De Genesi Ad Litteram

An etiam tunc simul omnia, quoniam non secundum temporum moras, sicut fiunt dies isti, cum oritur et occidit sol et in locum suum redit, ut rursus oriatur, sed secundum potentiam spiritalem mentis angelicae cuncta quae uoluerit simul notitia facillima conprehendente? nec ideo tamen sine ordine, quo adparet conexio praecedentium sequentiumque causarum. neque enim cognitio fieri potest, nisi cognoscenda praecedant: quae item priora sunt in uerbo, per quod facta sunt omnia, quam in his, quae facta sunt, omnibus. mens [*]( 2 perageretur b 3 cuius] cuiaeius (e in ras.) P cui eius SRbd 5 illa angelica S 7 dies sex S 8 conderentur (aZf. n s. I. m. 1) P haec/// (aec in ras.) R hic b 11 quaę E deoquae E deo quae P itidem ea bd 12 cognuscebat P cognoscebant R 13 uespere b ac om. S 14 deus opere PRSbd lauderetur 81 16 fierit P omnia simul S 17 sed 8. I. m. 1 R 19 quoniam] quia PRSbd 20 fient Et post oritur add. m. 2 s. I. cotidie E oritur sol b 22 cwm jjpiritalem inc. cap. XXV E 23 conpraehendente EPRS comprehendentem bd 24 et apparet b connexio bd consequentiumque b 27 his] iis d ) [*]( XXVIII. Aug. sect. III pars 1. ) [*]( 9 )

itaque humana prius haec, quae facta sunt, per sensus corporis experitur eorumque notitiam pro infirmitatis humanae modulo capit et deinde quaerit eorum causas, si quo modo possit ad eas peruenire, principaliter atque incommutabiliter manentes in uerbo dei, ac sic inuisibilia eius per ea, quae facta sunt, intellecta conspicere. quod quanta tarditate ac difficultate agat et quanta temporis mora propter corpus corruptibile, quod adgrauat animam, etiam quae feruentissimo studio rapitur, ut instanter ac perseueranter haec agat. quis ignorat? mens uero angelica pura caritate inhaerens uerbo dei, posteaquam illo ordine creata est, ut praecederet cetera, prius ea uidit in uerbo dei facienda, quam facta sunt; ac sic prius in eius fiebant cognitione cum deus dicebat, ut fierent, quam in sua propria natura : quae itidem facta in eis ipsis etiam cognouit minore utique notitia, quae uespera dicta est. quam notitiam sane praecedebant quae fiebant, quia praecedit cognitionem quidquid cognosci potest; nisi enim prius sit, quod cognoscatur, cognosci non potest. post hoc si eo modo sibi placeret, ut amplius se ipsa quam creatore suo delectaretur, non fieret mane, id est non de sua cognitione in laudem creatoris adsurgeret. cum uero factum est, faciendum erat aliud et cognoscendum deo dicente: fiat, ut prius itidem fieret in cognitione mentis angelicae et posset rursus dici: et sic est factum, ac deinde in natura propria, ubi sequente uespera nosceretur. .

Ac per hoc etiamsi nulla hic morarum temporalium sint interualla, praecessit tamen ratio condendae creaturae in uerbo dei, cum dixit: fiat lux, et secuta est ipsa lux, qua angelica [*]( 6 cf. Rom. 1, 20 8 cf. Sap. 9, 15 10 cf. de ciuit. dei lib VHII 21 ) [*]( 3 illorum S 6 quanto El tardiętate E 7 agit b 8 quod] et b agrabat Ex acgrauat P grauat 8 9 ac] hac R hoc bd 10 inherens E 12 sic om. El si SRb 13 fiebat P cognitiong S1 15 dicto b 16 praecedet S 17 quicquid E2SR 18 hec b 20 alt. non om. Pb (8. I. m. 1) R 21 non assurgeret b post est add. mane d 22 ut] et El 23 cognitionem S 24 factum est b subsequente PSbd 27 condende R 28 sequuta P qua] quo EtPS )

