Carmen Apologeticum

Commodianus

Commodianus. Commodiani Carmina. Dombart, Bernhard, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 15, 1887.

  1. Quis poterit unum proprie Deum nosse caelorum,
  2. Nisi quem is tulerit * * ab errore nefando?
  3. Errabam ignarus spatians, spe captus inani,
  4. Dum furor aetatis primae me portabat in auras.
  5. Plus eram quam palea levior; quasi centum inessent
  6. In umeris capita, sic praeceps quocumque ferebar.
  7. Non satis; his rebus criminosus denique Marsus
    8. [*]( B Psal. 1, 4? )[*]( COMMODIANVS I EPISOOPVS APRICANVS. I CARMEX APOLOGETICVM AD- VERSVS ITDAEOB Et GENTES. Pitra; Commodiani Carmen apologeticum I adnersus Iudaeos et Paganos. Roenasch; COMMODIANI EPISCOPI AFRICANI I CARNEN APOLOGETICVM I ADVERSVS IVDAEOS ET GENTES. Ludwig; in cod. Mediomontano nulla inuenitur inscriptio 1 proprię M celorum M 2 Nisi MP1R; (Quis) nisi Ld is tulerit P\'; add. longe uel procul Ps; his tulerit M; is 〈abB〉tulerit Hilgenfeld (Zeitschr. f. wissensch. Theol. XX p. 565); is (ipse abs)tulerit R (coll. Instr. I 1, 6); is (ipae) tulerit Hanssen; is tulerit (prius) uel (primo) Lb; 〈sus〉tulerit Ld; (qu)is (ex)tulerit Huemer (Zeitschr. f. d. oesterr. Gymn. 1878 p. 31) 3 sqq. inani. I Dum .. auras, I Plus v; ego ex lege Meyeriana de paribus uersuum iungendis (Abh. p. 304 sqq.) Pitrae uerborum distinctionem reuocaui 4 portat Mart. Herte (indic. leet. Vratisl. anni 1880 p. 7) 5 lebior M inessent scripsi; adessent P1υ; idessent M 6 in umeris scripsi; in numeris Mj in humeris P1υ preceps M quocumque P1υ; quecumque M 7 criminof* (= sus) M; criminose P1 (sine uaria lectione) v marsus M (cf. Por-ph. in Horat. epod. 5, 75: Marsi autem periti incantationum sunt; August. enarr. in psalm. LVII 5: Aspis cum coeperit pati incantatorem suum Marsum .. audite quid faciat; S. 107 p. 796); mersus P1 (s. u. l.) v )[*]( 8* )
    116
  8. Paene fni factus herbas incantando malignas.
  9. Sed gratias Domino — nec sufficit uox mea tantum
  10. Reddere — qui misero uacillanti tandem adluxit!
  11. Adgressusque fui tradito in codice legis,
  12. Quid ibi rescirem; statim mihi lampada fulsit.
  13. Tunc uero agnoui Deum (unum) summum in altis,
  14. Et ideo tales hortor ab errore recedant.
  15. Quis melior medicus nisi passus uulneris aestus?
  16. Multi quidem bruti et ignoti, corde sopiti,
  17. Nil sibi proponunt cognoscere; more ferino
  18. Quaerunt, quod rapiant aut quorum sanguine uiuant.
  19. Dummodo laetentur saginati uiuere porci,
    20. [*]( 13 Esai. 57, 15 (LXX) .< )[*](8 pęne fni I Factus erbas M 7 sq. merane, I Paene .. malignus B t domino M; Deo Pl; idem (P2) conicit Domino, quod in ipso codice reperire potuit suffic̃ M 10 reddere I Qui M uaccillanti M 11 tradito .. legis scripsi (loeum obiecti ex uerbo adgressus fui pendentis tenet enuntiatum interrogatiuum quid ibi reacirem; cf. u.89); traditor .. legis M P1 P3; traditorupj .. legis Duebner; traditorem .. legis Lb; traditores .. legis R; tradito .. leges HUgenfeld (Zeitechr. f. w. Th. XV p. 604); tradita .. legis (uel traditas .. leges) Ld; traditos .. legis Huemer; fort. traditûs (= traditiones) .. legis; cf. u. 15 13 uero agneui deum M (cf. u. 636); uero Dominum agnoui Wilh. Meyer; uere cognoui P1 (a. u. I.) Ld; uere Dorainum cognoui JR; F* perplexe indicat nescio quem (Duebnerum ?) legere agnoai, quod est in codice; idem ibi caelis ante Deum inserendum censet; unum, quod recepimus add. Ld 15 melior M2 P1υ; melius M1 nulneris aestus scripsi (cf. sil. Ital. 6, 98 uulneris aestusl Expertis medicare modis; b. Gbl. 17 p. 451; in cod. M syllabus or et us haud raro confundi Pitra (Ps) in uersum 164 (163) recte adnotauit); uulneris auctor MPl; uulneris ictus Duebner, Pitra in praefat. p. XVIII, R; uulnera uictor Ld 17 Nil sibi proponunt P1 (s. u. I.) v; Nihil sibi p̃ponunt M 18 Querunt M sanguine uiuant P3 (coniectura) With. Meyer, Abh. p. 291 (ct. u. 176 Yiuere rapinis in gaudio sanguine fuso); sanguine bibant M; sanguinem bibant P1υ (cf. Cic. Philipp. XI 5, 10 cuius sanguinem non bibere censetis? Saluian. gubern. 7, 39p. 164, 22 Paul.) 19 letentur M; tnr m. 2. in ras. (?) saginati uiuere P1υ (cf. Propert. IV 1, 23 Parua saginati lustrabant compita porei); sanguinati bibere (sic !) M )
