Quaestiones in Heptateuchum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars 3. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 28.2.) Zycha, Joseph, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1895.
Iesus mittens ad Gai debellandum triginta milia bellatorum ait illis: uos insidiabimini post ciuitatem et non longe eritis a ciuitate et eritis omnes parati. et ego et omnis populus qui mecum est accedemus ad ciuitatem. et erit cum exierint qui commorantur in Gai in obuiam nobis sicut <et> antea, et fugiemus a facie illorum. et cum exierint post nos, abducemus illos de ciuitate, et dicent: fugiunt isti a facie nostra sicut <et> antea. uos autem exsurgetis ex insidiis et ibitis in ciuitatem. secundum uerbum istud facietis. ecce praecipio uobis. quaerendum est utrum omnis uoluntas fallendi pro mendacio deputanda sit et, si ita est, utrum possit iustum esse mendacium, quo ille fallitur, qui dignus est falli; et si ne hoc quidem mendacium iustum reperitur, restat, ut secundum aliquam significationem hoc, quod de insidiis factum est, ad ueritatem referatur.
Quod Gabaonitae uenerunt ad ]esum cum uetustis panibus et saccis, ut putarentur, sicut finxerant, de terra uenisse longinqua, quo eis parceretur — constitutum enim erat a domino, ne alicui terras illas inhabitanti parcerent, quo ingrediebantur — nonnulli codices et graeci et latini habent: et accipientes saccos ueteres super humeros suos; alii uero, qui ueraciores uidentur, non habent: super humeros, sed: super asinos suos. similitudo enim uerbi in graeca lingua mendositatem facilem fecit et ideo latina quoque exemplaria uariata sunt; wĮ10OV quippe et £ vu>v non multum ab [*]( 4 los. 8, 4-8 19 cf. Ios. 9, 9. 10 (3. 4) 24 Ios. 9, 10 (4) ) [*]( 1 ductor om. V 2 iudicandum jYF1 3 iesu N debellandam N 5 a] in N 6 ira;o).ao? cod. Alex. accedimus PS 7 COlluuemorantur N 8 et liic et in u. 11 addidi et V fuiemus N 9 ad- ducemus PIVTbd adducimus N 10 fuiunt N 12 istum PSV 13 est om. V 21 longinquam S quos S 26 super asinos suos] superat in hos suos N 28 uarita Sl OMSN S omon PVNT OKSN S onon PNVT; ovwv praeb. cod. Alex. )
Quaeri potest quomodo iurationem seruandam -esse crediderint Hebraei Gabaonitis, quibus ita iurauerant tamquam de longinqua terra uenientibus, sicut illi mentiti fuerant. sciebant enim se debellandos, si cognitum esset Hebraeis in ea terra eos habitare, quam promissam fuerant interfectis habitantibus retenturi. mentientibus ergo quod de longinqua terra ad eos uenissent, iurauerunt eis Israhelitae. posteaquam uero cognouerunt ibi eos habitare, ubi omnes quos inuenerant secundum dei praeceptum debellare oportebat. noluerunt tamen frangere iurationem et, licet eos mentitos esse didicissent, parcere maluerunt causa iurationis, cum possent utique dicere se tamquam illis iurasse, quos eos esse crediderant, id est de longinquo uenientes; cum uero aliud cognouerunt, praeceptum circa eos domini inplendum erat, ut sicuti ceteri expugnarentur. deus autem hoc adprobauit nec parcentibus suscensuit, quamuis eum non interrogassent quinam illi essent et ideo eos illi fallere ualuissent. unde non inportune utique credendi sunt, etsi fallere homines pro sua salute uoluerunt, non tamen fallaciter deum timuisse in populo eius. propterea nec suscensuit dominus iurantibus aut parcentibus. ut postea Gabaonitas ipsos tamquam populi sui homines de domo Saul uindicauerit. [*]( 6 cf. Ios. 9, 19 (13) 8 cf. Ios. 9, 25 (19). 