Quaestiones in Heptateuchum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars 3. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 28.2.) Zycha, Joseph, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1895.
Non praeteribis ab omnibus uerbis quae ego mando tibi hodie dextra aut sinistra ire post deos alios seruire illis. quaeri potest quomodo possit intellegi ire in dextra, qui post deos alienos ierit seruire illis, cum dextra in laude ponatur, illud autem numquam laudabiliter fieri possit; nam et quod reprehenditur in uia uitae qui declinat in dextra, non ibi ea reprehenduntur quae dextra sunt, sed ille qui declinat in ea, id est qui sibi adrogat quae dei sunt. ideo dicitur in Prouerbiis: ne declines in dextra aut in sinistra; uias enim quae a dextris sunt nouit dominus; peruersae autem sunt quae a sinistris. ergo bonae sunt dextrae, quas nouit dominus; nouit enim dominus uias iustorum, sicut in psalmo legitur. cur ergo dictum sit: ne declines in dextra, consequenter ostendit addendo: ipse enim rectos faciet cursus tuos. absit autem, ut dextras, quas nouit dominus, negemus esse rectas; sed, ut dixi, declinare in eas est non illius gratiae, sed sibi tribuere uelle quod rectum est. denique, ut dixi, [*](8 Deut. 26, 14 11 Deut. 28, 14 19 Prou. 4, 27 22 Ps. 1, 6 ) [*]( 2 a dauid l\'2b dauit N 7 compleui» U cum hoc PY 8 iuberetur PSVIUTl iubet T2bd 11 τώνλόγων cod. Alex. et Lag. 13 alios scripsi: alienos libri; cf. 408, 14 14 dextera T 16 quod et N 17 pr. dextera T 18 declinet YI 19 non Vbd 20 aut] uel S in om. SU 22 enim] autem PT 24 dextera T 25 faciet rectos PT cureos N )
Quapropter quod isto loco Deuteronomii, de quo agimus, dictum est: non praeteribis ab omnibus uerbis quae ego mando tibi hodie dextra aut sinistra ire post deos alios seruire illis, non ideo dictum est, quia dii alii possunt etiam in dextris accipi; sed aut terrena loca significata sunt, quia et in dextra et in sinistra habebant gentes alios deos colentes; aut hoc de diis aliis separatim pronuntiandum est, ut duo sint sensus, unus uidelicet: non praeteribis ab omnibus uerbis quae ego mando tibi hodie dextra aut sinistra, secundum illum scilicet intellectum, quem supra exposui; alius autem sit sensus: ire post deos alios seruire illis, ut et hic subaudiatur: non praeteribis ab omnibus uerbis quae ego mando tibi hodie. quem totum sensum si dicere uelimus, superiora uerba, quae utrique sensui sunt communia, repetituri sumus, ut, quomodo illic dicitur: non praeteribis ab omnibus quae ego mando tibi hodie dextra aut sinistra, sic et istic repetatur: non praeteribis ab omnibus quae ego mando tibi hodie ire post deos alios seruire illis. praetereundo enim a uerbis, quae mandata sunt, etiam hoc fit, ut eatur post deos alios. non enim hoc solum mandatum est aut hoc solum praeteriri deus non uult. quod mandauit, ne post deos alios eatur, sed omnia quae mandauit; hoc tamen ita praecipue, ut post generalitatem praecepti quo admonuit non esse praetereundum ab omnibus uerbis mandatorum suorum etiam hoc seorsum commendare uoluerit. [*]( 1 rectos faciet N: faciet rectos PSVUTbd 2 producit S 3 hoc quod bd IIeuteronomio (Q in ras.) T de om. PSNVU 6 alios scripsi: alienos libri 7 alii om. S 9 seperatim P 12 dextera U 13 exposuit V 14 alienos Vbd et eras. V 18 illic] ille PVIHU 19 hodie ir? V sic et isticj dicet iste N 20 istic] ista PVIUTS repetatur T 21 alienos libri 22 praetcrecndo Px praeteriendo SXU 23 alienos VTbd 24 deus praetcriri T praeterire PV 25 alienos VTbd 26 praeceptis N 27 quod T )
Potest hoc, quod ait "dextra aut sinistra", etiam sic intellegi, ut nec eorum causa, quae propter felicitatem adpetuntur, nec eorum, quae propter infelicitatem fugiuntur ire mandauerit post deos alios, id est nec pro his quae amantur nec contra ea quae odio habentur a diis aliis auxilium esse poscendum, aut certe illo modo, ut uel concilientur, quo prosint, uel placentur, ne noceant. nam et de quibusdam scriptum est in psalmo: quorum os locutum est uanitatem et dextera eorum dextera iniquitatis, ideo quia his rebus opinantur fieri hominem beatum, quas et boni et mali possunt habere; et ideo dextera est iniquitatis. quia iniqui sunt, qui eam dexteram putant. non enim est uera dextera, sed dextera est eorum quorum os locutum est uanitatem; beatum dixerunt populum cui haec sunt, cum potius, sicut mox adiungit et docet, beatus sit populus cuius dominus deus ipsius. haec est uera dextera aequitatis, non iniquitatis. non est ergo eundum post deos alienos neque in dextra, ut existimet homo ex ipsis se fieri beatum, neque in sinistra, ut existimando ipsis aduersantibus se fieri miserum ad hoc eos colat ut auertat. aut certe, si dextra intellegimus aeterna, sinistra uero temporalia bona. nec propter illa, nec propter ista eos colendos sancta scriptum hoc loco admonuisse credatur.
