Carmen Apologeticum

Commodianus

Commodianus. Commodiani Carmina. Dombart, Bernhard, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 15, 1887.

  1. Qui credit in Christo, de ligno uitae degustat,
  2. Quo fuit suspensus Dominus, (a) Moyse praedicto.
  3. Hunc ipsum Esaias humilem denuntiat esse
  4. Et nimis deiectum, fuerit quasi serui figura:
  5. Et uidimus illum, nec erat praeclarae figurae,
  6. In plaga depositus homo, sciens omnia ferre.
  7. Hic dolet pro nobis et peccata nostra reportat,
  8. Et pro facinore nostro Deus tradidit illum.
  9. Qui, cum uexaretur, tacuit sicut, agnus ad aras.
  10. Hic homo iam non erat, sed erat Deus caro pro nobis;
  11. Quo palam apparet hoc [erat] Dei nomen oriri,
  12. Quod modo praeclarum nomen apud gentes habetur.
  13. Hoc Malachiel canit propheta, qui et angelus ipse, .
  14. Cum et ludaeorum reprobet sacrificia dicens:
    15. [*]( 331 Hebr. 6, 5 334 Uenter. 28, 66; cf. u. 518 sq. 335 sqq. Esai. 53, 2 sqq. 344 sqq. MaL 1, 10 sq. )[*]( 331 suauiter MP1;suauia v 332 resurgit, a morte v; resurgit a morte P1 334 suspensas] \' fortasse appenaus\' R Ld (praefat.) (a) Moyse (Mose Lb) praedicto Lb Ld Hanssen; Moyse predicto M; a Moyse praedictus R; Moyse praedictus P1 337 illam M; eum P1 (s. u. I.) v praeclarae figurae P1 v; praeclare fulgurae M 338 In plaga P1v; impleta M depositas MPsLd; positas P1; sed positas B 339 nobis MB (coniecturâ); nostris P1 (s u. I.) Ld 340 propter facinora nostra B, quod Ld recte auersatur colI. Cypr. test. II, 13 p. 78, 1 H.: Et Deus tradidit illum pro peccatis noetris 341 aras M; aram P1 (s. u. I.) v 342 non del. B sed Deus erat B caro P1 R Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 293 (qf. u. 284) ; cura Mi curans Ld 343 Quo MLd (coniectura); Quod P1 (s. u. L); Quae B apparet hoc erat Dei nomen M (erat ex antecedente uersu perperam huc irrepsisse recte monuit Ld); apparet, hoc erat, Dei nomen P1; (nobis, I Quae palam) apparebat, factus. Dei numen B 344 preclarum M 344 sq. babetur. I Hoc Ld) habetur, I Hoc P1 R 345 Malachia Hanssen p. 62 et del. P3 Angelos M 346 iudeorum M )
    138
  15. Non erit acceptam mihi sacrificium uestrum,
  16. Sed in omni loco offerunt meo nomini gentes,
  17. Apud quos eximium nomen meum magnificatur,
  18. Qui sine cruore offerant meo nomini munde.
  19. Nam fuit is ipse humilis, latens nomine magno,
  20. Qui de semet ipso per ora prophetica clamat:
  21. Contumax non sum, ait, neque contradico nocenti,
  22. Dorsum quoque meum posui ad flagella caedendum
  23. Maxillasque meas palmis feriendas iniquis
  24. Praebui nec faciem auerti sputis eorum.
  25. Stultitia subiit multis!, Deum talia passum,
  26. Vt enuntietur crucifixus conditor orbis.
  27. Sic illi conplacuit consilium neminis uso —
  28. Nec alius poterat - taliter uenire pro nobis.
  29. Mortem adinuenit, cum esset inuidus, hostis,
  30. Quam ebibit Dominus passus, ex inferno resurgens.
  31. Idcirco nec uoluit se manifestare, quid esset,
  32. Sed filium dixit se missum fuisse a patre.
  33. Sic ipse tradiderat semet ipsum dici prophetis,
  34. Vt Deus in terris Altissimi filins esset.
    35. [*]( 313 sqq. Eaai. 60, 5 sq. (Cypr. p. 78, 3 H.) 351 Bom. 11, 34 311 Sap. 2, 24 382 I Cor. 15, 54; Hos. 13, 14; Esai. 25, 8 366 Lnc. I, 32 )[*]( 348 et 310 nomini P1v (idem Cypr. test. I 16 p. 50,11 H.; TertuJL adu. Iud. 5; Marc. 3, 22); nomine M, sed priore loco altera mansis e in i mutauit 349 quas R, quod refutat Ld coll. u. 686 al. 350 Quae B mundę M 351 his M 352 p hora pphetica M 356 prebui M; deinde una littera erasa spntamentis B 359 sqq. conplacuit (M) consilium .. uso I — Nec .. poterat — taliter uenire pro nobis. I Mortem Wiih. Meyer (qui alias genetiuum esse existimat; pro nobis cum uenire esse coniungendum apparet, si comparaueris u. 286); complacuit: Consilium .. usus (M), I — Nec .. uenire — pro nobis I Mortem v; Sic .. complacuit, consilium .. usus, I Nec .. poterat taliter uenire pro nobis. ( Mortem P* 361 esset] postremas duas litteras in M m. 1. in rasura scripsit post inuidus comma posui; cf. u. 152; 164 364 patrę M 366 post altissimi littera f in M erasa )
