Retractationum

Hoc opus excepta epistula, quae postmodum ad eius caput 15 adiuncta est, sic incipit: Lecturus haec, quae de trinitate disserimus.

Per eosdem annos, quibus paulatim libros de trinitate 20 dictabam, scripsi et alios labore continuo interponens eos [*]( 5 De trin. XII, 10, 15 6 I Cor. 6, 18 12 Retract. I, 18, 9. Serm. 162 ) [*]( 1 lucustae Ml locustae saliunt] locuta es aliud R edicit GSl mundus El 2 immodis Hl uolatibus C 3 sunt om. H scarabaei C modi P2 s. l., mundi Fl 4 in om. F 5 uelut (ut s. I.) V, uelud 01, i uero 0 8. I. 6 omnem 01Dl quoquumque Cl, quocumquae D1, quodque HI post homo add. M1 s. I.: peccatum 7 satisfacit (a alt. in ras.) M, satisfecit R 8 quod] qutt ex quur corr. H fornicantur C1D1 proprium corpus BR, corpus suum 0 9 peccati F ille om. Dl 10 adhipiscenda N sentiuntur (pr. nt m. 2 in ras.) D, sensiuntur Qr, al. sequuntur a in mg. in 02 s. 1. 11 bonis inponat (om. sui) E post ponat add. P2 s. l. cu plus a peccato R 12 forni*catio C concnbito DlV, concupito 01 13 inlecito V loquutum EHP dicerit ClDl 14 epistula ClH, aepistula Ml, epistola cet. modum (om. post) N 15 lectorus D1 16 disseruimus Ba, discerimus Ql 17 num. om. BFNPQ, XVI v 18 consenso Cl, consu D1 aenangelistarum C quatuor C, II. N 19 libros] in 1. E 20 labore om. Fl, labore* (s ras.) CD eos] eos libros H )

In quo libro ex Abraham coepisse gentem Hebreorum est quidem et hoc credibile, ut Hebrei uelut Abrahei dicti esse uideantur, sed ex illo uerius intelleguntur appellati, qui uocabatur Heber, tamquam Heberei, de qua re in libro sexto decimo de ciuitate dei satis disserui.

in secundo, cum agerem de duobus patribus Ioseph, ab altero dixi genitum, ab altero adoptatum; sed dicendum fuit: alteri adoptatum. defuncto enim, quod magis credendum est, secundum legem fuerat [*]( 9 De cons. euang. I, 14, 21 12 Aug. Quaest. in Heptat. I, 24 13 Aug. de ciu. dei XVI, 11 (II p. 146 sqq.) 14 De cons. euang. II, 3, 5 15 Retract. II, 33, 2. 38, 3 16 Deut. 25, 5 sq. Matth. 22, 24. Marc. 12, 19. Luc. 20, 28 , ) [*]( 1 quatuor ClS2 de consensu G2 8. l. 2 qui om. B numquam H dissidentibus V, discenti∗∗∗∗bus E, dissentiunt H, dissentientes a calomniantur CXV 3 primis E libe D1 illos C2 in ras., illus H, eos a . 4 maximae D sapientaem C Christum] spm H honorant] honorat 01, honorarent B 5 se om. V 6 illo CDlER, eo Q, ipso cet. v sede Q discipolis V quos] quod CD 7 ei] eam P diuitatem Ql quam C, quia G1 tribusse 01 9 libro C1D1R, libro quod dixi cet. v abraam G, habraham R cepisse Cl hebraeorum EMNO, ebreorum H, aebreorum P 10 quidem (qui in ras.) M credebile V, credibile** G ut] et H ut hebrei D2 in ras. haebraei M, heraei C1, ebraei V, aebrei P, hebrei G, ebrei Q a uelud ClH habrahei R, abraei MO, abraei V, habraei P, habrei B, abrei F, abrahae H 11 uerius om. H dicuntur B 12 uocata H eber BFlGNQS, om. H tamquam om. H heberei D*MPRS2, heberaei V, hebei Cl, hebrei C2FGQl, hębraei E, ebrei H, hebrer Q2 in om. H 13 satis om. F serui H secundo] s. autem EQ2a 14 patribus om. H dixi] fuisse 0 15 adobtatum 01 sed-adoptatum bis scripta exhib. H adoptum Dl, aptatum P 16 magis om. Ql )

item ubi dixi: Lucas uero ad ipsum Dauid per Nathan ascendit, per quem prophetam deus peccatum ipsius expiauit, per cuius nominis prophetam dicere debui, ne putaretur idem fuisse homo, cum alter fuerit, quamuis et ipse hoc uocaretur.

