Conlationes Patrum (Collationibus)

quamobrem donec pulsari nos carnis conmotione sentimus, nouerimus nos ad castitatis necdum peruenisse fastigia, sed adhuc sub infirmitate continentiae constitutos proeliis fatigari, in quibus necesse est dubios esse semper euentus. quod autem ineuitabilem esse conmotionem carnis hoc adstruere uoluistis indicio, quod ea ne ipsi quidem eunuchi carere demptis genitalibus possunt, sciendum est non eis carnales aestus nec effectum libidinis, sed solam satiuae generationis deesse uirtutem.

unde manifestum est ne illos quidem, si ad hanc ad quam nos nitimur castitatem cupiunt peruenire, ab humilitate et contritione cordis uel continentiae districtione debere laxari, licet nequaquam sit discredendum minore ab eis castimoniam posse labore ac studio conprehendi.

Quamobrem perfectio castitatis a laboriosis continentiae rudimentis perpetua tranquillitate discernitur. haec est enim uerae consummatio castitatis, quae non inpugnans carnalis concupiscentiae motus, sed toto horrore detestans iugem atque inuiolabilem sui retinet puritatem nec potest aliud quid esse quam sanctitas. hoc autem fiet, quando iam desinens caro aduersus spiritum concupiscere desideriis eius uirtutique consenserit, coeperintque sibi inuicem pace firmissima foederari et secundum psalmographi sententiam habitauerint fratres in unum, illam repromissam a domino beatitudinem possidentes de qua ait: si duo ex uobis consenserint super terram de omni re quamcumque petierint, fiet illis a patre meo qui in caelis est.

quisquis ergo intellectualis illius Iacob, id est subplantatoris transcenderit gradum, ab illa continentiae conluctatione ac [*]( 23 Pa. 132, 1 24 Mt. 18, 19 ) [*]( 1 post firmitatem ia 0 cap. 11 incipit 4 necesBest Πa. 5 sem- per esse Π 7 demtis Σ adeptis O 8 affectum Υ 12 destr. ΣΠΥ1O deberi Z nequam Π1 14 O non distinguet 16 uere ΣΟ 17 motum T 18 adque 0 19 autem om. IP 21 ifiuioem sibi T 22 pssalmografhi Z psalmigraphi T psalmografi 0 96 flet illis post in caelis est habet Υ 17 snpplant. ΣΠ )

deinde ad anblimiora nos prouocans ac nolens etiam locum ipsum quo dominus delectatur ostendere et factus est, inquit, in pace locus eius, id est non in conflictu certaminis et eonlnctatione uitiorum, sed in castimoniae pace et cordis tranquillitate perpetua. hnne igitur pacis loeum extinctione carnalium passionum si quis meruerit obtinere, ex hoc quoque proficiens gradu ac Sion spiritalis, id est specula dei consequenter effectus erit etiam habitatio eius. non enim in conflictu continentiae, sed in iugi uirtutum specula dominus conmorator, ubi iam non retundit, non conprimit, sed in perpetuum confregit potentias arenum, ex quibus uidelicet aduersus nos libidinum quondam iacula dirigebantur ignita

uidetis ergo, quia sicnt non est in conluctatione continentiae, sed in castitatis pace locus domini, ita etiam habitatio eius in specula sit et contemplatione uirtutum. unde non inmerito portae Sion cunctis Iacob tabernaculis praeferuntur: diligit enim dominus portas Sion superomnia tabernacula Iacob. quod autem per hoc ineuitabilem esse conmotionem earais adseritis, quod urina, cam uesicam iugi stillatione repleuerit, quieta suscitet membra, licet ueris sectatoribus [*]( 4 Ps. 75, 2 6 l. c. 10 l. c. 3 24 Ps. 86, 2 ) [*](1 srahelis ΣΟ 3 conscendit Υ 3 ita] a Υ distincxit S 6 ιſrł Σ 7 uidet ΥΟv rectissamus Π1 11 inquid O 13 et cordis om. II 14 opt ZT 19 confringit II arcum II1 adueraum Υv 20 condam O 22 castitatis pace] castitate Σcastitate pacis 0 27 urinam H uessicamT ingi stillatione scripsi: cf. XVIII, 6, 3 ingis titillatione ΣΟ iogi (iugis II1) instillitione ΠΥv 18 uiris Π2 ueteribus Υ in ras. a m. 2 )

et idciroo, ut cum lege animi lex quoque congruat corporalis, etiam in ipsius aquae potu ita est nimietas castiganda, ut umoris cotidiani illa collectio pigrius arefactis influens membris illum quem ineuitabilem putatis corporis motum non solum rarissimum, uerum etiam lentum reddat ac tepidum, frigidumque ut ita dixerim ignem et absque ullius adustionis ardore rorantem suscitet flammam instar admirabilis illius Moysaicae uisionis, ut carnis nostrae rubus innoxio igne circumdata non uratur, uel sicut illorum trium iuuenum, quibus ita rorante spiritu fornacis Chaldaeicae flamma discussa est, ut nec capillos eorum aut fimbrias odor ignis adftaret, ut illud quodammodo quod sanctis repromittitur per prophetam incipiamus iam in hoc corpore possidere: cum ambulaueris perignem, non conbureris, et flamma non ardebit in te.

