Carmen Apologeticum

Commodianus

Commodianus. Commodiani Carmina. Dombart, Bernhard, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 15, 1887.

  1. Desubito qualis obfulsit gloria genti,
  2. Vt fieret populus, populus qui non erat ante!
    3. [*]( 240 sqq. Hierem. 15, 7 ? Matth. 3, 11 sq.; Luc. 3, 16 sq. (Iustin. Tiyph. p. 268, C; 272, B) 245 Esai. 1, 7 sq. (Matth. 23, 38); Dan. 9, 26 250 Hos. 2, 24 )[*]( 234 profecit P1υ; proficit M 235 Non ullum scripsi (cf. Instr. I 32, 6); Non illa M (P* falso: Non illius); Non ille P1υ enplastro M 236 sanaQ M 237 turbabantur P1υ; turbabuntur M 238 magis inuidia Lb R: magis inuidiae MP1; malis inuidiae Ld ducti sunt MPlLd; sunt ducti LbR liboris M 238 sq. ducti sunt (sunt ducti), in zelo liuoris Non Lb υ 239 sepulti MP* (= sopit*; cf. Verg. Aen. 6, 424 custode sepulto); sepnlta LbBj sedncti Ld (cf. Inatr. 1 11, 5) 240 disperderet B in commentario coil. Instr. I 2, 4 241 canebat M 242 iudeis M 245 Predictum M ab Esaia propheta P1; ab Esaiam (esaii M) prophetam MLbLd; sed uide quod sequitur, Danielo 246 a scripsi; om. MP1υ Danihelo M (cf. Cypr. uit. c. 11 p. CII, 12 H: ut Heliae vel nt Danielo; Pseudocypr. de pascha comput. p. 262, 1 H.; Lucif. Calar. 164, 24 H.; Sulp. Seuer. p. 58, 2; 63, 10; 21 Halm.; Prudent. Cathem. 4, 70 Dani- elus); Daniele P1; Danieli R; Danielem Ld similiter, perdere P\' (cf. u. 393); similiter pendere M; similiter, illos perdere R; simul iter, quo perderent Ld 247 quae υ, quam MPl ligno; fieret P1 240 gta M )
    131
  3. Non fuit adtonitus Esau, dilectus a patre,
  4. Iunior quod frater primitiua tolleret ille?
  5. Sic nec synagoga potuit cognoscere tempus,
  6. Quando et quo duce caderet de suo priuato;
  7. Sicut erat scriptum, quod auis sua tempora norunt,
  8. Nam populus iste non me intellexit adesse.
  9. Ventum est, ut ipse dominator caeli ueniret:
  10. Secundum scripturas non est conputatus ab ipsis.
  11. Praescius hoc fuerat Dominus, quasi cuncta qui nouit;
  12. Idcirco per ora prophetarum ista praedixit.
  13. Gens ceruicosa nimis semperque rebellans
  14. Dum sibi primatum uindicaret, causa resecta est.
  15. In quorum stadia gentiles esse praefecit;
  16. Dixerat hoc ante: Gentes sperabunt in ipsum.
  17. Nam lapis inmissus ipse est in fundamina Sion,
    18. [*]( 251 Gen; 27, 34 255 sq. Hierem. 8, 7 258 Esai. 53, 3 261 cf. 229 264 Esai. 11, 10 (Cypr. p. 56, 6 H.) 265 EsaÎ. 28, 16 )[*]( 251 adtonitusM 252 ff M tollet Mille? scripsi; ille. P1 Ld; illi. R 253 sinagoga M 254 priuato M; primatu P1 R; priuata Ld (colI. Instr. I 5, 2 patrem de regno priuauit) 255 Sieute- ////rallllt (ante t erasum n) M scribtum M auis Mt aues P1υ 256 me non S 257 Ventum MP1 R (Instr. I 18, 6\'); Inuentum Ld (idem tamen in Instr. praefat. p. IX. uentum est praefert) 257 sq. ueniret, Secundum scripturas; non P1 258 Secund M scribturas M conputatus M 258 quasi MPlB; quippe Ld (cum codicis lectio .. Dei summam potentiam impugner; sed cf. Peischenigi et Mommsenii indices editionibus Victoria Vitensis et Iordanis subiunctos s. u. quasi; Tertull. adu. Hermog. c. 19 utimur uocabulo principii quasi originis, non quasi ordinis nomine; Ennod. p. 39, 18 H. Abraham .. filium morti quasi pius pater .. laetus exhibuit; Lucif. Calar. 76, 23 H. quasi quis, inquam, tibi usurpasti hanc auctoritatem ?); ipse Huemer 260 hora .. predixit M 260 sq. praedixit: Gens .. rebellans; Dum P1; praedixit. Gens .. rebellans, Dum B; praedixit. Gens .. rebellans! Dum Ld 262 e casa reiecta est R 283 stadio P1; sed cf. Instr. I 27, 19 prefecit M 264 ante: Gentes P1υ; anlegentes M sperabunt gentes Hanssen 265 inmissus M fundamina P3υ ; fundamenta MP1 (Cypr. p. 82, 6 H.: inmitto in fundamenta Sion) Sionis P1 )[*](9* )