    139
  35. Hoc et ipse fremit, humilis in carne cum esset,
  36. Testaturque patrem, ut ora prophetica firmet.
  37. Ex Israel legimus hominem resurgere talem;
  38. Et homo est, inquit, et quis eum nouit in ipsis ?
  39. Hieremias ait. Hic Deus est noster aequalis,
  40. Post haec et in terris uisus est conuersatus humanis.
  41. Esaias autem: Tu es Deus, et nesciebamus:
  42. Et Deus in te est, et praeter te non alter habetur.
  43. Et quis in occasum prophetarum lege ueniret?
  44. Cantate Domino, nomen est Deus illi, qui uenit!
  45. Et psalmus de ipso quartus quadragesimus inquit:
  46. Exaltabor ego in gentibus nomine magno.
  47. Et alibi legimus: Hodie te genui, fili;
  48. Pete, et dabo tibi, et habebis gentes heredes.
  49. Certe iam apparet, qui sit Deus et quis in ipso,
  50. Et cuius in nomine crederemus gentes ubique: .
  51. Dictum est Christo meo, teneo cuius dexteram, illud:
  52. Exaudiant gentes, et imperet gentibus ipse.
  53. Quid plurimis opus est, cum res tam aperte probatur,
    54. [*]( 319 cf. 291; NumBr. 24, 17 370 Hierem. 17, 9 (Cypr. p. 74, 17 H.) 371 sq. Bar. 3, 36; 38 373 Esai. 45, 14 sq. 371 sq. Psal. 67, 5 377 sq. Paal. 45, 11 379 sq. Psal. 2, 7 sq. 383 sq. Esai. 45, 1 384 Psal. 21, 29 )[*]( 367 fremit MP1R (in textu); premit R(in comment.) Ld 388 profetica. M 369 lfl M 371 Hyeremias M 374 preter M 375 quis MP1Ld; qui B occansum M (cf. Schuch. Vokal. I p. 112) legi M ueniret? Ld; ueniret: P1; ueniret, B, ut qui (v. 375) ad Domino (u. 376) pertineat; idem in commentario profitetur magis sibi placere uehiret secundum Graecum τ ἐπιβεβηϰότι; sed cf. u. 241 376 ille M 377 quartus quadragesimus Mv, qui numerus quamquam discrepat a uulgari psalmorum diuisione, nihil tamen mutandum; cf. quae disserui in Zeitschrift f wissenschaftl. Theol. XXII p. 380 sqq. inquid M 378 Exaltabar M gentibt M 379 hod M 381 apparet M qui sit M (cf. u. 90); quia sit P1 (s. u. l.) v 382 ubiquQ M 384 imperet Plv; imperent M 385 plurimis MP\' R; pluribus Ld; cf. Ienaer Literaturzeit. ann. 1877 p. 797; Wölfflin., lat. u. rom. Comparat. p. 69 sq.; p. 70; ceterum Ld ipse genuinam lectionem restituit in praefat. Instr. p. VIII )
    140
  54. Cum is, qui taxatur, populus iam in illo laetatur?
  55. Illi autem miseri, qui fabulas uanas adornant •
  56. Et magum infamant, canentibus rostra elusissent.
  57. Quales eos dicam? antequam dispersi fuissent,
  58. Quos nec exulatus fregit nec seruus ipsa.
  59. Si magus adfuerat, cur ergo prophetae canebant
  60. Venturum e caelo, ut esset spes gentium ipse?
  61. Si false de ipsis pronuntiant perdere terram,
  62. Quod prouenit de eis, sic erint et falsa de illo.
  63. Sed quia sunt semper spreti, quod cruenti fuerunt,
  64. Contra suum Dominum rebellant dicere magum.
  65. Nec uolunt audire, quae dixerunt uates in illos,
  66. Quod non intellegerent in totum fine sub ipsa.
  67. Ipse Deus illos descripsit: Pectore clauso
  68. Nec uideant oculis nec intellegant corde durato;
  69. Incrassauit enim cor populi huius iniqui,
    70. [*]( 392 Gen. 49, 10 311 cf. 245 sq. 38 sqq. Esai. 6, 9 sq. )[*]( 381 his M letator M1; probatur M1 388 magam P1v; magnum M 381 dispersi] postremae dttae litterae in MJ sic scriptae V, quod altera manus correxit ut sit fi post faisaent inuenitur in cod. signum , cui respondet imo margine , quo signo praemisso altera manu u. 390. subiungitur 390 nec eisulatus P2v; nec exolatas M (P\' faUo: ezolatos); nec ezsnlatos Pl fregit nec sernitns ipsa Wilh. Meyer; fregit In senectas ipsas M (Pl falso: ipsos); fregit nee ipsa Benectns Zd; fregit, ense (ensis B) necat ipsos P1R; fregit, sed incitat ipsos P3 391 adfuerant M1; n del. M2 propbete M canebant? P1v post canebant M haec praebet a Pitra omissa: Ventur. ecelo ut esset fpes gentium ipsę; cf. w. 744; 8. 107 p. 795 394 erint et falsa scripsi (cf. Instr. II 3, 4; 23, 12; I 27, 18); erit et falsa M; erunt et falsa P\' Wilh. Meyer, Abh. p. 293; erit et falsum v 395 semp spreti M; spreti semper Pl (8. u. I.) v 396 dicere magum P1R; dicere magnum M (P2: \'Magnus in cod.\'); magum dicentes Là; Ps: \'Aliis placuit retinere magnum ». e.: Si prae sua in Deum proteruia illi magni nomen detrectant\' 318 in Mm. 1. s. l.. ipso P1 399 describsit M descripsit: Pectore clauso scripsi; descripsit, pectore clauso P1; descripsit pectore clauso (clnso B), e 400 Nec M; Ne P1 (s. u. l.) v )
