Carmen Apologeticum

Commodianus

Commodianus. Commodiani Carmina. Dombart, Bernhard, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 15, 1887.

  1. Incipiet Deus iam tunc inimicis irasci,
  2. Status (us)que dies quoniam aduenit iniquis.
  3. Cum coeperit autem mundum iudicare per ignem,
  4. Deuitatque pios et cadet super impios ignis.
  5. Vix remanent pauci, qui referant talia facta,
  6. Et qui reservantur, ut seruiant iustis, euadunt.
  7. Post persecutionem sanctorum et funera tanta
  8. Imminet ut ueniat dies detestabilis, ardens.
  9. Ecce canit caelo rauca, sed ubique resultans,
  10. Quae pauidat totum orbem in ruina cadentem.
  11. Sol fugit incaute, subito fit noctis imago,
    12. [*]( \'992 Apoc. 20, 5 )[*]( 990 Qni Dei promissa scripsi; Quo Dei pr. Wilh. Meyer; Quid ei promissa Ml; Quod et promissa Jtf*; Quod ex promisso P1 (B. u. L); Quod ea promissa P3; Quam ex promisso B; Quam ex promissa Ld (h. e. ex promissione’ praefat. p. XXXXIII) capiant MP3; capiunt P1v; Ld in praefat. p. XXXIX praefert lectionem: Vt eam promissam capiant letantes M 110 sq. capiunt. Sine fine laetantes, B 991 deum MPLd; Domiuum LbB Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 290 nti MLb (coni.) B; ut P1 (8. u. I.) Ld 992 ipse Lbv; ipsi MPl ,993 df MP1Ld; dominus B 994 Statas 〈us〉que (= semper) dies quoniam scripsi; Statuaque̗̗̗̗ dies qm̃ M; Statatnsque dies quoniam P1 (s. u. I.); Statutas quoniam dies B; Statutusque dies quondam Ld 993 ceperit M 999 paecntione M 1001 canit cęlo rauca sed M (canit ita dictum uidetur, ut tuba suppleatur; cf. Liu. XXVI 44, 4 nisi receptui cecinisset; III 22, 6; Senec. controu. 7 praef. 1 declamante illo ter bucinanit; rauca accusatiuus neutri generis est, de qua re cf. Ennod. p. 272, 16 H. iam raucum bucina (bucinae Sirm.) concinebant; pronom. rdat. Quae inscqu. uersus ad omissum uocabulum tuba durius referri haudquaquam me fugit); canit caelo rauca tuba (omisso sed) P1v; (cf. u. 901; Instr. II 2, 1; Liu. XXVII 15, 14 canere inde tubae; Verge Aen. 5, 113 tuba .. canit; 11, 474 dat signum rauea cruentum bucina); canit caelo ranca et Hanssen §. 4 p.19 1002 pauidat I. N. Ott (Jahrb. f. class. Philol. 109 p. 836) Ld (inpraefat. p. XXXXIII); pauida M; pauitat PlB 1003 fug M )