mens formata est atque in sua natura facta est, non autem alibi sequebatur, ut fieret. et ideo non prius dictum est: et sic est factum, et postea dictum est: et fecit deus lucem, sed continuo post uerbum dei facta est lux adhaesitque creanti luci lux creata, uidens illam et se in illa, id est rationem, qua facta est. uidit etiam se in se, id est distante, quod factum est, ab eo, qui fecit. et ideo cum placuisset deo factum uidenti, quia bonum est, et diuisa esset lux a tenebris et uocata lux dies et tenebrae nox, facta\' est et uespera, quia necessaria erat et ista cognitio, qua distingueretur a creatore creatura aliter in se ipsa cognita quam in illo; atque inde mane et aliud praenoscendum, quod fuerat uerbo dei faciendum, prius in cognitione mentis angelicae, deinde in natura ipsius firmamenti. et ideo dixit deus: fiat firmamentum. et sic est factum, in cognitione spiritalis creaturae hoc priusquam in eo ipso fieret praenoscentis. deinde fecit deus firmamentum, iam utique ipsam firmamenti naturam, cuius minor esset tamquam uespertina cognitio : ac sic usque ad omnium operum finem et usque ad requiem dei, quae non habet uesperam, quia non est facta sicut creatura, ut posset etiam ipsius geminari cognitio, tamquam prior et maior in uerbo dei sicut in die et posterior ac minor in se ipsa sicut in uespera.

Sed si omnia simul mens angelica potest, quae singillatim per ordinem conexarum causarum sermo distinguit, numquid etiam quae fiebant, uelut ipsum firmamentum, uelut aquarum congregatio speciesque nudata terrarum. uelut fruticum et arborum germinatio, luminarium et siderum conformatio, aquatilia terrestriaque animantia, simul omnia facta sunt, ac [*]( 1 alibi autem S 2 et ante sic om. ElPBSb 3 et] sed PR est oiii. bd et om. R 4 adhesitque ESR creanti (n s. I. m. 1) R 5 illa] illam SP2 9 tebrae P1 12 et] ad d praenoscendum E1 praecognoscendum E*PMSbd fuerit Pb 13 cognitionem S 15 creaturae spiritalis PRSbd 16 fieret in eo ipso d 20 possit S 21 in om. S 23 mens simul Rbd 25 uelud fin. S 26 terrarum nudata PRbd fructicum S fru#ticum R 27 confirmatio b 28 ter- restriaque E1 ac non] annon PRSbd ) [*]( 9* )

non potius per interualla temporum secundum praefinitos dies? an forte non, sicut ea secundum motus eorum naturales nunc experimur, ita etiam cum primitus instituta sunt cogitare debemus, sed secundum mirabilem atque ineffabilem uirtutem sapientiae dei, quae adtingit a fine usque ad finem fortiter et disponit omnia suauiter? neque enim et ipsa gradibus adtingit aut tamquam gressibus peruenit. quapropter quam facilis ei efficacissimus motus est, tam facile deus condidit omnia, quoniam per illam sunt condita, ut hoc, quod nunc uidemus temporalibus interuallis ea moueri ad peragenda, quae suo cuique generi conpetunt, ex illis rationibus insitis ueniat, quas tamquam seminaliter sparsit deus in ictu condendi. cum dixit, et facta sunt; mandauit, et creata sunt.

Non itaque tarde institutum est, ut essent tarda, quae tarda sunt, nec ea mora sunt condita saecula, qua transcurrunt. hos enim numeros tempora peragunt, quos cum crearentur non temporaliter acceperunt. alioquin si rerum naturales motiones dierumque istorum, quos nouimus, usitata spatia, cum haec primitus uerbo dei facta sunt, cogitemus, non uno, die opus erat, sed pluribus, ut ea, quae radicibus pullulant terramque uestiunt, subter primitus germinarent, deinde certo numero dierum pro suo quaeque genere in auras erumperent, etiam si hoc usque fieret, quod de creata natura eorum die uno, id est tertio factum scriptura narrauit. deinde quot diebus opus erat, ut aues uolarent, si a suis primordiis [*]( 5 cf. Sap. 8, 1 13 Ps. 32, 9 ) [*]( 1 potius] etiam PtRtb 6 suabiter ElP enim om. b 7 facilis ■ei] facile se 8 9 illarji E uidemus legitur post moueri b 11 insitis rationibus PRSbd insitis (i fit... m. 1 ex a) R 12 quos S seminaliter] semina litteris S condendi (n prius 8. I. m. 1) K 14 cap. XXVI E 15 condita sunt bd qua] quae RP2 20 que R 22 quaeque] quoque EPRSb auras (a fin. ex e m. 1) R 23 huc S fierent S creata (pr. a 8. I. m. 1) P diei S 24 quod EtP quot (t s. I. m. 1) R 25 post uolarent add. si a suis uolarent in P; quae uerba item repetita m. 1 exp. in R exsistentes PR )