15 (9) ) [*]( 1 inuice N 4 idemangis P1 5 potuisset N multa P 6 fortasse pi V 7 commerat S commonuerat T 9 crederint P iura uerunt N 10 menti SJ 12 interfectis om. PSNV 13 liabitantibus om. PSN longa V 14 postea uero quam VT 16 oportebant Pl 18 iurationis causa bd 19 sed v taniquam] tantum bd 21 sicut N 22 (et 26) succensuit Tbd 23 eum] eos N 27 ut] adeo ut Sbd et N 28 uindicauit PSI V )
Cum obsessi Gabaonitae a regibus Amorrhaeorum misissent ad Iesum, ut sibi subueniretur, ita scriptura sequitur et dicit: et ascendit Iesus a Galgala, ipse et omnis populus bellator cum illo, omnis potens in fortitudine. et dixit dominus ad Iesum: noli timere illos; in manus enim tuas tradidi eos: non subsistet ex illis quisquam coram uobis. ubi neque consultus est dominus utrum eundum ad eos esset, sed ultro suis recte subuenire uolentibus, futuram uictoriam praenuntiauit. sic.ergo posset quamuis non consultus de ipsis Gabaonitis admonere, qui essent, cum se longinquos esse mentirentur, nisi ei placuisset illa iuratio, quae subiectis parcere cogeret. crediderant enim deo, quem audierant suo populo promisisse, quod illas gentes subuerteret eorumque terram obtineret; et hanc eorum fidem non eos prodendo remunerauit quodam modo. [*]( 1 cf. II Reg. 21, 1—8 9 cf. I Reg. 25, 22. 33 16 Ios. 10, 7. 8 23 cf. Ios. 9, 15 (9) ) [*]( 2 hominibus] omnibus PlSX 4 gabaonitas m. 1 e.rp. T 9 dabid X 10 interfecturQ PS 12 turbatus S 14 ainorreoruin PSVTX 15 superueniretur P subuenietur X ista PSV scripture X 17 bellatorum rSVTbd omni X 19 mocrt-r,:atat cod. Alex. 23 gabaonilas S 26 promisse N )
Quaeritur quemadmodum rex ciuitatis Hierusalem Adonibezec et ceteri quattuor cum quibus obsedit Gabaonitas secundum septuaginta interpretes primo reges Iebusaeorum cum ad eos obsidendos conuenerunt, postea uero reges Amorrhaeorum dicantur ab ipsis Gabaonitis, quando nuntios miserunt ad Iesum, ut eos de obsidione liberaret. sicut autem inspicere potuimus in ea interpretatione quae ex hebraeo est, utrobique Amorrhaeorum dicuntur, cum constet Iebusaeorum fuisse regem ciuitatis Hierusalem, quia ipsa est dicta Iebus tamquam illius gentis metropolis, et septem gentes saepissime scriptura commemoret, quas promisit deus exterminaturum se esse a facie populi sui, ex quibus una perhibetur Amorrhaeorum. nisi forte hoc nomen uniuersale fuerat omnium aut potius maioris partis, ut non una, sed plures in his septem hoc nomine tenerentur; quamuis esset etiam una de septem quae Amorrhaeorum proprie uocaretur, sicut est pars quaedam quae proprie dicitur Libya, quamuis hoc nomen uniuersae Africae conpetat, et pars quaedam quae proprie dicitur Asia, quamuis Asiam uel dimidium terrarum orbem quidam uel alii tertiam partem orbis posuerint. nam, quod constat, et Chananaei tamquam una gens in illis septem commemorantur et tamen uniuersa illa terra originaliter Chanaan uocatur.