Haec uerba testamenti quod mandauit dominus Moysi statuere filiis Israhel in terra Moab praeter testamentum quod testatus est eis in Coreb. ostendit unde appellatus sit liber Deuteronomion quasi secunda lex. ubi magis illius repetitio est quam aliquid aliud; pauca enim sunt, quae ibi non sint, quod primum datum est. nec tamen haec appellantur duo testamenta, [*]( 8 Ps. 143, 8. 15 24 Dout. 29, 1 ) [*]( 1 dextera T 5 amantur ex mandantur P 8 hils N 13 est alt. om. N 14 beatum quippe N 18 eundS S 21 si exp. V 22 eos] deos 8 24 f.ç ivttEtXaro cod. Alex. 27 oreb SU1 choreb PVT deuteronomio Ul deuteronomium bd 29 sintj sunt S in eo quod bd 30 appellantur haec bd )
Vos uidistis omnia quaecumque fecit dominus deus uester in terra Aegypto coram uobis Pharaoni et omnibus seruis eius et omni terrae illius, tentationes magnas, quas uiderunt oculi tui, signa et prodigia illa magna et manum ualidam. et non dedit dominus deus uobis cor scire et oculos uidere et aures audire usque in diem istam. quomodo ergo ait superius: uos uidistis tentationes magnas, quas uiderunt oculi tui, si non dedit dominus eis oculos uidere et aures audire? nisi quia uiderunt corpore et corde non uiderunt, quia oculi dicuntur et cordis. propterea inde coepit: et non dedit dominus deus uobis cor scire. ad hoc pertinent duo, quae sequuntur: et oculos uidere et aures audire, id est intellegere et obtemperare. quod uero dicit: et non dedit dominus deus uobis, nullo modo increpans et arguens hoc diceret, nisi ad eorum quoque culpam pertinere intellegi uellet, ne quisquam se ex hoc excusabilem putet. simul enim ostendit et sine adiutorio domini dei eos intellegere et oboedire non posse oculis cordis et auribus cordis et tamen, si adiutorium dei desit, non ideo esse excusabile hominis uitium, quoniam iudicia dei quamuis occulta tamen iusta sunt. [*]( 5 cf. Gen. 17, 4 6 cf. Gen. 9, 9; Ios. 24, 25 7 Deut. 29, 2-4 27 cf. Apoc. 16, 7 ) [*]( 6 adJ a PU 7 Et uos psrUTbd; cf. Loc. LXIIII fecit om. V 8 aegypti PSVUTbd faraoni PU 9 terrae] tempore Sl illius fecit V 11 ri;v yslpa ir,v y.patatotv cod. Alex. et Lag. 12 deus om. S 13 audire aures PVUT audire om. 8 die ista PUN 14 magnas em. r 15 si om. N 16 et-audire om. N 19 pertinet PU 23 ei hoc ont. S )
Et duxit uos quadraginta annis in deserto; non inueterauerunt uestimenta uestra et calciamenta uestra non sunt adtrita a pedibus uestris; panem non manducastis, uinum et siceram non bibistis, ut sciretis quia iste dominus deus uester. hinc adparet tantum uini in suis inpedimentis potuisse portare Israhelitas, quando exierunt de Aegypto, quod possent cito consumere. nam si omnino nihil secum tulissent, unde esset illud de quo dictum est: sedit populus manducare et bibere et surrexerunt ludere? non enim hoc de aqua diceretur, cum et ipsius Moysi manifestissima uerba sint non fuisse illam uocem principium belli, sed principium uini.