Hoc opus sic incipit: Inter omnes diuinas auctoritates.

In quibusdam libris contra epistulam Parmeniani, Donatistarum Carthaginiensis episcopi successorisque Donati, quaestio noua uersatur et soluitur, utrum in unitate eorundem communione sacramentorum mali contaminent bonos et quemadmodum non contaminent disputatur propter ecclesiam toto orbe diffusam, cui calumniando scisma fecerunt.

In quorum libro tertio, cum dissereretur, quomodo sit accipiendum, quod ait apostolus: auferte malum ex uobis [*]( 2 De cons. euang. II, 4, 12 3 Luc. 3, 31 4 Retract. I, 25, 62 10 Optat. Mil. I, 10 (p. 12, 22 ed. Ziwsa) 16 c. ep. Parmen. III, 1, 2 17 I Cor. 5, 13 ) [*]( 1 defuncti fratris M 2 defuncti? S 3 natham EM (4) profetam H 4 ipsius eDtER, illius cet. v 5 alter. CD 6 post hoc add. E2 (s. l.) N: nomine 7 omnis V 8 num. om. BFPQ, XVII v 9 epistulam HM, aepistulam C1, epistula Dl, epistolam cet. permaeniani C 10 quibusdam C1D1, tribus eet. v epistulam ClDxM, epistolam cet. 11 karthaginiensis N, kartaginiensis EO, cartaginiensis B, chartaginensis F episcopi] ecclesiae ClDJR auccessorisquae Dl, successoresque Q1R, suocessorisque Hl noua CDlBS2 (mg.), magna cet. v 12 et soluitur om. 0 in om. EOPV, eras. C unitatem ElPV eorunundem C1, eorunde Dl, et eorum diem H, et eorundem cet. v communionem PV 13 contaminant BFGNQS bonos-contaminent om. B bonus ClDx quemammodum M non om. a 14 contaminetur Cl, contaminet Dl aecclesiam D orbem CSl difusam Dl 15 calomnianda Cx se.hi.scisma C, ∗∗∗∗scisma D 16 cum] quo BFGHNS disseretur Q1 V, dissereret B s. l. )

Hoc opus sic incipit: Multa quidem alias aduersus Donatistas .

Contra Donatistas auctoritate beatissimi episcopi et martyris. Cypriani se defendere molientes septem libros de baptismo scripsi, in quibus docui nihil sic ualere ad refellendos Donatistas et ad eorum prorsus ora claudenda, ne aduersus catholicam suum scisma defendant, quomodo litteras factumque Cypriani.

Vbicumque autem in his libris commemoraui ecclesiam [*]( 18 De bapt. I, 17, 26. III, 18, 23. IIII, 3, 5. VII, 10, 19 Eph. 5, 27 ) [*]( 1 quisquae ClD, quisquis V 2 potius sic F 3 omnibus E pro ecclesiastica disciplina a aecclesiasticam ClD, ecclesiasticam (asticam ** s. l. m. 2) S 4 sicut DIRS2 mg., sicut. C, sicut satis B, et hoc satis N, satis cet. v grega 01 indicat (in in ras. m. 2) C sine C2 **** in ras. et s. l., se D1 5 hominem DIR, hominem C, hunc hominem B, hic (malus) a, hunc cet. m 6 et om. B, et in Dl responderem E 8 multi B alias] et alia D2EOPQa aduersum V, aduerso 81 10 XLJIII ex LXIIII C, om. BFPQ, XVIII v 11 septem] VI F \' 12 donatista CxDl auctorita Dl martiris Gl, martires Dl 13 cipriani BG, cibriani S molientis C1, mulientes Dl 14 ducui Ml donastas 01, do*natistas (s ras.) D 15 prorsus om. a ora-aduersus om. H cludenda GNOQ1RV catholicam] c. ecclesiam NOQ2a 16 suam H scisma (scis m. 2 in ras.) C, ∗∗scisma D, cisma Ql defendant] d. ecclesiam V 17 cipriani BNQ, cybriani S 18 his om. BFGNS gcclesiam 01, aecclesiam D )

in quarto libro, cum dicerem uicem baptismi posse habere passionem, non satis idoneum posui illius latronis exemplum, quia utrum non fuerit baptizatus incertum est.