Non dimisit in ea Iesus quidquam spirans. sicut praecepit dominus Moysi puero suo, et Moyses similiter praecepit Iesu, et sic fecit Iesus: non est transgressus nihil ab omnibus quibus constituit dominus Moysi. propter hoc nullo modo putanda est ista crudelitas, quod nullum uiuum in ciuitatibus sibi traditis dimittebat Iesus, [*]( 1 cf. Ios. 10, 5. 6 7 cf. Hieron. t. XXVIII p. 481 9 cf. Ios. 18, 28 18 cf. de ciuit. dei IV 6 19 cf. de ciuit. dei XVI 17; XVIII 2 23 Ios. 11, 14. 15 ) [*]( 2 adonibezer PNVT 4 obsidentes PSV 6 autem] enim T 7 inspiceret N 9 dicta est S 11 commemorat S 12 se om. PSNT 15 quauis S 17 dictfl N lybia PSN quauis S 21 cummemoratur NSIVI 22 canaam P 23 spirat N 25 praecepit OJn. V 26 nihil] quidquam VzLd quibus m. 2 in que mut. V 28 quo PSNVIT )
Et non erat ciuitas quae non erat tradita filiis Israhel. quaeritur quomodo hoc uerum sit, cum nec temporibus postea iudicum nec temporibus regum omnes omnino illarum septem gentium ciuitates capere potuerint Hebraei. sed aut sic intellegendum est, quod ad nullam ciuitatem bellando accessit Iesus quam non ceperit; aut certe nulla non capta est, sed earum quae in regionibus supra commemoratis fuerunt. enumeratae sunt enim regiones, in quibus fuerunt ciuitates de quibus facta est ista conclusio: et omnes cepit in bello.
Quia per dominum factum est confortari cor eorum, ut obuiam irent ad bellum ad Israhel, ut exterminarentur, ita ut non daretur eis misericordia, sed ut exterminarentur, sicut dixit dominus ad Moysen. ita dictum est hoc "per dominum factum confortari cor eorum", hoc est obdurari cor eorum, sicut de Pharaone. quod diuino altoque iudicio iuste fieri minime dubitandum est, cum deserit deus et possidet inimicus: quod sic accipiendum est quemadmodum et ibi. sed hic aliud mouet, quomodo dictum sit ad hoc eis confortatum cor, ut exsurgerent in bellum aduersus Israhel et ob hoc eis non praeberent misericordiam; quasi praebenda esset, si non bellarent, cum [*]( 7 Ios. 11, 19 17 Ios. 11, 20 22 cf. Es. 7, 3. 22; 8, 19 ) [*]( 1 existimabant PlSV hic PSV 2 fuisse om. V 3 peruersa PVT 5 pati om. PSNV 6 mortalesqui 5 7 Yjxt: OJ ZApsSoib; in cod. Alex. legendum est pro itIXpiawy.£y a filiis N 12 non nulla T 18 ad fin. eras. V 19 darctur] dominaretur P dominarentur J\'T 21 factum est P1 22 prius eorum retinui cum bd: om. codd. sicut ut K 24 deus deserit T inimicos PlSIVT 2o hinc V 26 alioc N confortari TV confortatur P ) [*]( XXVIII Aug. scct. III par3 3 ) [*]( 28 )
Et non perdidit Ephraem Chananaeum qui habitabat in Gazer; et habitabat Chananaeus in Ephraem usque in diem istum, donec ascendit Pharao rex Aegypti et cepit ciuitatem et incendit eam in igni et Chananaeos et Pherezaeos et qui habitabant in Gazer transpunxit; et dedit eam Pharao in dotem filiae suae. quod de Pharaone rege dictum est, miror si [*]( 22 los. 16, 10 ) [*](4 quauis S contra om. T 8 quia PT qui. V 9 fiere N 10 debenisset N conspiratissime VT2 11 potuisset N 12 illud e.r aliud m. 1 P 14 dei mandata dei N 15 dictionia N subiun- gentes PS1 18 diuisasj diuersas T 19 hopaste P uacuaps P 21 oportunes N certis om. P1S1 22 perdit N effrem PSVNT cauaneum PNTV 25 rexj ei P in om. VT 26 ferezeos PSVXT )
