Carmen Apologeticum

Commodianus

Commodianus. Commodiani Carmina. Dombart, Bernhard, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 15, 1887.

  1. Hunc certe nos ipsum admonent cognoscere Summum, :
  2. Qui renouat hominem, peccata pristina donat.
  3. Nam et comminatur deorum cultoribus ipse :
  4. Sacrificans idolis periet in morte secunda.
    5. [*]( 744 Psal. 21, 28; Sophon. 2, 11; 3, 9 al. \' 741 sq. Esai. 43 18 sq.? 748 Apoc. 21, 8 \' )[*]( 734 Diuiduntiirque bona MP1 (de que particula tam longp ab initio sententiae posita cf. u. 884; Ouid. Trist. IV, 1; 74; Forbig. in Verg. Georg. d, 22); diaiduntur bona R; dIuiduntur, quae bona, Ld (cf. Ienaer Literaturzeit. ann. 1877 p. 797)\' 731 sunt] ft M • 739 yd nob M; Qui nobis P1 (8. u. I.) v od nos M; qui nos P1 .(s. u. I.) v aemulant M 787 sqq. cruenti, I Qui .. bonorum, I Qui .. strident, qui .. heredes? v 740 Fecissent si Ld; sed cf. Kuehner, ausf. Gr. §. 47, 7; Schoem. in Cic. flat. deor. I, 32 (89); de que .. et particulis cf. similem locum Instr. II 8, 6 sq. medicumque require, Et tamen in poenis poteris tua damna lenire 74i Nec M (ut Knoellio uidebatur) V; Nunc P1 (s. u. I.); sed Ps : \'Neque suspicio deest esse legendum: nec hodie hod M 742 pdictt M 743 prophetae M2 P1v; propheta Mx 744 dñm MP1 ; Deum v adorant scripsi (cf. u. 836; ibi quoque adorant = adorabunt); adorabunt MP1v ; orabunt Wilh. Meyer, Abh. p. 291 745 certe M (certe cum cognoscere uidetur coniungendum ; cf. u. 381 sq. Certe iam apparet etc.); ante P1 (s. u. I.) v 146 peccata .. donat MP\'; peccataque .. donat B; peccata .. donans Ld 747 comminator M 748 idolis periet P1 (8. u. I.) v ; periet idolis M )[*](11* )
    164
  5. Quisque deos ergo sequitur fabricatos in auro,
  6. Argento uel lapide, ligno uel aeramine fusos,
  7. Cum ipsis infelix mittetur in igne refectus,
  8. Nec ibi permoritur, sed dat cruciatus iniquus.
  9. Sunt homines pecorum similes in ista natura,
  10. Qui nolunt accipere frenum Dei summi uagantes;
  11. Cum ipsi non durant seruorum talia ferre,
  12. In quorum saepe descendunt sanguine diri.
  13. Dicentes adiciunt: \'Nihil est post funera nostra;
  14. Dum uiuimus, hoc est\', et incumbunt more suillo;
  15. ̒Νulla sit luxuria, quae nos pertranseat aeuo;
  16. Dum tempus est uitae, perfruamur omnia saecli.\'
  17. Indisciplinati clementiam Dei refutant
  18. Strenia(m) sectantes, quasi sola uita sit ipsa.
    19. [*]( 749 aqq. Apoc. 9, 20; 14, 9 aqq. 717 sq. Sap. 2, 2 sqq. )[*]( 741 d̃ſ .. fabricatus M 710 ęramine M 751 refect M (= saeculo renouato, post resurrectionem ; cf. Instr. I 26, 35 sq.); CPraefectns ib. (= in cod.) P\'; reiectus P1; proiectus P2v 712 iniquus ▼ R Hanseen; iniqos MP1; ignitos Ld 753 pecor MP1 R Hanssen (cf. Instr. 1 34, 5 pecus .. ferinam; Boesser, Jahrb. f. class. Philol. 115 p. 792); equorum Ld 714 nolt M 754 sqq. uagantes. Cum .. diri, Dicentes v, quam uerborum distinctionem cum Wilh. Meyero (Abh. p. 306) mutaui 755 ducant Hilgenf. 756 sepę M discendnnt (descendunt Lb) sanguine MP1 Lbv, descendunt sanguinem P\'; Deum incendunt sanguine P* 757 (= post) M 758 uiuim+ M; malim: bibimus; cf. Instr, II 36, 4: \'Dum mortuus, non bibo\' dicis et quos iUic aliunde attuli locos et incumbt M; incumbant P1 (8. u. I.) v 710 perfruam̃ M secli M 757 sqq. uulgatam interpunctionem: nostra. I Dum uiuimuB, — hoc eet, incumbunt .. suillo — I Nulla mutaui; cf. Wilh. Meyer, Abh. p. 306 761 mutant B Wilh. Meyer p. 291; refugant MP1 Ld; refusant Lb 712 Streniam scripsi (= corporis salutem atque felicitatem ?); Strenia MP1; Strenuam R ; Strenam Lb; Strenui Ld; Terrena (uel Terrenia) Huemer WiIh. Meyer, Abh. p. 291 ipsa MPl; ista B; (sit,) istam Ld )