in libro septimo de uasis aureis et argenteis in domo magna constitutis sensum Cypriani secutus sum, qui haec accepit in bonis, in malis autem lignea et fictilia, ad illa referens quod dictum est: alia quidem in honorem, ad haec autem quod dictum est: alia uero in contumeliam. sed magis approbo, quod apud Tyconium postea repperi uel aduerti, in utrisque intellegendum quaedam in honore, non sola scilicet aurea et argentea, et rursus in utrisque quaedam in contumelia, non utique lignea et fictilia. [*]( 1 Aug. de haeres. 88. cf. de gest. Pel. 12, 27 3 Eph. 5, 27. Colos. 3, 4 5 Matth. 6, 12 6 De bapt. IIII, 22, 29 7 Retract. I, 25, 63 8 De bapt. VII, 51, 99 9 Cyprian. ep. 54, 3 (II p. 622, 15 sqq.) 11 II Tim. 2, 20 12 Aug. op. inperf. c. Iul. I, 126 sqq. c. Cresc. II, 43, 48. c. Gaud. II, 3, 14. ep. 108, 3, 11 13 Tycon. de sept. reg. r. VII. (Patrol. lat. XVIII p. 63 M.). cf. Aug. ep. 41, 2. Quaest. in Heptat. II, 102 ) [*]( 1 aut] neque B 2 quasi] q. accipiendum BFGN sed quae] atque H 3 appareuit ClD1 nunc] non ClDl enim] autem B propter (alt. p in ras.) C quosdam Hl 4 cotidie C2D2EHMNOPQ 5 demitte 01 6 *uicem (d ras., ui in ras.) G 7 latronis illius M quia] qui v non om. a 8 VII mo(mo m. 2) CD 9 constitutis C. constitutus B cipriani B sequutus EH 10 quia CD1 accipit EOPa bobis GS 11 fictilea D1 illud P2 alia-dictum est om. CDQ1 12 honore JEMOPQR praedictum Q2 in mg. ueru 01 13 contumelia* (s ras.) M, contumelia OP aprobo M tyconium ODIEH, thichonium F, tychonium cet. v 14 auerti Gl utriusque va cat ClDl quaedam] q. in contumeliarrt Q 15 honorem 02RVv soltl Hl scilicit V 16 utrique ClDl contumeliam CHNVv utiquae ClD lignea C1D1R, sola lignea cet. v fictilea D1 )

Hoc opus sic incipit: In eis libris, quos aduersus epistulam Parmeniani.

Libri duo, quorum est titulus: ad inquisitiones Ianuari, multa de sacramentis continent disputata, siue quae uniuersaliter siue partiliter, id est non peraeque in omnibus locis, [*]( 4 non extat 11 Prou. 9, 18 sec. LXX. ) [*]( 1 eius Ql quos] qd H epistulam CID1EHMV, epistolam cet., 2 parmeniam G 3 XLV ex LXV corr. C2, - om. BFPQR, XIX v 4 (10) quid a centurio V donatistas Sl 5 lb .1. 02 in ras. unus om. GH 6 patrem ClDl donati (on in ras.) C multi E crepris V 8 dicta DIE, dicta *(ta ras.) C, dictata cet. v pacis B uelut** (lut in ras. m. 2) C 9 sufragari E breuissime C1D1ER, his breuissime cet. v 10 centurio V 11 sic incipit B dicis] de H eo (0 euan.) C sit R in] in* D, a OPB Vv salemone R, salmone Dl 12 ali$ena C abstinere 01, om. V, abstine te cet. v (cf. Aug. ep. 108, 1. 6.) 13 XLVI ex LXVI corr. C2, om. BFPQ, XX v 14 inquisitionem ClDl (15) ianuari C1D1, ianuarii cet. v 15 titulus est B inquesitiones Cl, inquisitionis D1 16 dia sputa ClDl q; (. m. 2) C 17 siue ClDl, siue-quae cet. v partiliter] particulariter BFOPRS2a, partaliter Q2 s. I., alibi particulariter E per§*que (e in ras.) M, per eaque CDa omnibus locis] omni benedicis H )

