Contra Faustum

Nam et hic quaero ab istis, cur proprium uelint esse legis Moysi, quod dictum est antiquis: diliges proximum tuum et oderis inimicum tuum. an et apostolus Paulus non dixit homines quosdam deo odibiles? et utique in hac admonitione ipse dominus ad hoc nos hortatur, ut imitemur deum. ut sitis, inquit, filii patris uestri, qui in caelis est, qui facit solem suum oriri super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos. quaerendum itaque est. quomodo intellegatur exemplo dei, cui dixit quosdam odibiles Paulus, odio habendos inimicos, et rursus exemplo dei, qui facit solem suum oriri super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos, diligendos inimicos. sic adparebit dominum male intellegentibus id, quod dictum est "oderis inimicum [*]( 17 Leu. 19, 18 19 cf. Rom. 1, 30 28 Matth. 5, 48 sqq. ) [*]( 2 pe ierare L peiurare Cl 4 permotus L quig. S 5 uerum] ad portietio»taft a uerum (ad s. l. add. m. 2) 8 9 uel nescius] ij$l ųęç- ęiţls Si uel necius (s m. 1 superscr.) G peiurium P laueretur Lts'MIGl 10 scripxis L scriptis CSMGb perpensior SGMb 13 totius GtL'S'Mb 15 propriae LtCSGJJl uult om. SG pertinere uidentur SG 16 quur 8 18 sec. et ow. SG 21 inquit om. SG 25 rursus Płų:ł C )

tuum," inferre uoluisse, quod omnino non norant, ut diligerent inimicos suos. utrumque autem quomodo seruandum sit longum est disputare. sed ad istos interim, quibus generaliter displicet, si quis oderit inimicum suum, est nobis sermo, qui eorum frontem premat, cum eos interrogamus, utrum diligat deus eorum gentem tenebrarum. aut si propterea nunc inimici diligendi sunt, quod habeant partem boni, cur non ob hoc eos et odisse debemus, quod habeant partem mali. ea quippe regula et hoc soluitur doceturque non esse contrarium, quod in antiqua scriptura dictum est "oderis inimicum tuum" et in euangelio "d iligi te inimicos uestros," quod unusquisque iniquus homo, in quantum iniquus est, odio habendus est, in quantum autem homo est. diligendus est. ut illud. quod in eo recte odimus, arguamus, id est uitium. quo possit illud, quod in eo recte diligimus. id est humana ipsa natura emendato uitio liberari: haec, inquam. regula est, qua et oderimus inimicum propter id. quod in eo malum est. id est iniquitatem, et diligamus inimicum propter id. quod in eo bonum est, id est socialem rationalemque creaturam, nisi quod 1108 non eum per naturam uel suam uel alienam, sed per propriam uoluntatem malum esse conuincimus. illi autem per naturam gentis tenebrarum putant esse hominem malum, quam secundum ipsos deus totus timuit, antequam in parte uinceretur, et in parte ab ea sic uictus est. ut nec totus liberaretur. audito igitur et non intellecto. quod antiquis dictum erat: oderis inimicum tuum, ferebantur homines in hominis odium, cum deberent non odisse nisi uitium. hos corrigit dominus dicendo: diligite inimicos uestros, ut qui iam dixerat: non ueni legem soluere, sed adinplere [*]( 10 Mattb. 5, 43 sqq. ) [*]( Õ pramat L praemat MSG 9 docScq, Sl 13 est post dil. om. C 14 uiTium (pr. i s. l.) S uicium C quod LIS'M'CGI 15 natura ipsa SMG 16 uicio L quia SlG 19 sotialem S 20 per om. SG 25 intellectu L*Sl 26 ferebant SG 27 odisse hgmiqes C uicium h corr. in c) L ) ideoque de odio inimici quod scriptum est in lege non solueret, praecipiendo utique, ut diligamus inimicos, cogeret nos intellegere, quonam modo possemus unum eundemque hominem et odisse propter culpam et diligere propter naturam. sed hoc ad peruersas eorum mentes intellegere multum est. urguendi