    132
  18. Crederet in quo qui, is haberet uitam aeternam.
  19. Hunc sanctum sanctorum Daniel perungui designat
  20. Et exterminari post illum chrisma regale.
  21. Dauid illum dixit clauis configi silentem:
  22. Effoderunt, inquit, manus meas et pedes ipsi.
  23. Salomon quoque tam aperte de illo prophetat,
  24. Occidamus iustum! dicturos esse Iudaeos.
  25. Hieremias totidem crucem figurate demonstrat:
  26. Venite, mittamus lignum in pane! dicentes.
  27. Dux autem ipsorum Moyses praeconiat illis:
  28. Ante tuos oculos pendebit uita necata.
  29. Hic pater in filio uenit, Deus unus ubique:
  30. Nec pater est dictus, nisi factus filius esset.
  31. Nec enim relinquit caelum, ut in terra pareret,
  32. Sed, sicut disposuit, uisa est in terra maiestas;
    33. [*]( 266 loh. 3, 15 217 Dan. 9, 24 269 Psal. 118, 120 (Cypr. p. 88, 7) 270 Peal. 21, 17 271 sq. Sap. 2, 12; 20 273 sq. Hierem. 11, 19 275 sq. Deater. 28, 66 (Cypr. p. 87, 19 H.) )[*]( 266 Crederet in quo qui, is Ld (Cypr. p. 88, 18 H.: et qui crediderit in eum); Crederet in quo quis MP1; In quo quisquis crederet R 267 sanctorum P1υ; sanctor M; del. P; sanctûm Lb pungni M; perungui r; perungi Pl 261 illum Wilh. Meyer; illud MPlv 270 inquid M 271 te Ld (errore typogr.) iudeos M 273 Hieremias P\'; byeremias M; Ieremias o demonstrat M; demonetrans P* (B. u. l.) v post uersum 273 in medio uerborum contextu positum est signum ; eadem manu sub signo imo margine scriptus inuenitur uersus 274 (Venite etc.) 275 Dux autẽ ipsor moyses preconiat illis M, quae inde ab editione principe omittebantur; cf. S. 107 p. 794 276 necata P3υ, negata M P1 278 est dictus M P1 (cf. Wilh. Meyer, Abh. p. 292); esset dictus υ; d. e. Lb 270 relinquit] n initio omissum in M m. 1. add. 280 post maiestas M haec habet, quorum Pitra nullum fecit mentionem: De uirtute sua carnasse licet facere fimbriam unam. Inter nouimmam horum uerborum partem et locum quendam commentarii evangelici. qui TheophiU nomine circumfertur (Thtod. Zahn, Forschungen zur Gesch. d. neutest. Kanons, 1883, tom. H p. 51, 5 sqq.) necessitudinem quandam intercedere alio. )
    133
  33. De uirtute sua carna(liter na)sci (se fecit)
  34. * * * * * *
  35. * * licet facere fimbriam unam.
  36. Iam caro Deus erat, in qua Dei uirtus agebat.
  37. Quid, quod prophetae canunt, inuisibilem esse uidendum,
  38. Vt claritas tanta fieret homo quoque pro nobis.
    39. [*]( 285 Esai. 25, 9; 40, 9; 52, 10; 53, 1 aqq. (?) 288 Esai. 40, 5 (Cypr. p. 69, 4 H.); cf. Ioh. 1, 14.. )[*](loco iam monui (S. 107 p. 794); ad prioris autem partis caliginem aliqua ex parte illustrandam haud inutilis mihi uidetur locus Tertullianeus (de praescr. haeret. c. 13): postremo delatum (uerbum = filium Dei) ex spiritu patris Dei et uirtute in uirginem Mariam (Euang. Luc. 1, 35), carnem factum in utero eius et ex ea Datum exisse Jesum Christum. Primo igitur, nisi faUor, Commodianus de Christo ex uirtute Dei nato uel potius, ut erat tlle Monarchianus, de Deo sua ipsius .uirlute in Christo nasci te faciente egit, deinde ex miraculis a -Christo editis unum attulit (Mattia. 14, 36), ut, quantum in iilo ualuisset uirtus diuina, exemplo comprobaretur. Prioris sententiae nouissima, posterioris prima pars cum periisse uideatur, maioris lacunae interposui signa. Ceterum primum uersum utcumque poteram composui; reliquis manum admouere non ausus sum. — De locutione carnaliter nasci cf. u. 403 Praedictus est Deus carnaliter nasci; de facere se cum infmitiuo cf. u. 122. - Eoensch (Berliner Wochenschrift V (1885) p. 401) ita locum scribendum censet: De uirtute curasse sua legis fimbriam unam, eamque opinionem litteris ad me datis ita rationibus firmat: In diese wenigen Worte ist, wie ich glaube, die ganze Erzählung Luc. 8, 43 - 48 kurz zusammengedrängt, vgl. namentlich daselbst V. 44: tetigit fimbriam, 46: noui uirtutem de me exiisse, 47: quemadmodum confestim sanata sit.\' Quae argumentatio uiri doctissimi quamquam haud mediocriter me mouet, dubitaui tamen quae proposuit recipere, praesertim cum uersus: De uirtute curasse sua legis fimbriam unam legitima apud Commodianum caesura semiquinaria careat; cf. Hanssen, de arte metrica Commod. § 2 p. 7; WHh. Meyer, Abh. p. 289 .284 Deus erat Pl (cf. u. 342); deserat M, deseratur (\'uunmehr wird das FleiBch erschlossen .., d. h. der Leib der Maria flberscbattet ..\') uel sed erat Lb; uerbus erat (in quo) uel desierat (idem PS) uel desnerat (= desueuerat) R; descenderat Ld age bat (sic!) M 284 sqq. agebat, (Quid .. uidendum?) Yt v 286 claritas tants R ; cbaritas (caritas Ld) tanta P2 P3 Ld; alacritas tanto MP1 )
    134
  39. Nec populus noster prosilisset in noua lege,
  40. Si non Omnipotens ordinasset ante de nobis.
  41. Hic erat Omnipotens, cuius <in> nomine gentes
  42. Crederent omnino, quod propheta dixit Esaias:
  43. Exurget in Israel homo de radice Iesse,
  44. In illum sperabunt gentes, cuius signo tuentur.
  45. Et alter dixit testem illum esse per orbem,
  46. Manifestari eum principem nationibus ipsum.
  47. In psalmis canitur: Dominus regnauit a ligno;
  48. Exultet terra, iocundentur insulae multae.
  49. Sic et patriarchae Iacob benedictio uera
  50. Paruit in gentes: Hic erit spes gentium, inquit.
  51. Sub caelo non aliud nomen est nisi Christi praelatum
  52. In cuius nomine crediderunt gentes ubique.
    53. [*]( 291 sq. Esai. 11, 10 293 Esai. 55, 4 (Cypr. p. 56, 2 H.) 295 sqq. Pial. 96, 1; 96, 10 sq. (cf. Cypr. p. 98, 7 H.; Tertull. Marc. 3 c. 21; Iuatin. Tryph. c. 73; Roensch. comment. ad hanc locum) 297 sq. Gen. 49, 10 299 sq. Act. 4, 12 )[*]( 287 noater] nr M psilis////set (erasae litterae es) M nouam legem P* 289 in P1υ (cf. u. 300); om. M gentes initio omissum in M m. 1. add. 290 Crederent JP* in nota ad u. 295 (300) per- tinente; Credere M (P* falso: credidere); Credidere υ, Crediderunt P\' omnino MP1R; omnes Ld Credidere; omnino R; credidere omnes. Ld quod MLbR; Quid Ld; om. P1 Esaias? Ld 291 Exurget M; Eisurget P1υ 1f M 292 signo M (cf. Cyprtest. II 22 inscript. : Quod in hoc signo crucis salus sit omnibus, qui in frontibus notentur. De passiuo tuentur cf. Georg. HW s. u. tueo); signa P1 (s. u. I.) υ 213 alter $ (= dixit) M (alter retinui, quamquam Roensch in commentario p. 244 recte monuit insequentem quoque locum eiusdem Esaiae prophetae esse; Commodianus ipse uidetur errasse); alter (cecinii) P1; aliter (uel alibi) cecinit R; ait terrarum Ld - Exultet terra M; Exultent terrae P* (s. u. I.) v; cf. 8.107 p. 799 297 et patriarchae v; et patriarcha M; patriarcha P\' 297 sq. Iacob: cBenedictio uera .. gentes, hic .. gentium-, inquit P1 inquid M 200 celo M praelatum Hilgenfeld Ld; prelator M; praelator Ps (quasi praeferatur aut proferatur\') Lb (omisso est); prae- . statum R 300 crederent P1 > )
