De Genesi Ad Litteram

Sed haec aliter in uerbo dei, ubi ista non facta, sed aeterna sunt, aliter in elementis mundi, ubi omnia simul facta futura sunt, aliter in rebus, quae secundum causas simul creatas non iam simul, sed suo quaeque tempore creantur: in quibus Adam iam formatus ex limo et dei flatu animatus, sicut fenum exortum, aliter in seminibus, in quibus rursus quasi primordiales causae repetuntur de rebus ductae, quae secundum causas, quas primum condidit, extiterunt, uelut [*]( 6 cf. Rom. 9, 11 ) [*]( 1 alia] aliqua Rd 3 cons parsio (sic disting.) R conspersio b talium 8. I. m. 1 R 5 fipctus (n exp. m. 1) S finctus PRbd 6 nondam El 7 uel] aut PRSbd possumus b possemus (sup. e m. 1 pos. i) P 12 rectae R 13 requiretur S 14 sic uiuentibus erat PRSbd 15 cum uoce in inc. cap. X E et Eug. Excerpta (ed Knoll p. 225, 21—235, 11) enim Oln. Eug. (ed. Knall. p. 225, 21) condicione Eug. 16 creauit omnia, simul homo sqq. Eug. Knoll 225, 21 omnia simul creauit bd 17 non] 1}Qţą. non (nota exp. m. 1) S 19 cum aliter inc. cap. XI E 21 creatis Sl quoque EPRlb 23 faenum PRSEug. 25 eltiterant Pb )

herba ex terra, semen ex herba. in quibus omnibus ea iam facta modos et actus sui temporis acceperunt, quae ex occultis atque inuisibilibus rationibus, quae in creatura causaliter latent, in manifestas formas naturasque prodierunt, sicut herba exorta super terram et homo factus in animam uiuam et cetera huius modi, siue frutecta siue animantia ad illam operationem dei pertinentia, qua usque nunc operatur. sed etiam ista secum gerunt tamquam iterum se ipsa inuisibiliter in occulta quadam ui generandi, quam extraxerunt de illis primordiis causarum suarum, in quibus creato mundo, cum factus est dies, antequam in manifestam speciem sui generis exorerentur, inserta sunt.

Si enim prima illa opera dei, cum simul omnia creauit, in suo modo perfecta non essent, ea procul dubio post adderentur, quae illis perficiendis defuissent, ut quaedam uniuersitatis perfectio ex utriusque constaret singulis quasi semis, uelut alicuius totius partes essent, quarum coniunctione ipsum totum, cuius partes fuerant, conpleretur. rursus, si ita essent illa perfecta, sicut perficiuntur, cum suis quaeque temporibus in manifestas formas actusque procreantur, profecto aut nihil ex eis post ea tempora fieret aut hoc fieret, quod ex istis, quae suo quaeque iam tempore oriuntur, deus non cessat operari. nunc autem, quia et consummata quodam modo et quodam modo inchoata sunt ea ipsa, quae consequentibus euoluenda temporibus primitus deus simul omnia creauit, cum faceret mundum — consummata quidem, quia nihil [*]( 1 erba (bis) S 2 modus b et (t ex x m. 1) E »occultis P 3 atque s. l. m. 1 S 4 erba E1S 6 fruteta b 7 qua E Eug.: quae PRSbd nunc usque S 9 traxerunt Eug. 11 manifestam (m exp. m. 1) S speciS 81 12 exorirentur RSbd 13 illa prima R 15 in illis (in s. I. m. 2) R quedam R 16 ex om. Eug. utriusque E utrisque PRSbd seminis E 17 coniunctionem (m exp. m. 1) S 18 fuerunt E i§ta Sl 19 suis in mg. add. P 20 creantur PRb nihil (I s. I. m. 1) P 21 post ea scripsi: postea lib. tempora] per tempora PRSbd Eug. 23 curn nunc inc. cap. XII E et] iam et Sbd et quodam modo in mg. add. P om. 121 24 incoata PR 25 omnia simul PRbd 26 quia] quoniam b )