Numquid aliquis est inter uos uir aut mulier uel familia uel tribus, cuius mens declinauit a domino deo uestro ire seruire diis gentium illarum? ne qua est in uobis radix sursum germinans in felle et amaritudine? et erit cum audierit uerba maledictionis huius, et opinabitur in corde suo dicens: sancta mihi fiant, quoniam in errore cordis mei incedo, ut non simul perdat peccator eum qui sine peccato est. nolet deus propitiare ei, sed tunc incendetur ira domini et zelus eius in homine illo, et adhaerebunt in eo omnia maledicta testamenti huius, quae scripta sunt in libro legis huius. ita dictum est: numquid <aliquis> est in uobis? ut tamquam requirentem intellegamus, ne forte sit. [*]( 1 Dent. 29, 5. G 9 Kx. 32, 6 11 cf. Ex. 32, 6. 18 13 Deut. 29, 18-20 ) [*]( 1 duxit scripsi: adduxit libri 2 et-uestra om. S 4 et uinulU T 5 opr..; xip.o? o Sso; ó/Jow\'J cod. Alex. et Lag. 7 de Aegypto exierunt S 8 esset] 6« PVT 12 principum N principuura N 13 est aliquis bd aliquid N 14 uel) aut bd famulus PSNVb 15 ireJ nopsutafrat cod. Alex. et Lag. neJ num bd qui FLrJ 16 uobis scripsi cum d: eo codd. rursum PSU 21 incenditur N post domini inculc. dei PSNVU 24 legis hnius] too vojiot» toitoo cod. Alex. Lag. ndquid enim T aliquis addidi ex superioribus in uobis est T 25 post uobis add. est PP )
Et circumpurgabit dominus cor tuum et cor seminis tui diligere dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua, ut uiuas tu. euidens pollicitatio gratiae; promittit enim deus se esse facturum quod solet iubere ut fiat.
Quia mandatum hoc quod ego mando ibi hodie non est supra modum neque longe abs te est; non in caelo est dicens — id est ut dicas — quis ascendet nobis in caelum et accipiet nobis illud et audientes illud faciemus? neque trans mare est dicens — id est ut dicas — quis transfretabit nobis trans mare et accipiet nobis illud et audientes illud faciemus? prope <te> est uerbum hoc ualde in ore tuo et in corde tuo et in manibus tuis facere illud. hoc esse uerbum fidei dicit apostolus, quod ad nouum pertinet testamentum. sed quaeri potest, cur ea superius mandata dixerit, quae scripta sunt in libro legis huius, nisi quia his omnibus spiritalia significantur ad nouum testamentum pertinentia, si [*](1 Ioh. 15. 22 4 Gen. 20, 6 6 Mattli. 5. S 11 Deut. 30, 6 16 Deut. 30, 11-14 25 cf. Rom. 10, 8 26 cf. Deut. 29. 21 ) [*]( 3 quo PSXVUtd crediderint VT 4 in exp. V 6 ei U 7 mundi scripsi: mundo libri 11 circumpurgnuit PSI(; circumpugnabit X 12 deum om. PKT 18 ascendit PUlT 19 pr. e nobis S iv nobis U 21 qui Pl transfretauit PSI [I T uobis P 22 y.«\'t axviaavti; 0fjTT;v cod. Alex. 23 te addidi 24 faceret X 20 dixerint N 27 legis om. Sl )
Peccauerunt non ei filii uituperabiles. quod est in graeco: τέκνα μωμητά, quidam interpretati sunt, sicut hoc est: filii uituperabiles, quidam: filii commaculati, [*](4 Rom. 10, 7 10 Rom. 10, 8 11 Rom. 10, 10 13 cf. Hieron. t. XXVIII p. 454 17 Gal. 5, 6 20 cf. Rom. 13, 10 22 cf. Luc. 2, 14 24 I)eut. 32, 5 ) [*]( 1 intellegantur SNU id] hic PSVUT hoc bd 3 accipies N illud nobis S 4 dixit U discendit P descendit NU aque N 5 adiuxerit S 7 transito P quoda N mare om. U 11 usque finem SNU 12 autem om. PSNVU 17 et accipi P 21 est plenitudo V legis] dei Vest legis bd 22 utique om. 81 24 in graeco est Vbd 25 TEPHMQMHTA TSU TEPHMTIMHTA P tsprjfiotfista (s. l. teremoy meta) V tepnaa. anta N hic C;\'lbd 26 est] id est Vxbd )