    135
  53. Non ita suademur credere pro tempore clauso, ,
  54. Sed propter futurum tempus, in aeterno uiuentes.
  55. Haec speranda nobis spes est, sempiterno frunisci,
  56. Non ista, quae fragilis cito mutat gaudia nostra.
  57. Sint licet diuitiae prae oculis laute fruendae,
  58. Excluderis illis substituta morte caduca;
  59. Aut si persenera[ne]ris, horrescis ipse uiuendo,
  60. Aut si ualetudo fuerit mala, quo tibi uita?
  61. Tormentum est totum, quo(d) uiuimus isto sub aeuo;
  62. Hinc adeo nobis est spes in futuro quaerenda:
  63. Hoc Deus hortatur, hoc. lex, hoc passio Christi,
  64. Vt resurrecturos nos credamus in nouo saeclo.
  65. Sic Dei lex clamat: fieret cum humilis Altus,
  66. Cederet infernus, ut Adam leuaretur a morte,
  67. Descendit in tumulum Dominus suae plasmae misertus
  68. Et sic per occulta inaniuit fortia mortis.
  69. Obrepsit Dominus ueteri latroni celatus
  70. Et pati se uoluit, quo magis prosterneret ipsum.
    71. [*]( 311 Hebr. 2, 14 )[*]( 301 clauso scripsi. (cf. u. 411 historia clausa; Horat. carm. II 4, 24 claudere luatrum); quasso MP1; casso v; fortasse scribendum passo, ut u. 62 pando cum P1R posuimus pro quando; cf. Lucret. 6, 359 tempora se neris .. pandunt; adde quod Diez, Etymol. Woerterb.* p. 238, passare a pandere originem ducere putat 303 Hec M speranda MPILd; quaerenda LbR sempiterno frunisci M (P1 falso: franisci) Ld; sempiterna frunisci R; (sempiterno) fruenda P*; idem tamen in excursu (Ps) frunisci ueram lectionem esse putat 304 fragilis P1v, fragili M nostra P3; ni M; uita P1 305 laute M; lautae Ld, nescio an recte 306 caduca M (cf. Horat. carm. II 13, 11; III 4, 44); caduco R; caducus Ld 307 WT si (= Aut si) MR; Vt si P1; Si Ld perseueraueris M; perseueraris RHanssen; persenueris Wilh. Meyer, Abh. p. 292 torpescis R 308 quo MPLd; quid R 308 sq. uita I Tormentum P1 301 quod v; quo M; qua P1 310 nobist Hanssen querenda M 312 resur recturos M III 0 ho∈ M1; nou M2 sclo M 314 Cęderet M 315 Descendit Plv; Discendit M plasme M misertus P1v; miserius M 317 celatos M )
    136
  71. Ille quidem audax et semper saeuus ut hostis,
  72. Dum sperat in hominem saeuire, uictus a Summo est.
  73. Per quod prius hominem prostrauerat morti malignus,
  74. Ex ipso deuictus; unde nobis uita prouenit.
  75. Adam degustato pomo mori iussus obi<u>it;
  76. Cuius de peccato morimur sic et omnis itemque.
  77. Sed iterum dixit Dominus: De ligno uitali
  78. Si sumpserit ille, in aeternum uiuat honestus.
  79. Mors in ligne fuit et ligno uita latebat,
  80. Quo Deus pependit Dominus, uitae nostrae repertor.
  81. Hoc lignum uitae Dominus praedixerat esse,
  82. Vt, qui credit ei, sic sit quasi sumat abinde.
    83. [*]( 323 sq. Bom. 5, 12 325 sq. Gen. 3, 22 330 Ioh. 3, 15 )[*]( 311 seuus M 320 seoire M 320 sq. est. Per quod P1; est, Per quod v 321 morti M (cf. Yerg. Aen. 12, 464 sternere tnorti); morte P1 (s. u. Z.) 323 pomo P\'v; homo M obi(u)it P\'R; obiit P1; abiit M; abiuit Ld (coU. u. 1056 in umbra mortis abibunt) extremo huiw uersus uocabulo in M additum est signum , quo per- tinet imo margine: :, sub quo signo uersum 824 initio omissum m. 1. (?) add. 324 morimur sic et omnis itemque scripsi (ef. Instr. I 35, 4; de item et idem inter se confusis cf. u. 583; de aduerbio cum adiectiuo particula copulatiua coniuncto cf. Verge Aen. 11, 673 praeoipites pariterque ruunt; de et .. que compositis cf. u. 623; ceterum ambigo, an et = auch, que = und zwar sit; cf. u. 154 perit ipse priorque); morimur sic & omnis Idemque M; morimnr; sic uiuuset omnis. I Idem P1; \'Sic eius(!) omnis ib. ̓ (= in cod.) P\'; moritur filius eius omnis. j Idem JR; morimur: sic est iussus omnis; I Idem Lb; morimur . stirpis eius omnes. I Idem Ld; morimur similiter omnes Hanssen 325 Sed iterum $ (= dixit) diIs M; (Idem) sed iterum Dominus P1; (Idem) sed iterum Domini v; (Idem) sed iterum donum Lb; idem in adnotatione haec temptat: sic est iussus omnis (sc. mori); sed idem iterum, si sumpserit ille donum (cf. Rom. 5, 15) de ligno uitali, (iussus est, ut) in aeternum uiuat honestus (i. e. iustificatus; cf. Rom. 5, 21) ante de ligno interpunctio uulgo omittitur 326 ille M Ld; illum P1; inde B (uulgo ante ille uel inde interpungitur) uiuat MP1; uiuet P2v 327 et ligno MP1; et in ligno v 328 uite .. reppertor M 321 predixerat M esse M (cf. u. 335; P* falso: iste); ipse P1v 330 credet ei Wilh. Meyer (cf. u. 669); credet (ipsi) Hanssen; credft et M; credit et P1 (8. u. I.) Ld; creditet Ebert (Abh. d. h. saechs. Gesellsch. d. Wissensch. phil.-hist. Cl. V p. 391); crediderit PSR (cf. u. 664) sic sit MP3R Hanssen Ebert; sitit P1; scit, is Ld )