    165
  19. Sic redeunt a Deo, qui promittit uiuere semper:
  20. Contra bonum pugnant, cum sit repugnandum iniquo.
  21. Errauimus omnes manifesto, saeculo suasi,
  22. Sed gratia Domini prouocamur credere legi.
  23. Propterea uenit et fecit trophaea latenter
  24. Et fuit homo Deus, ut nos in futuro haberet.
  25. Sed plurimi pereunt, qui putant utrisque placere,
  26. Idolis atque Deo, placeat cum nemo duobus.
  27. Ynus est in caelo Deus caeli, terrae marisque,
  28. Quem Moyses docuit ligno pependisse pro nobis.
  29. Ynde quidam errant jgnaui talia passum,
  30. Non satis intenti mysterio Dei secreto.
  31. Inuidia Diaboli mors introiuit in orbem,
  32. Quam Deus occulte destruxit uirgine natus.
  33. Qua natiuitate excordantur caeci Iudaei,
  34. Stulto<S> infatuant scelere commisso cruenti.
  35. Nemo potest ullum excusamen dicere postquam,
  36. Cum modo sit nobis facultas data credendi.
  37. Non uenit in uano Dominus in terris e caelo,
    38. [*]( 713 cf. 788 715 Esai. 53, 6 771 Psal. 145, 6; Act. 4, 24 772 Deuter. 28, 66. cf. u. 518 774 Sap. 2, 22 775 Sap. 2,24\' )[*]( 783 Sic redeunt a Deo Ld; Sicredunt adeo M; Si credunt Deo P1; Sic credunt Domino Lb; Discredunt Domino B; Sic recedunt a Deo Wilh. Meyer promittit uiuere P1 v (cf. u. 788); promιτ . τ̃τ . (sic!) uiuere M 764 pagnant M sit P1 v; sint M 165 scio M omnes manifesto, saeculo v; omnes, manifesto saeculo P1 766 pronocam ̃ M 767 ueñ .. fec̃ M trophea M; t m. 2. add. 771 celo .. celi terre M 772 pependisse scripsi (c/. u. 518 ; 615; Instr. I 40, 10 pependit ipse pro nobis); gpendiare M; ante p duae litterae (pe?) erasae; pendere P1 v p noti M 773 quidam P1 (8. u. I.) v; quidem M ignaui M; ignari P1 (s. u. I.) v. 774 secreto P1 (s. u. I.) v, secretum M 775 Zaboli B introiũ M orbem P\' (s. u. I) v; urbS M 776 destrui M 777 iudei M 778 Stultos P1 (s. u. I.) v; Stulto M 779 p}quam M 780 Cũmodo M; Commoda LbB; Commodo P1 (s. u. I.) Ld 781 Dominus P1 (8. u. 1.) v; df M (cf. u. 744) ę celo M )
    166
  38. Sed uenit, ut faceret populum suo nomine dictum.
  39. Quem si quis confessus non erit in ista natura,.
  40. Perdit et quod uixit, et in poena sero declamat;
  41. Aut certe, dum sperat exspectans credere canus,
  42. Excluditur diu(t)ius ab aeterna uita defunctus.
  43. Ergo iam ad illum citius recordari debemus.
  44. Qui nobis post obitum pollicetur reddere uitam.
  45. Insuper hoc addit, inmortales esse futuros
  46. Et frui, quod oculus non uiderat ante, uidendo.
  47. Sex milibus annis prouenient ista repletis,
  48. Quo tempore nos ipsos spero iam in litore portus.
  49. Tunc homo resurget solis in agone reductus
  50. Et gaudet in Deo reminiscens, quid fuit ante;
  51. Qui, sicut audiuit fragilis in pristina carne,
  52. Cum sit incorruptus, recognoscit ante promissa.
  53. Quam gloriam mirans homini prouenisse sic inquit:
    54. [*]( 783 Matth. 10, 32; Luc. 12, 8 788 loh. 10, 28; 11, 35 710 I Cor. 2, 9 793 Matth. 24, 29 aqq.? 7M I Cor. 15, 52 )[*]( 782 ueñ M Raceret M nom̃ M 784 Perdit et quod uiiit et ia poena sero declamat Lb (cf. u. 82; perdit et = etperdit; declamat = pZangit; cf. Instr. II 32, 13 extinctos clamatis); pdit et qd uii & n penas ero declamat M; Perdit et quod u. e. i. poenas Herodis se idamnat P1; Perdit et quo u. e. i. poena sero reclamat B; Perit et, quod uizit, in poena sero se damnat Ld (\'er geht unter und zu spat, wenn er schon die Strafe leidet, verwirft er aein — friiheres — Leben\'); idem iri gehenna pro in poena suspicatur scribendum esse 785 eipectans P3 v ; spectans MP1 credere MP1 ; crescere P3 v oanus scripsi (cf. Instr. I 29, 3: Viuere post ista dicis non spero defunctus); canos MPlv 781 diutius P1 (8. u. l.) Ld; diuius M; diu B; dirus? (cr. Instr. I 36, 4) eterna M 787 recursare Wilh. Meyer 7S9 inmortales M 790 oculos M 791 puenient M (cf. u. 39t; 197); peruenient P1 (s. u. I.) v 791 sqq. in distinguendis uerbis Ludwigiutn secuti sumus; repletis; I Quo tempore (nos portus) | Tunc PB 792 Quod M noa om. Hanssen portus Plv (cf. «. 6i; Verg, Aen. 7, 598 omnisque in limine portus sc. sum); portans M 793 agone reductus P1 v ; augonere ductus M (P* falso: in augonere eductus) 794 Domino Hanssen 795 siõ audiQ M, 797 gloria M inquidM )