    181
  12. Et Deus exclamat: Quamdiu me ferre putasti?
  13. Cuius signo dato pestis ruet aethere toto,
  14. Cum strepitu tonitrui descendit impetus ignis.
  15. Tunc aliud atque aliud fulmen iactatur ab astris,
  16. Ignea tempestas furit reseruata tot annis.;-
  17. Rugit pestifera clades, tremit excita tellus,
  18. Nec, quo se auertat, prouidet gens omnis humana.
  19. Stellae cadunt caeli, iudicantur astra nobiscum:
  20. Turbantur caelicolae, agitur dum saecli ruina.
  21. Suppetium nullum tunc erit et clamor inanis;
  22. Non nauis accipiet hominem, non ulla latebra;
  23. Nec illi subueniunt, quos ante pro magno colebant:
  24. Quisque sibi satagit, sed nil profic<i>et illi;
  25. His tantum proficiet, qui fuerint Christo notati;.
  26. Ros ad illos erit, nam ceteris poena letalis.
  27. Pars incredulorum seruatur molliter usta,
    28. [*]( 1004 putastis B coU. Instr. II 2, 4 sq. 1006 tonitrui P\' (cf. u. 1025); tonarni M; tonitrus Lbv descendit P1 (s. u. I.) v; discendit M 1007 abque M 1008 tempesta M furit P v; fug M 1009 Bag M tremit] nouissimae duae litterae in M liturd extmctae 10]0 quo acripsi (cf. u. 1021 quocumque se uertunt); qua P1v; in M hoc uocabulum tinearum morsu ut uidetur ita exesum, ut primae tantum litterae (q) uestigia satis parua compareant auertat Mv; nertat P1; Ld in praefat.: \'forte q. se auferat\' 1011 Stelle .. celi M iudicantur M (dilucide scriptum, quamquam primarum litterarum pars superior a tvneis erosa est); (iudi)cantur P1v; \'mutantur Roenschio in mentem uenit coll. Instr. II4, 9 et astra uel ipsa mutantur Ld praefat. p. XXXX 1012 celicolę M du secli M 1013 nullum tunc M (cf. Instr. II 2, 15); tunc nullum P1 (s. u. I.) v 1014 homi//////nem M; litterae mi m. 1. ut uidetur bis scripserat ñ (= non) M; nec P1 (B. u. I) v illi .. quos M; illis .. quos P* (s. u. l.) Ld; illi .. quem B 1010 Quisque] i M* s. I. add. nil M; nihil P1 (s. M. I.) v proficiet P1 (s. u. l.) v; proficet M 1017 fuerint qui B 1018 Eos ad illos erit M (cf.\' Zachar. 8, 12 et caeli dabunt rore m suqm et possidere faciam reliquias populi buius uniuersa haec); Quos ad illos P1; idem in commentario (PI) adnotat: \'Sic (Quos) cod.; forsan Pax\'; Quorum salus P3v 1020 gen+ M-. )
    182
  28. Vt genus ipsorum iterum se in ultimo plangat.
  29. Quocumque se uertunt homines, uis ignea feruet;
  30. Aer ipse mundi, qui placebat ante, crematur.
  31. Quot strepitus caeli ingruentis fulmine dicam,
  32. Cum ira tot annis collecta funditur omnis?
  33. Hinc ignis, hinc tonitrua, hinc turbines, tot mala, feruunt,
  34. Bapieturque polus subi<ta> ui mortis in umbram.
  35. Partim terra tremens laxat fu(ndamina tota),
  36. (Par)tim tonitrua disrumpunt moenia firma;
    37. [*]( 1022 Aer ipse mundi qui placebat JfP (idem in Spicil. IV p. 222 Aes ipse mundi, cui placebat in textum (P) recepit; in commentario (Pi) ibi haec addidit: \'Vix non(?) reluctante codice, sed urgente grammatica, primum Aer edideram; iam ex meo apographo Aes emicat sensuque planiori(?) fluit\'; in eiusdem Spicilegii eodem uolumine p. 142 sic uersum alkgat: Aer ipse mundi qui plac-ebat (praeerat?) ante crematur; Aes ipse mundi, qui (cui R) placebat LbR; E se ipse mundus, qui placebat Ld 1023 Quot strepitus Ld (in textu); Quot crepitus idem in praefat. coll. u. 1033; Quod strępitus M; Quos strepitus 2* R ingruentis acripsi (cf. Liu. XL 58, 6 caelumque in se ruere aiebant; Verge Aen. 1, 129 caeli .. ruina); incruentes M; ingruente P1v; ingruentes P1 fulmine] litterae e suprema tantum particula, in M comparet 1024 annis] primae tres litterae in M parum