Et haec benedictio quam benedixit Moyses homo dei filios Israhel, priusquam defungeretur. et [*]( 1 Ioh. 14, 30, 31 15 cf. Ezech. 33, 11 18 II Eeg. 12. 13 24 Ps. 77, 39 28 Deut. 33, 1-5 ) [*]( 1 huius mundi N 2 id est quidquam om. S 6 persequantur S mundi qui (qui*. I. m. 1) V 7 sed om. SV llspeIIV 12 quoniam] quia bd 13 glorificitur N 15 quid U 17 arguent N 21 prouidebat S 22 fuerint scripsi: fuerunt PlSIVNUl fuerant laS-Uabd ei peccaturi U peccatori N 23 uellent] ualeant N 28 qua SJ!2 1\'2 29 filio P1 )
Cum Ioseph benediceret, ait inter cetera: primogenitus tauri pulchritudo eius. quod non ita legendum est, tamquam dixerit: primogenitus tauri, sed. cum sit primogenitus, pulchritudo eius tauri est; propter crucis cornua de domino intellegitur figuratum.
QVAEST. I. Dominus dicit ad Iesum Naue: et sicut eram cum Moyse, ita ero et tecum. non solum autem hoc testimonio sed etiam in Deuteronomio multis documentis probatur Moyses ita defunctus ut dei famulus et deo placens, quamuis in eo illa uindicta completa sit, ne terram promissionis intraret. ex quo datur intellegi dominum etiam bonis seruis suis in aliquo suscensentem et temporaliter uindicare et tamen in eorum habere numero, quae sunt in domo eius uasa in honorem utilia domino, quibus daturus est promissa sanctorum.
Quaestio est, quomodo posteaquam locutus est dominus ad legum Naue exhortans et confirmans eum seque promittens cum illo futurum mandauerit idem Iesus populo per scribas, ut praepararent cibaria, quod post tres dies Iordanem fuerant [*]( 1 Rom. 15, 10: 11, 25. 26 5 Deut. 33, 17 11 Ios. 1,5 13 cf. Deut. 32, 48-52; 34, 4. 5 18 cf. II Tim. 2, 21 23 cf. Ios. 1, 11 ) [*]( 2 populo] plebe N in Israhel PSbd 5 inter] in X 6 pulcrituilo SN 9 Expliciunt questiones deuteronoinii fol. 168 P Finiunt quaestiones de deuteronomio. Inč locutiones de iesu naue fol. 121 N Expliciciunt questiones deuteronomii Incipiunt questiones ihesu naue fol. 144 T, fol. 195 U 10 Incipiunt quaestiones iesu naue fol. 169 P, pag. 484 S Explicit loquutiones de iesu naue. InC quaestiones eiusdem libri fol. 122 N 11 et om. V 15 eo] se N 17 irascentem U 23 Iesus] isri N 24 praeparent PSNVIU iordanen V ) [*]( 27* )
Scribae populo dicunt: cum uideritis arcam testimonii domini dei nostri et sacerdotes nostros et Leuitas tollentes eam, proficiscimini de locis uestris et ite post eam. sed longum interuallum sit inter uos et illam, quantum duo milia cubitorum stabitis; ne propinquetis ei, ut sciatis uiam quam ibitis [in] eam. non enim abistis uiam ab hesterna et nudiustertiana die. longe iussum est arcam praecedere, ut posset a populo uideri. tam grande quippe agmen, si post eam proximum pergeret, non eam uideret praeire nec nosset qua sequeretur. ex hoc autem facto intellegendum est, quod columna illa nubis, quae solebat mouendis castris signum dare et iter ostendere, iam recesserat nec eis adparebat; hinc factum est, ut etiam triduum illud ex humana dispositione praediceretur. nunc ergo duce Iesu arcam domini sequuntur nube subtracta tamquam uelamine ablato. Iordanes autem plenus erat per totam crepidinem suam sicut in diebus messis tritici. hoc incredibile uidetur regionibus nostris. ibi autem, sicut perhibent qui nouerunt, initio ueris est messis tritici; tunc autem ille fluuius repletur amplius quam per hiemem.