    167
  54. Qualiter audiui prius, sic singula cerno.,
  55. Haec pariter omnes clamant ab inferno leuati:
  56. Quemadmodum ante audiuimus, ecce uidemus!
  57. Cedet dolor omnis a corpore, cedet et ulcus,
  58. Nec erit anxietas ulla nisi gaudia semper.
  59. Quisque tribus credit et sentit unum adesse,.
  60. Hic erit perpetuus in aeterna saecla renatus.
  61. Sed quidam hoc aiunt: Quando haec uentura putamus ?
  62. Accipite paucis, quibus actis illa sequantur.
  63. Multa quidem signa fient tantae termini pesti,
  64. Sed erit initium septima persecutio nostra.
  65. Ecce iam ianua(m) pulsat et cingitur ense,
    66. [*]( 801 Apoc. 21, 4; Esai. 25, 8 )[*](799 et 805 Hec M om̃ſ M 800 QuSadmodo M uidemus P2 v ; uidimus MPl 801 ulcus P1 R Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 294 (cf. Instr. II 1, 25 sq. neque dolores .. sentiuat aut ulcera nata); uulgus M; uulnuB Ld 803 credidit B sentit M; sensit P1 (6. u. I.) v 805 hoc M; haec P1 (s. u. I.) v quidam: Haec, aiunt, quando v 806 sequantur M; sequentur P1 (s. u. I.) v 807 fient M (ut Knoellio uidebatur) P1v ; \'fieri ib.\' (= in codice) P2 tantae termini pesti P1 (8. u. I.) Ebert (p. 395) P; tante termini peste M; teterrimae pestis Bunsen (Hippolyt. II extr.); tantae termini pestis Ld 808 Sed (S unciale!) MP1 R (signa antecedentia et ipsum persecutionis initium inter 6e opponuntur); Et Ld 801 Ecce iam ianuam pulsat Ebert (cf. Lb p. 19 sq.) Ld ; Ecce ianua pulsat M; Ecce ianua pulaatur P1 Lb; En ianuam pulsat P*R ; Ecceianuam pulsat Bunsen Lipsius (Lit. Centralbl. ann. 1869 p. 82) et cingitur ense scripsi (cf. Verg. Aen. 7, 640 fidoque accingitur ense; Psal. 44, 4 apud Tertull. adu. Iud. c. 14 et Oypr. p. 98; 1 H. in codd. WLM accingere ensem) ; et cogitur esse MPl; et cogitatnr adesse P2 Lipsius ; et iam cognoscitur esse Bunsen ; et cogitur ipsa (ianua) Lb; ecce cogitatur adesse B; idem poetea (Zeitschr. f. d. hist. Theol. ann. 1873 p. 302) praefert: En ianuam pulsat et (ecce) recognoscitur eese; et cognoscitur esse HUgenf.; et cogitur ense Ld *) )[*](*) \'Explicat poeta haec : persecutio, uel Gothi irrumpentes pulsant ianuam, ipsi autem aliis gentibus a tergo instantibus premuntur et uexantur, ut amnem — Danubium — traiciant\' Ld praef. p. XXXIV. — At persecutio septima non Gothorum est, sed Decii, qui Gothorum inruptione opprimitur. Iidem infra dicuntur Christianos pascere et ut fratres requirere!.. )
    168
  66. 10 Qui cito traiciet Gothis inrumpentibus amne.
  67. Rei Apollyon erit cum ipsis, nomine dirus,
  68. Qui persecutionem dissipet sanctorum in armis.
  69. Pergit ad Romam cum multa milia gentis
  70. Decretoque Dei captiuat ei parte subactos.
  71. Multi senatorum tunc enim captiui deflebunt
  72. Et Deum caelorum blasphemant a barbaro uicti.
  73. Hi tamen gentiles pascunt Christianos ubique,
  74. Quos magis ut fratres requirunt gaudio pleni.
  75. Nam luxuriosos et idola uana colentes
  76. Persecuntur enim et senatum sub iugo mittunt.
  77. Haec mala percipiunt, qui sunt persecuti dilectos :
  78. Mensibus in quinque trucidantur isto sub hoste.
  79. Exurgit interea sub ipso tempore Cyrus,
  80. Qui terreat hostes et liberet inde senatum.
    81. [*]( 811 Apoc. 9, 11 )[*]( 810 Qui Bunsen Lipsius Hilgenf. (Qui refertur ad eum, qui deinde Apollyon appellatur); Que M; Quae P1 (8. u. l.) v traiciet MP2 (quae ibi coniectura uidetur esse, ea codieis est lectio !) v; traieci. Et P (j. u. I.); (Qnae cito) traicitur Lb gotis M ãne M (cf. Liu. XXII 31, 7 freto in Italiam traiecit); amnem i* (B. u. I.) v 811 Apolion MPlv 813 cum] tum (= tum, forma Merowingica scriptum? cf. Wattenb. Palaeogr * p. 51) de locutione cum multa milia cf. u. 895; Instr. I 27, 19 gentis P1; gentes MP3v a uersu 812 extremo dextro margine folii recti haec inueniuntur manu prima (?) scripta, sed a bibliopego ex parte resecta : )[*]( 816 celorum M uicti M2 P1v ; dicti Ml 817 Hii M 818 frs M 819 Nam (= autem) MP1 R; Quam Ld, qui totum hunc locum sic distinguit: pleni, I Quam .. colentes. I Persequuntur lnxoriosos M uana M (ut Knoellio uidebatur) P1v ; \'uaria cod.\' P* 820 persecuntur M enim] illi Lb 821 Haec P* (8. u. I.) v; Hac M 822 isto scripsi; ista M; isti P1v 823 Ezurgit M )
