum n) M scribtum M auis Mt aues P1υ 256 me non S 257 Ventum MP1 R (Instr. I 18, 6\'); Inuentum Ld (idem tamen in Instr. praefat. p. IX. uentum est praefert) 257 sq. ueniret, Secundum scripturas; non P1 258 Secund M scribturas M conputatus M 258 quasi MPlB; quippe Ld (cum codicis lectio .. Dei summam potentiam impugner; sed cf. Peischenigi et Mommsenii indices editionibus Victoria Vitensis et Iordanis subiunctos s. u. quasi; Tertull. adu. Hermog. c. 19 utimur uocabulo principii quasi originis, non quasi ordinis nomine; Ennod. p. 39, 18 H. Abraham .. filium morti quasi pius pater .. laetus exhibuit; Lucif. Calar. 76, 23 H. quasi quis, inquam, tibi usurpasti hanc auctoritatem ?); ipse Huemer 260 hora .. predixit M 260 sq. praedixit: Gens .. rebellans; Dum P1; praedixit. Gens .. rebellans, Dum B; praedixit. Gens .. rebellans! Dum Ld 262 e casa reiecta est R 283 stadio P1; sed cf. Instr. I 27, 19 prefecit M 264 ante: Gentes P1υ; anlegentes M sperabunt gentes Hanssen 265 inmissus M fundamina P3υ ; fundamenta MP1 (Cypr. p. 82, 6 H.: inmitto in fundamenta Sion) Sionis P1 )[*](9* )
    132
  176. Crederet in quo qui, is haberet uitam aeternam.
  177. Hunc sanctum sanctorum Daniel perungui designat
  178. Et exterminari post illum chrisma regale.
  179. Dauid illum dixit clauis configi silentem:
  180. Effoderunt, inquit, manus meas et pedes ipsi.
  181. Salomon quoque tam aperte de illo prophetat,
  182. Occidamus iustum! dicturos esse Iudaeos.
  183. Hieremias totidem crucem figurate demonstrat:
  184. Venite, mittamus lignum in pane! dicentes.
  185. Dux autem ipsorum Moyses praeconiat illis:
  186. Ante tuos oculos pendebit uita necata.
  187. Hic pater in filio uenit, Deus unus ubique:
  188. Nec pater est dictus, nisi factus filius esset.
  189. Nec enim relinquit caelum, ut in terra pareret,
  190. Sed, sicut disposuit, uisa est in terra maiestas;
    191. [*]( 266 loh. 3, 15 217 Dan. 9, 24 269 Psal. 118, 120 (Cypr. p. 88, 7) 270 Peal. 21, 17 271 sq. Sap. 2, 12; 20 273 sq. Hierem. 11, 19 275 sq. Deater. 28, 66 (Cypr. p. 87, 19 H.) )[*]( 266 Crederet in quo qui, is Ld (Cypr. p. 88, 18 H.: et qui crediderit in eum); Crederet in quo quis MP1; In quo quisquis crederet R 267 sanctorum P1υ; sanctor M; del. P; sanctûm Lb pungni M; perungui r; perungi Pl 261 illum Wilh. Meyer; illud MPlv 270 inquid M 271 te Ld (errore typogr.) iudeos M 273 Hieremias P\'; byeremias M; Ieremias o demonstrat M; demonetrans P* (B. u. l.) v post uersum 273 in medio uerborum contextu positum est signum ; eadem manu sub signo imo margine scriptus inuenitur uersus 274 (Venite etc.) 275 Dux autẽ ipsor moyses preconiat illis M, quae inde ab editione principe omittebantur; cf. S. 107 p. 794 276 necata P3υ, negata M P1 278 est dictus M P1 (cf. Wilh. Meyer, Abh. p. 292); esset dictus υ; d. e. Lb 270 relinquit] n initio omissum in M m. 1. add. 280 post maiestas M haec habet, quorum Pitra nullum fecit mentionem: De uirtute sua carnasse licet facere fimbriam unam. Inter nouimmam horum uerborum partem et locum quendam commentarii evangelici. qui TheophiU nomine circumfertur (Thtod. Zahn, Forschungen zur Gesch. d. neutest. Kanons, 1883, tom. H p. 51, 5 sqq.) necessitudinem quandam intercedere alio. )
    133
  191. De uirtute sua carna(liter na)sci (se fecit)
  192. * * * * * *
  193. * * licet facere fimbriam unam.