    137
  83. Et sumit et gustat suauiter Dei summi praecepta
  84. Et discedit, quoniam potior resurgit, a morte.
  85. Qui credit in Christo, de ligno uitae degustat,
  86. Quo fuit suspensus Dominus, (a) Moyse praedicto.
  87. Hunc ipsum Esaias humilem denuntiat esse
  88. Et nimis deiectum, fuerit quasi serui figura:
  89. Et uidimus illum, nec erat praeclarae figurae,
  90. In plaga depositus homo, sciens omnia ferre.
  91. Hic dolet pro nobis et peccata nostra reportat,
  92. Et pro facinore nostro Deus tradidit illum.
  93. Qui, cum uexaretur, tacuit sicut, agnus ad aras.
  94. Hic homo iam non erat, sed erat Deus caro pro nobis;
  95. Quo palam apparet hoc [erat] Dei nomen oriri,
  96. Quod modo praeclarum nomen apud gentes habetur.
  97. Hoc Malachiel canit propheta, qui et angelus ipse, .
  98. Cum et ludaeorum reprobet sacrificia dicens:
    99. [*]( 331 Hebr. 6, 5 334 Uenter. 28, 66; cf. u. 518 sq. 335 sqq. Esai. 53, 2 sqq. 344 sqq. MaL 1, 10 sq. )[*]( 331 suauiter MP1;suauia v 332 resurgit, a morte v; resurgit a morte P1 334 suspensas] \' fortasse appenaus\' R Ld (praefat.) (a) Moyse (Mose Lb) praedicto Lb Ld Hanssen; Moyse predicto M; a Moyse praedictus R; Moyse praedictus P1 337 illam M; eum P1 (s. u. I.) v praeclarae figurae P1 v; praeclare fulgurae M 338 In plaga P1v; impleta M depositas MPsLd; positas P1; sed positas B 339 nobis MB (coniecturâ); nostris P1 (s u. I.) Ld 340 propter facinora nostra B, quod Ld recte auersatur colI. Cypr. test. II, 13 p. 78, 1 H.: Et Deus tradidit illum pro peccatis noetris 341 aras M; aram P1 (s. u. I.) v 342 non del. B sed Deus erat B caro P1 R Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 293 (qf. u. 284) ; cura Mi curans Ld 343 Quo MLd (coniectura); Quod P1 (s. u. L); Quae B apparet hoc erat Dei nomen M (erat ex antecedente uersu perperam huc irrepsisse recte monuit Ld); apparet, hoc erat, Dei nomen P1; (nobis, I Quae palam) apparebat, factus. Dei numen B 344 preclarum M 344 sq. babetur. I Hoc Ld) habetur, I Hoc P1 R 345 Malachia Hanssen p. 62 et del. P3 Angelos M 346 iudeorum M )
    138
  99. Non erit acceptam mihi sacrificium uestrum,
  100. Sed in omni loco offerunt meo nomini gentes,
  101. Apud quos eximium nomen meum magnificatur,
  102. Qui sine cruore offerant meo nomini munde.
  103. Nam fuit is ipse humilis, latens nomine magno,
  104. Qui de semet ipso per ora prophetica clamat:
  105. Contumax non sum, ait, neque contradico nocenti,
  106. Dorsum quoque meum posui ad flagella caedendum
  107. Maxillasque meas palmis feriendas iniquis
  108. Praebui nec faciem auerti sputis eorum.
  109. Stultitia subiit multis!, Deum talia passum,
  110. Vt enuntietur crucifixus conditor orbis.
  111. Sic illi conplacuit consilium neminis uso —
  112. Nec alius poterat - taliter uenire pro nobis.
  113. Mortem adinuenit, cum esset inuidus, hostis,
  114. Quam ebibit Dominus passus, ex inferno resurgens.
  115. Idcirco nec uoluit se manifestare, quid esset,
  116. Sed filium dixit se missum fuisse a patre.
  117. Sic ipse tradiderat semet ipsum dici prophetis,
  118. Vt Deus in terris Altissimi filins esset.
    119. [*]( 313 sqq. Eaai. 60, 5 sq. (Cypr. p. 78, 3 H.) 351 Bom. 11, 34 311 Sap. 2, 24 382 I Cor. 15, 54; Hos. 13, 14; Esai. 25, 8 366 Lnc. I, 32 )[*]( 348 et 310 nomini P1v (idem Cypr. test. I 16 p. 50,11 H.; TertuJL adu. Iud. 5; Marc. 3, 22); nomine M, sed priore loco altera mansis e in i mutauit 349 quas R, quod refutat Ld coll. u. 686 al. 350 Quae B mundę M 351 his M 352 p hora pphetica M 356 prebui M; deinde una littera erasa spntamentis B 359 sqq. conplacuit (M) consilium .. uso I — Nec .. poterat — taliter uenire pro nobis. I Mortem Wiih. Meyer (qui alias genetiuum esse existimat; pro nobis cum uenire esse coniungendum apparet, si comparaueris u. 286); complacuit: Consilium .. usus (M), I — Nec .. uenire — pro nobis I Mortem v; Sic .. complacuit, consilium .. usus, I Nec .. poterat taliter uenire pro nobis. ( Mortem P* 361 esset] postremas duas litteras in M m. 1. in rasura scripsit post inuidus comma posui; cf. u. 152; 164 364 patrę M 366 post altissimi littera f in M erasa )
