Quaestiones in Heptateuchum

QVAEST. I. In fine libri Iesu Naue breuiter narrator porrexit historiam, quo usque filii Israhel ad colendos deos alienos declinauerunt; in hoc autem libro ad ordinem reditur, quomodo consequentia gesta fuerint post mortem Iesu Naue. non ergo ab illo tempore incipit liber, quo populus ad colenda simulacra defluxit, sed a prioribus interpositis temporibus, quibus ea gesta sunt, post quae ad illa peruenit.

Et factum est postquam defunctus est Iesus, interrogabant filii Israhel in domino dicentes: quis [*]( 11 II Tira. 4, 14. 1 i 18 cf. Ios. 24, 33 25 Iud. 1, 1. 2 ) [*](2 eias PSl 5 in om. V 6 internecionem bd 7 timorcm pr. N 9 uoluit S 12 reddat N illis] his bd 16 Expliciunt quaestiones ihs nane. Incipiunt questiones iudicum fol. 108 P, fol. 168 V, fol. 152 T Incipiunt quaestiones de libro iudicum p. {).!3 S Eipf questiones de libro iu naue. Incipiunt locutiones de libro iudicum fol, 130 N 17 Expi loquutiones indicum. InC quaestiones eiusdem libri fol. 132 N 18 finem N 20 redditar N ) [*]( XXVIII Aa;. sect. III pars 3 ) [*]( 29 )

Et dixit Caleb: quicumque percusserit Ciuitatem litterarum et anteceperit eam, et dabo ei filiam meam Axam in uxorem. iam hoc et in libro Iesu [*]( 16 Iud. 1, 3 25 Iud. 1, 12 27 cf. Ios. 15, 16 ) [*]( 1 ascendit PSNV1T cananeum PSNVT debellandum $\'2V2bd 2 in eo scripsi: eum libri 3 manus SNVT o interrogauerunt NT ihesum T 6 hominis nomen expressum T 10 gothonihel S zenez S cenet T 11 tribum Iuda scripsi cum bd: tribum iudam codd.; qf. uers. 22 significatum T 14 uoluisse T 18 et inter T 19 appellatos PSIN appellatis Y 20 sorte PSNY mea PSV 21 ego om. N 25 calep S chaleb V 26 anteceperit scripsi: ceperit libri et om. bd 27 Axam om. PSNVb in pr. om. bd )

Naue commemoratum est; sed utrum Iesu uiuente factum sit et nunc per recapitulationem repetitum, an post eius mortem, posteaquam dictum est: ludas ascendet, et coepit ludas debellare Chananaeos, in quo bello ista omnia gesta narrantur, merito quaeritur. sed credibilius est post mortem Iesu factum, tunc autem per prolepsin, id est per praeoccupationem commemoratum quemadmodum et alia. nunc enim cum res gestae aduersus Chananaeos tribus Iuda exponerentur, ita se narrationis ordo continet inter cetera Iudae facta bellica, de quo post mortem Iesu dixerat dominus: ludas ascendet. et postea descenderunt filii Iuda pugnare ad Chananaeum qui habitabat [in] montana et austrum et campestrem. et abiit ludas ad Chananaeum inhabitantem in Chebron et exiit Chebron ex aduerso — nomen autem erat Chebron <ante> Cariatharbocsepher — et percussit Sesi et Achiman et Cholmi filios Enac. et ascenderunt inde ad inhabitantes Dabir. nomen autem Dabir [quod] erat ante Ciuitas litterarum. et dixit Caleb: quicumque percusserit Ciuitatem litterarum et anteceperit eam, etdabo ei fi Ii a m mea m < A x am) in uxorem. constat ergo ex hoc ordine gestarum rerum tam perspicuo post mortem Iesu hoc esse factum. tunc uero, cum ciuitates datae ipsi Caleb commemorarentur, progressus ex occasione narrator quod postea factum est praeoccupauit. nec tamen frustra arbitror hoc de filia Caleb data in uictoris praemium bis numero scripturam commemorare uoluisse. [*]( 11 Iud. 1, 9-12 ) [*]( 2 repetitum est VT 6 iesum PlSl prulemsin PSNVT 10 iudai N 12 in inclusi 14 cebrun i bis) PSNVT 15 τό δέ δνομα cod. Alex. ante addidi cariatharuoxefer PVT cariaturuoxefter S cariaterboxefer N 16 aciman PSNV 17 senac S enach bd 18 pr. tabir S dauitl N quod inclusi 20 anteceperit scripsi: acceperit libri 21 et om. PVbd Axam suppleui e superiore loco 24 commerarentur S progressus est PSNTt narratur N 26 scriptura N ) [*]( 29* )