    141
  70. Vt nihil agnoscant, donec meo uerbo sanescant.
  71. Praedictus est Deus carnaliter nasci pro nobis,
  72. Vt fieret illis merito cruciatio maior:
  73. Ecce dabit Deus ipse uobis signum ab alto:
  74. Concipiet uirgo et pariet terra caelestem;
  75. Emmanuel autem uocetur, iusserat illos;
  76. Quod lingua Latina \'Dens nobiscum\' euoluit.
  77. Audite, quod ipse nutriretur melle, butyro,
  78. Et Samariam caperet, uerbum priusquam loqueretur.
  79. Sed haec est historia clausa, de qua docti reuoluunt,
  80. Vt paruulus lactans sine pugna praedas iniret;
  81. Passio cuius praedicta est taliter ante,
  82. Vt Deus passibilis fieret profuso cruore.
  83. Esaias ait: Tamquam ouis ductus ad aram,
  84. Nec uoce clamauit, patienter omnia gessit.
    85. [*](4Q5 sqq. Esai. 7,14 eq. 408 Matth. 1, 23 410 Eiai. 8,4 415 sq. Esai. 53, 7 )[*]( 403 meo uerbo sauescant P2v, mea uerba senescant MP1; Ps dicit noluisse se coniecturam suam in textum recipere, quod ironice Commodianus dicere potuerit: \'Nae, tantum audient, quum Dei deficientibus annis ipsius uerba senio tabuerint\' 403 predictus M . Dominus r Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 290 404 cruciatio M; r m. 2. addidit . 405 Dominus Hanssen 406 celestem M 407 illis B s buturo M .410 Et (om. B) Samariam caperet, uerbum Pl (s. u. I.) v (ad quam lectionem probandam B affert Esai. 8, 4 διότιπρὶν ἢ γνω̃ναι τὸ παιδἱονϰαλει̃ν πατἑρα ἢ μητέρα, λήψεται .. τά σϰυ̃λα Σαμαρείας Et uerbum Samaria caperet et M (apparet igitur, quae codicis lectio uidebatur, eam ingeniosam Pitrae esse conieeturam) priusquS M (P* falso: priusque) 410 loqeretur M 411 hec M hystoria M eluea B qa M 412 predas M iniret P1 R Wilh. Meyer, AM. p. 293; inTre M (extremo margine acriptum, ut una littera potuerit glutinatoris opera intercidere); teneret Ld (quia \'dictio praedaa inire latina est nulla neque cum uerbis Graecis (lea. 8, 4) conuenit\'); haberet Hanssen 413 predicta M 416 post gessit P1v exhibenti Tu Deus et Dominus uere meus! cpntra quem ille, quae uerba in M non hoc loco, sed post uersum 567 inueniuntur; cf. S. 107 p. 793 sq. )
    142
  85. Suffigitur clauis, quod Dauid praedixerat olim;
  86. Quem et potauerunt secundum scripturas acetum.
  87. Et in uestimentis meis, dixit, sortem[que] miserunt,
  88. Quod factum, et legimus in illo omnia gesta.
  89. Fuerunt et tenebrae factae tribus horis a sexta
  90. Festinauitque dies inducers sidera noctis.
  91. Praedictum hoc fuerat fieri per prophetam Amos,
  92. Vt tegeret subito sese per sollemnia sancta.
  93. O mala progenies, * * subdola fronte!
  94. Generaui suboles, dixit Deus, qui me negarent.
    95. [*]( 417 Psal. 118, 120 (Cypr. p. 88, 7 H.) 418 Paal. 68, 22 419 Psal. 21, 19 421 Matth. 27, 45 423 sq. Amos 8, 9 425 Esai. 1, 4 426 Esai. 1, 2 )[*]( 417 predizerat 4!8 scribturas M acetum MPfJ ut psalm. cod. Sangerman. (Sabat. II p. 137) et cod. Fuld. deperd. in libro TerluU. adu. Iud. c. 13; aceto Lb 419 Et M{?) B (coniecturâ) Ld; Vt P1 (s. u. I.) sortem Lbv; sortemqae MP1 Wilh. Meyer, Abh. p. 293 (\'que steM bei Commodian dfter, wo es kaum zu erkldren ist\') 420 sq. factum, et legimus in .. gesta. I Fuerunt scripsi; factum et legimus in .. gesta fuerunt. I P; factum et legimul. In .. gesta fuerant. I R; factum et legimus. In .. gesta I Fuerunt Ld 421 fuert M tenebrae factae tribus horis a sexta Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 293; tenebre facte tribs horis a* sextam M (d m. 1. s. I. scripsit); tenebrae factae ad sextam (in P3) tribus horis P1; t. f. tr. (sunt) h. ad sextam Lb; t. f. tr. in h. a sextam R; t. f. tr. h. ad sextam Ld 422 inducere Mj obducere P1 (8. u. I.) v 423 Amos MPl (cf. u. 66; 193); Amosum P3v post Amos in M additur , quod est signum uersus exeuntis 422 sqq. noctis. I Praedictum .. Amos, I Vt scripsi; noctis. I Praedictum .. Amos I Vt P1; noctis, I — Praedictum .. Amosum — I Vt v 424 Vt tegeret subito sese (sc. dies) Ld; Vt legeret subitos esse м.; Vt legeret sublatos esse P1; Vt lugeret subito terra Lb; idem suspicatur hic uersum excidisse et locum sic esse scribendum: cVt lugeret subito terra per (solem occasum, I Mutaretque Deus in luctum) solemnia sancta ; ut lugeretur sublato die 22 coll. Cypr. test. II,\'23 p. 91, 3 sqq. H.: occidet 1 meridie et obtenebrabitur dies lucis; et conuertam dies festos uestros in luctum sollemnia M 425 0 mala progenies subdola fronte M; 0 mala progenies, (inquit,) o subdola fronte! P; 0 mala progenies, (audi,) o subdola fronte! R; 0 m. progenies! 0 s. fronte I (Generaui) Ld; 0 m. pr., (ingrata,) a. fronte! Hanssen; fort. addendum: ceruicosa; cf. 261 429 suboles M; soboles P1 (s. u. I.) v )