    139
  119. Hoc et ipse fremit, humilis in carne cum esset,
  120. Testaturque patrem, ut ora prophetica firmet.
  121. Ex Israel legimus hominem resurgere talem;
  122. Et homo est, inquit, et quis eum nouit in ipsis ?
  123. Hieremias ait. Hic Deus est noster aequalis,
  124. Post haec et in terris uisus est conuersatus humanis.
  125. Esaias autem: Tu es Deus, et nesciebamus:
  126. Et Deus in te est, et praeter te non alter habetur.
  127. Et quis in occasum prophetarum lege ueniret?
  128. Cantate Domino, nomen est Deus illi, qui uenit!
  129. Et psalmus de ipso quartus quadragesimus inquit:
  130. Exaltabor ego in gentibus nomine magno.
  131. Et alibi legimus: Hodie te genui, fili;
  132. Pete, et dabo tibi, et habebis gentes heredes.
  133. Certe iam apparet, qui sit Deus et quis in ipso,
  134. Et cuius in nomine crederemus gentes ubique: .
  135. Dictum est Christo meo, teneo cuius dexteram, illud:
  136. Exaudiant gentes, et imperet gentibus ipse.
  137. Quid plurimis opus est, cum res tam aperte probatur,
    138. [*]( 319 cf. 291; NumBr. 24, 17 370 Hierem. 17, 9 (Cypr. p. 74, 17 H.) 371 sq. Bar. 3, 36; 38 373 Esai. 45, 14 sq. 371 sq. Psal. 67, 5 377 sq. Paal. 45, 11 379 sq. Psal. 2, 7 sq. 383 sq. Esai. 45, 1 384 Psal. 21, 29 )[*]( 367 fremit MP1R (in textu); premit R(in comment.) Ld 388 profetica. M 369 lfl M 371 Hyeremias M 374 preter M 375 quis MP1Ld; qui B occansum M (cf. Schuch. Vokal. I p. 112) legi M ueniret? Ld; ueniret: P1; ueniret, B, ut qui (v. 375) ad Domino (u. 376) pertineat; idem in commentario profitetur magis sibi placere uehiret secundum Graecum τ ἐπιβεβηϰότι; sed cf. u. 241 376 ille M 377 quartus quadragesimus Mv, qui numerus quamquam discrepat a uulgari psalmorum diuisione, nihil tamen mutandum; cf. quae disserui in Zeitschrift f wissenschaftl. Theol. XXII p. 380 sqq. inquid M 378 Exaltabar M gentibt M 379 hod M 381 apparet M qui sit M (cf. u. 90); quia sit P1 (s. u. l.) v 382 ubiquQ M 384 imperet Plv; imperent M 385 plurimis MP\' R; pluribus Ld; cf. Ienaer Literaturzeit. ann. 1877 p. 797; Wölfflin., lat. u. rom. Comparat. p. 69 sq.; p. 70; ceterum Ld ipse genuinam lectionem restituit in praefat. Instr. p. VIII )
    140
  138. Cum is, qui taxatur, populus iam in illo laetatur?
  139. Illi autem miseri, qui fabulas uanas adornant •
  140. Et magum infamant, canentibus rostra elusissent.
  141. Quales eos dicam? antequam dispersi fuissent,
  142. Quos nec exulatus fregit nec seruus ipsa.
  143. Si magus adfuerat, cur ergo prophetae canebant
  144. Venturum e caelo, ut esset spes gentium ipse?
  145. Si false de ipsis pronuntiant perdere terram,
  146. Quod prouenit de eis, sic erint et falsa de illo.
  147. Sed quia sunt semper spreti, quod cruenti fuerunt,
  148. Contra suum Dominum rebellant dicere magum.
  149. Nec uolunt audire, quae dixerunt uates in illos,
  150. Quod non intellegerent in totum fine sub ipsa.
  151. Ipse Deus illos descripsit: Pectore clauso
  152. Nec uideant oculis nec intellegant corde durato;
  153. Incrassauit enim cor populi huius iniqui,
    154. [*]( 392 Gen. 49, 10 311 cf. 245 sq. 38 sqq. Esai. 6, 9 sq. )[*]( 381 his M letator M1; probatur M1 388 magam P1v; magnum M 381 dispersi] postremae dttae litterae in MJ sic scriptae V, quod altera manus correxit ut sit fi post faisaent inuenitur in cod. signum , cui respondet imo margine , quo signo praemisso altera manu u. 390. subiungitur 390 nec eisulatus P2v; nec exolatas M (P\' faUo: ezolatos); nec ezsnlatos Pl fregit nec sernitns ipsa Wilh. Meyer; fregit In senectas ipsas M (Pl falso: ipsos); fregit nee ipsa Benectns Zd; fregit, ense (ensis B) necat ipsos P1R; fregit, sed incitat ipsos P3 391 adfuerant M1; n del. M2 propbete M canebant? P1v post canebant M haec praebet a Pitra omissa: Ventur. ecelo ut esset fpes gentium ipsę; cf. w. 744; 8. 107 p. 795 394 erint et falsa scripsi (cf. Instr. II 3, 4; 23, 12; I 27, 18); erit et falsa M; erunt et falsa P\' Wilh. Meyer, Abh. p. 293; erit et falsum v 395 semp spreti M; spreti semper Pl (8. u. I.) v 396 dicere magum P1R; dicere magnum M (P2: \'Magnus in cod.\'); magum dicentes Là; Ps: \'Aliis placuit retinere magnum ». e.: Si prae sua in Deum proteruia illi magni nomen detrectant\' 318 in Mm. 1. s. l.. ipso P1 399 describsit M descripsit: Pectore clauso scripsi; descripsit, pectore clauso P1; descripsit pectore clauso (clnso B), e 400 Nec M; Ne P1 (s. u. l.) v )