Alia nascitur quaestio de filia Caleb, quod in libro Iesu Naue sic de illa dicitur: et factum est cum ingrederetur ipsa, et consilium habuit cum eo dicens: petam patrem meum agrum; et exclamauit de asino et cetera, ubi agrum petit a patre atque concessus est, hic autem, et factum est, inquit, cum ingrederetur ipse, monuit eam Gothoniel, ut peteret a patre suo agrum. sed in eo quod ibi dictum est: cum ingrederetur ipsa, et hic dictum est: cum ingrederetur ipse, nihil contrarium est; simul enim ingrediebantur uiam. quod uero ibi dictum est: consilium habuit cum eo — id est cum uiro suo — dicens: petam patrem meum agrum; et exclamauit de asino, et petit, in eo quod habuit consilium ibi monita est, ut peteret: quorum alterum ibi dictum est, alterum hic. utrumque autem ita diceretur: "et consilium habuit cum eo dicens: petam patrem meum agrum; ille autem monuit eam. et exclamauit de asino". porro autem quod ibi agrum refertur petisse nec nomen ipsius agri tacitum est, hic uero, cum agrum petere monita fuerit a uiro suo, non agrum petisse dicitur "clamans de subiugali" — quod ibi dictum est "de asino" — sed redemtionem aquae — eo quod in terram austri fuisset tradita — subiecitque scriptura: et dedit ei Caleb secundum cor eius redemtionem excelsorum et redemtionem humilium, quid sibi uelit obscurum est; nisi forte ager ipse ideo petebatur, ut haberet de fructibus eius unde aquam redimeret, cuius inopia in illis regionibus erat quo nupta ducebatur. sed "dedit ei Caleb redemtionem excelsorum et redemtionem humilium" non uideo quid subaudiamus nisi "fluentorum", excelsorum uidelicet in montanis, humilium in campestribus siue in uallibus. [*]( 2 108. 15, 18 6 Iud. 1, 14 21 Iud. 1, 15 ) [*]( 5 petiit bd 7 gothonihel S gozoniel N 8 dictum ibi bd 9 ipsani N ipse Pet-ipse om. pI V 13 petiit NVTbd 19 agri om. 81 22 terram austri] tramagistri N 25 petetur S )

Et non hereditauit ludas Gazam et finem eius et Ascalonem et finem eius et Accaron et finem eius etAzotum et adiacentia eius. et erat dominus cum Iuda. et hereditauit montem, quoniam non potuit hereditare inhabitantes in ualle, quoniam Rechab obstitit eis, et currus erant ei ferrei. quod in libro Iesu Naue, cum illum locum tractarem. ubi scriptum est: et dedit dominus Israheli omnem terram, cum multas eius partes nondum possiderent, dixi ita posse intellegi omnem terram datam, quia ea quae data non est in possessionem data est in quandam exercitationis utilitatem: hoc multo euidentius hic adparet, quandoquidem commemorantur ciuitates, quas non hereditauit ludas, et dicitur: et erat dominus cum Iuda. et hereditauit montem, quoniam non potuerunt hereditare inhabitantes in ualle. quis enim non intellegat etiam hoc ipsum ad id pertinuisse, quod erat dominus cum Iuda. ne totum repente obtinendo extolleretur? quod enim adiungit: quoniam Rechab obstitit eis, et currus erant ei ferrei, quos currus timuerit, dictum est, non dominus qui erat in Iuda, sed ipse ludas; cur autem timuerit, cum quo dominus erat, si quaeritur, hoc est quod prudenter intellegendum est refringere deum propitium etiam in cordibus suorum nimiae prosperitatis excessus, ut in usum eorum conuertat inimicos, non solum quando uincuntur inimici, sed etiam quando metuuntur: illud ad commendandam largitatem suam, illud ad eorum reprimendam elationem. nam utique inimicus sanctorum est angelus satanae, quem tamen sibi datum colaphizantem dicit apostolus, ne magnitudine reuelationum extolleretur. [*]( 1 Iud. 1, 18. 19 7 cf. quaest. de Iesu Naue quaest. XXI 8 Ios. 21, 43 27 ef. II Cor. 12, 7 ) [*]( 2 acaron SN 3 iacentia P 6 reeab PSNT ei] eis NTd 8 iart PSV 12 eomiueinorarentur N 13 et fin. om. PSNV 14 iuda] illa Yl 17 totum] tantu N 18 reeap S recab PN 19 eiJ eis NVTd 23 usu N 28 colafisantem S in magnitudine (tudine add. m. 2) S )