    117
  20. Ingerunt ut tumulum ferculum, dum diuitiis plaudent.
  21. f Mutabuntur paupera ueste fastidiis.
  22. Sufficeret illis utique, quod promptius edunt.
  23. Si pinguis est opibus, sibi sit; si Caesari dignus,
  24. Quid sua praeponit fragilis nec respicit ullum?
  25. Communicet immo talis bonitatem in omnes,
  26. Cui Summus diuitias, honores addidit altos.
  27. Nec enim uitupero diuitias datas a Summo,
  28. Sed culpandus erit, qui superextollitur illis.
  29. Suadeo nunc ergo altos sic et\'humiles omnes,
  30. V t legant assidue uel ista uel cetera legis.
    31. [*]( 20 Ingerunt ut tumulum ferculum, dum diuitiis plaudent scripsi (plaudent = gloriantur ? cf. u. 480; de rebus cf. Plaut. Menaechm. 101 sqq.; Petron. 35 sq.; ceterum totus locus desperatissimus est); Ingerunt ut tumulum sepulchrum dũ plaudent diuitir M (P1 falso: dumjplaudens diuiti); Ingerunt ut tumulum se pulchros: dum diuiti plaudent, P1; Inferuntur tumulo sepulchri, dum gaudent diuitiis: R; Ingerant ad tumulum sepulchri, tum diuiti plaudent Ld 21 Mutabunt̃ paupera uoete fastidiis M (P\' falso: paupere ueste et fastidiis); Mutabuntur fastidiis et paupere ueste P1; Mutabuntur et fastidiis et paupere ueste R; Mutabuntque pauperes uestes et fastidientur Ld haec addens: \' Commodianus inuehitur in parasitos, qui exsequias funeris alicuius prosecuti post ad uestitum suum redeunt. 23 Si pinguis est opibus, sibi sit (= sibi habeat diuitias); si Caesari dignus M (post opibus et sit ego interpunxi; de adiectiuo dignus cum datiuo coniuncto cf. Georg. HWp. 2019 s. u. dignus 11, y; Woelfftin. in Bhein. Mus. XXXVII p. 115; quamquam locutio Caesare dignus inuenitur in anthol. Lat. 780, 29 B.); Si pinguia est opibus, cibus sit si Caesari dignus. P1; idem tamen postea (PS) ueram codicis lectionem Caesari \'typorum sphalma\'(!) et Caesare scribendum esse putat; Si pinguis est opibus, siue sit is Caesare dignus, Lb; Si pinguis est opibus, cibus si Caesare dignus, R; Siquis est opibus sibi uisus Caesare dignus Ld; idem in Instruetionum editionis praefatione p. IX Huemerum secutus haec proponit: Si pinguis opibus sibi sit, si Caesare dignus 24 praeponit P\'v; preponunt M fragili (= inopi) P Lb nec in M primo omiss. m. 1. s. 1. scripsit ullum MP1 Ld; illum Lb (idem sic quoque legi posse arbitrabatur: praeponunt, fragilis nec respicit ullum); urnam R 26 Summus Ριυ; summa M; summam Lb diuitias MP1υ; dedit iam Lb Altus Lb 29 ergo altos sic M; ego altos sic P1 (s. u. I.) v; ego sic altos Lb )