Et Amorrhaeus permansit ut habitaret in Elom et in Salamin; et grauata est manus Ephraem super eos et facti sunt illis tributarii. hoc iam contra domini praeceptum fiebat et adhuc uiuebat Iesus, sed dux eorum in [*]( 9 cf. III Reg. 4, 34 11 cf. Hieron. t. XXVIII p. 491 14 Ios. 6, 26 18 cf. Hieron. t. XXVIII p. 476 19 cf. III Reg. 16, iJ4 24 Ios. 19, 48 (47) ) [*]( 9 etenira om. S 10 regum enim SN 13 lioza] ihs PSN oza VT saparasset T praeparasset N incurreret PSNT 15 ailiurabit N illa die PSVTbd 16 resuscitauit PlN aedificauit SlN 17 fundabit P\'lS:!NVTbd; cf. iO-sjiEXuossv cod. Ale.c ; ceterum pro: w-rrt-f. in Alex. legendum est: avctsrqaet 18 eius] suas T 19 oza PSNVT 20 habiron N sesaluato P V sesalnato T 25 salumin pI V ) [*]( 28* )
Merito quaeritur, cum Israhel non solum usque ad diem mortis Iesu uerum etiam postea non eradicauerit gentes quae terram promissionis tenebant, quamuis ex parte illis debellatis in eadem promissa hereditate consisterent, quomodo intellegendum sit quod dictum est: et dedit dominus Israheli omnem terram quam iurauerat dare patribus eorum; et hereditauerunt eam et habitauerunt in ea. et requiem dedit illis dominus in circuitu, sicut iurauerat patribus eorum; non restitit quisquam ante faciem illorum ab omnibus inimicis eorum; omnes inimicos eorum tradidit dominus eis in manus eorum. non decidit ex omnibus uerbis bonis quae locutus est dominus filiis Israhel; omnia aduenerunt.
Diligenter ergo uniuersa consideranda sunt. et primum uidendum quot gentium terra promissa sit Israhelitis. septem quidem gentes assidue uidentur commemorari, sicut in Exodo legitur: et dixit dominus ad Moysen: uade, ascende hinc tu et populus tuus, quos eduxisti de terra Aegypti, in terram quam iuraui Abraham et Isaac et Iacob dicens: semini uestro dabo eam. et simul mit-\' tam ante faciam tuam angelum meum et eiciet [*]( 2 cf, Ios. 11, 20 3 cf. Ios. 21, 20 12 Ios. 21, 43—45 24 Ex. 33, 1-3 ) [*]( 2 factum est T 4 praeberet SI 5 Iesu post defuncto pos. in bd 6 a om. NT 8 ad in mg. add. tn. 2 8 10 repromissionis P 11 consisteret T 14 eorum om. V in eam PSIVITl 15 xatsicaoasv a-iro:? cod. Alcx. 18 in] et P&F manibus N 22 quod PSlbd gentiu 81 24 et ascende bd 28 amorreum PSVNT )
Proinde his atque aliis scripturarum locis saepe ostenditur harum septem gentium terras ita accepisse in hereditatem filios Israhel. ut non cum eis qui easdem terras tenebant, sed pro eis illic habitarent. uerum tamen in Genesi non istae tantum septem gentes, sed undecim promittuntur semini Abrahae. sic enim legitur: in die illa disposuit dominus deus testamentum ad Abraham dicens: semini tuo dabo terram hanc a flumine Aegypti usque ad flumen magnum, flumen Euphraten: Cenaeos et Cenezaeos et [*]( 8 Deut. 7, 1-3 25 Gen. 15, 18-20 ) [*]( 2 hereditate PNVT ad om. PS 3 eusdem N 4 longius PT 6 si autem resisterent om. S interfici et] interficias N perdictionem S 8 ia: £j\'t/Xt iv ..if> iiça\'(a(shl os xuptov cod. Alex. 10 intras ibi] intrabitis PVT multas et magnas N; (AeyaXa xat ::..),),d cod. Alex. 13 p.E\'(åb xcM r.r;Î.).å cod. Alex. 14 nobis 81 15 percutiet V 16 eiterminabit S 21 hereditate N 28 flumen exp. V ceneos PSVN coeneos T cenezeos PSVNT )