Et dederunt Caleb Chebron, sicut locutus est Moyses; et hereditauit inde tres ciuitates filiorum Enac et abstulit inde tres filios Enac. iam hoc dictum est in libro Iesu Naue quoniam illo uiuo factum est; sed hic recapitulando commemoratum est, cum de tribu Iuda, unde fuit Caleb, scriptura loqueretur.

Quaeritur quomodo dictum sit: et Iebusaeum habitantem in Hierusalem non hereditauerunt filii Beniamin; et habitauit Iebusaeus cum filiis Beniamin in Hierusalem usque in hodiernum diem, cum superius legatur eadem ciuitas a Iuda capta et incensa interfectis in ea Iebusaeis. sed cognoscendum est istam ciuitatem communem habuisse duas tribus, ludam et Beniamin, sicut ostendit ipsa diuisio terrarum, quae facta est a Iesu Naue. ipsa est enim lebus quae Hierusalem. ideo duae istae tribus remanserunt ad templum domini, quando ceterae excepta Leui, quae sacerdotalis fuit et terras in diuisionem non accepit, separauerunt se a regno Iuda cum leroboam. intellegendum est ergo a Iuda quidem ciuitatem captam et incensam interfectis qui illic reperti fuerant, sed non omnes Iebusaeos esse extinctos, siue quia erant extra illam ciuitatem sine quia potuerunt fugere: quos reliquos Iebusaeos admissos esse a filiis Beniamin, [in] quibus cum Iuda erat ciuitas illa communis, in ea simul habitare. quod ergo dictum est: non hereditauerunt Iebusaeum filii Beniamin, intellegendum quod nec tributarios eos facere potuerunt sine uoluerunt. aut certe "non hereditauit Iebusaeum" dictum est, quia non sine illo tenuit terram quae ab illo possidebatur. [*]( 1 Iud. 1, 20 4 cf. Ioa. 15, 13. 14 7 Iud. 1, 21 11 cf. Iud. 1, 8 14 cf. Ios. 15, 63; 18, 28 15 cf. Iud. 19, 10 ) [*]( 3 sec. cod. Alex. 4 ille N 5 commoratum P 6 loquetur N 8 begnamin (sic semper) N 11 a Iuda ex aliud vt. 2 P iudae N in ea om. S 12 ista N 19 interfectis eis N 20 csse] et PT1 om. NV7 21 fugere potuerunt SNVTbd poterant YT 23 in, quod PST praebent, inclusi 25 intellegendum est bd tributaries N 26 noluerunt SV 27 liereditauit] habitauit P NT )

Et non hereditauit Manasses Bethsan, quae est Scytharum ciuitas. ipsa hodie perhibetur Scythopolis dici. potest autem mouere, quomodo in illis partibus multum ab Scythia diuersis potuerit esse Scytharum ciuitas. sed similiter potest mouere, quomodo tam longe a Macedonia Macedo Alexander condiderit Alexandriam ciuitatem, quod utique fecit longe lateque bellando. ita etiam, cum Scythae aliquando bellando in loginqua progrederentur, istam condere potuerunt. nam legitur in historia gentium uniuersam paene Asiam Scythas aliquando tenuisse, cum regi Aegyptiorum illi qui eis ultro bellum indixerat irent obuiam, quorum aduentu territus se in suum regnum recepit.

Et non hereditauit Manasses Bethsan, quae est Scytharum ciuitas, neque filias eius. "filias eius" dicit ciuitates, quas ipsa quasi metropolis instituerat.

Et factum est quando praeualuit Israhel, et posuit Chananaeum in tributum et auferens non abstulit eum. iam tale aliquid dictum est in libro Iesu Naue paene ipsis uerbis. proinde aut hic per anacephalaeosin dicitur aut illic per prolepsin dictum est, id est aut hic recapitulando aut illic praeoccupando.