Et erunt uobis lapides isti memoriale filiis Israhel usque in aeternum. quomodo "in aeternum", cum caelum et terra transeant? an quoniam aeternum aliquid significant hi lapides, cum ipsi aeterni esse non possint? [*](5 Ios. 3, 3. 4 16 cf. Ex. 13, 21 18 cf. quaest. II 18 20 Ios. 3, 15 26 Ius. 4, 7 28 cf. Matth. 24, 35 ) [*]( 1 stibeunde N 5 populi VT 7 leuites PSU1 10 in inclusi cf. Loc. de Iesu Naue II p. 614 ed. meae 11 nudustertiana PXVIUx 12 de longe V praecidere N 14 praeire] priret PTl 15 sequaretur N 19 praedicaretur N Iesu] ium N 20 iordanis VINT ώτεì έν ήμέραις lh:1st iv jjLtpon Lag. 23 in initio bd 28 terram N )
Et dixit dominus ad Iesum dicens: manda sacerdotibus portantibus aream testamenti testimonii. solet dici arca testamenti uel arca testimonii; nunc dicta est arca testamenti testimonii, ut non solum arca sed etiam ipsum testamentum appellaretur testamentum testimonii. hinc enim dicit apostolus: nunc autem sine lege iustitia dei manifestata est testimonium habens per legem et prophetas. in cuiusdam enim rei alterius uenturae testimonium datum fuerat illud. quod dicitur testamentum uetus.
Dixit dominus ad Iesum: fac tibi ipsi cultros de petra acutos uel, sicut habet graecus, de petra acuta et sedens circumcide filios Israhel iterum. in hoc praecepto quaeritur cur dixerit "iterum"; non enim unus homo bis circumcidendus erat. sed quia unus populus erat in quibusdam circumcisus, in quibusdam non circumcisus, ideo dictum est "iterum", ut circumcisus iterum circumcideretur non homo, sed populus; nam et sequentia id ostendunt. dicit enim scriptura: et fecit Iesus cultros petrinos sibi ipsi acutos et circumcidit filios Israhel in loco qui uocatur Collis praeputiorum. hoc autem modo circumpurgauit Iesus filios Israhel: qui aliquando fuerant in uia et qui aliquando incircumcisi erant eorum qui exierant ex Aegypto, omnes istos circumcidit Iesus. quadraginta enim et duobus annis conuersatus est Israhel in deserto Mabdaritide [et]. ideo incircumcisi erant [*](4 Ios. 4, 15 6 cf. Ex. 39, 15 (35); Ex. 40, 3 9 Eom. 3, 21 13 Ios. 5, 2 21 los. 5, 3-7 ) [*]( 1 eostuaeonos PVS eustueonos K «ostuaeonos T 8 pr. testaineutum m. 2 ex testiinonifl P 9 legis K 14 sx ns-pot; ay.poto(\'ioo: Lag. ex xi-ou; dv.poT\'J;jio\'j Tisch. 17 bis om. P1 erat om. PVT 18 non om. K ide P1 21 sibi sibi ipsi P-ST saoru» cod. Alex. et Lag. 23 circumpugnauit K 25 circumcisi P1 2G ex] in KVI 28 mabdarithide P mabdarith SVT et inclusi )
Quando Iesus uidit uirum contra se stantem euaginato gladio et eo respondente dicit, quod esset princeps militiae uirtutis domini, et prostratus in terram dixit: quid praecipis tuo famulo? quaeri potest, utrum angelo se prostrauerit eumque dixerit dominum an potius intellegens a quo missus fuerit ipsum dominum dixerit eique se prostrauerit. erat autem, sicut legitur, Iesus in Iericho, non utique in ipsa ciuitate, cuius muri nondum ceciderant, quod mox [*]( 23 cf. Ios. 5. 13. 14 26 Ios. 5, 15 ) [*]( 1 exierunt SNTbd 5 lac] fac N 7 fuisset Pl 12 ii bd 14 putant N nullum PSl 16 adhunc P1 21 satis etiam bd hinc N 22 hominis N 23 Quando] quomodo S 24 didicit NT 26 tua Pl 27 prostauerit N dm 81 28 fuerat Tbcl- )