sunt tantum, ut secundum calumniae suae perditam rationem uel potius amentiam defendant deum suum, quem non possunt dicere dilectorem gentis tenebrarum, ideoque ad eius exemplum non habent, quemadmodum hortentur, ut suum quisque diligat inimicum. potius enim genti ipsi tenebrarum dilectionem inimici tribuere potuerunt quam deo suo. illa quippe. sicut delirant, uicinam sibi lucem atque contiguam concupiuit eaque frui uoluit atque, ut frueretur, inuadere cogitauit. neque ista culpa est, cum uerum et beatificum bonum adpetitur. unde et dominus dicit: regnum caelorum uim patitur, et qui uim fecerint, diripient illud. ecce gens tenebrarum secundum eorum uanitatem uim facere ac diripere uoluit bonum, quod amauerat, eius claritate et specie delectata; nec eam uicissim deus dilexit, sed odio detestans frui se uolentem funditus eradicare molitus est. si ergo mali amant bonum, quo fruantur, boni autem oderunt malum, ne polluantur, respondete, Manichaei, quinam eorum inpleant, quod dominus ait: diligite inimicos uestros. ecce si has singulas repugnantesque sententias esse uultis, deus uester fecit, quod scriptum est in lege Moysi: oderis inimicum tuum, et gens tenebrarum, quod scriptum est in euangelio: diligite inimicos uestros. quamquam nec fingendo inuenire potuistis. quo pacto dirimatis quaestionem inter muscas lucipetas et blattas lucifugas; utramque enim prolem gentis tenebrarum [*]( 15 Matth. 11, 12 ) [*]( 3 intelligere C possimus SGl 4 propter] per SG 5 hoc om. SG per aduersas S 6 urgTjendi L'sl urgendi Cb 9 quemammodum LXG 13 eaquae L4 neque enim S 18 caritate SMG spetie C 19 fruisse SG nolentem (ent in ras. m. 2) L 21 quo (d er.) L quod b quo ne polluantur b 22 manichei C 28 questionem C 29 b$lattas C blatas b ) esse contenditis. unde ergo illae amant a se alienam lucem, illae autem hanc auersando sua potius origine delectantur? an mundius nascuntur muscae in fetidis cloacis quam blattae in obscuris cubiculis?

Iam uero illud, quod antiquis dictum est: oculum pro oculo, dentem pro dente, quomodo contrarium habet, quod ait dominus: ego autem dico uobis non resistere malo; sed si quis te percusserit in maxillam tuam dexteram, praebe illi et alteram et cetera, quandoquidem et illud antiquum ad reprimendas flammas odiorum saeuientiumque inmoderatos animos refrenandos ita praeceptum est? quis enim tandem facile contentus est tantum reponere uindictae, quantum accepit iniuriae? nonne uidemus homines leuiter laesos moliri caedem, sitire sanguinem uixque inuenire in malis inimici unde satientur? quis pugno percussus non aut iudicia concitat in damnationem eius, qui percusserit, aut, si ipse repercutere uelit, totum hominem, si non etiam telo aliquo arrepto. pugnis calcibusque contundit? huic igitur inmoderatae ac per hoc iniustae ultioni lex iustum modum figens poenam talionis instituit, hoc est, ut qualem quisque intulit iniuriam, tale subplicium pendat. proinde oculum pro oculo, dentem pro dente non fomes, sed limes furoris est, non ut id. quod sopitum erat, hinc accenderetur, sed ne id. quod ardebat, ultra extenderetur, inpositus. est enim quaedam iusta uindicta iusteque debetur ei, qui fuerit passus iniuriam. [*]( 5 Ex. 21, 24 Matth. 5, 39 ) [*]( 1 ille C 2 ille CG ltI aduersando C 3 inj & L1 ex L2 clot acis C cluacis GLl cloacis (u corr. in o) ML1 blatte M bla.tę b 7 resistere (si s. l.) CS 8 percusserit te C 9 dextram C prebe C 10 diripiendaa 81 seuientium L 11 a precepto est b 12 tandem] . tantumdem CiG tantum om. C reponere Lt 13 accipit LxMb 14 lauiter S leuiter (i s. I.) C cedem LSG sitiri 81G 15 sacientur C 16 damnationem (dam corr. ex dem m. 1) C 17 repercutere (cu 8. l.) C 19 iniuste SG 20 paenam SlG 22 limens LlMG limes (s s. l.) S est om. C 24 inpositus Sl inposittl (fl in ras. tres. litt. er.) G inposita est C 25 iustaeque C )