    143
  95. Et dixit: Audite uocem tubae. — Nolumus, aiunt.
  96. Hoc dicit Ezechiel: Audient ergo gentes a longe.
  97. Vno uolo titulo tangere librum Deuteronomium:
  98. In caput eritis, gentes ; nam increduli retro.
  99. Si respuunt certe omnia supra dicta rebelles,
  100. S(c)ite quid opponunt, cum res tam aperte dicatur?
  101. Videte iam ergo, dubii qui nunc usque natatis,
  102. Quod gentes in Domini fuerint scriptura priores.
  103. Nunc ergo fas est credere, quem libri designant,
  104. Non idolis uanis, qui frustra pro uita coluntur,.
  105. Nec istis adiungi uoluptuosis et sine freno,
  106. Qui magis luxurias diligunt quam Summi praecepta.
  107. Non est culpa satis una, qui credere nolunt,
    108. [*](427 Hierem. 6, 17 sqq. 421 sq. Deuter. 28, 44 )[*]( 427 dii M 428 Ezechiel] quamquam locus citatus apud Hiere-. miam inuenitur, nihil tamen mutandum est, cum Cyprianus eodem modo errauerit; de qua re qf. Roenseh. comment. et Zeitschr. f. wissengch. Theol. XXII p. 378 429 Hoc uolo P* titulo P1v; titulS M. deutheronomiS M; Deuteronomii P1 (s. u. I.) Ld; Deuteronomi R; Denteronomum(?) Wilh. Meyer, Abh. p. 299; 305 430 In caput eritis, gentes; nam increduli retro. Wilh. Meyer; In (Id Lb) caput: Eritis gentes; nam increduli retro (Respiciunt,) I P1 Lb; In caput eritis, gentes, nam increduli retro j (Bespiciunt.) v, B in comment. totum locum illustrauit colI. Cypr. test. I, 21 p. 55, 10 H: Eritis gentes in caput, incredulus autem populus in caudam 431 Si respuunt M (P1 falso: Sic respiciunt); Respiciunt, P1; Respiciunt. v certe] contra P3Lb; malim corde; cf. Instr. I 27, 13 si corde retractes reuelles M; rebelles, Wilh. Meyer, Abh. p. 305; rebelles. P1v 432 Scite quid P1v; Scite, quid Wilh. Meyer; Site quid M (Pl falso: quia) dicatur. P1; dicatur? v 433 natatis M (cf. quae Heindorf adnotat in Horat. serm. 117, 7); nutatis P\'® 434 Domini v; dSo M; Domino P1 scribtura M 431 Nunc ergo fas est MP1 (cf. u. 439); N. e. 1 est ei R; N. e. f. ei Ld (idem in praefat. Instr. p. VIII praefert est); Huic ergo fas est Wilh. Meyer 436 qui MPl (cf. u. 348 sqq. gentes, Apud quos .. Qui; 467 sqq. ipsa maiestas .. profitetur, ipse quis esset); quae v 438 precepta M 430 satis una qui MP (cf. u. 435); satis una quia R; satis (iis) una qui Ld; eidem postea (praefat. Instr. p. VIII) magis placebat codicis lectio )
    144
  108. Sed magis infamant: In puteum misimus illum.
  109. Quapropter et Dominus indignatus inrigat illos:
  110. Propter uos nomen meum blasphematur in gentibus, inquit
  111. Si missus in puteum, sed resurgere quare clamatur ?
  112. Ab inferis, Domine, animam meam inposuisti:
  113. Ego dormiui, ait, et somnum cepi securus;
  114. Auxilio . Domini surrexi, nihil mali passus.
  115. Et iterum dicit: In infernum non derelinques
  116. Nec dabis sanctum tuum interitum quoque uidere.
  117. Hic personans ait: Fili prophetae, ascendo,
  118. Vt Dominum dicam passum per miseriam summum.
  119. Et [in] libro psalmorum de Domini morte clamatur,
    120. [*](442 Elai. 52, 5 443 Paal. 40, 9 444 Psal. 29, 4 44S eq. Paal. 3, 6 447 sq. Psal. 15, 10 )[*](441 inrigat Schmitz (Beitr. z. lat. Spr. p. 167 sq.), ad cuius senten- tentiam accedunt Ld (praef. Instr. p. IX) et R (Berl. philol. Wochenschr. ann. 1885 p. 400); iurgiat MP1v 442 in initio omissum in M rn. 1. s. I. scripsit; om. P1 (s. u. I.); add. B coU. les. 52, 5 βλασ- ϕημει̃ταs ἐν τοι̃ς ἔθνsσιι inquid M 443 Si missus in puteum scripsi; Si missum (Simissum M) in puteum MP1; Sic missum in puteum P1 Lb R; Dimissum in puteum Ld sed resurgere scripsi (de litteris u et d commutatis cf. u. 492, ubi M1 uiuentes, M* uidentes habet); seuresurgere M; se resurgere P1 (s. u. I.); posse bnrgere Lb; non re-. surgeae R; uere snrgere Ld 444 Ab inferis M (cf. Psal. 29, 3; Cypr. test. II, 24 p. 91, 15 H. Domine, eduxisti ab inferis animam meam); Inferis Pl (s. u. I.) v inposuisti M (= ἀνήγαες!) 446 Auxiliũ M nihil M; nil P1 (s. u. I) v 447 dio M 448 uideri M 440 personatns Hanssen propheti M ascendo, scripsi; ascendo: P1; ascendo. v; ascende R cnnctanter proponit in commtmt. alleg. Psal. 3, 8 (7); Apoc. 4, 1 4S0 Dominum] in M litteras mi primo omisaas m. 1. s. l. scripsit dicam Mv; dicat P1 per miseriam scripsi; p (P1 falso: pro) miseria M; pro miseris P1v; pro miseria Hanssen iSnmmum. P1; Summum, v 451 Et libro Hanssen Wiih. Meyer, Abh. p. 292 psalmûm LbR de Domini morte Psv; Domini de morte P1; de dfio morte M 45l sqq. clamatur, j Non .. referre. ( Aut scripsi; olamatur; I Non .. referre: | Aut P*; clamatur. j Non .. referre, I Aut v )
