De spiritu autem sancto nondum tam copiose ac diligenter disputatum est a doctis et magnis diuinarum scripturarum tractatoribus, ut intellegi facile possit eius proprium, quo proprio fit, ut eum neque filium neque patrem dicere possimus, sed tantum spiritum sanctum, nisi quod eum donum [*]( 1 Ioh. 20, 17 4 Ioh. 10, 30 Ioh. 14, 9 5 Ioh. 1, 1. 3 7. 9 Phil. 2, 6. 7 ) [*]( 1 uado ad patrem meum et patrem uestrum et (et om. bd) deum meum sqq. Pbd 3 nec V 4 et 5 uidet PTNVOj 5 et om. F meum om. AFBTNMVOr 6 factus deus] factus eat deus AFSTNVOy factus est bd sunt AFBPVOr 7 eam esse V se aequalis (se 8. I.) S se equalem AMy 8 talia] alia FSAx amministrationem 1 9 homines S 11 hominibus] humilibus AFVOj umilibus 57W 12 propter om. M amministrationem r 13 scripta ita M ita om. TN calumpniantur AM 14 propterea] propter hoc AFS2\'NVOy etiam] est M 15 idem 0 etiam P aut] ac AFPTNMVOy 16 quicquid BFAPTN 17 sancto autem spiritu M sancto autem Mjbd nundum M hac S 18 et om. AFSTNVf magnis om. A diuinorum P scripturarum om. P 19 et eius AFBTNVOrbcl 20 sit Y filium neque om. V )
23
dei esse praedicant, ut deum credamus non se ipso inferius donum dare. seruant tamen, ut non genitum spiritum sanctum tamquam filium de patre praedicent — unicus enim est Christus — nec de filio tamquam nepotem summi patris nec tamen id quod est nulli debere, sed patri, ex quo omnia, ne duo constituamus principia sine principio, quod falsissimum et absurdissimum est et non catholicae fidei, sed quorundam haereticorum errori proprium. ausi sunt tamen quidam ipsam communionem patris et filii atque, ut ita dicam, deitatem, quam Graeci dsotTj-ca appellant, spiritum sanctum credere: ut, quoniam pater deus et filius deus, ipsa deitas, qua sibi copulantur et ille gignendo filium et ille patri cohaerendo, ei a quo est genitus aequetur. hanc ergo deitatem, quam etiam dilectionem in se inuicem amborum caritatemque uolunt intellegi, spiritum sanctum appellatum dicunt multisque scripturarum documentis adsunt huic opinioni suae: siue illo, quod dictum est: quoniam caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum qui datus est nobis, siue aliis multis talibus testimoniis, et eo ipso, quod per spiritum sanctum reconciliamur deo: unde etiam cum
[*](17 Rora. 5, 5 ) [*]( 1 se] sese TN ae in se FSVOy infimus S infimius TN infirmis Y 2 dare] donare dare V S est enim AFSTNPVOj 4 pr. neque SPbd 5 id quod] illud M ullius M 6 sine om. AFSTNVy principio om. TN eat post falsisaimum praebent Pbd 7 non consonum VO quorondem 0 8 proprium eat VO ausi] aut si AS om. TN quidam] qui AFSfTNVO 9 et filii atque om. Fl uti M ita om. M 10 theotetam RO theottha AFS theoithas TN theoitha f theoteta PM theothitam Y credant AFSfTNVO ut] et ut AFSy V et TN 11 deitate TN qua] que A*FV om. TN copulaptur F copulatur VO 12 ei] ut ei SPM 13 aequatur TN 14 karitatemque P caritatem AFSTNVO caritatem pronunciant y 15 dicunt etiam FSTNy dicunt et V multis 0 16 assunt AP assumunt VO opinionis S illud AFSyMVO quo TN 17 quoniam om. RN 19 quo AFSMOf qui V 20 reconciliabimus (8. l. i mur) 1/\'1 AIr VO reconciliabimus S reconciliantur M etiam] et M cum om. RFPMVOŢ quia A ) 24