N Nuce itaque in libro Iesu Naue quod considerare suscepimus quomodo erit uerum: et dedit dominus Israheli omnem terram quam iurauerat dare patribus eorum; et hereditauerunt eam? quomodo adhuc uiuente Iesu omnem terram dedit, cum etiam reliquias illarum septem gentium nondum superauissent? nam quod sequitur: et hereditauerunt eam, uerum est, quia ibi erant ibique consederant. deinde quod adiungit: et requiem dedit illis dominus in circuitu, sicut iurauerat patribus eorum, uerum est, quia uiuo adhuc Iesu non eis quidem cedebant reliquiae illarum gentium. [*]( 20 Ios. 21, 43-45 ) [*]( 4 aegypte N 7 perfiniretur Sl 8 flumen addidi ex stiperiore loco p. 438, 28 10 fuit N 11 rinocouram PlSl rinocourant JY 12 filii N 16 et exp. T 17 deberènt] iussi sunt T aliquos PSNVbd 20 ileus d isr.t PSV 22 eara om. T 25 ibi erant] abierant PNS1 considerant PN _26 illis om. V dominus illis 1JSNT 27 sicuti N iurauerat dns PVT 28 Iesu om. P1 )
Quod ait: non restitit quisquam ante faciem illorum ab omnibus inimicis eorum, quaeri potest quomodo [*]( 27 Ios. 21, 44 ) [*]( 1 consederat SN considerat P 2 auiungitur N 3 faciem (ci s. 1. m. 2) V 8 est om. PVX 9 ita] ita ut PSl iam om. V 11 oboedientibus F1 12 dixissem N addit plSt VI 13 euenerant PVbd 15 isrt PSV 18 aliis gentibus (gentibus exp. m. 1) P 19 si resisterent retinui cum bd: om. codd.; cf. p. 438, 6 21 tantam] tamqua.u PSVbd 25 fuerat in possessionem data bd )
Et in sacrificiis salutarium nostrorum. quia pluraliter dicta sunt sacrificia, pluraliter etiam salutaria. ubi aduertendum est diligentius, quemadmodum dici soleat sacrificium salutaris, quoniam, si Christum acceperimus quoniam ipse dictus est salutare dei, non occurrit quemadmodum pluraliter possit hoc uerbum intellegi: unus enim dominus noster Iesus Christus. quamuis dicantur christi per eius gratiam, sicut in psalmo legitur: nolite tangere christos meos; sed utrum salutares dici possint uel salutaria, non facile audendum est; solus enim ipse saluator corporis. [*]( 1 cf. Ios. 19, 48 (47) 3 cf. quaest. de Gen. quaest. CXVII pag. 58 sqq. 12 cf. Gen. 49, 17 19 Ios. 22, 27 23 Luc. 2. 30 24 cf. I Cor. 8, 6 a6 Ps. 104, 15 28 Ephes. 5, 23, ) [*]( 1 Dan] gad PSXV 2 permiserunt V1 3 praeualuerunt PVIT 5 non om. P 6 est] sit PVT deputati V 8 cur] cQ V 9 obtinuit V 13 dicere plura bd 14 suscipinius PSd; cf. aup. loco potest P 15 resistit ex restitit P 17 in singulis S uiderentur X 20 etiam] \\lęrQ V )
Quod dicit Iesus de sua propinquante morte: ego autem recurro uiam sicut et omnes qui super terram, in ea interpretatione quae est ex hebraeo inuenimus: ingredior uiam. ita ergo accipiendum est quod Septuaginta dixerunt ..recurro., sicut dictum est homini: donec reuertaris in terram unde sumptus es, ut secundum corpus dictum intellegatur. secundum animam uero si uoluerimus ita accipere, quemadmodum in Ecclesiaste positum est: et spiritus reuertetur ad deum qui dedit eum, non arbitror de omnibus posse dici, sed de his qui sic uixerint, ut ad deum redire mereantur tamquam ad auctorem, a quo creati sunt. neque enim hoc et de illis recte intellegi potest, de quibus dicitur: spiritus ambulans et non reuertens. iste autem uir sanctus Iesus Naue si non addidisset: sicut et omnes qui sunt super terram, nulla esset quaestio; neque enim aliud de illo crederemus, quam quod eum dignum esse legimus. cum uero additum est: sicut et omnes qui sunt super terram, mirum si hoc, quod latinus interpres "recurro. posuit, non magis percurro" uel "excurro" dicendum est, si hoc potest dici quod graecus habet azoT(ir/a>. omnes enim percurrunt uel excurrunt huius uitae uiam, cum ad eius finem peruenerint. sed quia hoc uerbum positum est, ubi parentes Rebeccae dicunt ad seruum Abrahae: ecce Rebecca, accipiens recurre; et sit uxor <filii> domini tui, ideo et hic ita hoc uerbum interpretatum est.