    145
  120. Non ut illi putant Dauid de ipso referre.
  121. Aut si putant illud, congruunt uniuersa; quae dixit?
  122. Non est flagellatus Dauid nec cruce leuatus.
  123. Quid? Vaticinantur Iudaei more Saturni? .
  124. In fabulas coeunt, cum iam declinetur in illos?
  125. Non quasi maleficum alapantur cruce leuatum.
  126. Insciis, indoctis, ignorantibus talia fingunt.
  127. Quis Deus est ille, quem nos cruce fiximus? aiunt
  128. Nolentes respicere scripturas, corde caecati.
  129. Ecce canit alius repetens iterumque propheta,
  130. Cuius uoce tamen titulatur talis edictus:
  131. Nunc exurgam, ait Dominus, nunc clarificabor,
  132. Nunc exaltabor, humilem quem ante uidistis;
  133. Nunc intellegitis, nunc erit confusio uestra: .
  134. Vana cogitatis, ideo uos ignis habebit.
    135. [*](454 Psal. 34,15; 72,14; 21, 17; 118, 120 (Cypr. p. 88, 7 H.) 456 Psal; 20, 12? 40, 7 sq.? 413 sqq. Esai. 33, 10 sq. (Cypr. p. 92, 23 H.) )[*]( 452 ut MP1 (ut putant cum infinitiuo anacoluthum est Graecis usitatum; ex Ciceronis rep. I 37, 58 exemplum affert Kuehner, ausf Gr. § 243, 3 o); id Lbυ ipso MP1; so ipso Psυ 453 congruunt uniuersa Ld; cum graui uniuersa MP1; cum qua ui uniuersa P\'; migrant (= neglegunt, subuertunt) uniuersa P* (Duebner?); tum praue conuwsant Lb; tum grauant uniuersa B post dixit Ld primus interrogationis signum posuit 455 iudei M 456 illos MP1; illo (i. e. Dauid) Ld; illum P2 Lb R 455 sqq. Quid uaticinantur Iudaei, more Saturni? I In fabulas eoeunt, cum iam declinetur in illos, j Non P1; Quid .. Iudaei? More Saturni I In .. coeunt, cum .. illume Lb; Quod uaticinatur (Iudaei more Saturni I In fabulas coeunt) quum iam declinetur in illum, I Non R; nos Ludwigi interpunctionem retinuimus; ceterum quae sit hoc loco poetae sententia fatemur nos ignorare 457 maleficum P1υ; maleficium M croci. (cf. 454) post leuatum B primus interrogationis signum posuit 459 cruce MP1 (cf. u. 1048); cruci v (cf. u. 358) 460 scribturas M cecati M 411 repe tens M 462 talis edictus M(?)P3υ, tali se dictus P1 463 exurgam M 465 intellegitis M (ut Cypr. test. II, 26 p. 93, 1 H., codd. optimi A L); inteilegetis Ld; intelligetis P1 R confusio v (Gypr. ibid.: confundemini); confessio MP1, cf. Instr. n 8, 4 )[*](XV. )[*](10 )