existentes ad plumas et pennas per naturae suae numeros peruenerunt? an forte oua tantum creata erant, cum quinto die dictum est, quod eiecerint aquae omne uolatile pennatum secundum suum genus? aut si propterea recte hoc dici potuit, quia in illo humore ouorum iam erant omnia, quae per numeros certos dierum coalescunt et explicantur quodammodo, quia inerant iam ipsae numerosae rationes incorporaliter corporeis rebus intextae, cur non et ante oua id ipsum recte dici potuerit, cum iam eaedem rationes in elemento humido fierent, quibus alites per temporales sui cuiusque generis moras oriri et perfici possent? de quo enim creatore scriptura ista narrauit. quod sex diebus consummauerit opera sua, de illo alibi non utique dissonanter scriptum est, quod creauerit omnia simul. ac per hoc et istos dies sex uel septem. uel potius unum sexies septiesue repetitum, simul fecit, qui fecit omnia simul. quid ergo opus erat sex dies tam distincte dispositeque narrari? quia scilicet hi, qui non possunt uidere, quod dictum est: creauit omnia simul, nisi cum eis sermo tardius incedat, ad id, quo eos ducit, peruenire non possunt.

Quomodo ergo dicimus septies repetitam lucis illius praesentiam per angelicam cognitionem a uespere ad mane, cum ipsa tria simul, id est et diem et uesperam et mane semel ei habere suffecerit, cum simul uniuersam creaturam, sicut simul facta est, et in primis atque incommutabilibus [*](13 cf. Eccli 18, 1 18 Eccli. 18, 1 ) [*]( 1 pinnas EIP peruenirent ex peruenerunt Rl 2 oua (u sup. exp. b m. 1 superscr.) P 3 eicerint S eiecerint (i fin. m. 1 ex e) R omne omne Pl pinnatum ElP, (i ex e mut. m. 1) R 4 rectae S hoc recte R 5 amore ElPEl 6 et om. S 8 idipsuin (i init. ex & m. 1) R rectae R 9 easdem EtplS ea.*dem R ratione sine elemento RI aelimento P umido El 10 alites] aliter (r ex s m. 1) R 12 ante opera add. omnia PRbd 15 repetitum (re in ras.) R 16 tistincte S distinctae ER dispositaeque E dissposite quae (pr. s. s. I. m. 1) R 17 hii E hi. R ii d 19 duca S 20 diximus b septiesJ sexies E*PRSbd 21 a om. Pl uesperae (a exp. m. 1) P uespera Sbd 22 uespera S 23 sufficerit SR1 24 adque El )

rationibus, per quas condita est, contemplaretur propter diem et in eius ipsius natura cognosceret propter uesperam et creatorem ex ipsa etiam inferiore cognitione propter mane laudaret? aut quomodo praecedebat mane, ut in uerbo cognosceret, quid esset deo postea faciendum, id ipsum etiam consequenter uespere cognitura, si prius et posterius nihil factum est, quia omnia simul facta sunt? immo uero et prius atque posterius per sex dies quae commemorata sunt facta sunt, et simul omnia facta sunt, quia et haec scriptura, quae per memoratos dies narrat opera dei, et illa, quae simul eum dicit fecisse omnia, uerax est; et utraque una est, quia uno spiritu ueritatis inspirante conscripta est.