    118
  31. Aspic(it)e, quoniam breuis est nobis credita uita;
  32. Discite, quapropter moriamur nati, prudentes!
  33. Quid hebetes morimur, quid profuit lucem uidisse?
  34. Si nihil inquiras, hoc est beluarum adesse.
  35. Certe Deus summus hominem praeposuit aruis,
  36. Non feram nec pecudem. Cur nos similemus ad illas? .
  37. Omnipotens uoluit hominem sibi praebere laudes;
  38. Idcirco futura docuit nos ipse diuinos.
  39. Quae ut crederemus, non tantum uerbo sonauit,
  40. Sed et demonstrauit fortia Pharaone decepto.
  41. Non solum hoc fecit: et Noe sub tempora quoque
  42. Ostendit, quae poterat, quoniam Deum nemo quaerebat.
  43. Mitior exinde paulatim coepit adesse
  44. Diluuio facto, quo posset terra repleri.
  45. Iam paene medietas annorum sex milibus ibat,
  46. Et nemo scibat Dominum, passimque uiuentes.
  47. Sed Deus, ut uidit hominum nimis [ut] pectora clausa,
    48. [*]( 13 Iob. 3, 16 40 Eiod. 9, 16; Rom. 9, 17 42 Gen. 6, 12 sqq.; Psal. 13, 2; 52, 8 s Gen. 8, 21 sq. 44 Gen. 9, 1 )[*]( 31 Aspicite P1υ; Aspice M qm (sic!) M 32 sq. uulgatam uerborum distinctionem moriamor. Nati prudentes, Qui mutaui; cf. lenaer Literaturseit. 1877 p. 797 33 Quid hebetes scripsi; Qui debetes M; Qai hebetes P1 (s. u. I.) v 34 beluarum (belluarum P1υ) adesse M P1υ; belluarum instar adesse P2 3S preposoit M aruis scripsi (8. 107 p. 797); arbis M; orbi P* (s. u. I.) υ 36 nos M; om. P (s. u. Z.); add. coniccturâ P* illas Lbv; illos MP1 37 prebere M 38 diuinos Mv; dininus P1 19 Quae scripsi; Quem MP1 υ nerbo sonauit scripsi (cf. u. 449 personans ait); uerbo sanauit MP1; uerba sonauit R; uerba tonauit Ld (coll. u. 598 tonant ore) 40 monetrauit Ps faraone M; Pbaraoni R 41 fecit et noe in cod. primo omissum altera manus add. et] sed P* 42 que M qm̃ M buerebat M 43 cepit M 44 replere M 45 poene M; bene Lb annum Ps Lb 41 scibat M (cf. Wilh. Meyer, Abh. p. 292); sciebat P1 (s. u. I.) v uiuentes MP1 (cf. u. 676); uiuebant Lb υ 47 ut uidit hominum nimis ut pectora M (non: Vt pectora uidithominum, quod P* adnotat); ut uidit hominum nimis pectora P B; ut pectora uidit bominum nimis Ld * )