    146
  135. Haec Esaias ait. Tunc sic et ipsa maiestas,
  136. Cum esset in carne, profitetur ipse quis esset:
  137. Nemo meam animam poterit auferre conatus,
  138. Sed ego sponte a me pono eam meo decreto.
  139. Ipse potestatem habeo de illa ponendi
  140. Et sumendi iterum habeo potestatem in illam.
  141. Apertius autem de iusti morte clamatur,
  142. Vt pareat magis induratos esse Iudaeos:
  143. Ecce perit iustus, nec quidem intellegit ullus;
  144. Sed erit in pacem huius sepultura dilecti.
  145. Quid illi infamant in puteum esse demissum,
  146. Cum legimus illum sepulturae traditum esse?
  147. Ignominiosi, crudeles, caeci, superbi,
  148. Qui magis de facto deberent lugere, plaudent!
  149. Inspiratus enim Salomon de ipso prophetat
  150. Et magis insequitur plenius ostendere iustom:
    151. [*]( 4M sqq. Ioh. 10, 18 471 sq. Esai. 57, 1 sq. 481 sqq. Sap. 2, 12 sqq. )[*]( 467 Hec M Esaias Μυ; Iulas P1 (s. u. I.) 4M poterit R (coil. Cypr. test. II, 24 p. 92, 1, ubi codd. WMB: auferet, ceteri amen exhibent; eodem euangelii loco cod. Rehdig.: tollet) Ld; potuit M P* 470 a me pono eam Oypr. I. c. p. 92, 2; eam pono ei M; eam pono, eam P*; eam pono ex P3υ; mea pono eam Wiih. Meyer 471 illam deponendi R 474 pareat M (cf. u. 279; 298 et indic. uerborum); pateat P1 (s.u. I.) υ magis P1υ, maius M (cf. u. 527); clarios Hanssen indeos M 471 qidem intelleg nllt M pacè Μυ, pace P1 477 demissum P3; dimissum MP1υ 479 snperai M 480 lngere M (de paenultima correpta cf. u. 949; Instr. H 32, 10); gemere P1 (8. u. I.) v plandent M (cf. u. 20; Lucif. Calar. 42, 14; 49, 6 H.); Plaudunt P\' (a. u. I.) v 482 insequit M ostendere iustum: R ( ut plenius quam antecedentibus locis — uelut u. 475 — ostendatur, iustum esse, qui periturus sit*); similiter Cyprianus test. II, 14 hos aliosque quos coUegit locos ita inscripsit: Quod ipse sit instus, quem Iadaei occisnri essent); ostendere iustum. P1; ostendere: Instum Ld )[*]( *) Hoc ipsum autem ostendi nequiret, nisi in eo quoque qw sequitur loco (Circumneniamus etc.) illud instam retineretur. )
    147
  151. Circumueniamus iustum, si qui [nobis] grauis esse uidetur,
  152. Qui nostris operibus contrarius ualde resistit;
  153. Exprobrat in totum nihil nostra lege teneri,
  154. Adhuc et adfirmat filium Altissimi esse.
  155. Omnimodo reprobat et nugaces aestimat esse,
  156. Abstinet et sese a nobis et in altera uadit;
  157. Nos inmundos ait et innouat altera iusta,
  158. Et sibi laetatur Dominum patrem esse caelorum.
  159. Ergo, si sermones illius sunt ueri, probemus;
  160. Temptemus hunc Deum uidentes, quid fit in illum;
  161. Interrogemus eum omni cum tormento quietum,
  162. Condemnemus eum turpissima morte\' dicentes,
    163. [*]( 491 sqq. Sap. 2, 17 sqq. )[*]( 483 Circamueniamus iustum P3 R; Circamneniamus iusto MP1; (Iustum |) Circumueniamus Ld Wilh. Meyer, Abh. p. 293 si qui (si qua Ps) nobis grauis esse uidetur M P1; si quidem nobis grauis uidetur B; si qui nobis grauis (in praefat. p. XXV esse addidit) uidetur Ld; nobis (omisso si qui) grauis esse uidetur Wilh. Meyer; ego nobis uncis seclusi; Leimbach coU. Sap. 2, 12 (Cypr. test. II, 14 p. 79, 11 Bqq. H.) totum locum sic scripsit: Circumueniamus iusto si qui inutilis nobis, I Dissimilis et iam nobis grauis est ad uidendum 485 nostrae legis Lb teneri P1 (s. u. l.) v (cf. Verg. Aen. 2, 160 teneor patriae nec legibus ullis; 12, 819 nulla .. lege tenetur); tenere M 486 et] se B; sed cf. u. 618 esse] sese Hanssen 487 nugaces aestimat Lb (coll. Sap. 2, 16); nutacesaęstimat M; muta caesa aest. Pl; muta, caeca aest. P*; ruta caesa aest. Duebner; nugaces nos aest. υ essę M 489 inmundos M innouat altera iusta MP1 (praegnanter dictum pro altera inducendo iusta res innouat; cf. Cypr. p. 79, 18 praefert nouissima iustorum); inouat ultima iusti B (satis ingeniose, cum Graeca uerba sint: μαϰαριξει έσχαταδιϰαίων;sed constat hac in parte carminis Cypriani potissimum uestigia poetam premere); nouissima altari iusti Ld 490 laetatur (letatur M) dominum M P1 Ld; gloriatur Deum R 402 Temptemus M hunc deum MPlLd; hunc Dominum Lb Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 290; hinc Dominum R uidentes M2 P1υ; uiuentes M1 quid fit in illum scripsi (ct. Cypr. p. 79, 20 temptemus quae euentura sunt illi); quid (quis R) sit in illum M P1 Lb R Ld; quid sit in illo P3 404 Condempnemus M morte dicentes M; morte, dicentes. P1; morte dicentem P3; morte. — Dicebant, R; morte. Mouebant, Lb Ld; sed cf. Wilh. Meyer, Abh. p. 305 )[*]( 10* )