    169
  81. Ex infero redit, qui fuerat regno praeceptus
  82. Et diu seruatus cum pristino corpore notus.
  83. Dicimus hunc autem Neronem esse uetustum,
  84. Qui Petrum et Paulum prius puniuit in urbe.
  85. Ipse redit iterum sub ipso saeculi fine
  86. Ex locis apocryphis, qui fuit reseruatus in ista.
  87. Hunc ipse 〈se〉natus inuisum esse mirantur;
  88. Qui cum apparuerit, quasi deum esse putabunt.
  89. Sed priusquam ille ueniat, prophetabit Helias
  90. Tempore partito, medio hebdomadis axe.
  91. Conpleto spatio succedit ille nefandus,
  92. Quem et Iudaei simul tunc cum Romanis adorant.
  93. Quamquam erit alius, quem expectant ab oriente,,
  94. In nostra caede tamen saeuient cum rege Nerone.
  95. Ergo cum Helias in Iudaea terra prophetat,
  96. Et 〈signo〉 signat populum in nomine Christi; .
  97. De quibus quam multi quoniam illi credere nolunt,
  98. Supplicat iratus Altissimum, ne pluat inde:
    99. [*]( 833 Malach. 4, 5 . 834 Apocal. 11, 3; 11 842 sq. Apoc. 11,6, )[*]( 825 preceptus (= praematura morte abreptus ?) M; praereptus P1 R; praefectus Ld 827 Dicimus MP1; Discimus P3 (aut diIimus) Lb v 828 urbem M 829 scii M finem M 830 apocryfis M ipse senatus Lb Ld (cf. u. 851 sq.; hunc .. inuisum esse idem uidetur ualere quod: Cquamquam non conspiciebatur, tamen uiuere\'); ipsis notis P1; ipsis natis P3 (cunctanter); ipsi senatui R adesse Lb 832 apparuerit M quisi M 833 pphetaS M 834 ebdomadis axem M 835 Conpleto M 838 iudei M simul tunc M; tunc simul P1 (s. u. I.) v 837 qtiem exspectant P1 (s. u. I.) v; quS (e m. S. in rasura scripsit) expectent M; malim: quam expectant uel expectent 838 sqq. adorant, I Quamquam .. oriente; | In nostra v 838 caede P1 v ; crede M; clade Ebert p. 396 seuient M cum rege Norone Ebert; cum nece Nerone MFL; cum nece Neronis P3 (sensu actiuo); nece cum Nerone P2 840 (signo) signat populum scripsi (cf. Cypr. p. 366, 24 H. qui .. signo Christi signati fuerint); signat (signo) populum R ; signat (proprium) populum Ld (idem in praefat \'forte dilectum\'); signat populum MP1 ; signat populum (uenturum) P3 841 De quibus] haec uerba P\' antecedenti uersui adiungit, quod ipse in excursu (P3) improbat qm̃ M 842 ne pluat inde. Wilh. Meyer, Abh. p. 306 (= exinde; cf. u. 892); ne pluat; inde Plv )
    170
  99. Clausum erit caelum ex eo nec rore madescet,
  100. (Et) flumina quoque iratus in sanguine uertit.
  101. Fit sterilis terra nec sudat fontibus aquae,
  102. Vt famis inuadat; erit tunc et lues in orbe.
  103. Ista quia faciat, cruciati nempe Iudaei
  104. Multa aduersus eum conflant in crimina falsa,
  105. Incenduntque prius senatum consurgere in ira
  106. Et dicunt Heliam inimicum egere Romanis.
  107. Tunc inde confertim motus senatus ab illis
  108. Exorant Neronem precibus et donis iniquis:
  109. Tolle inimicos populi de rebus humanis,
  110. Per quos et di nostri conculcantur neque coluntur.
  111. At ille suppletus furia precibusque senatus
  112. Vehiculo publico rapit ab oriente prophetas.
  113. Qui satis ut faciat illis uel certe Iudaeis,
  114. Immolat hos primum et sic ad ecclesias exit.
  115. Sub quorum martyrio decima pars conruit urbis
  116. Et pereunt ibi homines septem milia plena.
  117. Illos autem Dominus quarto die tollit in auras,
  118. Quos illi uetuerant sepultura condi iacentes;
    119. [*]( 859 sq. Apoc. 11, 13 861 Apoc. 11, 11 862 Apoc. 11, 8 sq. )[*]( .843 Clusam B rora madescet M; m primo omissum m. 1. add. Et flumina quoque Ld; Flamina quoque MP1; Flumina quoque ille P3R 845 sterilis terra P\' (s. u. I.) v; steriilis terra Bterelis M sudat M (cr. Enn. Beet. lutr. XII, L. Muell. terra sudat sanguine; Verge Aen. 2, 682 Budarit sanguine Jitus); sudant P1 (s. u. l.) v 846 famis MP1 v 847 faciat M; faciet P* (8. u. I.) v 849 in om. Hanssen 850 Heliam Mv ; Helyam P1 (8. u. l.) 851 confertim MP1; confestim Lbv 852 precibus Neronem P3 Lb 854 di S Hanssen; dii MP1 Ld 855 At ille scripsi ; Ad illo M; Est ille P\' («. u. I.) B; Et ille P3 Ld; Ad illa (= πϱὸςταυ̃τα) Wtih. Meyer oppletas B pcibusque M 857 iadeis M 858 ecclesiam Eberi p. 396 859 quarum B cruit M 860 (in)ibi Hanssen VII. M 862 aetaerant M; uetuerunt P\' («. u. I.) v sepultura Ld; sepulture M; sepulturae P1 B, )
    171
  119. Suscitanturque solo inmortales facti de morte,
  120. Quos inimici sui suspiciunt ire per auras.
  121. Territi nec sic sunt, sed magis intra crudescunt
  122. Ad populum Christi execrantes odio toto.
  123. Indurauit enim Altissimus corda nefanda,
  124. Sicut Pharaoni prius indurauerat aures.
  125. Hic ergo rex durus et iniquus, Nero fugatus,
  126. Pelli iubet populum Christianum ipsa de urbe,
  127. Participes autem duo sibi Caesares addit,
  128. Cum quibus hunc populum persequatur diro furore.
  129. Mittunt et edicta per iudices omnes ubique,
  130. Vt genus hoc hominum faciant sine nomine Christi.
  131. Praecipiunt quoque simulacris tura ponenda
  132. Et, ne quis lateat, omnes coronati procedant.
  133. In ista historia si fidelis ire negauit,.
  134. Feliciter erit: sin uero, de turba fit unus.
    135. [*]( 863 sq. Apoc. 11, 12 868 cf. 714 869 ct Sibyll. 4, 135 )[*]( 863 Suscitantarque scripsi; Ss (= Sus)citatqe M; Suscitatque P1 (s. u. Z.) v inmortales M facti MP1 ; factos Lbv 864 inimici uix P1 865 ft M 866 execrantes M totos R 867 Indurau M corda nefanda scripsi; corde Qefanda M; corde nefandos Pl (s. u. l.) v 868 Sic faraoni prh M 869 rex in M initio omissum m. 1. (?) 8. I. add. 870 poput christiafi M .871 aut M Caesares addit P1 v ; cesaris audit M 872 popuJ persequat M 873 oms M 874 nom M 875 Precipiunt .. simnlachris M tura M; thura P1v 876 om̃s M 877 In ista hystoria (historia Pl) MP1 (cf. Woelfflin. Arch. III p. 233); In ista histori(c)a Banssen §. 21, p. 44, qui suspicatur Commodianum dixisse historicus pro histrionicus uel hiatricus, colI. Instr. II16, 22; In looa histnca Lb; In ista scoria Ps (Duebner?); In ista histricosa B (idem postea scribendum putabat: In ista histronica coll. stronicis = histrionicis in Gl. Maii VI p. 546 et Gl. Paris. ed. Hildebr. p. 276, adn. 283); In histrionica (sc. corona) Ld, qui in praefat. Instructionum p. LXIl Boenschi coniecturam in ista histronica praefert 878 Felicit M un+ M )
