Retractationum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 36). Knöll, Pius, editor. Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Post libros Soliloquiorum iam de agro Mediolanium reuersus scripsi librum de inmortalitate animae. quod mihi quasi commonitorium esse uolueram propter Soliloquia terminanda, quae inperfecta remanserant, sed nescio quo modo me inuito exiit in manus hominum et inter mea opuscula nominatur. qui primo ratiocinationum contortione atque breuitate sic obscurus est, ut fatiget, cum legitur, etiam intentionem meam uixque intellegatur a me ipso.

[*]( (2) ) Denique cogitans nihil aliud quam animos hominum in [*]( 2 Plat. Phaedo p. 72 E 4 Aug. de trin. XII, 15, 24 9 Aug. Conf. VIllI, G, 14 ) [*]( 1 internae a conspiciunt (ciu in ras.) M, conspitiunt D 2 ea D2 in ras., ea. E 3 est in ras. E corum CD1, eorum R quanta C2, quanto C1. quanta cet. ν pro* (r ras.) D pro suscepto] pro suscepta E, prorsus coepto OP 4 operi OPa, opera E debeatur 0 deserui H1 6 uolenti R\' uoluenti mihi D2 in ras. *ac (h ras) CD uarie Bl mecum] m. Amen F 7 nutn. et inscriptio desunt Q 8 animae om. F 9 mediolanium (nium m. 2) D, mediolanuni ClFNPVWv reuersus mediolanum F 10 scribsi HP de imm. an. librum W inmortate D1 quem V 11 commeinoratorium W terminanda (nda in ras.) M 12 remanserunt BFGNSW 13 exiit (it tn. 2 in ras.) D, exi.*t C, exigit P me H1 nominatur (ina in ras.) M, nominantur B, numeratur B1 14 raciocinationQ (oci et Q m. 2) D, ratiocinatione Ca contorsione QlRa lo iutentio**nem 0 16 intelligitur R1 ipsa Dl 17 denique CG2 (in mg.) NQRS (in mg.) JV, deniquae D2, dequae Dt, deinde cet. v cogitas H nihil aliud cogitans B animus Cl )

quadam argumentatione eiusdem libri dixi: nec esse in eo, qui nihil discit, disciplina potest; itemque alio loco dixi: nec ullam rem scientia conplectitur, nisi quae ad aliquam pertinet disciplinam, nec uenit in mentem deum non discere disciplinas et habere omnium rerum scientiam, in qua etiam praescientia est futurorum. tale est et illud, quod ibi dictum est, non esse uitam cum ratione ulli nisi animae; neque enim deo sine ratione uita est, cum apud eum et summa uita et summa sit ratio. et illud aliquanto superius dixi, id, quod intellegitur, eius modi esse semper, cum intellegatur et animus, qui utique non eius modi est semper. quod uero dixi: animum propterea non posse ab aeterna ratione separari, quia non ei localiter iungitur, profecto non dixissem, si iam tunc essem litteris sacris ita eruditus, ut recolerem, quod scriptum est: peccata uestra separant inter uos et deum. unde intellegi datur etiam earum rerum posse dici separationem, quae non locis. sed incorporaliter iuncta fuerant.