Quod septuaginta interpretes habent: et adsumpsi patrem uestrum Abraham de trans flumine et deduxi eum in omnem terram, interpretatio, quae est ex hebraeo, [*]( 1 Ios. 23, 14 3 cf. Hieron. c. CVI p. 501 5 Gen 3, 19 8 Eccle. 12, 7 13 Ps. 77. 39 26 Ios. 24, 3 ) [*]( 7 uoluerimus uero P1 10 uiierant P1 redirè] uenire T 15 sunt om. d 16 quo bd; cf. Rdnsch It. u. Vul. p. 412 17 sunt om. SNd 20 atropE/o PT, (s, 1. attoreeho) V ajtot ps/o N axTotpr/o S 23 rebecham N rebeccam alt. T 24 filii addidi; cf. p. 35, 9 27 flumen J\'Tbd deduxit AT1 28 ex] in PSNV ex hebraeo est T )
Et bellauerunt aduersus uos qui habitabant Iericho. quaeri potest quomodo id uerum sit, cum clausis portis se murorum ambitu tantummodo tuerentur. sed recte dictum est, quia et claudere aduersum hostem portas ad bellum pertinet. non enim miserunt legatos, qui poscerent pacem. unde, si dictum esset: pugnauerunt aduersum uos, falsum esset. neque enim bellum continuas pugnas habet sed aliquando crebras, aliquando raras, aliquando nullas. bellum est tamen quando est quodam modo armata dissensio.
Quid est, quod inter cetera quae Iesus Naue erga Israhelitas dominum fecisse commemorat dicit: misit ante uos uespas et eiecit illos a facie uestra? quod etiam in libro Sapientiae legitur nec tamen uspiam factum esse in his quae gesta sunt inuenitur. an forte translato uerbo "uespas" intellegi uoluit acerrimos timoris aculeos, quibus quodam modo uolantibus rumoribus pungebantur, ut fugerent, aut aerios occultos spiritus, quod in psalmo dicit: per angelos malignos? nisi forte quis dicat non omnia quae facta sunt esse conscripta et hoc quoque uisibiliter factum, ut ueras uespas uelit intellegi.