    172
  135. Nulla dies pacis tunc erit nec oblatio Christo,
  136. Sed crnor ubique manat, quem describere uincor;
  137. Vincunt enim lacrimae, deficit manus, corda tremescunt,
  138. Quamquam sit martyribus aptam tot funera ferre;
  139. Per mare, per terras, per insulas atque latebras
  140. Scrutanturque diu, exsecratos uictima(m) ducunt.
  141. Haec Nero tunc faciet, triennii tempore toto
  142. Et anno dimidio statuta tempora conplet
  143. Pro cuius facinore ueniet uindicta letalis,
  144. Vt urbs et populus ille cum ipso tradatur,
  145. Tollatur imperium, quod fuit inique repletum,
  146. Quod per tributa mala diu macerabat omnes.
  147. Exurget iterum in istius clade Neronis
    148. [*]( 879 Dan. 9, 27 (de pascha comput. Cypr. append. p. 261, 17 sq. 262, 7 H.) 885 Apoc. 11, 11 (Cypr. append. p. 262, 5 H) )[*]( 879 tunc erit in M initio omissa m. 1. 8. I. scripsit ; in uocabulo tunc litteras un m. 2. add. 881 defic M treniescant M; tremiscant P1 (8. u. I.) v 881 sq. tremiscnnt, Quamquam Ebert p. 397; tremiscunt. — Quamquam P1; tremiscunt: Quamquam v 883 per insoias f ante atque M* 8. I. add.; atque p sin go las latebras Mi; uocabula p singolae, si Knoelli notam recte intellego, erasa sunt 884 Sorutatque M; de que postposito cf. u. 900; 977 et quae adnotauimus in u. 734 exsecratos nictimam scripsi (= Christianos, qui immolationem*l exsecrantur, ad mortem ducunt); \'exsecratos nictima M Wilh. Meyer, Abh. p. 294; execratas uictimas Pl (s. u. I.) v 885 Hec M tunc M; tum P1 (8. u. I.) Ld; cum Ebert (p. 397) Lb; dum R post faciet cum JEberto comma posui v. omissum 881 statutaque Wilh. Meyer, Abh. p. 298 conplet M . 881 sq. dimidio — statuta .. complet — Pro Ld 887 lethalis P1 R 888 Vrbs P1 (s. u. I.) v; urbis M poptf M 889 iniquo jR 890 Qd M macerabat MP1 (cf. quae adnotauimus in u. 66); macerauerat P3 v 811 Exurget M in ifti (= istius) M (P\' falso: \'in histis cod.\'); hostis in P1 ; istis in JR; ista in Ld cla≣de M (u post a erasum) )[*]( *) Victimam interdum immolationem significare docet Roensch It. et Vulg. p. 327 (cf. Petschenigi indic. ad Vict. Vito p. 173), qua cum re conuenit, quod apud Cypr. p. 133, 11 et 560, 18 H. in codd. LH oues uictimae scriptum est pro oues occisionis. )
    173
  148. Rex ad oriente(m) cum quattuor gentibus inde,
  149. Inuitatque sibi quam multas gentes ad urbem,
  150. Qui ferant auxilium, licet sit fortissimus ipse,
  151. Inplebitque mare nauibus cum milia multa,
  152. Et si quis occurrerit illi, mactabitur ense;
  153. Captiuatque prius Tyrum et Sidona subactas,
  154. Nam inde finitimae gentes terrore fatiscunt.
  155. Hinc lues, hinc bella, hinc fames, hinc nuntia dura
  156. Miscenturque simul, quo fiat turbatio mentis.
  157. Interea fremitum dat tuba de caelo repente,
  158. (895) Cuius omni loco sonitus praecordia turbat.
  159. Videbitur et tunc ignea quadriga per astra
  160. Et facula currens, nuntiet ut gentibus ignem.
  161. Siccatur fluuius Euphrates denique totus,
  162. Vt uia paretur regi cum gentibus illis.
  163. Persae, Medi, simul Chaldaei, Babyloni uenibunt,
  164. Inmites et agiles, qui nesciant ulli dolere.
    165. [*]( 812 cf. 907 895 cf. Hippolyt. de Christo et Antichr. c. 15 817 Eadr. IV 1, 11 905 Apoc. 16, 12. )[*]( 892 ad oriente M; ad Orientem P1 (s. v. I); ab oriente Huemer; ab orientem v 894 qi M; Qui P1 (cf. u. 349 sq.; 686); Quae RLd iuterque sine nota) ferant] n in M m. 2. add. fortissim M 895 Implebitque Ebert (p. 398) v; Inpleuqe M; Impleuitque P1- naues Lb 896 qf M occurret Hanssen lnse M 897 Tyrum et Sidona Ebert (p. 398) v; cyrum et sydona M; Cyrum et Sidona P1 subactas MLb (coniecturâ) R; subactos P1 (8. u. I.) Ld 898 finitimas M; cf. u. 699 902 praecordia] in M ab initio ut uidetur pcordia, quod m. 1. correxit ut sit pcordia 903 ignea Lbv; igne M; igneus P1; ignis P3 904 nuntiet ut Wilh. Meyer; nuntiet M; nuntiet P1 (s. u. I.); quae nuntiet Ebert (p. 398) R; nuntiabit Lb Ld 905 enfrates M 906 paret M 907 Persae v; pfi MP1 906 sq. regi cum .. illis. I Persae Ebert v; regi. Cum .. illis I Persi P1 caldei M babyloni M Hanssen (cf. u. 732; 735); Babylonii P1v uenibt M 908 Inmites M ulli dolere scripsi (ulli aut dat. est; cf. indo Hartelii ad Lucif. Caral. p. 360; aut genet.; cf. Instr. II20, 2 doleo uestri; Neue II p. 253 sq.); ulli dolore M; uelli dolore Wilh, Meyer, Abh. p. 294; ulli dolorem R; ullum dolorem Ld )