Quid sit etiam, quod dixi: anima si caret corpore, in hoc [*]( (3)) mundo non est, non potui recordari. numquid enim animae [*](1 De ium. an. 1, 1 2 ibid. 6 De ium. an. 4, 5 9 De ium. an. 1, 1 11 De ium. an. 6, 11 14 Es. 59, 2 18 De ium. an. 13, 22 ) [*]( 1 quodam 01 esse] e. potest N qui CDXEG2 (in mg.) OPRS2 (in mg.), quo W, quod cet. v 2 disci V potest om. N, t alt. in ras. m. 2 C itemque D2 in ras., idemque C, item quod a itemqueloco in ras. Ml ulla R 3 res ElB completur R 4 disciplinas (s alt. s. I.) M, disciplinam HOPRa et] sed HMlOPRa 5 omnium rerum habere B quo E praescientia (cientia m. 2) D, praesentia 01 6 et om. R, ut Ql illud] aliud Q3 s. l. ibi ex ubi corr. M 7 ulli. (i ras.) C animae (ae in ras.) M 8 uita est (a est in ras.) M cum] dm B 9 illud CDI, illud quod cet. v aliquando OlQB 10 esse in ras. G cum-semper om. P intelligitur W, et intelligatur F 12 superari El 13 sacris literis B 14 eruditis Ol recgjecolerem D, recoleremus H scribtum DP, dictum F peccata in ras. Q5 15 datur intellegi B 16 earum (ar in ras.) V posse∗∗∗∗∗ C qui (i ex e) S 17 incorporaliter in ras. M iunctae SVv 18 quid] quod Bl animae omg R si] sic 0 19 mundo G2 s. l. potui] p. mortuos BD2FGNQS2 (in mg.) Wa animi HMR )

mortuorum aut non carent corpore aut in hoc mundo non sunt? quasi uero inferi non sint in hoc mundo. sed quia carere corpore in bono potest, fortasse nomine corporis pestes corporeas appellaui. quod si ita est, nimis insolenter uerbo usus sum.

illud quoque temere dictum est: a summa essentia speciem corporis per animam tribui, qua est, in quantumcumque est. per animam ergo corpus subsistit et eo ipso est, quo animatur, siue uniuersaliter, ut mundus, siue particulariter, ut unum quodque animal intra mundum; hoc totum prorsus temere dictum est.

Hic liber sic incipit: Si alicubi est disciplina.

[*]( (U) i ) Per idem tempus, quo Mediolani fui baptismum percepturus, [*]( 6 ) etiam disciplinarum libros conatus sum scribere interrogans eos, qui mecum erant atque ab huius modi studiis non abhorrebant, per corporalia cupiens ad incorporalia quibusdam quasi passibus certis uel peruenire uel ducere. sed earum solum de grammatica librum absoluere potui, quem postea de armario nostro perdidi, et de musica sex uolumina, quantum adtinet [*]( 5 De ium. an. 15, 24 12 Aug. Conf. VIIII, 6, 14 18 Retract. I, 10, 1 ) [*]( 2 sint] sunt HPQlVWa quia] qui H 3 corpore carere Bl potest sum- CDIR, non posui BFM2, posui cet. v nomina H 4 insolenter (sum m. 2) C, insolenti W 5 sum om. C dicttl (tl m. 2 in ras.) H a M2 8. l. 6 spetiem C1 corporis CDIHP, corpori cet. v qua] quia JB1 7 pr. est add. D2 8. l. eubsistet V ipso est eras. H est B2 s. l. 9 inter W temere prorsus (t m. 2) H 12 Ab Per nouum (VI) caput incipit CiOPVv hac imcriptione praemissa: SEPTEM DISCIPLINARVM LIBRI C m. post., DE DISCIPLINARVM LIBRIS H, DE LIBRIS DISCIPLINARVM LIBER (UNUS F, ALTER E) BEF; cum sequenti capite coniungunt inscriptione quoque eius adiecta OP id W mediolanii C2Wl, medvolanis D, mediolanum BV, mediolanio 0 fui* D 13 etiam etiam F 14 ab] ad El aborrebant ClD, abhorrebam B 15 cupiens] c. transire Wl quidam H quasi quibusdam B 16 perueniri a perducere BF1, duci a eorum MOP 17 gramatica ClH que ex quae H 18 nostro] meo W perdedi Cl musica. (s ras.) H uolumina (a ex e corr.) H )

ad eandem partem, quae rythmus uocatur. sed eosdem sex libros iam baptizatus iamque ex Italia regressus in Africam scripsi; incoaueram quippe tantummodo istam apud Mediolanium disciplinam. de aliis uero quinque disciplinis illic similiter incoatis, de dialectica, de rhetorica, de geometrica, de arithmetica, de philosophia, sola principia remanserunt, quae tamen etiam ipsa perdidimus, sed haberi ab aliquibus existimo.