    141
  154. Vt nihil agnoscant, donec meo uerbo sanescant.
  155. Praedictus est Deus carnaliter nasci pro nobis,
  156. Vt fieret illis merito cruciatio maior:
  157. Ecce dabit Deus ipse uobis signum ab alto:
  158. Concipiet uirgo et pariet terra caelestem;
  159. Emmanuel autem uocetur, iusserat illos;
  160. Quod lingua Latina \'Dens nobiscum\' euoluit.
  161. Audite, quod ipse nutriretur melle, butyro,
  162. Et Samariam caperet, uerbum priusquam loqueretur.
  163. Sed haec est historia clausa, de qua docti reuoluunt,
  164. Vt paruulus lactans sine pugna praedas iniret;
  165. Passio cuius praedicta est taliter ante,
  166. Vt Deus passibilis fieret profuso cruore.
  167. Esaias ait: Tamquam ouis ductus ad aram,
  168. Nec uoce clamauit, patienter omnia gessit.
    169. [*](4Q5 sqq. Esai. 7,14 eq. 408 Matth. 1, 23 410 Eiai. 8,4 415 sq. Esai. 53, 7 )[*]( 403 meo uerbo sauescant P2v, mea uerba senescant MP1; Ps dicit noluisse se coniecturam suam in textum recipere, quod ironice Commodianus dicere potuerit: \'Nae, tantum audient, quum Dei deficientibus annis ipsius uerba senio tabuerint\' 403 predictus M . Dominus r Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 290 404 cruciatio M; r m. 2. addidit . 405 Dominus Hanssen 406 celestem M 407 illis B s buturo M .410 Et (om. B) Samariam caperet, uerbum Pl (s. u. I.) v (ad quam lectionem probandam B affert Esai. 8, 4 διότιπρὶν ἢ γνω̃ναι τὸ παιδἱονϰαλει̃ν πατἑρα ἢ μητέρα, λήψεται .. τά σϰυ̃λα Σαμαρείας Et uerbum Samaria caperet et M (apparet igitur, quae codicis lectio uidebatur, eam ingeniosam Pitrae esse conieeturam) priusquS M (P* falso: priusque) 410 loqeretur M 411 hec M hystoria M eluea B qa M 412 predas M iniret P1 R Wilh. Meyer, AM. p. 293; inTre M (extremo margine acriptum, ut una littera potuerit glutinatoris opera intercidere); teneret Ld (quia \'dictio praedaa inire latina est nulla neque cum uerbis Graecis (lea. 8, 4) conuenit\'); haberet Hanssen 413 predicta M 416 post gessit P1v exhibenti Tu Deus et Dominus uere meus! cpntra quem ille, quae uerba in M non hoc loco, sed post uersum 567 inueniuntur; cf. S. 107 p. 793 sq. )
    142
  169. Suffigitur clauis, quod Dauid praedixerat olim;
  170. Quem et potauerunt secundum scripturas acetum.
  171. Et in uestimentis meis, dixit, sortem[que] miserunt,
  172. Quod factum, et legimus in illo omnia gesta.
  173. Fuerunt et tenebrae factae tribus horis a sexta
  174. Festinauitque dies inducers sidera noctis.
  175. Praedictum hoc fuerat fieri per prophetam Amos,
  176. Vt tegeret subito sese per sollemnia sancta.
  177. O mala progenies, * * subdola fronte!
  178. Generaui suboles, dixit Deus, qui me negarent.
    179. [*]( 417 Psal. 118, 120 (Cypr. p. 88, 7 H.) 418 Paal. 68, 22 419 Psal. 21, 19 421 Matth. 27, 45 423 sq. Amos 8, 9 425 Esai. 1, 4 426 Esai. 1, 2 )[*]( 417 predizerat 4!8 scribturas M acetum MPfJ ut psalm. cod. Sangerman. (Sabat. II p. 137) et cod. Fuld. deperd. in libro TerluU. adu. Iud. c. 13; aceto Lb 419 Et M{?) B (coniecturâ) Ld; Vt P1 (s. u. I.) sortem Lbv; sortemqae MP1 Wilh. Meyer, Abh. p. 293 (\'que steM bei Commodian dfter, wo es kaum zu erkldren ist\') 420 sq. factum, et legimus in .. gesta. I Fuerunt scripsi; factum et legimus in .. gesta fuerunt. I P; factum et legimul. In .. gesta fuerant. I R; factum et legimus. In .. gesta I Fuerunt Ld 421 fuert M tenebrae factae tribus horis a sexta Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 293; tenebre facte tribs horis a* sextam M (d m. 1. s. I. scripsit); tenebrae factae ad sextam (in P3) tribus horis P1; t. f. tr. (sunt) h. ad sextam Lb; t. f. tr. in h. a sextam R; t. f. tr. h. ad sextam Ld 422 inducere Mj obducere P1 (8. u. I.) v 423 Amos MPl (cf. u. 66; 193); Amosum P3v post Amos in M additur , quod est signum uersus exeuntis 422 sqq. noctis. I Praedictum .. Amos, I Vt scripsi; noctis. I Praedictum .. Amos I Vt P1; noctis, I — Praedictum .. Amosum — I Vt v 424 Vt tegeret subito sese (sc. dies) Ld; Vt legeret subitos esse м.; Vt legeret sublatos esse P1; Vt lugeret subito terra Lb; idem suspicatur hic uersum excidisse et locum sic esse scribendum: cVt lugeret subito terra per (solem occasum, I Mutaretque Deus in luctum) solemnia sancta ; ut lugeretur sublato die 22 coll. Cypr. test. II,\'23 p. 91, 3 sqq. H.: occidet 1 meridie et obtenebrabitur dies lucis; et conuertam dies festos uestros in luctum sollemnia M 425 0 mala progenies subdola fronte M; 0 mala progenies, (inquit,) o subdola fronte! P; 0 mala progenies, (audi,) o subdola fronte! R; 0 m. progenies! 0 s. fronte I (Generaui) Ld; 0 m. pr., (ingrata,) a. fronte! Hanssen; fort. addendum: ceruicosa; cf. 261 429 suboles M; soboles P1 (s. u. I.) v )
    143
  179. Et dixit: Audite uocem tubae. — Nolumus, aiunt.
  180. Hoc dicit Ezechiel: Audient ergo gentes a longe.
  181. Vno uolo titulo tangere librum Deuteronomium:
  182. In caput eritis, gentes ; nam increduli retro.
  183. Si respuunt certe omnia supra dicta rebelles,
  184. S(c)ite quid opponunt, cum res tam aperte dicatur?
  185. Videte iam ergo, dubii qui nunc usque natatis,
  186. Quod gentes in Domini fuerint scriptura priores.
  187. Nunc ergo fas est credere, quem libri designant,
  188. Non idolis uanis, qui frustra pro uita coluntur,.
  189. Nec istis adiungi uoluptuosis et sine freno,
  190. Qui magis luxurias diligunt quam Summi praecepta.
  191. Non est culpa satis una, qui credere nolunt,
    192. [*](427 Hierem. 6, 17 sqq. 421 sq. Deuter. 28, 44 )[*]( 427 dii M 428 Ezechiel] quamquam locus citatus apud Hiere-. miam inuenitur, nihil tamen mutandum est, cum Cyprianus eodem modo errauerit; de qua re qf. Roenseh. comment. et Zeitschr. f. wissengch. Theol. XXII p. 378 429 Hoc uolo P* titulo P1v; titulS M. deutheronomiS M; Deuteronomii P1 (s. u. I.) Ld; Deuteronomi R; Denteronomum(?) Wilh. Meyer, Abh. p. 299; 305 430 In caput eritis, gentes; nam increduli retro. Wilh. Meyer; In (Id Lb) caput: Eritis gentes; nam increduli retro (Respiciunt,) I P1 Lb; In caput eritis, gentes, nam increduli retro j (Bespiciunt.) v, B in comment. totum locum illustrauit colI. Cypr. test. I, 21 p. 55, 10 H: Eritis gentes in caput, incredulus autem populus in caudam 431 Si respuunt M (P1 falso: Sic respiciunt); Respiciunt, P1; Respiciunt. v certe] contra P3Lb; malim corde; cf. Instr. I 27, 13 si corde retractes reuelles M; rebelles, Wilh. Meyer, Abh. p. 305; rebelles. P1v 432 Scite quid P1v; Scite, quid Wilh. Meyer; Site quid M (Pl falso: quia) dicatur. P1; dicatur? v 433 natatis M (cf. quae Heindorf adnotat in Horat. serm. 117, 7); nutatis P\'® 434 Domini v; dSo M; Domino P1 scribtura M 431 Nunc ergo fas est MP1 (cf. u. 439); N. e. 1 est ei R; N. e. f. ei Ld (idem in praefat. Instr. p. VIII praefert est); Huic ergo fas est Wilh. Meyer 436 qui MPl (cf. u. 348 sqq. gentes, Apud quos .. Qui; 467 sqq. ipsa maiestas .. profitetur, ipse quis esset); quae v 438 precepta M 430 satis una qui MP (cf. u. 435); satis una quia R; satis (iis) una qui Ld; eidem postea (praefat. Instr. p. VIII) magis placebat codicis lectio )