In primo ergo, quod de manna dixi: quia unicuique secundum propriam uoluntatem in ore sapiebat, non mihi occurrit, unde possit probari, nisi ex libro Sapientiae, quem Iudaei non recipiunt in auctoritatem canonicam. quod tamen fidelibus potuit prouenire, non illis aduersus deum murmuratoribus, qui profecto alias escas non desiderarent, si hoc eis saperet manna, quod uellent.

Hoc opus sic incipit: Ad ea, quae me interrogasti.

Vt de opere monachorum librum scriberem, illa necessitas conpulit, quod cum apud Carthaginem monasteria esse coepissent, alii se suis manibus transigebant optemperantes apostolo, alii uero ita ex oblationibus religiosorum uiuere [*]( 7 Ep. 54, 3, 4 (p. 163, 10 ed. Goldb.) 9 Sap. 16, 20 20 I Thess. 4, 11 ) [*]( 1 s»eruat (i er.) Cl, saruat Dl, obseruat cet. v aecclesia CD omnia commemorari a 2 inquesita 01 priora H 3 epistula C\'D\'H MSlV, epistola cet. quippe (p pr. in ras.) C 4 admuneratur G sequens] s. liber V 5 multo exp. D2, multus P1 6 multa BClFQxa e 7 priori V ergo] igitur v quia] quoniam a 9 posset V probari (b ex u corr.) C iudei FBV 11 pro∗∗uenire (o m. 2) M, prouire Bl mormoratoribus Cl, murmoratoribus P 12 hoc (c s. Z. m. 2) C eis om. E saperent Dl 15 XLVII ex LXVII C, om. BFPQ, XXI v 16 operae C, o*pere D manachorum F 17 ut] et G conscriberem a post illa add. S2a: me 18 conpolit V quod cum C2, quod (om. cum) C1D1R, cum cet. cartaginem BGQS, karthaginem N, kartaginem EO monast C cepisse 01 19 alius P1 se er. E transigebat C1, transiebant FGN optemperantes OIDPQR, obtemp. cet. 20 apostulo V relegiosorum GID, religiosiorum G )

Hic liber sic incipit: lussioni tuae, sancte frater Aureli.

Iouiniani heresis sacrarum uirginum meritum aequando pudicitiae coniugali tantum ualuit in urbe Romana, ut [*]( 3 Matth. 6, 26. 28 16 Aug. de haeres. c. 82. Hieron. c. Iouin. I, 3 (Patrol. lat. XXIII p. 214) Ambros. ep. 42 (Patrol. lat. XIII p. 1168) ) [*]( 1 ut (t s. l. add.) V aberent ClDl 2 se] sed D2GNQ1SVa implere (im s. I. m. 2) E apostolicum CD*R, euangelium 0, euangelicum cum P, euangelicum cet. v 3 atque-ait Q2 in mg. 4 iam ODIR, om. cet. v laicos] aliquos BD2FGNQ*S, aliquot a inferiorum Cl 5 studiose BEFGNQS exsistere M 6 aecclesia D turbentur F alt. aliis om. B1, aliis aliis V alind aliis 0 7 illud B huc] hoc 01 accidebat M 9 rixantium D1RS2,****** rixantium C, repraehindentium V, reprehendentium cet. v purgantium D2HMOPQVm, repugnantium B studia ClDl 10 hoc D2Ma aurilius Dl 11 ipsius om. 0 ciuitatis (ui m. 2 in ras., is ex es) C screberem Cl, creberem Dl 12 et om. Dl fecit CDl 13 hic-Aureli om. R liber sic om. B scae ClDHM aurelius pi, aurili***» (anus ras.) D 14 XLVIII ex LXVIII corr. C, om. BFPQ, XXII v 15 tit. om. FQ 16 iouiniana Oa hereses NS1 17 pudiciciae BCIFQ uoluit R orbe DlV, orbem P1 romana CDl (c/. Confess. IIII, 14, 21), roma cet. m nonnullus C1, non ullas Ql )