CAPVT VI.

DE MORIBVS ECCLESIAE CATHOLICAE ET DE MORIBVS MANICHEORVM LIBRI DVO.

lam baptizatus autem cum Romae essem nec tacitus ferre [*]( (1)) possem Manicheorum iactantiam de falsa et fallaci continentia uel abstinentia, qua se ad inperitos decipiendos ueris Christianis, quibus conparandi non sunt, insuper praeferunt, scripsi duos libros, unum de moribus ecclesiae catholicae et alterum de moribus Manicheorum. [*]( 11 Aug. Conf. VIIII, 3, 5. 8, 17 ) [*]( 1 eandem BCDEFGNJV. eam cet. v parte (rt in ras. m. 2) C rithmus BC2DGHMNO2PQRS1V, rethmus Ol, ritmus C1, rihtmus E, arithmus FS2 (mg.) W 2 cx*ita*lia (i et a ras.) C, exiit alia Dl recressus C1, reggressus F, regresus H affricarn BCEFGNQR, africa HVa 3 incoaueram CIDFI, inquoaueram V, inchoaueram eet. istum Hl apud istam Ql mediolanum C2EFG1PQRSVWν 4 discipli*»nis (li ras.) H 5 inchoatis (ch in ras. 1n. 2) C, incoatis Dl, inuocatis R rethorica BC1DEFGHMNOPQR ge»ometrica M, geometria a atitmetica ClD, arytmetica P, arihtmetica E de arithmetica om. N 6 philophia M 7 etiam utn. F ipsa H1 in mg., ipsa D1 perdedimus Cl V aberi D ab aliquibus haberi W exhietimo V, estimo 0 hoc opus sic incipit: omnia nomina trededm add. a 8 VI» C, om. BDFOPQVW, VII v 9 inscriptio deest in OPlQV aeclesiae ClH. aecclesiae D alt. de om. FW 10 mani- «haeorum M liber Cl3I libri duo D2 in mg. 11 autem baptizatus B autfin G2 s. I., del D2 rom.e (a ras.) M, roma Dl ne El ferre tacitus v 12 possim Dl manicheorum CDM, manichaeorum cet. conteuentia D1 13 qua* (e ras) M 14 co*parandi {n ras.) C 15 libros B2 in mg. ecclesiae catholicae moribus B iiccclesie CD et om. v )

[*]( (2) ) In eo igitur, qui est de moribus ecclesiae catholicae, ubi posui testimonium, in quo legitur, quoniam propter te adficimur tota die, aestimati sumus ut oues, mendositas nostri codicis me fefellit minus memorem scripturarum, in quibus nondum adsuetus eram. nam eiusdem interpretationis alii codices non habent: propter te adficimur, sed propter te morte adficimur, quod uno uerbo alii dixerunt mortificamur. hoc esse uerius graeci libri indicant, ex qua lingua in latinam secundum Septuaginta interpretes ueterum diuinarum scripturarum est facta translatio. et tamen secundum haec uerba, id est: propter te adficimur, multa disputans dixi, quae in ipsis rebus non tamquam falsa inprobo, uerum tamen conuenientiam scripturarum ueterum et nouarum, quam demonstrare cupiebam, ex his dumtaxat uerbis non utique demonstraui. unde autem mihi error obrepserit, dixi; ex aliis uero testimoniis eandem conuenientiam sufficienter ostendi.