Et contribulauit Amorrhaeus filios Dan in monte, quoniam non permisit eos descendere in uallem. et hoc similiter aut in libro Iesu Naue praeoccupando commemoratum est aut hic recapitulando. [*]( 1 Iud. 1, 27 13 Iud. 1, 27 16 Iud. 1, 28 18 cf. Ios. 17, 13 22 Iud. 1, 34 24 cf. Ios. 19, 47 (48) ) [*]( 1 ixXTjoovdfrrjssv cod. Alex. manases SN bethsatn PV betsam SN 2 scytarum PSV scitarum N scitopolis PSVT scytopolis N 4 squitia SN scvtia pi V potuerit scripsi cum bd: poterit codd. 8 in om. PSNV1 10 scitasi N 12 se om. V1 in suum se SNV*Tbd 13 bethsam PN betsam SV 17 tributum scripsi cum bd: tributarium codd. 19 anacefaleosin PSNVT 20 prolemsin PSVT prolesin N 25 hic] illic P )

Et ascendit angelus domini super Clauthmontem. scriptor libri hoc nomine appellauit locum, quia postea scripsit; nam quando angelus domini super eum ascendit, nondum sic appellabatur. a ploratione quippe nomen accepit, eo quod graece *Xao6(i.6<; ploratio dicitur. ibi enim populus fleuit, cum audisset ab hoc angelo uerba domini uindicantis in eos, quod inoboedientes fuissent, quia non exterminauerunt populos secundum praeceptum eius, quibus praeualuerunt, eligentes eos facere tributarios quam interimere et perdere, quemadmodum iusserat dominus. quod siue contemto dei mandato siue timore fecerint, ne hostes aduersum se acrius pugnare pro salute obtinenda quam pro tributo non dando cogerent, sine dubio peccauerunt uel spernendo quod diuinitus imperatum est uel non praesumendo quod eos posset qui imperauerat adiuuare. quod ideo per Iesum noluit eis dicere — si tamen adhuc eo uiuente iam fieri praeceperat et non potius praeoccupando commemoratum fuerat quod illo mortuo fieri coepit — quia hoc omnibus uoluit exprobrare per angelum; nondum autem omnes id fecerant uiuente Iesu, etsi aliqui forte iam coeperant. credibilius est tamen nihil tale fieri coeptum uiuente Iesu Naue tantumque terrarum sub illo tenuisse filios Israhel quantum eis ad considendum sufficeret, quamuis in sortibus suis haberent unde crescendo et conualescendo adhuc aduersarios exterminarent. proinde post mortem Iesu, posteaquam praeualuerunt, ut hoc possent facere, maluerunt eos habere tributarios secundum uoluntatem suam quam interimere et perdere secundum uoluntatem dei; propter hoc ad eos corripiendos angelus missus est. quod uero commemoratum est [*]( 26 Iud. 2, 1 8 cf. Ios. 17, 12-14 ) [*]( 1 CIauthmontem scripsi: clautmos montem PV claudmos montem S clautmontem N clauhllõ. montem T clauthmona montem bd 4 eo om. PY 5 clautmos PV claudmos S claut. mos N clatmons T ubi T enim om. P 6 hoc om. Sbd 7 populo N 16 iam] ita T fieri praeceperat] coeperat fieri bd 18 uoluit om. N 19 fecerunt N Iesu tantttque S 20 est om. V 21 Naue om. S 28 commemoratumpraeoccupando om. P )

Quid est quod angelus domini inter cetera diuinae comminationis dicit: non adiciam transmigrare populum quem dixi eicere [non auferam] eos a facie uestra; et erunt uobis in angustias et dii eorum erunt uobis in scandalum, nisi ut intellegamus nonnulla etiam de ira dei uenire peccata? ut enim dii gentium, inter quas non a se exterminatas Israhelitae habitare uoluerunt, essent eis in scandalum, id est facerent eos scandalizari in domino deo suo eoque offenso uiuere indignans hoc comminatus est deus: quod certe manifestum est magnum esse peccatum.

Et dimisit Iesus populum; et abierunt filii Israhel unusquisque in domum suam et unusquisque in hereditatem suam hereditare terram. hoc per recapitulationem iterari nulla dubitatio est. nam et mors ipsius Iesu Naue etiam in hoc libro commemoratur, ut tamquam ab exordio cuncta breuiter insinuentur, ex quo eis dominus dedit terram, et quemadmodum sub ipsis iudicibus uixerint quaeue perpessi sint; atque iterum reditur ad ipsorum iudicum ordinem ab eo qui primus est constitutus.