unde utique cum ignoscimus, de nostro quodam modo iure largimur. unde etiam debita dicuntur, quae in oratione dominica humanitus dimittere monemur, ut nobis et nostra diuinitus dimittantur. quod autem debetur, etsi benigne dimittitur, non tamen inique repetitur. sed sicut in iurando etiam qui uerum iurat, propinquat peiurio, unde longe abest, qui omnino non iurat, et quamuis non peccet, qui uerum iurat, remotior tamen a peccato est qui non iurat — unde admonitio non iurandi conseruatio est a peccato peiurii —: ita cum peccet qui per inmoderationem iniuste uult uindicari, non peccet autem, qui modum adhibens iuste uult uindicari, remotior est a peccato iniustae uindictae qui non uult omnino uindicari. peccat enim, qui exigit ultra debitum; non peccat autem, qui exigit debitum: sed tutius longe est a peccato iniusti exactoris. qui omnino non exigit debitum, praesertim ne cogatur et ipse reddere debitum ab eo, qui nullum habet debitum. possem ergo et ego sic ista ponere: dictum est antiquis: non iniuste uindicabis; ego autem dico, ne uindicetis quidem: adimpletio est sicut de iurando Faustus ait: dictum est "non peierabis; ego autem dico, ne iuretis quidem; aeque adimpletio est." poteram ergo et ego ita dicere. si mihi per haec adiecta uerba, quod legi defuit, a Christo additum uideretur, ac non potius id, quod lex uolebat efficere. ne iniuste se quisquam uindicando peccaret, conseruari tutius. [*]( 4 cf. Matth. 6, 12 ) [*]( 2 legimur L' 3 eęt ZJ et (ts. I. a m. 2) SMG, om. b 6 peiurio LĮMI periurio C 8 non s. I. G ammonitio C 9 piurii (corr. ex piurii) M periurii L'C peccat b 10 iniustąe Lj iniustę C 11 adhibet b adhibens (corr. ex adhibendus M iustae L'MI iustae C iustę SG uindicare M' 12 iniustitiae G iniustit § S iniuste (e in ras.) M uindictae (n s. I.) C 18 exegit L 1M' ultro S 14 (et 24) tutios] totius L*MS]GCl tutior (sup. totius add. m. rcc.) C tutius b 15 presertim L 16 habet (s. I. m. 1) C 17 ista] ita SG 18 ininstee C vindicabis (v s. I.) C equidem (e init. s. I. add. m. 2) L 20 piurabis Cl ne] non SG quidem Ll 21 aequse C ęgQ ergo et ego (post. ego s. i.) C 22 haec Sx 24 iniustae C conseruari (i in ras.) C ) si omnino se non uindicaret, sicut id quod uolebat efficere, ne quisquam peierando peccaret, conseruari tutius, si non iuraret. nam si contrarium est: oculum pro oculo et: qui te percusserit in maxillam, praebe illi et alteram. cur non sit contrarium: redde's domino iusiurandum tuum et: noli iurare omnino? et tamen illam non destructionem sed adimpletionem Faustus arbitratur, quod et hic debuit arbitrari. nam si "uerum iura" adimpletur dicendo "ne iures cur non et "iuste uindica" adimpletur dicendo "ne uindices?b sic ut ego in utroque conseruationem esse arbitror a peccato. quo uel falsum iuratur uel iniuste uindicatur, quamquam hoc de donanda omnino uindicta ualeat etiam ad illud, ut dimittendo huiusmodi debita etiam nobis dimitti mereamur. sed duro populo modus prius adhibendus fuit, quo discerneret non egredi debitum, ut edomita ira, quae ad inmoderatam uindictam rapit, iam qui uellet, tranquillus adtenderet. quid ipse deberet. quod sibi relaxari a domino cuperet, ut hac consideratione conseruo debitum relaxaret.