[*]((3) ) Et paulo post testimonium posui de libro Sapientiae seeundum codicem nostrum, in quo scriptum erat: sobrietatem enim sapientia docet et iustitiam et uirtutem, et [*]( 2 De mor. eccl. cath. I. 9, 14 sq. Ps. 43, 23. Rom. 8, 36 16 De mor. eccl. cath. I, 16, 26-29 17 Ibid. I, 16, 27 18 Sap. 8, 7 ) [*]( 1 igitnr] i. libro D2 s. l. Q aecclesiae C, eclie H. aecclaesiae D catholicae ecclesiae B ubi om. E 2 posui in ras. E, possui 0 quoniam CD, om. cct. v propterea (om. te) E 3 adficimur] afficimur∗∗ H. morte aff. R di*e M oues CDIR. oues occisionis cet v mensitas Hl 4 cudicis V scribturarum EH 5 adsuetos Cl, assnetus BEFGMRSW nam-morte ailficimur lJfl in rus. intrrpraetationis DMP 6 aficimur M sed—adficimur om. H 8 morificainus H uerus Hl preci C 9 in linguam W in lati- \' nam B2 in mg. interpraetes DMP 10 scripturarum diuinarum P diuinarium (i ras ) Q facta est B 12 falstl E. falsa H 13 conuenientia 0 ueterum et n..scripturarum B qualem NQ 14 utiqu e D 15 ∗∗∗∗unde H ∗∗∗∗obrepserit (orbe ras.) D 16 uerol autem B conuenentiam Cl, conscientiam 0 17 Et] similiter ct D-GHMOPQVv libro. (s ras.) C 18 cudicem V, coticem Dl nostri El subrietatem C1, sobriaetatcm D 19 tert. et om. 2V. eras. D )

secundum haec uerba disserui res quidem ueras, sed ex occasione mendositatis inuentas. quid enim uerius, quod sapientia doceat ueritatem contemplationis, quam nomine sobrietatis significatam putaui, et actionis probitatem, quam per duo alia intellegi uolui, per iustitiam atque uirtutem, cum codices eiusdem interpretationis ueriores habeant: sobrietatem enim et sapientiam docet et iustitiam et uirtutem? his enim omnibus latinus interpres quattuor illas uirtutes, quae maxime in ore philosophorum esse adsolent, nominauit, sobrietatem appellans temperantiam, prudentiae inponens nomen sapientiam, fortitudinem uero uirtutis uocabulo enuntians, solam iustitiam suo nomine interpretatus est. has autem quattuor uirtutes in eodem libro Sapientiae suis nominibus appellatas, sicut a Graecis uocantur, longe postea repperimus in codicibus graecis.

item quod posui de libro Salomonis: uanitas nanitantium, dixit Ecclesiastes, in multis quidem codicibus legi, sed hoc graecus non habet; habet autem: uanitas uanitatum, quod postea uidi, et inueni eos latinos esse [*]( 9 Plato Legg. p. 963 C-964 B. Phaedo p. 79 C. Cic. de fin. II, 51. Diels Doxogr. p. 569, 4. 570, 30 15 De mor. eccl. cath. I, 21, 39 Eccle. 1, 2 ) [*]( 1 *haec D 2 occasionis C1, hoccasione (e m. 2 in ras.) D uerus H1 quod] quam quod P2Q2o 3 ueritatem] uirtutem a (et 9) subrietatis C1, sobriaetatis D 4 prauitatem GXB 5 atque] et Q cudices V 6 interpraetationis DMP habeant ueriores B subrietatem C1V, sobriaetatem D, sobrietatem appellans Ql 7 docent CDl alt. et om. N, expunxit D2 uirtutem] ueritatem BF, u. sobrietate appellans tempantia R 8 omnibus ClDM NQR, nominibus cet. v latinus om. F, latinis R 9 ore] hore D, opere JtflR nomnauit H 10 prudentiae] et pr. a nomen imponens B 11 sapientiae BlD2Q, sapientia D1 uiro C uobulo Cl 12 interpraetatus DMPBV quatuor ClGS2 14 appellantur V reperimus BCXDEPB 15 ytem E1 possui 0, dixi B solomODis Ot, salemonis R uanitantium] uanitatum C2EH2OPQa 16 aec- -clesiastes CD, eclesiastes H codicibus (cibus in ras.) M. coditibus Cl 17 bis habit 01 autem om. 0 18 uanitatjum M, uanitantum V, uanitantium CDEHNOPQRa uidi et in ras. S et om. E eis V latinis BF2S2a )

ueriores, qui habent uanitatum, non uanitantium. ex occasione tamen huius mendositatis quaecumque disserui, uera esse ipsis rebus apparet.