    174
  165. Hic ergo exoriens cum coeperit inde uenire,
  166. Turbaturque Nero et senatus proxime uisum.
  167. Et ibunt illi tres Caesares resistere contra:
  168. Quos ille mactatos uolucribus donat in escam.
  169. Exercitus quorum necesse est uictorem adorent,
  170. Cum quo redeuntes in urbe mente mutata
  171. Spoliant templa et, quidquid est intus in urbe,
  172. Diripiunt mactantque uiros ingenti cruore;
  173. Nonissime nudam adigunt incendio facto,
  174. Vt neque uestigium eius appareat ultra.
  175. Cuius in exitio tabescunt corda potentium
  176. Nec se adinueniunt, in quo sint tempore, bruti.
  177. Haec quidem gaudebat, sed tota terra gemebat;
  178. Vix tamen aduenit illi retributio digna.
    179. [*]( 911 Dan. 7, 24 112 Apoc. 19, 17 sq. 921 sqq. Apoc. 18, 7 sqq. )[*]( 909 coeperit P1v; ceperint M 010 pxime uisũ MP1 (= ἐϰϰλήττεαι ἐγγύτατα δϱώμενον?; proxime niso B; proximo oisa Ld 911 & ibt illi (= et ibunt tlli) M; Exibit ille P1 (s. u. l.); Exibunt illi Ebert (p. 398) v trea] III. M cesares M ctra M 913 post tdorent comma pro puncto posui 914 Cum qao Wilh. Meyer, Abh. p. 298; Cumqe M; Quamque (Cumque) P1v urbem P* Wilh. Meyer, Abh. p. 298 915 Spolian M qdqd M 916 mactant queuiros M; de eaesura cf. Hanssen §. 3 p.18 917 Nonissime nudam adigunt Duebner Ld; Nouissima enudã adigunt M; Noaissima inundant, adigunt P\'; Nouissima nudae abigunt R incendio facto R (cf. u. 984 proelio facto; Liu. XXVI 27, 5; 7); incendio facta M; incendio fracta Px incendio factam P3 (Duebmr ?) Ld appareat M 919 potentiam M (cf. Verg. Aen. 7, 237 et quae Forbiger huc adnotat); potentum P1 (s. u. I.) v 120 se adinueniunt] sed intereunt Lb in quo sint tempore Ldj in quos in tempore M; iniquos in tempore P1; iniquo in tempore P3 R; iniquorum tempore Lb 020 brnti MP1R (‛und sie kSnnen sich nicht darein finden in die nnheilTolle Zeit des Thieres\'; mihi bruti nominat. pZural. uidetur me); ruti Ld ; eidem postea codicis lectio probabatur; cf. Instr. praef. p. VIII 121 Hęc .. gaudebgat M (ante at littera erasa) ; Hi .. gaudebant Lb 922 aduenit scripsi; adueniet Wilh. Meyer, Abh. p. 292; adinueoit M; adinnenitar P1 (B. u. I.) R; inuenitur Ld )
    175
  179. Luget in aeternum, quae se iactabat aeterna,
  180. Cuius et tyranni iam tunc iudicantur a Summo.
  181. Stat tempus in finem fumante Roma maturum,
  182. Et merces adueniet meritis partita locorum.
  183. Inde tamen pergit uictor in terra Iudaea,
  184. Quem ipsi Iudaei specta〈ra〉ut uincere Romam.
  185. Multa signa facit, ut illi credere possint,
  186. Ad seducendos eos quoniam est missus iniquus;
  187. Quem tamen e caelo increpat uox reddita Summi.
  188. De Persida homo inmortalem esse se decit.
  189. Nobis Nero factus Antichristus, ille Iudaeis;
  190. Isti duo semper prophetae sunt in ultima fine.
  191. Vrbis perditio Nero est, hic terrae totius;
  192. De quo pauca tamen suggero, quae legi secreta.
  193. Displicet interea iam sero Iudaeis et ipsi?,
  194. Susurrantque simul, quoniam sint fraude decepti.
  195. Exclamant pariter ad caelum uoce deflentes,
  196. Vt Deus illis subueniat uerus ab alto.
    197. [*]( 129 sq. Apoc. 13, 13 sq. 931 Apoc. 14, 9 sqq.? )[*]( 923 eternum M ęterna MP1R (cf. Verg. Aen. 2, 388; 9, 696); aeternam Ld 924 tunc] c in M m. 2. in ras. scripsit 921 Roma maturum RLd; romã////matur, M (ante mat littera a erasa); Roma maturus P1 (s. u. I.) 926 Sed Ld adueniet P1R WiZh. Meyer, Abh. p. 292 (cf. Lactant. Inst. V 23, 4 Veniet, ueniet rabiosis et uoracibus lupis merces sua); aduenient MLd; idem dicit (praef. p. XXXVII): ‛merces pluralis n. forma est\' eamque rem exemplis probare conatur 928 Quum P3 iudei M spectarant Ld; spectant M P; spectabant LbB roma M 930 qm̃ M 931 ę celo M uox reddita scripsi (cfVerg. Aen. 3, 40 uox reddita fertur ad auris; 7, 95 ex alto uox reddita lucoest); uoi credita MPlv 932 inmortalem M dic M ordo uersuum 931 et 932 fortasse inuertendus est 933 factus Antichristus, ille Ebert (p. 399) v; factus, Antichristus ille P1 iudeis M 934 prophete M ultima M (cf. Instr. II 4, 3); ultimo P1 (s. u. I.) v 935 terra M 931 que M legiſcrera Ml; legiferera M2 937 ferao M1; ſero//// M2 iudeis M 938 qm̃ M sint M; sunt P1 (I. u. I.) v 939 Exclamant M; Et clamant P1 (s. u. I.) v celum M 940 df M; Deus P1 Ld; Deus tandem P\'; Dominus Lb R )