Sed in his rebus, in quibus quid prius sit uel posterius, interualla temporum non demonstrant, quamuis utrumque dici possit, id est et simul et prius atque posterius, facilius tamen intellegitur quod dicitur simul quam quod prius atque posterius: uelut cum solem intuemur orientem, certe manifestum est, quod ad eum acies nostra peruenire non posset, nisi transiret totum aeris caelique spatium, quod inter nos et ipsum est. hoc autem cuius longinquitatis sit, quis aestimare sufficiat? nec utique perueniret eadem acies uel radius oculorum nostrorum ad transeundum aerem, qui est super mare, nisi prius transisset eum, qui est super terram, in qualibet mediterranea regione simus, ab eo loco, ubi sumus, usque ad litus maris. deinde, si ad eandem lineam contuitus nostri adhuc post mare terrae adiacent, eum quoque aerem, qui super illas transmarinas terras est, transire acies nostra non potest, nisi prius peracto spatio aeris illius, qui super mare, [*]( 6 posterius (us 8. l. m. 2) E 7 simul omnia bd 8 que R commemorata sint S 10 in illa E que R dicit] narrat S 12 conscribta E 13 cap. XXVII E uel] si uel S 15 et ante simul om. bd atque] et bd 17 uelud S 19 transierit S caelique (li s. I. add. m. 2) P 20 longiquitatis El longinquitatis (tis in ras. m. 2) P existimare (x in ras.) P,Rb 21 post perueniret add. ad eum E 24 medii terranea S 26 mare S adiacente E 27 terras (ut mg. at partes) b )

quod primum occurrit, extenditur. faciamus iam post illas transmarinas terras nonnisi oceanum remanere. numquid et aerem, qui super oceanum diffunditur, potest transire acies nostra, nisi prius transierit quidquid aeris citra oceanum supra terram est? oceani autem magnitudo inconparabilis perhibetur; sed quantacumque sit, prius oportet aerem, qui supra est, transeant radii nostrorum oculorum et postea quidquid ultra est tum demum ad solem perueniant, quem uidemus. num igitur quia totiens hic diximus „prius" et "postea-, ideo non simul omnia uno ictu transit noster obtutus? si enim clausis oculis faciem contra uisuri solem ponamus, nonne mox, ut eos aperuerimus, ibi potius aciem nostram nos inuenisse, quam illuc eam perduxisse putabimus, ita ut nec ipsi oculi prius aperti fuisse uideantur quam illa quo intenderat peruenisse? et certe iste corporeae lucis est radius, emicans ex oculis nostris et tam longe posita tanta celeritate contingens, ut aestimari conpararique non possit. nempe hic et illa omnia tam ampla inmensaque spatia simul uno ictu transiri manifestum est et. quid prius posteriusque transeatur, nihilo minus certum est.

Merito resurrectionis nostrae celeritatem cum exprimere uellet apostolus, in ictu oculi dixit fieri. neque enim aliquid in rerum corporearum motibus uel ictibus potest celerius inueniri. quodsi oculorum carnalium acies celeritate potest tantum, quid mentis acies uel humanae? quanto magis angelicae? quid iam de ipsius summae dei sapientiae celeritate dicatur, quae adtingit ubique propter suam munditiam, et nihil inquinatum in eam incurrit? in his ergo, quae simul [*]( 21 I Cor. 15, 52 27 cf. Sap. 7, 24 ) [*]( 1 primum] prius PRbd 2 remanere J21 4 quicquid E2SR super b 5 terras SR2 terra PR1 7 oculorum nostrorum b quicquid SB 8 perueniant (n fin. s. I. m. 1) E 9 numj nunc El, (post c quod in ras. pos. est lit. 6 litter.) R posttea (t exp. m. 1) P 10 trans\'!sit P 11 uisurij uidendQ b 13 putauimus Et 14 illo (o sup. exp. a m. 1) S intenderant S certe (a m. 1 exp.) S 15 corpora El 16 celeritate S constringens b existimari Jvlfe extimari P1 19 quod d 20 caeleritatem S 23 tantum potest FRSbd 26 munditiem d )

facta sunt, nemo uidet, quid prius posteriusue fieri debuerit, nisi in illa sapientia, per quam facta sunt omnia per ordinem simul.