Et surrexit generatio altera post eos, qui non scierunt dominum et opera eius quae fecit Israhel. exposuit quomodo dixerit "non scierunt dominum", in illis uidelicet praeclaris et mirabilibus operibus, per quae factum est ante illos, ut Israhel sciret dominum. [*]( 1 Ios. 13, 1-3 8 Iud. 2, 3 17 Iud. 2, 6 20 ef. Ios. 24, 28 21 cf. Iud. 2, 8 26 Iud. 2, 10 ) [*]( 3 si om. N 9 non auferam inclusi; non auferam enim uerba cod. Vat. uertit, cum sup. verba cod. Alex. referant 13 esse S in om. Pl 17 sec. cod. Alex. 20 nam et] manet S 22 insinuarentur PSVTbd 24 sunt PV 28 dixerint pIS )

Et seruierunt Baal et Astartibus. solet dici Baal nomen esse apud gentes illarum partium Iouis, Astarte autem Iunonis, quod et lingua punica putatur ostendere. nam Baal Punici uidentur dicere dominum: unde Baalsamen quasi dominum caeli intelleguntur dicere; Samen quippe apud eos caeli appellantur. Iuno autem sine dubitatione ab illis Astarte uocatur. et quoniam istae linguae non multum inter se differunt, merito creditur hic de filiis Israhel hoc dicere scriptura, quod Baal seruierunt et Astartibus, quia Ioui et Iunonibus. nec mouere debet, quod non dixit Astarti, id est lunoni, sed, tamquam multae sint Iunones, pluraliter hoc nomen posuit. ad simulacrorum enim multitudinem referri uoluit intellectum, quoniam unumquodque Iunonis simulacrum Iuno uocabatur; ac per hoc tot Iunones quot simulacra intellegi uoluit. uarietatis autem causa existimo Iouem singulariter, Iunones pluraliter commemorare uoluisse; nam eadem causa plurium simulacrorum etiam Ioues pluraliter dici possent. hoc autem, id est nomine plurali Iunones in graecis secundum Septuaginta reperimus, in latinis autem singulariter erat. quorum in illo, qui non habebat Septuaginta interpretationem, sed ex hebraeo erat. Astaroth legimus nec Baal, sed Baalim. quodsi forte aliud in hebraea uel syra lingua nomina ista significant, deos tamen alios fuisse constat et falsos, quibus Israhel seruire non debuit.

Et uendiditeosin manu inimicorum suorum in circuitu. quaeri solet quare dixerit "uendidit" tamquam aliquod pretium intellegatur datum. sed et in psalmo legitur: uendidisti populum tuum sine pretio, et apud [*]( 1 Iud. 2, 13 20 cf. Hier. opera t. 28 p. 510. 524 25 Iud. 2, 14 28 Ps. 43, 13 ) [*](1 startibus (us 8. I. m. 2) P,SN V 2 est S 4 balsamen PN bal- samem V 5 samem PV 6 estart PNS estarte .V 9 bahal S startibus PSNV 12 referre N 14 quod PISVI 15 iunonem PSV 16 uoluissem N pluri.um PS 21 astaroht ST 22 deus N 25 manum PSVT 27 legitur] dicitur S 28 tuum om. T )

In eo, quod dominus dicit: et ego non adponam auferre uirum a facie ipsorum de gentibus quas reliquit <Iesus> filius Naue; et dimisit ad tentandum in eis Israhel, si obseruant uiam domini abire in eam quemadmodum custodierunt patres eorum an non. et dimisit dominus gentes has, ut non - auf err e t illas celeriter, et non tradidit illas in manu Iesu, satis ostenditur causa. quare non Iesus omnes illas gentes bellando deleuerit; quia hoc si fieret, non essent in quibus isti probarentur. poterant autem esse ad utilitatem ipsorum, [*]( 1 Es. 52, 3 9 I Petr. 1, 18. 19 18 Iud. 2, 21-23 ) [*]( 4 autem dici N 7 tradisti S nec T dominum N 10 pretio -cum om. N 11 redemtionis om. P1 13 tamquam om. PSVTbd 14 prophetam N 16 sanguines Sl sanguinem ln sanguine N 18 et om. N 19 uerum N 20 Iesus retinui cum bd: om. codd. 21 obseruabant PS obseruabunt VTbd ea bd 23 dimisitj ayr,,av cod. Alex. anferet P 24 celeriter scripsi: tunc libri; sed cf. p. 460, 24 manum PSN manus in ras. T 25 quaere P\' 26 esset PSV )