    176
  197. Tunc Deus omnipotens, terminet ut cuncta, quae dixi,
  198. Producet populum celatum tempore multe.
  199. Sunt autem Iudaei, trans Persida flumine clausi,
  200. Quos usque in finem uoluit Deus ibi morari.
  201. Captiuitas illos ibidem redegit ut essent;
  202. Ex duodena tribu noue(m) semis ibi morantur.
  203. Mendacium ibi non est, [sed] neque odium ullum;
  204. Idcirco nec moritur filius suus ante parentes;
  205. Nec mortuos plangunt nec lugunt more de nostro,
  206. Expeotant quoniam resurrectionem[que] futuram.
  207. Non animam ullam uescuntur additis escis,
  208. Sed olera tantum, quod sit sine sanguine fuso.
  209. Iustitia pleni inlibato corpore uiuunt,
  210. In illis nec genesis exercet impia uires.
  211. Non febres accedunt in illis, non frigora saeua,
    212. [*]( 941 sqq. Esdr. IV 13, 40 sqq. )[*]( 941 Tunc M; Tum P\' (s. u. I.) v omnipotens] opf M terminet ut M; ut terminet Pl (s. u. I.) v que M dixit R, quod cunc- tanter reieci 943 aut iudei M 94S illos] litterae e in M dimidia pars euanuit ibidem om. M1; ibidê in marg. add. M\' redigit M 946 nonem semis Ebert (p. 400) Lb R; nouef emif M; none semis Ld (ef. praef. eius p. XXXXIII: \'noue Roemchio suasore restitui cf. Rom Inscr. Christ. V. R. I, 108 et 530’); nouissimi P1 945 sq. redegit ut essent, I Ex dnodena tribu nouem semis ibi morantur. Ebert v; redegit, ut essent I Ex duodena tribu nonissimi: ibi morantnr P1 947 sed uncis inclusi; et Huemer neque Ld; nec P1R; neme M; nemesis (neue) P\'; nemini P3 (Duebner ?) Lb Huemer 948 suus MP1 (cf. u. 864); suos Ebert (p. 400) v 949 lugent P1 150 Exspectant quoniam B Hanssen; Eipectanf qm̃ M; Exspectant uitam P1; Exspectantque uitam Lb Ld resurrectionem futuram B Hanssen; resurrectionemque futuri MLd Wilh. Meyer; resurrectionem quae futura prius temptaui, Ienaer Literaturzeit. 1877 p. 797 951 animam nllam B (coH. Deuter. 12, 23 non debes animam comedere; uide etiam Gen. 9, 4; Leuit. 17, 10; 11); animi ullQ M; animal ullum P1 Ld additis (additifg M) eseis MPl (= ubi cibi apponuntur?); additam escis v 952 sit MPl; sint v; fort. fit 953 mliuato M 954 exercit M 955 Non M; Nec P1 (s.u. I.) v 953 sqq. uuigatam uerborum distinctionem uiuunt: I In illis .. uires I Nec mutaui )
    177
  212. Obtemperant quoniam uniuersa candide legis;
  213. Quae nos et ipsi sequemur pure uiuentes;
  214. Mors tantum aderat et labor, nam cetera surda.
  215. Hic ergo populus, qui nunc est extra repostus,
  216. Siccato fluuio repetet in terra Iudaea;
  217. Cum ipsis et Deus ueniet implere promissa,
  218. Qui per totum iter exultant Deo praesente.
  219. Omnia uirescunt ante illos, omnia gaudent,
  220. Excipere sanctos ipsa creatura laetatur:
  221. Omni loco fontes exurgunt esse parati,
  222. Qua graditur populus Summi cum terrore caelesti.
  223. Vmbraculum [illis] faciunt nubes, ne uexentur a sole,
  224. Et ne fatigentur, substernunt se montes et ipsi;
  225. Praemittetur enim ante illos angelus Alti,
  226. Qui ducatum eis pacificum praestet eundo.
  227. Hi sine labore leuiter gradiuntur euntes
  228. Et quasi leones, qua transeunt, omnia uastant.
  229. Neque gens ulla quidem poterit resistere contra,
  230. Si bellum intulerit, cum sit Deus ipse cum illis.
    231. [*]( 956 Obtemperant quoniam Ld; Obseraant quoniam B (coniecturâ); Obtemperant qm̃ M; Obtemperantque P1 (8. u. I.); Obtemperantque (Dei) Lb candidae M 157 ipsiaequemnr M 958 aderit P1 snrda] = ignota? 959 ergo scripsi; erat M; erit Plv; aderit Wilh. Meyer popJf M est extra repostus; P1Ld; est extra repositus X; (qui, nunc) repositus extra, LbB - indea M 961 df M; Deus P1 (962; 974); Dominus JB Ld (sine nota) Wilh. Meyer, Abh. p. 290; cf. Instr. II1, 31 962 Qni P1v, 4 M . ezsnltant v; exultat M; eisultat P1 964 letatnr M 965 exurgunt esse parati M (cf. Instr. II17, 8 surrezerunt ludere fili); exsurgunt, escae parati P1 (s. u. l.); (exsurgunt,) escae paratae P3R; exsurgunt e se parati Ld; et eacae parantur Huemer - poplf M celesti M 967 Vmbracnlum illis MP1R; Vmbram illis Ld ; illis tmcinis inclusi 969 Pmittetur M; Praemittitur P1 (s. u. I.) v ante illos in M initio omissum m. 2. 8. l. add. al////ti M (uidetur i erasum) 970 prestet M 171 Hii M 172 qua M (cf. u. 966 ; Liu. XXVI 26, 10 uastatos agros.., qua .. isset Hannibal; XXXIII 29, 9); qui P1 (s. u. l.) v 171 Neque gens Ld; Nec gens P1R; Nec legis M (e in ral.); Nec legio? )[*]( IV. )[*]( 12 )