con- ipicuae 1025 hinc tonitrua MP1 P4R; tonitrua (om. hinc) Lb; hinc tonitrus Ld turbines MP; turbinis P1v tot mala MP* (errore typogr. mal) v; tota mala P\'; tot mala interpunctione seclusi fement Pl 1028 Rapieturque v; Rapiturque P1; Rapiaturque P4; ̃ v Rapiatqe M subita ui scripsi; su////b//.. I TUI M (ut Knoell indicat); Pitrae (PhUlippsio ?) idem codex eubtus praebere uidebatur; subitae P P4; subitaneae Ps (Duebner?) Ld; subeuntis P; subiturae R umbrã//// M; umbra P1 P1v 1027 terf M fu(ndamina tota) scripsi; fu.......... (decem fere litterae euanuerunt) M; fu(nebria clanstra) P1; (funebria claustra) P1v 1028 (Par)tim P1v; (Partim) P*; - tim (Utterae antecedentes cum marginis laeui parte interciderunt) \' o thonitrua disrupunt menia ]1]ma M (primarum ultimi uocabuli litterarum pars superior dextro margine laeso abscissa; Knoell legendum putabat firma; Pitra et Phillipps ... yma in codice legere sibi uidebantur); tonitrua disrumpunt moenia (mundi) P1; t. d. m. prima (ima Ld) P4v )
    183
  37. (Atque disturbantur m)uri sicut puluis in auras;
  38. Saxa uolant, uen(tis nudantur) tecta domorum.
  39. Vastantur patriae, prosternitur ciuitas omnis
  40. * t * * osculum uestigio tradat.
  41. Tot crepitus, tantos fragores t<antasque) ruinas
  42. Quis po(te)rit ferre aut na<u>f<ra>gia tanta <uitare)?
  43. Quid misera mater faciet tunc paruolo dulci ?
  44. Aut si pater natum piet, quid profic <i> et illi?
    45. [*]( 1029 Psal. 1, 4? )[*]( 102f (Atque disturbantur m)uri sicut puluis in auras scripsi; - uri sicut puluis in auras. M (ut Sedlmayer et KnoeTl testantur; pro uri Pitra ituri, Phillipps ri legebant; de ceteris consensus est; priora huius uersus uocabula partim in dextro, partim in sinistro margine abscissa); (Et fundamenta mundi) ituri sicut puluis in auras P1 v; (Et rumpunt montes ru)turi s. p. i. a. Lb- 1030 Saxa uolant uer ///////////////| t..ta domor M (post uolant litteras ue et lineolam insequentem primus indagauit Knoell; idem illic uentis scriptum fuisse ingeniose suspicatus est; nos addidimus nudantur); Saxa nolant (scissis rupibus et) tecta domorum P*v 1031 Vastant M p(f)τernιτ̍̎ M; contremet P2; prosternitur P1v; prostemit Phillipps (Ps) omnis] s in M prope ewmuit 1030 sq. domorum, I Vastantur patriae, prosternitur scripsi (patriae = ciuitates uel terrae; cf. Mommsenii indicem editioni Iordanis subiunctum et Phil. Thielmanni commentat. \'Ueber Sprache und Kritik des lat. Apolloniusromans\' p. 32); domorum: I Vastantur patriae, prost. ? P4; domorum I Vastantur, patriae prost. v 1032 ///////τ//////////| osculũ uestigio tradat* M; (Vt uix, ubi sit puluis)culum uestigio tradat P4; (Vt uix, ubi fuerat frust)ulum uestigio tradat R; (Vt uix, ubi fuerit, pl)ueculum u. tr. Ld 1633 Tot crepitus tantos fragores (tantasque) ruinas v; Tot crepits tantus fragor est /////////////\'//| ruinas M; Tot crepitus, tantum fragorem (totque) ruinas P* 1034 poterit Pv; po..rit M; potuit P\' naufragia P1v; na////f/////gia M tanta ////////////////////| M; post tanta P4 suppleuit: deftere; Lb: telluris; R: durare; Ld: tueri; ego malim: uitare 1036 A7t si pat natQ I pia quid pfica illi M (extremam partem uocabuli natum, quam Pitra coniectura suppleuerat, Knoell ex ipso codice eruit; idem, nisi notas eius perperam intellego, perspexit inter natum et piet nihil excidisse; de piandi uerbo cf. Instr. II 24, 14 Nec non et de lucro mercis su(m)is te piare); Aut si pater nat(um ra)piet, qui (quid v) proficiet illi? P*v; Aut si pater na iet, quid proficiet illi P5 (cod.); Etsipater ...piet quid proficet illi Phillipps (PS). )