Deinde ne putaretur hoc Iesus consilio suo tamquam humano egisse, ut gentes illae relinquerentur, subiungit scriptura: et dimisit dominus gentes has, ut non auferret illas celeriter; et non tradidit eas in manu Iesu. deinde sequitur: et hae gentes quas reliquit Iesus, ut tentaret in eis Israhel, omnes qui nescierunt omnia bella Chanaan, uerum propter generationes filiorum Israhel docere illos bellum. erat [*]( 5 Iud. 2, 20 25 Iud. 3, 1. 2. 3 ) [*](1 tentat N inuenti N 3 auferentur PSINVI ut nee N ne T 4 hocusque N 6 mandauid N 9 dixerat PSVTbd 12 in eis OfH. PSVTbd 13 obsement VTbd ea PNVTbd 18 offenderunt V2bd 20 ferant V1 21 taquam (ta 8. 1. add. m. 2) P 24 illas om. V manu scripsi cum d: manus codd. 25 s9-v*j <a> utłij\'uv in cod. Altx. legendum est )

Dictum est autem in Deuteronomio ex persona dei loquentis de istis gentibus aduersariis: non eiciam illos in anno uno, ne fiat terra deserta et multiplicentur in te bestiae ferae; paulatim eiciam illos, donec multiplicemini et crescatis et hereditetis terram. poterat hanc promissionem suam seruare dominus erga oboedientes, ut exterminatio gentium illarum crescentibus Israhelitis partibus fieret, cum eorum multitudo terras unde aduersarii exterminarentur desertas esse non sineret. quod autem ait: ne multiplicentur in te bestiae ferae, mirum si non bestiales quodam modo cupiditates et libidines intellegi uoluit, quae solent de repentino successu terrenae felicitatis existere. neque enim deus homines exterminare poterat et bestias non poterat uel perdere uel nasci potius non permittere.

Et excitauit dominus saluatorem Israhel et saluauit eos. deinde uelut quaereretur quem saluatorem, Gothoniel, inquit, filium Cenez. accusatiuum enim casum hic debemus accipere, tamquam diceretur " Gothonielem". aduertendum est autem quod saluatorem dicat etiam hominem, per quem deus saluos faciat. nam clamauerunt filii Israhel ad dominum; et excitauit dominus saluatorem Israhel et saluauit eos, Gothoniel filium Cenez fratrem Caleb iuniorem ipsius, et exaudiuit eos. inter illa autem quae appellantur uxsppotTot, hoc genus rarum est, quoniam habet et illud quod Graeci uocant uotspoXr/tfav. quod enim ait postea: et exaudiuit eos, si prius ponatur, fit sermo lucidior. nam ordo est: et clamauerunt filii Israhel ad dominum. et exaudiuit eos et excitauit dominus saluatorem Israhel. deinde quod hic interpositum est: et saluauit eos, et postea dictum est: [*]( 2 Ex. 23, 29. 30 15 Iud. 3, 9 ) [*](1 dcutero S domini T 4 eiciam] etiam PSl 5 hereditatis N poterant Pl 6 hanc] autg V 14 nasci] pasci PSNVbd 17 gothonihel S 18 diceret Sbd gotoelem S gotonielem N 22.frater T 28 iunior T xat tis-rjxo-jsEv cmILv Lag. 24 yperbata PSNVT 25 ysterologian PVT ysterologiam S yyterologian N )

Quadraginta annos quieuisse terram promissionis a bellis sub Gothoniele iudice scriptura testatur: quantum temporis primordia Romani imperii sub Numa Pompilio tantummodo rege pacata habere potuerunt.

Quaeri potest utrum mentitus fuerit Aod iudex, quando occidit Eglom regem Moab. cum enim solus soli insidiaretur, ut eum percuteret, hoc illi ait: uerbum occultum mihi est ad te, rex. ut ille a se omnes, qui cum illo fuerant, remoueret. quod cum factum esset, iterum dixit Aod: uerbum dei mihi ad te, rex. sed potest non esse mendacium, quandoquidem uerbi nomine solet etiam factum appellare scriptura; et reuera ita erat. quod autem dixit: uerbum dei, intellegendum est hoc illi deum ut faceret praecepisse, qui eum populo suo excitauerat saluatorem, sicut illis temporibus talia fieri diuinitus oportebat.