    178
  231. Expugnant gentes, ciuitates quoque deponunt,
  232. Permissione Dei uiduant colonias omnes,
  233. Auro uel argento locupletanturque praedando
  234. Et sic honestati hymnos pariterque decantant.
  235. Mox autem properant sanctae ciuitati paternae,
  236. Expauescet enim terribilis ille tyrannus,
  237. Et fugit ad reges Boreae cum concitu magno,
  238. Vnde rapit populum, ut stet quasi contra (re)pugnans.
  239. Cum properant autem exercitu Dei rebelles,
  240. Sternunturque solo ab angelis proelio facto
    241. [*]( 175 ciuitates qoqe M; ciuitatesque Pl (s. u. I.) v 976 colonias colonias M (attero loco uocabulum m. t expunxit) 976 sqq. uiduant ..... (M) colonias omnes; I Auro uel argento locupletanturque (quq M) praedando. I Et sic P1; uiduant (uiduantque Lb) colonias omnes, I Auro uel argento locupletantur (Lb) praedando I Et sic B; uiduant coL pmnes I Auro uel argento, locnpletanturque praedando. I Et sic Ld; ego interpunctionem hinc inde mutuatus sum hoc maxime spectans, ut ea legi Meyerianae de paribus uersuum coniungendis conueniat 178 Et in M m. 2. in ras. pariterque decantant MP1 B (qui in commentario lectionem codicis argumentis tuetur; cf. u. 154; 824); per iter Deo cantant LbLd, quod defendi uidetur uersu 962: per totum iter exultant Deo praesente; sed cf. u. 799; 939; Instr. I 41, 20; II 2, 6; \'forte parodiasque decantant\' Ld in praefat. 979 aut M properant MPl ; malim hoc loco et u. 983: propiant; adproperant v sancte .. paterne M 980 Ezpanescet P1; Expauescegt M (n ante t eras.); Expanescit P3v 181 Et fug ad reges boreę cQ c̃citũagno M (cf. Instr. II 1,37 sq. Rex .. iniquus .. in partem boreae refugit); Et fug(iet in rub)ore, ac u(eniet cum exer〉citu magno Px; Et fugit in Bore, ae uenit cum exercitu magno P1; Et fug(it in B)orea(m), u(ictus ab exer)citu magno B; Et fug(it in B)oreae (partem ab exer〉citu magno Ld 982 rap M. popfm M quasi contra (re)pngnans Wilh. Meyer (cf. Instr. II 20, 11); quasi otra pugnas (inter contra et pugnas duarum fere litterarum spatium est) M; quasi (uir unus) pognans P1; quasi (fortiter) pugnans Bi quasi (pro suis) pugnanB Ld 183 aut M exercitu M (est datiuus; cf. Instr. II 1, 39 sq. Sed cum se inlidet exercitu Dei tyrannus, I Terrore caelesti prosternuntur milites eius; de properant cf. u. 979); exerc(itaB) P1v rebelles P1v; rebellos M 984 Sternu...qe M (post Sternn tres fere litteras — nt? — euanuisse monet Knoell); Sternunt(ur)que P1; Sternuntur B (eidem in mentem uenit prosternuntur) ; Sternunt 〈ubi〉que Ld )
    179
  241. (Et prensus ad〉ulter, ipsius et pseudopropheta
  242. Mittunt<ur in stagnum sub i)gnea p〈o〉ena uiuentes.
  243. Quorum qui pn〈m〉ores, praepositi siue legati,
  244. In looo seruorum rediguntur sancti (s) iniqui.
  245. Interea sancti intrant in colonia sancta,
    246. [*]( 985 sq. Apoo. 19, 20 )[*]( .183 sq. interpunctio huius loci uaria est: Quum .. autem exercitus Dei, rebelles I Sternuntur(que) P1R; Cum .. autem, exercitus Dei rebelles I Sternunt ubique Ld 185 (Et prensus ad)ulter, ipeias et pseudopropheta scripsi (cf. Instr. II 1, 41 Ipse cum infando conprehenditur pseudopropbeta; de adnlter uocabulo diabolum significante cf. u. 179; 206); * * * ulter ipsius & pseudoprophete M (ante ulter duodecim fere litterae euanucrunt); (Vnus et) alter ipsius et (ambo) prophetae mittunt〈ur〉 P1; \'Eo usque uetustate extinctae sunt apicum frustula, ut alius forte legat: Pseudoprophetae\' P2; (Rex ille (antem Lb Ld) iniqu)us et (pseudo)propheta mittunt(ur) Lbv, de singulari pseudopropheta agit Ebert p. 402 986 Mittunt(ur in stagnum sub i)gnea p(o)ena uiuentes scripsi (cf. Apocai. 19, 20 Viui missi sunt hi duo in stagnumignis ardentis in sulphure; Instr. II33,14 Sub nigrore(?) cupis niuere); Mittunt.......... .. gae apena uiuentes M (uerbo) Mittunt, unde codicis M librarium nouum uersum ordiri KnoeU testatur, duae uel tres Utterae subiunctae fuerunt, quae cum insequentibus uetustate extinctae sunt; lineola tertio loco ante gae posita ab witio t uel f fuisse uidetur); (Qui mercede bonos moneant, male) poena uiuentes P1; (Comprehensi simul in gehennae) poena uiuentes Lbv 187 Quorum qui scripsi (cf. u. 345; Verg. Aen. 1, 157); Quor qe M; Quorumque P1; Quorum v primores Ebert (p. 402) v (cf. II 1, 43 Ex eo primores et duces swuire iubentur); priores MP1; cf. uera. Palat. Berm. past. uis. II2, 6; 4, 2; III10, 7 priores ecclesiae = oi πϱεσβύτεϱοι; Etlnod. uit. Epiph. p. 333, 17 Hart. prioribus obsecundana praeposi〈ti〉 P1v; praeposit M (euanuit post t 0 una littera) 188 In loco] I primo omissum M1 addante loco una ? 0 littera (a) erasa rediguntur fcl iniqui M; sancti rediguntur iniqui P1 (s. u. I.) B; sanctflm r. i. Lb; statim r. i. Ld 989 sancti Lbv (cf. Instr. II 1, 44 Intrabunt tunc sancti); tana M; (sed et hi) P* (8. u. I) )[*]( 12* )
    180
  246. Qui Dei promissa capiant sine fine laetantes.
  247. Exorant Deum pro mortuis uti resurgant,
  248. Quod ipse promisit olim de anastasi prima.