    184
  45. Vae refugis Domini, uae et sine Christo n<e>fa<n>dis,
  46. Quorum et laeta(n)tes iudicantur <et> pie flentes!
  47. Pla(nget prae)terea mugitibus tota natura,
  48. Donec cesset furia (tandem conp)leta caelestis.
  49. Tunc mensibus septem remundabitur terra per ignem
    50. [*]( 1037 Vae refuges dfli uaε& eine xpo n.(f)a. I dis M (Sedimayer nota- uerat uate//// et nll/lllla I dis; ueriora perspexit KnoeU; idem nefandis ultimo loco scriptum fuisse ingeniose coniecit); ........ refugia Domini ...... sine Christo ... P* (cod.) ; Quid (Vae LbLd) refugee (refugis Ld) Domini (Domino Lb), uates sine Christo, (discordee?) P1 Lb Ld; \'Idem (= Phillipps): uae refuges\' P5; VM refugis Domini! Vates sine Christo (docentes) B 1038 Qaor & leτ̂a.ęęſ iudicantur pie flentes* M (tertio loco letantes genuinam codicis lectionem esse primus uidit Knoell; de ligatura te (= te) ct. Wattenb., lat. Pcalaeogr.3 p. 61; sedlmayer notauerat leτa////orſ; ante pie, quamquam eius rei in cod. nutium est indicium, excidisse aliquid suspicor; interposui et); Quorum et laeta sors iudicantur pie flentes P1 (cod.) Phillipps (P5); Quorum et laeta sors iudica(ba)tur (iudicabitur LbLd) (nunc) pro se flentes P\' LbLd; Quorum iudica(ba)tur et laeta sors (nunc) pro se flentes JR 103t Pla(nget f prae)terea mugitibuB tota natura scripsi; Plax//////////////|ter ea mugitib.. .τ̂a..τ̂.ra M (ter legi ita codice Knodl affirmat; Sedlmayer tes scripserat; de a in ea dubitauit Knoell; idem ex uestigiis sub finem cognoscere sibi uidebatur scripturam: mugitib; totanatura); ......... mngitibus ......... P* (cod.)\'; \'apographum meum: pla ... ter ... mugitibus, mediomontanus edxtor (=n Phill.) prolixius: pla[agen?]tes ex mugitibus\' P5; Plang(unt) ex mogitibus, (prostratique ter)ra P*; Plang(unt) ex mugitibus <seseque prostemunt in ter)ra v 1040 Donec cesset furia (tandem conp)leta caelestis scripsi (cf Ezech. 7, 8 com- plebo furorem meum; Apocai. 16, 1); Donec cesset fnria . ar//ll... | leta celestis· M (uerba Donec cesset furia testantur Sedlmayer et Knoell; post furia sex fere litterae euanuerunt, quarum altera KnoeUio a fuisse, tertia ad similitudinem n litterae accessisse uidebatur); ....... laeta coelestia ...... P5 (cod.); Donet c... et f... ri... laeta coelestis Phiilipps (P5); Dum <illuces>cet (frat)ri(bus aula) laeta coelestis P1v 1041 Tunc mensibus septem remundabitur terra per ignem scripsi (de ? remundare cf. Georg. HW\'; Ital. rimondare); (Tu)nc men(f)bt VII (fe) mundabιτ̍̎ ter. a///̰/.. I ns M (cum pleraque iam Sedlmayer rectius cognouisset, Knoell fe (re?) ante mundabit(ur) et sub finem p ig ante nẽnd partim oculorum partim ingenii acumine indagauit); Tum ......... mundabit ....... P* (cod.); Tunc <lux uitae) uirum mundabit aet(er)na (super)uae P4v; \'Alia coniectabat cl. censor (?) : Tunc (mentes) uiram mandabit aet(er)na .... ne\' P5 )