In eo quod factum est, ut Achar de tribu Iuda furaretur de anathemate ciuitatis Iericho contra praeceptum domini, et propter eius peccatum tria milia quae missa fuerant in Gai dederunt terga hostibus et occisi sunt ex eis triginta sex uiri et populo grauiter territo Iesus cum senioribus se prostrauit ad dominum eique responsum est ideo factum esse, quod peccauerit populus, minatus est etiam deus non se cum eis futurum, nisi abstulerint anathema de se ipsis, et quod ostensus est qui fecerat nec solus occisus, sed cum omnibus suis: quaeri solet quomodo iuste pro alterius peccatis in alios uindicetur, maxime quia in lege dominus dixit nec patres pro filiorum nec filios pro patrum peccatis esse puniendos. an illud iudicantibus hominibus est praeceptum, ne quemquam pro altero puniant, dei autem iudicia non sunt eius modi, qui alto et inuisibili consilio suo nouit quatenus extendat etiam temporalem hominum poenam salubremque terrorem? non enim aliquid dirum, quantum adtinet ad uniuersi mundi administrationem, contingit mortalibus, cum moriuntur quandoque morituri. et tamen apud eos qui talia metuunt disciplina sancitur, ut non se solum quisque curet in populo, sed inuicem sibi adhibeant diligentiam et tamquam unius corporis et unius hominis alia pro aliis sint membra sollicita. nec tamen credendum est etiam poenis quae post mortem inrogantur alium pro alio posse damnari, sed in his tantum rebus hanc inrogari poenam, quae finem fuerant habiturae, etiamsi non eo modo [*]( 2 cf. Hieron. Patrol. XXVIII p. 474 3 (of. Ios. 7 13 cf. Deut. 24, 16 22 cf. I Cor. 12, 12. 25 ) [*]( 2 pertinentem PSIN 6 gia P 7 se om. P prostauit N 9 illis T 11 suis quod n tantQ unusquisque pro se sed et pro aliis debeat esse sollicitus suis quaeri sqq. T 13 uindicetur] ut indicetur N 15 aliud bd 16 sint PNV 17 inuisibili et F1 quatenus om. Pl 18 etiam Onl. T 19 aduersi T 20 contingi Pl 21 eos om. Sl metunt Pl 24 aliis] alias V 26 interrogari V )
Merito quaeritur, cum dominus propter illum, qui de anathemate furtum fecerat, praeceperit eum qui fuisset ostensus igni cremari, cur eum ostensum Iesus lapidari potius a populo fecerit. an ita eum mori oportuit quemadmodum Iesus, qui propius dominum sequebatur, domini uerba iubentis intellegere potuit? sic enim alius quisquam non facile potuit. unde magis quaerendum est cur lapidationem ignem appellauerit dominus, quam credendum legum aliud fecisse quam iusserat dominus. nam neque ad intellegendum uerba domini quisquam potuit esse sapientior neque ad faciendum quisquam oboedientior. proinde ignis nomine poenam potuisse significari scriptura testis est in Deuteronomio, ubi dicitur ad filios Israhel: et eduxit uos de fornace ferrea ex Aegypto: ubi utique duram tribulationem intellegi uoluit.