Quid est, quod dixit Iesus. ad populum: non [*]( 1 cf. Hieron. t. XXVIII c. XXIV p. 502 6 cf. Rom. 9, 8 7 los. 24. 11 17 Ios. 24. 12 18 cf. Sap. 12, 8 23 Ps. 77. 49 27 Ios. 24. 19 ) [*]( 1 induS N; aptid Hieron. legitur: adduxi chanaam V T 4 eicipiatur S 7 ttpo; cod. Alex. 10 aduersus STbd 12 aduersus S 15 (liscensio IV 16 naue deum N 17 dominum] deum (in mg. add. m. 2) PV dnin (in mg. add. tn. 2) S, om. X conuenit ctun uerhs Lag. 18 a facie uestra eras. in V 19 factum om. S 21 pr. quibusdam T 22 pugnebantur -V 23 dicat yt 25 ut] et N 26 uellet T )
Quid est, quod ait idem Iesus loquens ad populum: et nunc circumauferte deos alienos qui sunt in uobis et dirigite corda uestra ad dominum deum Israhel? non enim credendi sunt adhuc habuisse apud se aliqua gentium simulacra, cum superius eorum oboedientiam praedicauerit: aut uero, si haberent, post tantas legis comminationes illa eos prospera sequerentur, cum sic in eos uindicatum sit, quod unus eorum de anathemate furtum fecerat. denique Iacob dixit hoc eis qui cum illo exierant de Mesopotamia, ubi sic idola colebantur, ut et Rachel paterna furaretur; sed post illam admonitionem Iacob dederunt quae habebant: unde adparuit hoc eis ita dictum esse, quia sciebat eos habere ille qui dixerat. nunc uero post hanc admonitionem Iesu Naue nullus tale aliquid protulit. nec tamen putandum est hoc illum [*]( 6 Ps. 142. 2 10 Eom. 10. 3 12 cf. Rom. 5. 20. 21 14 cf. Hom. 10, 4 17 los. 24, 23 25 cf. Gen. 31, 19 26 cf. Gen. 35, 2. 4 ) [*]( 1 seruire in mg. m. 2 S domino] deo V 3 inpossibile VT 6 non S iudicio PV 8 isti] hi N 12 epis P 14 ihm xpm S 16 est om. S 21 postantas N comminationi 81 24 mesopotamhl N 28 dixerat] dilexerat N )
Et disposuit Iesus testamentum ad populum in illo die et dedit illi legem et iudicium in Silo coram tabernaculo domini dei Israhel. et scripsit uerba haec in libro legum dei; et accepit lapidem magnum et statuit illum Iesus sub<ter> terebintho ante dominum. et dixit Iesus ad populum: ecce lapis iste erit nobis in testimonium, quia hic audiuit omnia quae dicta sunt a domino, quaecumque locutus [*]( 9 cf. II Cor. 5, 6 14 Ps. 115, 2 (11) 17 I Cor. 13. 12 21 Ios. 24, 25-27 ) [*]( 2 quis g (5 s. I. m. 2) V,T 4 alienas a deo om. S 7 si T 8 relinquetur V 10 uelut tales PSIV 12 ut om. T 13 assumatur bd 16 facie] faciem PISN V 18 faciem PIVI 22 silo] zelo P eo loco N 24 legum scripsi: legem PSNV1 legis V2Tbd 25 subter scripsi: sub libri; cf. 448, 7 terebinto SN therebintho VT 28 sec. cod. Altx. )
Mirum est sane, quod saltem in nouissimis suis uerbis, quibus populum adlocutus est Iesus homo dei, nihil eos obiurgauit ex eo quod his gentibus pepercerunt, quas dominus usque ad internecionem cum anathemate perdendas esse praecepit. sic enim scriptum est: et factum est postquam inualuerunt filii Israhel, et fecerunt Chananaeos oboedientes, exterminio autem eos non exterminauerunt. nam primo eos id non potuisse scriptura testata est; sed nunc posteaquam praeualuerunt, ita ut facerent obaudientes, quod non etiam exterminauerunt, utique contra praeceptum domini factum est: quod non est cuiquam factum, cum Iesus exercitum duceret. cur ergo non eos obiurgauit adlocutione nouissima, quod in hoc domini praecepta neglexerint? an forte quia prius dixit eos scriptura non potuisse, utique antequam praeualerent, etiam cum praeualuissent timuisse credendi sunt, ne forte paratis oboedire si parcere noluissent, acrius eos aduersum se ex ipsa desperatione [*]( 3 cf. Ex. 34, 1. 4 17 Ios. 17. 13 20 cf. Ios. 7, 12 ) [*]( 4 suliter scripsi: sub libri; cf. uas. 7 terebuntho T therebentho F1 6 flueret N 10 exudat PSNYT 13 saltim S 14 Icsus] moyses PNS 15 eo] quo PT 16 usque om. S internicionem PlSN anatht>ma F1 praecedit 81 17 sed. cod. Alex. 20 id eos bd 24 fIIII) N 25 neglexerunt NTbd 26 qui PV 28 obaudire bd 29 disperatione N )