    185
  50. Et qui f(uit> humilis ueniens de caelo uidetur.
  51. Cum illo descendent angeli claritatis aeternae,
  52. Rumpen<tur) et tumuli, exurgent corpora iusta;
  53. Quae rapiunt nubes et portant <obui)a(m Ch)risto
  54. In a(e)ra; Dominum <ex>cipiunt sancti uiuentes.
  55. Suscitat e(t) illos), ut uideant gloriam eius,
    56. [*]( 1042 sqq. I Thess. 4, 15 sq.; Matth. 25, 31 1047 sq. loh. 19, 37; Zach. 12, 10 )[*]( (a?) 1042 k qui f.. humilis ueni.ns de celo uidetur M ( post f litterae uit excidere potuerunt, ut KnoeUio uidebatur; idem primus post humilis litteras ne fuisse uidit; guae sequwntur ni.ns a Sedlmayero primo eruta); ............ de coelo uidetur P\' (cod.); Et qui (fuit) humilis, (Deus) nunc de coelo uidetur P4v; \'apographum nostrum dumtaxat haec : humiliter ... de coelo uidetur; idem (PhtllippB) supplebat: Et quis(quis) humilis ... de c. u.\' P* 1043 CQ illo escend.n. angeli claritatis ęterne M; Quum illo descendunt angeli ......... P* (cod.); Cum illo descendent angeli (cl)aritatis aeternae P1v; \'idem (Phill.) forte minus bene: Descend(an)t angeli (c)aritatis aet(er)nae\' P* 1044 Rũp... I & tumuli exurgent corpora iu(f)ra M (post RSp KnoeUio & uel en et deinde unam litteram codex ab initio habuisse uidebatur; ultimum uocabulum iusta fuisse et Sedlmayer et KnoeU testantur); Rumpuntur et tumuli exsurgent corpora P* (cod.); Rumpentur et tumuli exsurgent corpora lu<te>a; (lu(to), v) P1v; Rumpe(n)t et tumuli exsurge(n)t corp(or)a lu..a Phillipps (P5) 1045 Quae rapiunt nubes et portant obuiam Christo scripsi (cf. S. 107 p. 800); que rapiunt (m). I bes & porranx f ...a.po M (priore uersus parte Sedlmayer, sub finem KnoeU genuinae lectionis religuias eruerunt); ........ et portant ....... P1 (cod.); Quae (maculant (maculat v) ta)bes, et portant (in tartara saeui) Pv; Quos ....bes et portant Phillipps (P) 1046 In aera; Dominum excif piunt (cf. u. 578; 964) sancti uiuentes scripsi (cf. S. l. c.); In a.ra dSm c. cipiunt scι̃ | uiuentes M (media uersus parte ueram lectionem Sedlmayer primus uidit, nisi quod lineolam (c) ante cipiunt ex codice addidit Knoell); ..... Viuentes P (cod.); In(ferni custodes. Hic eruntludaei) uiuentes: P4v; \'Vix capitis et caudae frustula superant in codice(!) et in editis, unde magnus ariolandi campus; nec enim nisi dubitando uoculam legit Philippus: In\' P6 1047 Suicitate illoll ut uideant giam eius ) Jf; suscitati .....I...... uidebunt gloriam eius P1 (cod.); Suacitab(it) illos, ut uideant gloriam eius P4v )