Magna enim uere atque mirifica sunt nec ulli hominum penitus nisi his tantum qui experti sunt nota quae dominus fidelibus suis adhuc in isto corruptionis uasculo constitutis ineffabili liberalitate largitur. quae propheta mentis puritate perlustrans tam ex sua quam ex illorum persona qui in hunc statum affectumque perueniunt exclamauit: mira opera tua, et anima mea cognoscit nimis. alioquin nihil noui [*]( 13 cf. Ex. 3, 2 15 cf. Dan. 3, 94 18 Esai. 43, 2 26 Ps. 138, 14 ) [*]( 1 opt. ΣΥ 2 haec om. T tantum scripsi: tamen codd. v cf. cap. 16, 2 3 suscitarit Π 5 proritu Π1 neo 0 7 corporales JP 8 humoris TO cotidiana II cottidiani T quotidiani 0 9 pigrius] prius Π c 12 ardore (e add. m. 2) errantem II rotantem O 13 mosaicae ΣΥΟ 15 chaldeicae Π1 Υ1 chaldaicae Π2Υ2v caldaicae 0 16 discnsa IP nec] ne X 17 repromititur n 18 prof. IIO 19 conbnris Π1 24 prof. II 27 cognoacit] nobit 0 ) [*]( xm. Cass. 2. ) [*]( 23 )

nullus etenim eet hominum, qui mira esse opera dei etiam ex ipsius creaturae magnitudine non agnoscat ceterum illa, quae in sanctis suis cotidiana operatione dispensat ac speciali munificentia afluenter effundit, nullus alius nisi anima perfruentis agnoscit, quae in secreto conscientiae suae ita est beneficiorum eius arbitra singularis, at ea non solum nullo ualeat sermone disserere, sed ne sensu quidem et cogitatione conplecti, cum ab illo ignito feruore discedens ad istos materiales ac terrenos intuitus fuerit deuoluta.

quis enim in se opera domini non miretur, cum insatiabilem uentris ingluuiem et sumptuosam gulae perniciosamque luxuriam ita in se uiderit fuisse conpressam, ut uix ipsum exiguum ac uilissimum cibum raro inuitusque percipiat? quis non obstupescat opera dei, qui illum ignem libidinis, quem naturalem antea et uelut inextinguibilem esse credebat, ita refrixisse persenserit, ut ne simplici quidem se corporis motu sentiat incitari ? quomodo non uirtutem domini contremescat, quisque homines quondam diros atque truculentos, qui ad summum iracundiae furorem etiam blandissimis subditorum inritabantur obsequiis, ad tantam uiderit transisse lenitatem, ut non solum nullis iam conmoueantur iniuriis, sed etiam com inlatae fuerint summa magnanimitate congaudeant ?

quis plane non miretur opera dei ao toto proclamet affectu: quia ego cognoui quod magnus est dominus, cum uel se uel alium quempiam ex rapacissimo liberalem, ex prodigo continentem, ex superbo humilem, ex [*]( 26 Ps. 184, 5 ) [*]( 1 uel] nec Π Ov intellegetur Σ: cf. XIII, 12, 1 et 2 prof. Π 5 cott. T 6 affluentur Π1 affluenter Π2Υ 8 eam ΠΟ 10 descendens (ex discendens) T etO terrenus Π1 11 intuitos O desoluta T* 13 gylae 2 guile 0 pernit. TIT lnxoriam n 15 qui] oum T 16 ante TO ac uelnd T 17 refrigisse O 19 contremiscat Π quieq. cum T (eed q. cum in rae. m. 2) et v condam 0 20 truculentus Π1 21 inritabuntnr II122 transisse uiderit ΠΥΟv commou. ITPO (in X litterae um iam non leguntur) 24 congaudeat Π )

quod enim maius potest esse prodigium quam sub momento breuissimo ex rapacissimis publicanis apostolos fieri, ex persecutoribus truculentis praedicatores euangelii patientissimos reddi, ita ut eam quam persequebantur fidem etiam effusione sui sanguinis propagarent ? ista sunt opera dei quae se cotidie una cum patre filius operari protestatur dicens: pater meus usque hodie operatur, et ego operor. de istis operibus dei beatus Dauid in spiritu canens benedictus, inquit, dominus deus Israhel, qui facit mirabilia magna solus. de istis et Amos propheta qui facit, inquit, omnia et conuertit ea, et transmutat in matutinum umbram mortis. haec nempe est inmutatio dexterae excelsi.