Nam et illud de uxore non dimittenda, quod dominus praecepit, cum antiquis dictum sit: quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii, si diligenter intueamur, uidebimus non esse contrarium. exposuit enim dominus, quid lex uoluerit, cum passim dimittenti uxorem iusserit libellum repudii dare. neque enim ait: qui uoluerit, dimittat uxorem suam — cui esset contrarium non dimittere — sed utique nolebat dimitti uxorem a uiro. qui hanc interposuit [*]( 5 Ex. 20, 7; Matth. 5, 3.3 sqq. 20 Deut. 24, 1; Matth. 5, 31 sq. ) [*]( 1 si-tutius om. C1 2 periurando C peccando S 5 quur L reddens Ll MIS1Gb 8 uerum iura Ml iurat M2b, om. SG 9 iustg C uindiçcta. S uindicat LlM3G uindicas GSl 10 sic et SL-G conseruationem (r s. l.) C 11 iniusta C iniustae L 12 uidicta C 13 debita (corr. ex deuita) SMG 14 disceret M 16 uelit L'SMlb i ei uellit Gl 17 qugd si S a dfio relaxari C 18 debitum (b corr. ex u) S 19 non om. C demittenda Lx 20 praecepit (ce s. I.) C praecebit S 21 det1 I G deba (b in ras.) S 23 dimittendi Lib 24 iussit SG )

moram, ut in discidium animus praeceps libelli conscriptione refractus absisteret et quid mali esset uxorem dimittere cogitaret, praesertim quia, ut perhibent, apud Hebraeos scribere litteras Hebraeas nulli fas erat nisi scribis solis, cum et excellentiorem profiterentur sapientiam et si qui eorum essent aequitate ac pietate praediti, non tantum profiterentur, uerum etiam sectarentur. ad hos igitur, quos oporteret esse prudentes legis interpretes et iustos discidii dissuasores, lex mittere uoluit eum, quem iussit libellum repudii dare, si dimisisset uxorem. non enim ei poterat scribi libellus nisi ab ipsis, qui per hanc occasionem ex necessitate uenientem quodam modo in manus suas bono consilio regerent atque inter ipsum et uxorem pacifice agendo dilectionem concordiamque suaderent. quodsi tantum intercederet odium, ut extingui emendarique non posset, tunc utique scriberetur libellus, quia frustra non dimitteret, quam sic odisset, ut ad debitam coniugio caritatem nulla prudentium persuasione reuocaretur. si enim non diligitur uxor, dimittenda est. quia ergo dimittenda non est, diligenda est. dilectio autem monendo atque suadendo conponi. non inuitum cogendo inponi potest. hoc facere scriba debebat iustus et sapiens, qualem in illa professione esse oportebat. ad quem ut ueniretur, discordi marito libellus conscribendus praeceptus est: quem uir bonus prudensque non scriberet. nisi in animo nimis auerso atque peruerso consilium concordiae non ualeret. uerumtamen a uobis ex uestri erroris sacrilega uanitate quaero, cur displiceat dimittere uxorem, quam [*]( 2 assisteret Le'SG 3 perhibent (h s. I.) L 4 hebreas C 6 et non (et 8. l. a m. 2) S profiterentur sapientiam P 10 qui per] per quem LlClSlMG qui per L282 11 ex necessitate C: et necesstatem LSMGb 16 debitam (b ex u corr.) SMG 17 persuasionem G persuasione (m er.) LM 18 uaoręm SG quia-diligenda est om. SGC1 19 compone L2 20 inuito 81 inuitom (o ex u corr.) G M / H impone siG' imponi cogendo potest C 22 M LIMI ueniret b discors ei discordia L discordia M Gb ad quem discordig, ut ueniretnr marito libellus S 23 prudensque (u sup. e m. 1) C 25 uerumtamen X1 a (s. 1. m. rec.) C. om. Lb 26 quur L ) non ad matrimonii fidem, sed ad concupiscentiae crimen habendam esse censetis. matrimonium quippe ex hoc appellatum est, quod non ob aliud debeat femina nubere, quam ut mater fiat: quod uobis odiosum est. eo modo enim putatis partem dei uestri gentis tenebrarum proelio deuictam et subactam etiam carneis conpedibus conligari.