  194. Iam caro Deus erat, in qua Dei uirtus agebat.
  195. Quid, quod prophetae canunt, inuisibilem esse uidendum,
  196. Vt claritas tanta fieret homo quoque pro nobis.
    197. [*]( 285 Esai. 25, 9; 40, 9; 52, 10; 53, 1 aqq. (?) 288 Esai. 40, 5 (Cypr. p. 69, 4 H.); cf. Ioh. 1, 14.. )[*](loco iam monui (S. 107 p. 794); ad prioris autem partis caliginem aliqua ex parte illustrandam haud inutilis mihi uidetur locus Tertullianeus (de praescr. haeret. c. 13): postremo delatum (uerbum = filium Dei) ex spiritu patris Dei et uirtute in uirginem Mariam (Euang. Luc. 1, 35), carnem factum in utero eius et ex ea Datum exisse Jesum Christum. Primo igitur, nisi faUor, Commodianus de Christo ex uirtute Dei nato uel potius, ut erat tlle Monarchianus, de Deo sua ipsius .uirlute in Christo nasci te faciente egit, deinde ex miraculis a -Christo editis unum attulit (Mattia. 14, 36), ut, quantum in iilo ualuisset uirtus diuina, exemplo comprobaretur. Prioris sententiae nouissima, posterioris prima pars cum periisse uideatur, maioris lacunae interposui signa. Ceterum primum uersum utcumque poteram composui; reliquis manum admouere non ausus sum. — De locutione carnaliter nasci cf. u. 403 Praedictus est Deus carnaliter nasci; de facere se cum infmitiuo cf. u. 122. - Eoensch (Berliner Wochenschrift V (1885) p. 401) ita locum scribendum censet: De uirtute curasse sua legis fimbriam unam, eamque opinionem litteris ad me datis ita rationibus firmat: In diese wenigen Worte ist, wie ich glaube, die ganze Erzählung Luc. 8, 43 - 48 kurz zusammengedrängt, vgl. namentlich daselbst V. 44: tetigit fimbriam, 46: noui uirtutem de me exiisse, 47: quemadmodum confestim sanata sit.\' Quae argumentatio uiri doctissimi quamquam haud mediocriter me mouet, dubitaui tamen quae proposuit recipere, praesertim cum uersus: De uirtute curasse sua legis fimbriam unam legitima apud Commodianum caesura semiquinaria careat; cf. Hanssen, de arte metrica Commod. § 2 p. 7; WHh. Meyer, Abh. p. 289 .284 Deus erat Pl (cf. u. 342); deserat M, deseratur (\'uunmehr wird das FleiBch erschlossen .., d. h. der Leib der Maria flberscbattet ..\') uel sed erat Lb; uerbus erat (in quo) uel desierat (idem PS) uel desnerat (= desueuerat) R; descenderat Ld age bat (sic!) M 284 sqq. agebat, (Quid .. uidendum?) Yt v 286 claritas tants R ; cbaritas (caritas Ld) tanta P2 P3 Ld; alacritas tanto MP1 )