Duae autem mihi causae occurrunt — non ut ambae sint, sed ut altera ex eis — cur non ille cum suis omnibus euidenti igne crematus sit. si enim peccatum eius dominus tale esse iudicauit, quod supplicio illo expiatum non puniret in aeternum. propter ipsam expiationem et purgationem congruenter illa poena ignis nomen accepit. neque ad hunc intellectum quisquam tendere admoneretur, si eum proprie uisibilis ignis exureret, sed in eo quisque remaneret, quod aperte uidebat inpletum, nec aliquid ultra quaereret; nunc uero cum propter dei uerba et factum Iesu, a quo praeuaricari illa uerba non possent, rectissime dicitur etiam lapidationem ignem fuisse. eleganter agnoscitur illa poena hominem. ne in posterum [*]( 1 cf. Ios. 7, 15. 25 12 Deut. 4, 20 ) [*](2 faceret PVI 3 igni om. PVT cur eum] circO T\'1 ostensus N 5 propiuus P proprium N domini om. NVT 6 sic—potuit om. PVT 9 neque (ne s. l. m. 2) PS intellegenda N 10 sapientior-potuisse in mg. inferiore adscripta postero tempore praesecta siint V facienda PSXT obediur N 13 eduxi N h. rij; xa;«vat> •tf(; s-.oYjpds «4 Arpntoo Lag. itaque 81 14 intellegit P 15 mihi autem SIN 17 peccatum şiţ P 21 ammonetur PSIV 22 exueret N remanet PSlN oparte 81 24 Iesu aJ sua PS a om. T 26 aguoscere TV )
Nec mouere debet, quod non ipsum tantum sed etiam omnia quae sunt eius deus cremanda igni praedixerit. sic enim ait: igni cremabitur et omnia quaecumque sunt ei. omnia enim quaecumque sunt ei, opera eius possunt intellegi, quae cum illo dixit esse concremanda, non sicut dicit apostolus de quibusdam operibus igne consumptis "ipse autem saluus erit", si huius peccatum ita intellegendum est, ut etiam aeterno igne puniatur. filios ergo eius et filias cum pecoribus et omnibus quae habebat populus quidem cum eum puniret, simul lapidibus obruit; non tamen hoc iudicio humano, sed prophetico spiritu fecit Iesus siue ita intellegens "omnia quae sunt ei", ut nec filios censeret exceptos lapidationis etiam poenam pro igne ingerens, siue opera eius quae post mortem deus in illo fuerat crematurus non solum per cetera quae illi erant uerum etiam per filios eius significans. [*]( 2 cf. Leu. 13, 52 5 Ios. 7, 15 21 I Cor. 3, 15 ) [*]( 1 interire X fuisset N 4 gehenne 81 5 ignem P1 igne V ut illud PS 10 ab] ex T 17 agit N 18 cremabitur igni N sunt om. T 19 op. eius sunt T 23 ergo om. PVT 25 lapidibus puniret obruit IV 27 excepto P51 28 etiii T )
Nec ideo sane credendum est eos pro peccato patris, a quo innocentes erant, etiam post mortem supplicio inferni ignis incensos. mors quippe ista quae omnes manet quamuis de primo peccato ueniat, tamen quia ita nati sumus, ut necessario moriendum sit, accelerata quibusdam est utilis. unde legitur de quodam: raptus est, ne malitia mutaret intellectum eius. quo ergo iudicio dei uel misericordia fuerit inrogata siue filiis huius siue illis triginta sex uiris, cum omnes ab eius peccato alieni fuerint, latet apud eum apud quem non est iniquitas. uerum illud in promtu est, quod et populum terribiliter oportebat quaerere quod admissum est et tanto uehementius timuerunt ceteri factum eius imitari, quanto magis humana exhorret infirmitas, et in tam magnum tamque iustum populi odium dari et eis quos ad spem propagandi generis se relicturum putabat peccato suo secum consumtis suis posteris emori.
Quod deus iubet loquens ad Iesum, ut constituat sibi retrorsus insidias, id est insidiantes bellatores ad insidiandum hostibus, hinc admonemur non iniuste fieri ab his qui iustum. bellum gerunt, ut nihil homo iustus praecipue cogitare debeat in his rebus, nisi ut iustum bellum suscipiat, cui bellare fas est; non enim omnibus fas est. cum autem iustum bellum susceperit, utrum aperta pugna, utrum insidiis uincat, nihil ad iustitiam interest. iusta autem bella ea definiri solent quae ulciscuntur iniurias, si qua gens uel ciuitas, quae bello petenda est, uel uindicare neglexerit quod a suis inprobe factum est uel reddere quod per iniurias ablatum est. sed etiam hoc genus belli sine dubitatione iustum est, quod deus imperat, apud quem non est iniquitas et nouit quid cuique fieri debeat. [*]( 4 Rom. 5, 12 6 Sap. 4, 11 9 cf. Rom. 9, 14 17 cf. Ios. 8, 2 2U cf. Rom. 9, 14 ) [*](2 igni N 5 quibus T utilisj ut illis SV 8 lmiusj eius bd 9 omnibus P 15 consumtQ N 16 emoris N 18 retrorsum NT insidentes SX insirfientes Pl 19 iniuste] iuste N 24 ea om. VTbd 25 qua] ea SN )