habent illa in naturis propriis, quibus suorum temporum cursus agunt, quod non in istis causaliter factum sit, inchoata uero, quoniam quaedam erant quasi semina futurorum per saeculi tractum ex oculto in manifestum locis congruis exerenda — ipsius etiam scripturae uerba satis ad hoc admonendum insigniter uigent, si quis in eis euigilet. nam et consummata ea dicit et inchoata; nisi enim consummata essent, non scriptum esset: et consummata sunt caelum et terra et omnis conpositio eorum . et consummauit deus in die sexto opera sua, quae fecit. et benedixit deus diem septimum et sanctificauit eum; rursusque, nisi inchoata essent. non ita sequeretur, quia in illa die requieuit ab omnibus operibus suis, quae inchoauit deus facere.

Hic igitur si quis inquirat, quomodo consummauit et quomodo inchoauit — neque enim alia consummauit, alia inchoauit, sed eadem ipsa utique, a quibus in die septimo requieuit — ex his. quae supra diximus, clarum est. consummasse quippe ista intellegimus deum. cum creauit omnia simul ita perfecte, ut nihil ei adhuc in ordine temporum creandum esset, quod non hic ab eo iam in ordine causarum creatum esset, inchoasse autem, ut, quod hic praefixerat causis, post inpleret effectis. proinde formauit deus hominem puluerem terrae, uel limum terrae — hoc est de puluere uel limo terrae — [*]( 8 Gen. 2, 1-3 23 Gen. 2, 7 ) [*]( 2 cursibus (bu s. I. m. 1) S in s. I. m. 1 S caussaliter P per 8 per quaedam Eug. quae quaedam (corr. m. 1) S 5 exserenda PRd exercenda Sb ammonendum EPR 8 scribtum E consuipmata E 9 terram E conpositio] consummatio Eug. eorum] illorum PRbd Eug. JO post fecit sequitur: et requieuit deus in die septimo ab omnibus operibus suis, quae fecit, in bd benedit Pl 12 inchota E sequere.tur (n er.) R in om. PRbd 13 que P 15 cap. XIII E consuipmauit E 16 consuipmauit E 18 his] iis bd 19 perfectae R 21 in s. I. m. 1 E ordinS b 22 inchoasset d praedixerat Ex; sed cf. 192, 18 causis post (sis post in ras.) S 23 a uoce proinde cap. XlIII E 24 limo] de limo S )

et inspirauit sine sufflauit in eius faciem spiritum uitae, et factus est homo in animam uiuam, non tunc praedestinatus — hoc enim ante saeculum in praescientia creatoris — neque tunc causaliter uel consummate inchoatus uel inchoate consummatus — hoc enim a saeculo in rationibus primordialibus, cum simul omnia crearentur — sed creatus in tempore suo uisibiliter in corpore, inuisibiliter in anima, constans ex anima et corpore.

Iam ergo uideamus, quomodo eum fecerit deus, primum de terra corpus eius, post etiam de anima uidebimus, si quid ualebimus. quod enim manibus corporalibus deus de limo finxerit hominem, nimium puerilis cogitatio est, ita ut, si hoc scriptura dixisset, magis eum, qui scripsit, translato uerbo usum credere deberemus, quam deum talibus membrorum liniamentis determinatum. qualia uidemus in corporibus nostris. dictum est enim: manus tua gentes disperdidit, et: eduxisti populum tuum in manu forti et brachio excelso. sed pro potestate et uirtute dei positum huius membri nomen quis usque adeo desipit, ut non intellegat?

Nec illud audiendum est, quod nonnulli putant, ideo praecipuum dei opus esse hominem, quia cetera dixit, et facta sunt. hunc. autem ipse fecit, sed ideo potius, quia hunc ad imaginem suam fecit. nam illa, quae dixit et facta sunt, ideo sic scriptum est, quia per uerbum eius facta sunt, sicut per hominem hominibus dici potuit uerbis, quae temporaliter cogitantur et uoce proferuntur. non sic autem loquitur deus, nisi cum per creaturam corporalem loquitur. sicut Abrahae, sicut Moysi, sicut per nubem de filio suo. ante omnem uero creaturam, ut esset ipsa [*]( 16 Ps. 43, 3 17 Ps. 135, 11. 12 23 cf. Ps. 148, 5 ) [*]( 1 suflauit EP insufflauit Sd Eug. 2 praedistinatus S 3 saecula S praescientia (ci 8. l. tn. 1) S prescientia P 4 consummatae ElS 5 inchoatae ES consummatos E 9 eum] cum eum E formauerit S 10 uideuimus El uidemus 81 11 ualeuimus El 14 talium Eug. (ed. Kndll 228, 12) 15 lineamentis d 17 bracchio Eug. 20 cap. XV E precipuum S 24 sic om. S 27 corpuralem creaturam bd mosi P 2d uero omnem PRbd )