    134
  197. Nec populus noster prosilisset in noua lege,
  198. Si non Omnipotens ordinasset ante de nobis.
  199. Hic erat Omnipotens, cuius <in> nomine gentes
  200. Crederent omnino, quod propheta dixit Esaias:
  201. Exurget in Israel homo de radice Iesse,
  202. In illum sperabunt gentes, cuius signo tuentur.
  203. Et alter dixit testem illum esse per orbem,
  204. Manifestari eum principem nationibus ipsum.
  205. In psalmis canitur: Dominus regnauit a ligno;
  206. Exultet terra, iocundentur insulae multae.
  207. Sic et patriarchae Iacob benedictio uera
  208. Paruit in gentes: Hic erit spes gentium, inquit.
  209. Sub caelo non aliud nomen est nisi Christi praelatum
  210. In cuius nomine crediderunt gentes ubique.
    211. [*]( 291 sq. Esai. 11, 10 293 Esai. 55, 4 (Cypr. p. 56, 2 H.) 295 sqq. Pial. 96, 1; 96, 10 sq. (cf. Cypr. p. 98, 7 H.; Tertull. Marc. 3 c. 21; Iuatin. Tryph. c. 73; Roensch. comment. ad hanc locum) 297 sq. Gen. 49, 10 299 sq. Act. 4, 12 )[*]( 287 noater] nr M psilis////set (erasae litterae es) M nouam legem P* 289 in P1υ (cf. u. 300); om. M gentes initio omissum in M m. 1. add. 290 Crederent JP* in nota ad u. 295 (300) per- tinente; Credere M (P* falso: credidere); Credidere υ, Crediderunt P\' omnino MP1R; omnes Ld Credidere; omnino R; credidere omnes. Ld quod MLbR; Quid Ld; om. P1 Esaias? Ld 291 Exurget M; Eisurget P1υ 1f M 292 signo M (cf. Cyprtest. II 22 inscript. : Quod in hoc signo crucis salus sit omnibus, qui in frontibus notentur. De passiuo tuentur cf. Georg. HW s. u. tueo); signa P1 (s. u. I.) υ 213 alter $ (= dixit) M (alter retinui, quamquam Roensch in commentario p. 244 recte monuit insequentem quoque locum eiusdem Esaiae prophetae esse; Commodianus ipse uidetur errasse); alter (cecinii) P1; aliter (uel alibi) cecinit R; ait terrarum Ld - Exultet terra M; Exultent terrae P* (s. u. I.) v; cf. 8.107 p. 799 297 et patriarchae v; et patriarcha M; patriarcha P\' 297 sq. Iacob: cBenedictio uera .. gentes, hic .. gentium-, inquit P1 inquid M 200 celo M praelatum Hilgenfeld Ld; prelator M; praelator Ps (quasi praeferatur aut proferatur\') Lb (omisso est); prae- . statum R 300 crederent P1 > )
    135
  211. Non ita suademur credere pro tempore clauso, ,
  212. Sed propter futurum tempus, in aeterno uiuentes.
  213. Haec speranda nobis spes est, sempiterno frunisci,
  214. Non ista, quae fragilis cito mutat gaudia nostra.
  215. Sint licet diuitiae prae oculis laute fruendae,
  216. Excluderis illis substituta morte caduca;
  217. Aut si persenera[ne]ris, horrescis ipse uiuendo,
  218. Aut si ualetudo fuerit mala, quo tibi uita?
  219. Tormentum est totum, quo(d) uiuimus isto sub aeuo;
  220. Hinc adeo nobis est spes in futuro quaerenda:
  221. Hoc Deus hortatur, hoc. lex, hoc passio Christi,
  222. Vt resurrecturos nos credamus in nouo saeclo.
  223. Sic Dei lex clamat: fieret cum humilis Altus,
  224. Cederet infernus, ut Adam leuaretur a morte,
  225. Descendit in tumulum Dominus suae plasmae misertus
  226. Et sic per occulta inaniuit fortia mortis.
  227. Obrepsit Dominus ueteri latroni celatus
  228. Et pati se uoluit, quo magis prosterneret ipsum.
    229. [*]( 311 Hebr. 2, 14 )[*]( 301 clauso scripsi. (cf. u. 411 historia clausa; Horat. carm. II 4, 24 claudere luatrum); quasso MP1; casso v; fortasse scribendum passo, ut u. 62 pando cum P1R posuimus pro quando; cf. Lucret. 6, 359 tempora se neris .. pandunt; adde quod Diez, Etymol. Woerterb.* p. 238, passare a pandere originem ducere putat 303 Hec M speranda MPILd; quaerenda LbR sempiterno frunisci M (P1 falso: franisci) Ld; sempiterna frunisci R; (sempiterno) fruenda P*; idem tamen in excursu (Ps) frunisci ueram lectionem esse putat 304 fragilis P1v, fragili M nostra P3; ni M; uita P1 305 laute M; lautae Ld, nescio an recte 306 caduca M (cf. Horat. carm. II 13, 11; III 4, 44); caduco R; caducus Ld 307 WT si (= Aut si) MR; Vt si P1; Si Ld perseueraueris M; perseueraris RHanssen; persenueris Wilh. Meyer, Abh. p. 292 torpescis R 308 quo MPLd; quid R 308 sq. uita I Tormentum P1 301 quod v; quo M; qua P1 310 nobist Hanssen querenda M 312 resur recturos M III 0 ho∈ M1; nou M2 sclo M 314 Cęderet M 315 Descendit Plv; Discendit M plasme M misertus P1v; miserius M 317 celatos M )