    186
  56. Quem cruce fixerunt; sed denuo reddet in imis.
  57. Vae miser<is> illis ! Testis est necatus ab illis.
  58. Quod poenis ipsorum prouidi dolo t * *
  59. * * nius sistic * * i
  60. Haec non de inuidia canimus, sed fixa uidemus.
  61. Cum iusti laetantur, <illi> in inferno cremantur;
  62. Dau<id) illis dixit: Domine, redde ill〈is〉 iniqua!
    63. [*]( 1054 Psal. 27, 4 )[*]( (a?) I 1048 quẽ crucefixerτ̃ seddenuo r.dda ≡̍nimiſ M (extremo uersu de uera lectione Sedlmayer et KnoeU consentiunt) ; Quem erucifixerunt, sed denuo mundus P2 (cod.); Quem cruce (cruci v) fixerunt. Sed denuo (surgit ab) imis P4v; \'Sed denuo .... humis mediom. edit.; Denuo mundus apogr. Medium ego inter haec tenut P* 1049 Vae emiser//////| illis testis 5 negaτ ab illis M (Vae Sedlmayer restituit; cf. u. 1037; Instr. 1 23, 3; II 28, 9); .... miser...... I Illis testis est .... negatus ab illis P* (cod.); Vt e(zs)tet miseris illis testis, necatus ab illis. P1v; CNegatus. Id ex fide codicis et meae et mediomontanae editionis subsistit. Sed nihil haesitans lege mecum : necatus, perinde ac monui in t. I appendicibus p. 538 omnino scribendum esse in Carm. Apolog. u. 49 ... Pharaone necato, ubi primum negato: P* 1010 sq. qd panis (Knoell; penis Sedlmayer) ipfor (Knoell; ////p//l/o/////////| Bedlm.) puidi dolo τ/////| fjj/jr* nius (KnoeU; mus Sedlm.) fiftie llllllll/llllllh (ante i septem fere litteras euanuisse indicat Knoell) M (haec unius uersus mensuram utique excedunt); (negatus ab illis) I Primus........... sisti....... P2 (cod.); unius ergo uersus reliquias Pitra primo omisit; Quot pen〈detis nummos, qui stulto (impio R)〉 prouidi doto, I Promisisti〈s〉 c(ustodibus) lucra silentibus? De te P*v 10S2 bιc 0 (has ineuntis uersus reliquias primus KnoeU accuratius enotauit; Sedlmayer ita locum dederat: llllln) ff de inuidia canimus sed fixa uide////lmus M (Sedlmayer inter sed et a laturum modo indicauerat, cuius loco KnoeU fiz interposuit, quarum litterarum primam alteramque dubias, tertiam certam esse monet); ........ inuidia canimus ....... P\' (cod.); (De te,) I Inuidia, canimus; (de te, Iudaea, ui)ncimus ((u)incemus v) P4v 1083 Cũ iusti letantur .... in inferno cremantur- M (post letantur uel letamur quattuor fere litteras extinctas esse Knoell monet; supplendum censeo illi); ...... cum lust...... I In inferno cremantur P1 (cod.); Quum iusti laetantur, (et) in inferno cremantur P4v 1054 datllll illis (Sedlmayer; post da primam litteram u fuisse KnoeU uidit) d//e redde ill/// iniqua* M (quae quomodo supplenda essent KnoeU recte diuinauit; cf. S. 107 p. 801); P9 hoc loco de codicis lectione nihil notauit; Da(mnati): illis D(eus) di(cet); (B)eced(ite) ill(uc)! P4v )
    187
  63. Et si non crediderint, in umbra mortis abibunt. —
  64. (H)ic utique poterat plebi suae laeta precari;
  65. Cur (magis op)tauit: Descendant uiu(i) deorsum?
  66. Ceteri qui fuer<int) in aduentum Christi de sanctis,