    119
  48. Adloquitur Abraham, quem Moyses enuntiat ipsum.
  49. Ipse dedit legem populo Pharaone necato,
  50. Et quis esset, Dominus ipse se praedixit ab illo.
  51. Nec una contentus prophetica uoce se promit,
  52. Sed multos adhibuit testes, qui de illo clamant.
  53. Hunc ergo, cum legitis multorum praeconia uatum,
  54. Inuenietis eum carnem inuenisse pro nobis.
  55. Vnde nunc erratur, ordinasse talia Summum,
  56. Et quasi subsannant, nec sciunt, quod ab ipso ridentur !
  57. Interdum subicio, qualiter praelegi prophetas,
  58. Et rudes edoceo, ubi sit spes uitae ponenda.
  59. Quid Deus in primis uel qualiter singula fecit,
  60. Iam Moyses edocuit; nos autem de Christo docemus.
  61. Non sum ego uates nec doctor iussus ut essem,
  62. Sed pando praedicta uatum oberrantibus austris.
  63. Ergo mei similes, quos raptim aura deportat,
    64. [*]( 48 Exod. 3, 14 56 Psal. 2, 4 )[*]( 48 sq. Abraham. Qaem .. ipsam, Ipse υ Moses P3LB 49 faraone M necato P3υ; negato MP1Lb(?) 10 se om. S predixit M Si se promit P1 R; se promittit M; promittit L 52 de illo clamant MP1 cf. u. 66; de illo clam(ab)ant Hanssen; de illo (pro)clamant R; illud declamant Ld S3 Hunc ergo cam legitis multorum (multûm P3 R) praeconia (uatum) P3υ; Hunc ergo cam legitis mnltoram praeconia M; Haec e. quum legeritis praeconia multa P1 54 carnem inuenisse MP1Ps (inuenire eodem sensu quo sibi parare, adipisci Plauto et Terentio usitatum; de annominatione Inuenietis .. innenisse cf. indicis exempla et Hilgenfeldi notam XV p. 604 sq.); càrnem adsumpsisse P2; carnem induisse B; in carnem uenisse Ld M errator] probatur B 56 Et quasi M (S. 107 p. 797); Et quare P1; M quare R; Quare Ld (eo deceptus, quod P\' faiso adnotat: eQuare subsannant t nerunt\' mendosus cod.) nec sciunt M1 corr.; nesciunt M1 ab initio; meminerint P; nec erunt P\'; norunt P9; norint B; merent Lb; merunt Ld 17 prelegi M 60 moyses MP1υ; Moses (Mose) P3; Mose Lb edocuit MP1Lb; docuit v docemur P3Lb 82 pando PlR (cf. Georg. HW7 p. 1294); quando M; canto Ld predicta M oberrantibus nautis uel oblatrantibus (obloquentibus, obstrepentibus, obturbantibus) austrit R in comment. \'Hic deesse nonnulla uidebantur\' P3 )
    120
  64. Quaerite iam portum, ubi sunt pericula nulla.
  65. Agricola doctus tempestiva longe dinoscit
  66. Et, priusquam ueniant, recolligit se sub antra.
  67. Estote prudentes, quod imminet ante uidete
  68. Et, priusquam ueniant clades, prouidete saluti.
  69. Ignauia pueris opus est, non certe robustis:
  70. Si decet hoc rudibus, non conuenit aeuo maturis.
  71. Quae quidem pars hominum non sit moderata, uetusta
  72. Sic erit ut perna minime salfacta: putrescat.
  73. Nemo petram subicit, nisi solus ignis ad escam:
  74. Saxei sic homines mollescunt sero gehenna.
  75. Clamamus. in uacuum surdis referenda procellis
  76. Et lumen offerimus caecis sine causa praebentes.
  77. Stat miles ad missam: unus audit, et excutit alter
    78. [*]( i 73 Matth. 7, 9? 74 Ezech. 11, 19? )[*]( 64 qterite M snnt] ft M. 65 ante doctus duae litterae (in?) erasae . tempestates B M se MP1 (de clausula — u̲ \'̲ u̲ cf. u. 52; 193; 423; 567; 890; Instr. 18, 3); sese Psυ antra M; antro Wilh. Meyer (cf. Instr. I 33, 7); antrum P1 (8. u. l.) υ 68 clades] post a una littera (n?) erasa 69 Ignauia] Ignoeci Lb pueri .. robusti B; cf. Ienaer Literaturzeit. 1877 p. 796 extr. 76 decet M (post t rasura unius litterae — f? —) P1 (cf. Boensch. It. et Vulg. p. 439 sq.); licet υ euo M 71 Quae (Quum P1 Lb) quidem pars hominum non sit moderata, uetusta P1 Lb Ld; Qui quidem pars hominum non sit moderata uetustas Mj Quam quidem partem h. n. s. moderata (moderat R, errore typogr., ut uidetur) uetustas P3 (Duebner?) B; Quam quidem partem hominum non si moderat uetustas, HHgenfeld 72 Sic erit ut perna minimę salfacta pntrescat M (non puerascit, ut P2 falso adnotat); Sic erit ut perna minime salfacta (sal facta Pi): putrescet (putrescit Lb) P1 P3 LbR; Sic erit ut perna nimis salfacta; petrascit Zd 73 Nemo petram subicit nisi solus ignis ad escam (adescat Ld) MP1 Ld; N. p. s., nisi solius ignis, ad escam LbR; N. pernam s. n. solidus ignis ad escam Hilgenf. 74 saxeis M . gehennę M 75 processis Hilgenf. 76 prebentes M 77 missam υ; missa MP1; iussa P3 Lb (iussa) unus, audit Lb )
    121
  78. Nec accipit corde monita, sed perditus errat.
  79. Quis modo delinquit (iudices estote de istis!),
  80. Qui monet aut ille, qui non uult dicto parere ?
  81. Spero, reus non est, qui Caesaris dictus obaudit,
  82. Contrarius autem perdit suam uitam superbus.
  83. Interdum quod meum est, qui prius erraui, demonstro
  84. Rectum iter uobis, qui adhuc erratis inanes.
  85. Vos tamen eligite, arbitrio uestro placentes,
  86. Quis uelit uenenum aut suauia pocula uitae!
  87. Bonum et malum est in ista natura creatum,
  88. Vt homo post -fata probetur quis Deo dignus.
  89. Adgredere iam nunc, quisquis es, perennia nosse:
  90. Disce, Deus qui sit uel cuius nomine adsit!