    136
  229. Ille quidem audax et semper saeuus ut hostis,
  230. Dum sperat in hominem saeuire, uictus a Summo est.
  231. Per quod prius hominem prostrauerat morti malignus,
  232. Ex ipso deuictus; unde nobis uita prouenit.
  233. Adam degustato pomo mori iussus obi<u>it;
  234. Cuius de peccato morimur sic et omnis itemque.
  235. Sed iterum dixit Dominus: De ligno uitali
  236. Si sumpserit ille, in aeternum uiuat honestus.
  237. Mors in ligne fuit et ligno uita latebat,
  238. Quo Deus pependit Dominus, uitae nostrae repertor.
  239. Hoc lignum uitae Dominus praedixerat esse,
  240. Vt, qui credit ei, sic sit quasi sumat abinde.
    241. [*]( 323 sq. Bom. 5, 12 325 sq. Gen. 3, 22 330 Ioh. 3, 15 )[*]( 311 seuus M 320 seoire M 320 sq. est. Per quod P1; est, Per quod v 321 morti M (cf. Yerg. Aen. 12, 464 sternere tnorti); morte P1 (s. u. Z.) 323 pomo P\'v; homo M obi(u)it P\'R; obiit P1; abiit M; abiuit Ld (coU. u. 1056 in umbra mortis abibunt) extremo huiw uersus uocabulo in M additum est signum , quo per- tinet imo margine: :, sub quo signo uersum 824 initio omissum m. 1. (?) add. 324 morimur sic et omnis itemque scripsi (ef. Instr. I 35, 4; de item et idem inter se confusis cf. u. 583; de aduerbio cum adiectiuo particula copulatiua coniuncto cf. Verge Aen. 11, 673 praeoipites pariterque ruunt; de et .. que compositis cf. u. 623; ceterum ambigo, an et = auch, que = und zwar sit; cf. u. 154 perit ipse priorque); morimur sic & omnis Idemque M; morimnr; sic uiuuset omnis. I Idem P1; \'Sic eius(!) omnis ib. ̓ (= in cod.) P\'; moritur filius eius omnis. j Idem JR; morimur: sic est iussus omnis; I Idem Lb; morimur . stirpis eius omnes. I Idem Ld; morimur similiter omnes Hanssen 325 Sed iterum $ (= dixit) diIs M; (Idem) sed iterum Dominus P1; (Idem) sed iterum Domini v; (Idem) sed iterum donum Lb; idem in adnotatione haec temptat: sic est iussus omnis (sc. mori); sed idem iterum, si sumpserit ille donum (cf. Rom. 5, 15) de ligno uitali, (iussus est, ut) in aeternum uiuat honestus (i. e. iustificatus; cf. Rom. 5, 21) ante de ligno interpunctio uulgo omittitur 326 ille M Ld; illum P1; inde B (uulgo ante ille uel inde interpungitur) uiuat MP1; uiuet P2v 327 et ligno MP1; et in ligno v 328 uite .. reppertor M 321 predixerat M esse M (cf. u. 335; P* falso: iste); ipse P1v 330 credet ei Wilh. Meyer (cf. u. 669); credet (ipsi) Hanssen; credft et M; credit et P1 (8. u. I.) Ld; creditet Ebert (Abh. d. h. saechs. Gesellsch. d. Wissensch. phil.-hist. Cl. V p. 391); crediderit PSR (cf. u. 664) sic sit MP3R Hanssen Ebert; sitit P1; scit, is Ld )
    137
  241. Et sumit et gustat suauiter Dei summi praecepta
  242. Et discedit, quoniam potior resurgit, a morte.