    144
  192. Sed magis infamant: In puteum misimus illum.
  193. Quapropter et Dominus indignatus inrigat illos:
  194. Propter uos nomen meum blasphematur in gentibus, inquit
  195. Si missus in puteum, sed resurgere quare clamatur ?
  196. Ab inferis, Domine, animam meam inposuisti:
  197. Ego dormiui, ait, et somnum cepi securus;
  198. Auxilio . Domini surrexi, nihil mali passus.
  199. Et iterum dicit: In infernum non derelinques
  200. Nec dabis sanctum tuum interitum quoque uidere.
  201. Hic personans ait: Fili prophetae, ascendo,
  202. Vt Dominum dicam passum per miseriam summum.
  203. Et [in] libro psalmorum de Domini morte clamatur,
    204. [*](442 Elai. 52, 5 443 Paal. 40, 9 444 Psal. 29, 4 44S eq. Paal. 3, 6 447 sq. Psal. 15, 10 )[*](441 inrigat Schmitz (Beitr. z. lat. Spr. p. 167 sq.), ad cuius senten- tentiam accedunt Ld (praef. Instr. p. IX) et R (Berl. philol. Wochenschr. ann. 1885 p. 400); iurgiat MP1v 442 in initio omissum in M rn. 1. s. I. scripsit; om. P1 (s. u. I.); add. B coU. les. 52, 5 βλασ- ϕημει̃ταs ἐν τοι̃ς ἔθνsσιι inquid M 443 Si missus in puteum scripsi; Si missum (Simissum M) in puteum MP1; Sic missum in puteum P1 Lb R; Dimissum in puteum Ld sed resurgere scripsi (de litteris u et d commutatis cf. u. 492, ubi M1 uiuentes, M* uidentes habet); seuresurgere M; se resurgere P1 (s. u. I.); posse bnrgere Lb; non re-. surgeae R; uere snrgere Ld 444 Ab inferis M (cf. Psal. 29, 3; Cypr. test. II, 24 p. 91, 15 H. Domine, eduxisti ab inferis animam meam); Inferis Pl (s. u. I.) v inposuisti M (= ἀνήγαες!) 446 Auxiliũ M nihil M; nil P1 (s. u. I) v 447 dio M 448 uideri M 440 personatns Hanssen propheti M ascendo, scripsi; ascendo: P1; ascendo. v; ascende R cnnctanter proponit in commtmt. alleg. Psal. 3, 8 (7); Apoc. 4, 1 4S0 Dominum] in M litteras mi primo omisaas m. 1. s. l. scripsit dicam Mv; dicat P1 per miseriam scripsi; p (P1 falso: pro) miseria M; pro miseris P1v; pro miseria Hanssen iSnmmum. P1; Summum, v 451 Et libro Hanssen Wiih. Meyer, Abh. p. 292 psalmûm LbR de Domini morte Psv; Domini de morte P1; de dfio morte M 45l sqq. clamatur, j Non .. referre. ( Aut scripsi; olamatur; I Non .. referre: | Aut P*; clamatur. j Non .. referre, I Aut v )
    145
  204. Non ut illi putant Dauid de ipso referre.
  205. Aut si putant illud, congruunt uniuersa; quae dixit?
  206. Non est flagellatus Dauid nec cruce leuatus.
  207. Quid? Vaticinantur Iudaei more Saturni? .
  208. In fabulas coeunt, cum iam declinetur in illos?
  209. Non quasi maleficum alapantur cruce leuatum.
  210. Insciis, indoctis, ignorantibus talia fingunt.
  211. Quis Deus est ille, quem nos cruce fiximus? aiunt
  212. Nolentes respicere scripturas, corde caecati.
  213. Ecce canit alius repetens iterumque propheta,
  214. Cuius uoce tamen titulatur talis edictus:
  215. Nunc exurgam, ait Dominus, nunc clarificabor,
  216. Nunc exaltabor, humilem quem ante uidistis;
  217. Nunc intellegitis, nunc erit confusio uestra: .
  218. Vana cogitatis, ideo uos ignis habebit.
    219. [*](454 Psal. 34,15; 72,14; 21, 17; 118, 120 (Cypr. p. 88, 7 H.) 456 Psal; 20, 12? 40, 7 sq.? 413 sqq. Esai. 33, 10 sq. (Cypr. p. 92, 23 H.) )[*]( 452 ut MP1 (ut putant cum infinitiuo anacoluthum est Graecis usitatum; ex Ciceronis rep. I 37, 58 exemplum affert Kuehner, ausf Gr. § 243, 3 o); id Lbυ ipso MP1; so ipso Psυ 453 congruunt uniuersa Ld; cum graui uniuersa MP1; cum qua ui uniuersa P\'; migrant (= neglegunt, subuertunt) uniuersa P* (Duebner?); tum praue conuwsant Lb; tum grauant uniuersa B post dixit Ld primus interrogationis signum posuit 455 iudei M 456 illos MP1; illo (i. e. Dauid) Ld; illum P2 Lb R 455 sqq. Quid uaticinantur Iudaei, more Saturni? I In fabulas eoeunt, cum iam declinetur in illos, j Non P1; Quid .. Iudaei? More Saturni I In .. coeunt, cum .. illume Lb; Quod uaticinatur (Iudaei more Saturni I In fabulas coeunt) quum iam declinetur in illum, I Non R; nos Ludwigi interpunctionem retinuimus; ceterum quae sit hoc loco poetae sententia fatemur nos ignorare 457 maleficum P1υ; maleficium M croci. (cf. 454) post leuatum B primus interrogationis signum posuit 459 cruce MP1 (cf. u. 1048); cruci v (cf. u. 358) 460 scribturas M cecati M 411 repe tens M 462 talis edictus M(?)P3υ, tali se dictus P1 463 exurgam M 465 intellegitis M (ut Cypr. test. II, 26 p. 93, 1 H., codd. optimi A L); inteilegetis Ld; intelligetis P1 R confusio v (Gypr. ibid.: confundemini); confessio MP1, cf. Instr. n 8, 4 )[*](XV. )[*](10 )