    148
  163. Haec cum fecissent, capita suspensa monebant:
  164. Saluum illum faciat pater, aut descendat abinde!
  165. Vt eos caecos Salomon ostendat aperte,
  166. Sic, quasi nunc referat, et fecisse talia culpat:
  167. Dum ista cogitant, ducti sunt in errore nefando;
  168. Excaecauit illos malitia sua saeuire.
  169. Ecce quia caeci ipsi sunt et alteros aiunt,
  170. Dixit illis Salomon: Nescierunt Dei secreta.
  171. Quaecumque dixerunt testes uniuersi priores,
  172. In Christo fuerunt facta. Aut in altero dicant?
  173. Quod ipsum si cupiunt facere frustrantes in ore,
  174. Ipsi se subsannent, uideant cam (im)pletum in illo.
  175. Quis fuit is iustus, de quo prophetae canebant,
  176. Cum nemo sit iustus in terris, nisi [e] caelo uenisset?
  177. Dauid enim princeps peccauit amando puellam,
  178. Peccauit et Salomon; et tamen paenituit illos.
    179. [*]( 405 sq. Matth. 27, 39 eq.; Psal. 21, 8 sq.; 108, 25 499 sq. Sap. 2, 21 502Sap. 2, 22 501 II Beg. (Sam.) 11; ni Beg. 11 )[*]( 415 Hec M monebant M P1; mouentes B; dicentes LbLd 496 illum faciat pater M(?) Lb (coniecturâ) Ld; f. i. p. P1; p. f. i. S descendat P1υ; discendat M 498 referat P1r; repperat M et del. M feciss etalia M 499 cogitant ista Hanssen cogitant, ducti sunt in errore MP1 Ld (in om. PI); cogitant, sunt ducti errore Lb; recogitant, sunt inducti errore R 500 excecauit M ssenire P1 P3 R (de infinit. cf. u. 396); seuirę M; seu irae uel seu irajx; seu irae Ld; idem in praefat. Instr. p. VIII praefert sacuire 101 ceci M 102 aiunt] agunt malit R 103 Quecumque M 504 facta- Aut in altero (use facta) dicant? scripsi; facta, aut in altero dicant! P; facta? aut in altero? Dicant. v 105 cupiant P* frustrantem S 501 subsannent, uideant cum (qui Lb) impletum in illo P3 Lb B (cf. Tertull. adu. Iud. 7 retro omnes prophetae de eo praedicauerunt... quod ipsum adimpletum uidemus); subsannent(,) uideant cum plebem in illo M P1; subsannent: uideant completum in illo Ld (cf u. 532) 508 caelo Hanssen; ę celo M; e caelo P1 υ 510 Peccauit et M; Peccauit P1 (s. u. I.) v et tamen M P1 (= ceterum; cf.quae in editione mea Minucii Felicis, append. p. 127, adnotaui); et tandem v penituit M )
    149
  179. Cum isti tam clari et insigni reges eorum
  180. Non fuerunt iusti, sed ipsi de iusto canebant,
  181. Nec quidem Esaias uates de se talia dixit,
  182. Qui fuit ab rege Manasse de serra secatus.
  183. Alter lapidatus, alter est mactatus ad aras,
  184. Alterum Herodes iussit decollari reclusum.
  185. Omnes isti uates alia sunt morte perempti,
  186. Quod Dominus ligno pependit, uoce Moysi :
  187. \'Non quasi homo Deus suspenditur\', intimat ante;
  188. \'Aut non ceu filius hominis minas patitur\', inquit.
  189. Sic Dominus ipse cum uenisset, ista secutus:
  190. Oportet me, inquit, reprobari uoce Moysi.
  191. At ego non tota, sed summa fastigia carpo,
  192. Quo possint facilius ignorantes discere uera.
  193. Hi autem iniqui, (qui) subdole uiuere quaerunt,
  194. Iam semel cruenti perseuerant fingere uana.
  195. Infatuant stultos magis euanescere dictis,
  196. Quod crucifixus 〈sit〉, cum sic oporteret eundem.
    197. [*](513 cf. 475 511 sq. Nomer. 23, 19 (Cypr. p. 88, 15 H.) 122 Ioh. 3, 14 )[*](511 isti .. eorum MP1; isti .. peccarunt (peccarint) LbJR; iustam .. bearunt Ld insigni Μυ, insignes P1 512 sed ipsi MP1, ipsi, sed v 512 sq. canebant. I Nec P1υ 513 esaias Μυ:Isaias P1 (s. u. I.) 514 ab scripsi; ad M; a P1 (s. u. l.) v 517 isti scripsi (quoniam u. 508 docetur, neminem iustum esse in terris, nisi qui c caelo uenerit); insti MP1υ; missi uel prisci B in commentario 518 uoce Moysi scripsi; uoce moyse M, uoce Moysis P1 (s. u. J.); uoce Moyses Ld, hac uoce Moyses B 521 secutus M; sequutus Plv 522 me P1υ; ne M inquid M moysi Mj Moysis P1υ 523 At Lbv; Ast P1; Ad M, ut P1 affirmat; KnoeU illud At, quod est in exemplari typis impressa, quo in collatione utebatur, non mutauit 524 possint] n in M m. 1. s. l. scripsit 525 qui Ld ; quia P3 R; om. MPl 526 finiere M 527 Infatuan M stultos magis Psv; stnltos maius (cf. u. 474) M (P* falso: magus); stultis magis P1; stultos magum Lb; stultus malis Wilh. Meyer dictis] post c in M littera i erasa 528 Quod M; Quum P1 (s. u. I.) v sit scripsii erat Wilh. Meyer, Abh. p. 305; om. M P1 υ cum M; enim Pl (s. u. l.) v 526 sqq. uana; I Infatuaut.. dictis. I Quum (Cum) .. oporteret(,) - eundem I Sic .. ruinam — (,) I Non P1 v. )