de hac salutari operatione dei orat propheta demir nam dicens: confirma deus hoc, quod operatus es in nobis. ut praetermittam illas secretas atque absconditas [*]( 7 Pa. 45, 9-10 16 Ioh. 5, 17 18 Pa. 71, 18 20 Amog 5, 8 (LXX) 22 Ps. 76, 11 24 Ps. 67, 29 ) [*]( 1 hyre. Z 2 uolnptariae Π 3 profecto om. II mira om. 0 4 profetae ΠΟ mirifice 2 5 obstupefacta 0 6 prof. II ammirat. ΣΥ1 7 populus II1 uocat 0 7 et om. IIO 8 domini (τοv xυϱίου) TO 10 igne X corr. cf. cap. 6, 3 12 apostulus Π1 14 ita om. T cum effusionem O 15 sui om. Σ cott. T 16 operari (operare Π1) filius ΠΥΟv 17 hodie] modo 0 18 in om. T inquid 0 19 inrael X ifrl T 20 ietis operibus T prof. Π inquid 0 21 matntinum) mutationem II 22 mutatio 0 28 prof. Π 24 hoc deus T 26 praetermittat Tl adque 0 ) [*]( 23* )

hoc, inquam, est gaudium de quo beatus apostolus quod oculus, inquit, non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit, eius scilicet qui terrenis uitiis hebetatus adhuc homo est et humanis inhaeret affectibus nihilque de istis dei muneribus intuetur. denique idem apostolus tam de se quam de similibus sibi, qui iam de humana conuersatione discesserant, subiecit dicens: nobis autem reuelauit deus per spiritum suum.

In his igitur omnibus quantum mens ad subtiliorem profecerit puritatem, tanto sublimius intuebitur deum et admirationis intra semet ipsam potius capiet incrementa quam loquendi facultatem aut sermonem narrationis inueniet. ut enim uim laetitiae huius inexpertus mente percipere, ita explicare sermone non ualebit expertus: tamquam si quis dulcedinem mellis ei qui numquam quicquam dulce gustauerit uelit sermonibus enarrare, profecto nec ille saporis illius suauitatem quam numquam ore percepit auribus capiet, nec ille dulcedinem quam gustus uoluptate cognouit uerbis poterit indicare, sed propria tantum agnitione suauitatis inlectus necesse est ut experti saporis iucunditatem intra semet ipsum solummodo tacitus admiretur.

ita igitur quisquis in hunc quem praediximus uirtutum statum meruerit peruenire, haec [*]( 8 I Cor. 2, 9 14 1. c. 10 ) [*]( 4 inspirati O: insperati Συ inspiti IP in spiritibus Π2 iuspirata T in illos T ignotos Π 5 solatia Π1 7 uelud T 9 inquid 0 10 homines Π1 16 reuelabit Π1O 16 auptil. T sublimiorem 0 17 profioerit Tl ammir. T 18 ipsum T 21 dulcid. Π1, item infra 23 uellit Π1 24 quem T percepes Π1 28 ammir. T ita om. II )

qua uirtute fundatus senex quidam cum apud Alexandriam turbis infidelium circumfusus non solum maledictis, uerum etiam grauissimis inpellentium urgueretur iniuriis eique a subsannantibus diceretur: quid miraculi Christus uester, quem colitis, fecit? ille, ut, inquit, his ac maioribus, si intuleritis, non mouear nec offendar iniuriis.

GERMANVS: Quoniam nos admiratio non humanae huius neque terrenae, sed plane caelestis atque angelicae castitatis ita subito stupore confudit, ut terrorem magis desperationis incuteret quam ad expetendam se nostros animos prouocaret, quaesumus ut nos de obseruantiae qualitate ac temporis modo, quo adquiri uel perfici ualeat, doctrina plenissimae disputationis instituas, quatenus et consummari eam posse credamus et ad expetendam deinceps spatio constituti temporis animemur. inconprehensibilem namque eam in carne hac positis quodammodo iudicamus, nisi nobis ordo quidam ac uia qua ad illam ualeat perueniri certa ratione pandatur.

CHAEREMON: Temerarium satis est super consummatione huius de qua loquimur castitatis in tanta praesertim uel uoluntatum diuersitate uel uirium certam temporis definire mensuram, quae non facile etiam in istis materialibus artibus ac uisibilibus disciplinis decerni potest. secundum intentionem [*](3 Ps. 188, 14 ) [*]( 4 tna dne et T tua ds et 0 cognoscet 2 nobit 0 7 accedentium T: accidentium ΣΠΟυ: cf. I, 5, 4 9 aput ΣΟ alexandream Π1 11 urgeretur Π1ϒΟ1 12 inquid 0 ut his inquit T 13 ac om. II confuudar 0 15 ammir. T 17 confundit ΣΟ errorem Tl 23 animetur Π1 25 pendatur 2 26 ceremon 0 28 uoluptatum II )