creatura, eo uerbo dictum est, quod in principio erat deus apud deum; et quia omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil, utique et homo per ipsum factus est. certe enim caelum uerbo fecit, quia dixit et factum est; scriptum est tamen: et opera manuum tuarum sunt caeli. et de hoc imo quasi fundo mundi scriptum est: quoniam ipsius est mare, et ipse fecit illud, et aridam terram manus eius finxerunt. non igitur hoc in honorem hominis deputetur, uelut cetera deus dixerit, et facta sint, hunc autem ipse fecerit, aut uerbo cetera, hunc autem manibus fecerit. sed hoc excellit in homine, quia deus hominem ad maginem suam fecit propter hoc, quod ei dedit mentem intellectualem, qua praestat pecoribus: unde iam superiore loco disseruimus. in quo honore positus, si non intellexerit, ut bene agat, eisdem ipsis pecoribus, quibus praelatus est, conparabitur. sic enim et scriptum est: homo in honore positus non intellexit; conparatus est pecoribus insensatis et similis factus est eis. nam et pecora deus fecit, sed non ad imaginem suam.

Nec dicendum est: "hominem ipse fecit, pecora uero iussit, et facta sunt"; et hunc enim et illa per uerbum suum fecit, per quod facta sunt omnia. sed quia idem uerbum et sapientia et uirtus eius est, dicitur et manus eius non uisibile membrum, sed efficiendi potentia. nam haec eadem scriptura, quae dicit, quod deus hominem de limo terrae finxerit. dicit etiam, quod et bestias agri de terra finxerit. quando eas cum [*]( 1 cf. Ioh. 1, 1. 8 4 Ps. 101, 26 6 Ps. 94, 5 16 Ps. 48, 18 21 cf. Ioh. 1, 3 ) [*](1 aput LnP 5 manum P imo] uno b quasij tamquam S 6 scribtum El 7 arida 8 terram om. PRSbd eius om. S 8 honorfi bp J;lQTęm (exp. m. 1) P honore. (m er.) R uelud R 9 sunt b 11 ad imaginem suam hominem bd 12 hoc om. S prestat E praestat (aestat in ras. et in mg. add. m. 2 id est eicellit) R 15 enim et] etenim d enim R\'b 17 est a. I. 1. 1 R 19 iussit (in mg. ai dixit) b 21 cap. XVI E 22 membrum (in mg al uerbum) b 28 faciendi b haec] et b om. Eug. 25 et s. l. m. 2 E om. PRSbd uestias El )

uolatilibus caeli adduxit ad Adam, ut uideret, quid ea uocaret. sic enim scriptum est: et finxit deus adhuc de terra omnes bestias. si ergo et hominem de terra et bestias de terra ipse formauit, quid habet homo excellentius in hac re, nisi quod ipse ad imaginem dei creatus est? nec tamen hoc secundum corpus, sed secundum intellectum mentis, de quo post loquemur. quamquam et in ipso corpore habeat quandam proprietatem, quae hoc indicet, quod erecta statura factus est, ut hoc ipso admoneretur non sibi terrena esse sectanda, uelut pecora, quorum uoluptas omnis ex terra est: unde in aluum cuncta prona atque prostrata sunt. congruit ergo et corpus eius animae rationali non secundum liniamenta figurasque membrorum, sed potius secundum id, quod in caelum erectum est ad intuenda, quae in corpore ipsius mundi superna sunt; sicut anima rationalis in ea debet eregi, quae in spiritalibus natura maxime excellunt, ut quae sursum sunt sapiat, non quae sunt super terram.