    150
  197. Sic enim disposuit propter primitiui ruinam;
  198. Non solum pro illo, et pro nobis uenit e caelo.
  199. Constituit populum nonum suo nomine firmum,
  200. Iuxta prophetias conpleuit omnia Christus.
  201. Ecce noua facio, Esaias clamat in ipso,
  202. Et nemo priora reputet nec antiqua sequatur.
  203. Haec noua sunt hodie sub nostra lege profecta,
  204. Quod gentes in Christo credi(di)mus dicto Moysi.
  205. Ille duos populos praedixerat esse futuros,
  206. Et quidem minorem populum praecellere dixit.
  207. Sed isti nequitiae pleni iam desperato furore:
  208. Lex nobis est data, dicunt, uos unde uenistis?
  209. Si nobis obsistunt, putant et resistere Summo,
    210. [*](533 sq. Esai. 43, 18 sq. (Apoe. 21, 5; II Cor. 5, 17) 536 Gen. 49, 10? 537 sq. Gen. 25, 23 )[*]( 529 ppt M 130 illo et M (cf. u. 41); illo sed P1; illis sed c; ceterum Ld praefat. Instr. p. VIII restituit genuinam lectionem uenire R celo M 531 populum .. firmum P1υ; populus .. firmns M (non firmum ut P1 8. u. l. Bcribit) nomine] litteras ne in M m. \'1. 8. I. scripsit 532 luna P* (8. u. l.) v; Iuztaque B; Iusta M; ct. Instr. II 26, 5 prophetias MP1 υ; idem KnoeUio M habere uidebatur, P2: \'propbeticas ib.\' (= in cod.) conpleuit M 533 noua facio omnia P1 (s. u. l.); omnia, quod deesae apud Cyprianum, test. 1,12 p. 47, 10 H. (excepto uno cod. B) iam Roensch monuerat, Ld delcuit; idem ne in M quidem Knoell repperisse uidetur 535 hec M profecta P1υ; propheta M 536 credidimus scripsi (cf. u. 300); credimus MP1υ dicto MP1 (cf. u. 518; 522); ex dicto v Moysi M; Moysis P1 (s. u. I.) v 537 predixerat M 538 precellere M 539 nequitie M 140 Lex scripsi; (h)ex M (prima littera h in rasura); Haec P1υ data ΜΡυ; data lex P3 Lb υ; Haec lex nobis date est Hansaen nobis M2 P1 υ; nonis M1 541 putant et resistere summo M ( post summo inuenitur signum Q, quo indicatur uersum finiri; cf. u. 423) P1; reputent se resistere Summo B; putant et resistere posse Lb; patet et resistere istos Ld; sed cf. Ienaer Literaturzeit. ann. 1877 p. 797. Iidem (Lb et Ld) a Summo nouum uersum ordiuntur )
    151
  210. Qui uoluit nobis bonus esse * * ?,,
  211. Nec illud respiciunt ceruicosi, setis (e)rectis,.
  212. Quod semper innocuos cruciarunt lege uitata.
  213. Sic Deo fecerunt, quod erant consueti, crudeles,
  214. Et filios sese audent adhuc dicere Summi.
  215. Iam qualiter (iterum) resurrexit, supra notaui,
  216. Non de uoce mea, sed diota prophetica dixi.
  217. Praedixerat autem discipulis cuncta de sese,
  218. Qualiter a populo pateretur Petro negante;
  219. Et quia de tumulis resurgeret tertio die,
  220. Dixerat et ipsud, et conpleuit omnia dicta.
  221. At ubi surrexit, uenit ad apostolos ipse
  222. Et stetit illis in medio: Pax uobis, inquit.
  223. Inter quos discipulos non adfuit unus orantes;
  224. Cui cum referrent, discredere coepit et addit:
  225. Si prius non digitum misero, ubi claui fuerunt
  226. Aut ubi percussus de lancea, non ego credo.
    227. [*]( 542 Matth. 20,15 543 ef. 229; 261 553 lob. 20,19 sqq. )[*]( 542 Qui uoluit nobis bonus (omnibus) esse! Nec illud R; (Summo,) qui uoluit nobis bonus esse. Nec illud Ld Lb; Wilh. Meyer (AM. p. 305) post esse posuit lacunae signa et nec illud, quo uulgo u. 542 (538) finitur, ad insequentem uersurn transfert, neque hiat in M, ut Knoell testatur, inter illud et respiciunt litterarum series 543 Nec illud respiciunt ceruicosi setis erectis scripsi; Nec illud respiciunt ceruicosisetis rectis M; Respiciunt (ipsi) (Lb; om. reliqui) ceruicosi, caeci et erecti. (erecti; R) P1 Lb R; Respiciunt (serui) ceruicosi setis erectis Ld 544 Quod Wilh. Meyer; Quid M; Qui P1υ innocuos P1υ; innouos M lege uitata M Lb (cf. Instr. 135,1 ut Dei praecepta uitaret); lege uetati P1υ; P2 in u. 543 sq. obscurius haec adnotat: Tu, si lubet, aliter haec codicis legito: Ceruicosis et is rectis quid semper in nouo. cruciarunt lege uitata 547 qualiter (iterum) Ld coll. u. 569 rursus remeauit; 829 redit iterum, aliis similibus; iterum om. M; qualiter Dominus LbR; qualiter ille Ps resurrexerit Lb 549 Predixerat M 551 sq. die, Dixerat et scripsi; die. Dixerat, et P1υ 552 ipsud & M (cf. Instr. II 25, 9; P3: \'Haud immerito taeduit insuisi (!) codicis: ipsu det\'); ipse dein P1 R; ipse Deus Ld conpleuit M 153 Ad M surrei M 554 inquid M 555 quos M; om. P1 (s. u. I.) v 556 cepit M 558 ego Mx om.; add. M1 )
    152
  227. Tunc die Dominica rursus remeauit ad illos
  228. Et stetit illis in medio: Pax uobis, inquit.
  229. Et statim adgreditur Thomam incredulum illam:
  230. Accede propius et contange corpus ut ante.
  231. Non ego sum umbra, mortuorum qualis habetur:
  232. Vestigium umbra non facit; considera uulnus.
  233. Extendit palmas; at ille tangere coepit
  234. Et manum in latere, fuerat quo lancea fixa, .
  235. Misit et exinde prostrauit se precando:
  236. Tu Deus et Dominus uere meus! Contra quem ille:
  237. Haec quia uidisti, cresdidisti, sed illi felices
  238. Posteri, qui credunt audito nomine tantum.
  239. Quadraginta dies cum illis ex ordine fecit,
  240. Edocuit illis multa, quae saeclo uenirent.
  241. Post cuius ascensum miracula multa fecerunt,
  242. De uerbo curabant infirmos in nomine Christi.