    146
  219. Haec Esaias ait. Tunc sic et ipsa maiestas,
  220. Cum esset in carne, profitetur ipse quis esset:
  221. Nemo meam animam poterit auferre conatus,
  222. Sed ego sponte a me pono eam meo decreto.
  223. Ipse potestatem habeo de illa ponendi
  224. Et sumendi iterum habeo potestatem in illam.
  225. Apertius autem de iusti morte clamatur,
  226. Vt pareat magis induratos esse Iudaeos:
  227. Ecce perit iustus, nec quidem intellegit ullus;
  228. Sed erit in pacem huius sepultura dilecti.
  229. Quid illi infamant in puteum esse demissum,
  230. Cum legimus illum sepulturae traditum esse?
  231. Ignominiosi, crudeles, caeci, superbi,
  232. Qui magis de facto deberent lugere, plaudent!
  233. Inspiratus enim Salomon de ipso prophetat
  234. Et magis insequitur plenius ostendere iustom:
    235. [*]( 4M sqq. Ioh. 10, 18 471 sq. Esai. 57, 1 sq. 481 sqq. Sap. 2, 12 sqq. )[*]( 467 Hec M Esaias Μυ; Iulas P1 (s. u. I.) 4M poterit R (coil. Cypr. test. II, 24 p. 92, 1, ubi codd. WMB: auferet, ceteri amen exhibent; eodem euangelii loco cod. Rehdig.: tollet) Ld; potuit M P* 470 a me pono eam Oypr. I. c. p. 92, 2; eam pono ei M; eam pono, eam P*; eam pono ex P3υ; mea pono eam Wiih. Meyer 471 illam deponendi R 474 pareat M (cf. u. 279; 298 et indic. uerborum); pateat P1 (s.u. I.) υ magis P1υ, maius M (cf. u. 527); clarios Hanssen indeos M 471 qidem intelleg nllt M pacè Μυ, pace P1 477 demissum P3; dimissum MP1υ 479 snperai M 480 lngere M (de paenultima correpta cf. u. 949; Instr. H 32, 10); gemere P1 (8. u. I.) v plandent M (cf. u. 20; Lucif. Calar. 42, 14; 49, 6 H.); Plaudunt P\' (a. u. I.) v 482 insequit M ostendere iustum: R ( ut plenius quam antecedentibus locis — uelut u. 475 — ostendatur, iustum esse, qui periturus sit*); similiter Cyprianus test. II, 14 hos aliosque quos coUegit locos ita inscripsit: Quod ipse sit instus, quem Iadaei occisnri essent); ostendere iustum. P1; ostendere: Instum Ld )[*]( *) Hoc ipsum autem ostendi nequiret, nisi in eo quoque qw sequitur loco (Circumneniamus etc.) illud instam retineretur. )
    147
  235. Circumueniamus iustum, si qui [nobis] grauis esse uidetur,
  236. Qui nostris operibus contrarius ualde resistit;
  237. Exprobrat in totum nihil nostra lege teneri,
  238. Adhuc et adfirmat filium Altissimi esse.
  239. Omnimodo reprobat et nugaces aestimat esse,
  240. Abstinet et sese a nobis et in altera uadit;
  241. Nos inmundos ait et innouat altera iusta,
  242. Et sibi laetatur Dominum patrem esse caelorum.
  243. Ergo, si sermones illius sunt ueri, probemus;
  244. Temptemus hunc Deum uidentes, quid fit in illum;
  245. Interrogemus eum omni cum tormento quietum,
  246. Condemnemus eum turpissima morte\' dicentes,
    247. [*]( 491 sqq. Sap. 2, 17 sqq. )[*]( 483 Circamueniamus iustum P3 R; Circamneniamus iusto MP1; (Iustum |) Circumueniamus Ld Wilh. Meyer, Abh. p. 293 si qui (si qua Ps) nobis grauis esse uidetur M P1; si quidem nobis grauis uidetur B; si qui nobis grauis (in praefat. p. XXV esse addidit) uidetur Ld; nobis (omisso si qui) grauis esse uidetur Wilh. Meyer; ego nobis uncis seclusi; Leimbach coU. Sap. 2, 12 (Cypr. test. II, 14 p. 79, 11 Bqq. H.) totum locum sic scripsit: Circumueniamus iusto si qui inutilis nobis, I Dissimilis et iam nobis grauis est ad uidendum 485 nostrae legis Lb teneri P1 (s. u. l.) v (cf. Verg. Aen. 2, 160 teneor patriae nec legibus ullis; 12, 819 nulla .. lege tenetur); tenere M 486 et] se B; sed cf. u. 618 esse] sese Hanssen 487 nugaces aestimat Lb (coll. Sap. 2, 16); nutacesaęstimat M; muta caesa aest. Pl; muta, caeca aest. P*; ruta caesa aest. Duebner; nugaces nos aest. υ essę M 489 inmundos M innouat altera iusta MP1 (praegnanter dictum pro altera inducendo iusta res innouat; cf. Cypr. p. 79, 18 praefert nouissima iustorum); inouat ultima iusti B (satis ingeniose, cum Graeca uerba sint: μαϰαριξει έσχαταδιϰαίων;sed constat hac in parte carminis Cypriani potissimum uestigia poetam premere); nouissima altari iusti Ld 490 laetatur (letatur M) dominum M P1 Ld; gloriatur Deum R 402 Temptemus M hunc deum MPlLd; hunc Dominum Lb Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 290; hinc Dominum R uidentes M2 P1υ; uiuentes M1 quid fit in illum scripsi (ct. Cypr. p. 79, 20 temptemus quae euentura sunt illi); quid (quis R) sit in illum M P1 Lb R Ld; quid sit in illo P3 404 Condempnemus M morte dicentes M; morte, dicentes. P1; morte dicentem P3; morte. — Dicebant, R; morte. Mouebant, Lb Ld; sed cf. Wilh. Meyer, Abh. p. 305 )[*]( 10* )
    148
  247. Haec cum fecissent, capita suspensa monebant:
  248. Saluum illum faciat pater, aut descendat abinde!