donum dei dicitur, satis significari uolunt caritatem dei esse spiritum sanctum. non enim reconciliamur illi nisi per dilectionem, qua etiam filii dei appellamur, non iam sub timore tamquam serui, quia consummata dilectio foras mittit timorem, et spiritum libertatis accepimus, in quo clamamus: abba pater. et quia reconciliati et in amicitiam reuocati per caritatem poterimus omnia dei secreta cognoscere, propterea de spiritu sancto dicitur: ipse uos inducet in omnem ueritatem; propterea et confidentia praedicandae ueritatis, qua inpleti sunt in aduentu eius apostoli, recte caritati tribuitur, quia et diffidentia timori datur, quem consummatio caritatis excludit. et ideo donum dei dicitur, quia eo quod quisque nouit non fruitur, nisi id diligat. frui autem sapientia dei nihil est aliud quam ei dilectione cohaerere, neque quisquam in eo quod percipit permanet nisi dilectione; et ideo spiritus sanctus dicitur, quoniam ad permanendum sanciuntur quaecumque sanciuntur nec dubium est a sanciendo sanctitatem uocari. maxime autem illo testimonio utuntur assertores huius sententiae, quod scriptum est: quod natum est de carne, caro est; et quod natum est de spiritu, spiritus est, quoniam deus spiritus est. hic enim
[*](3 cf. I Ioh. 3, 1 4 cf. I Ioh. 4, 18 5 Rom. 8, 15 6 cf. Bom. 5, 8-10 8 Ioh. 16, 13 10 cf. Act. 2, 4 12 cf. Ephes. 3, 7 19 loh. 3, 6 21 roh. 4, 24 ) [*]( 1 signiflcare AFSPVOr 2 recoticiliabimur ASVOf 3 dei R: om. AFSPTNMVOjbd 4 ca sopniata M dilectio] caritas AFSTNVOj foris 0 5 accipimus P 6 alba M amicitia AFSTNVO amiciciam P 7 secreta dei M 8 nos 0 inducit RAFJST 9 et om. 0 fidentia RPM 10 qu*a F quia M in om. MP recta FSV 11 caritate FSV datur] tribuitur M que S que (e in ras.) F. Y qua A1 coBummationg V 12 et om. ASMPbd etiam donum FSPMbd 13 non om. V idj et id bd illud M 14 dei om. 0 aliud eat VO ei] et M 15 quod] in quo M manet VM 16 dicitur om. 0 17 sanctiuntur (ct semper) PTNFaAO 18 uncari sanctitatem VO uocare S maxime autem] et maxime AFSTNVOf illis testimoniis JEtP 19 adsertores FS 20 est alt. om. 0 et om. AFSPVO 21 deus om. S spiritus est deus M ) 25
regenerationem nostram dicit, quae non secundum Adam de carne est, sed secundum Christum de spiritu sancto. quapropter si spiritus sancti hoc loco facta est commemoratio, cum dictum est, quoniam deus spiritus est, animaduertendum dicunt non dictum esse quoniam spiritus deus est), sed: quoniam deus spiritus est, ut ipsa deitas patris et filii hoc loco dicta sit deus, quod est spiritus sanctus. huc accedit aliud testimonium, quod dicit Iohannes apostolus, quoniam deus dilectio est. etiam hic enim non ait \'dilectio deus est\', sed: deus dilectio est, ut ipsa deitas dilectio intellegatur. et quod in illa enumeratione conexarum sibi rerum, ubi dicitur: omnia uestra sunt, uos autem Christi, Christus autem dei, et: caput mulieris uir, caput uiri Christus, caput autem Christi deus, nulla fit commemoratio spiritus sancti, ad hoc pertinere dicunt, quia non fere in his, quae sibi conexa sunt, numerari solet ipsa conexio. unde in illo etiam loco trinitatem ipsam uidentur agnoscere, qui legunt adtentius, cum dicitur: quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia: ex ipso, tamquam ex eo, qui nulli debet quod est; per ipsum, tamquam per mediatorem; in ipso, tamquam in eo, qui continet, id est copulatione coniungit.
Huic sententiae contradicunt, qui arbitrantur istam communionem, quam siue deitatem siue dilectionem [*](8 I Ioh. 4, 16 12 I Cor. 3, 22. 23 13 I Cor. 11, 3 18 Rom. 11, 36 ) [*]( 4 spiritus est ut ipsa deitas M 5 spiritus dei AFSTNVOy Bed -est om. M 7 deus] deus est FSV sanctus spiritus P huic AFSTNMVOf aliudJ ad illud M et aliud M 8 quo TN iohannis F1 9 etiam] nant et PNM non enim FS enim om. ATNVOf dei TNO est om. P 10 deitas om. 0 11 sibi om. V 12 sunt om. BP 13 alt. caput om. VO niri autem VO 14 caput om. VO Christi autem VO 15 non om. 0PX ferre S iia bd 16 unde om. TN 17 etiam illo in OV ipsam trinitatem VO 18 et in ipso et per ipsum VO 19 tamquam] tantum P 20 per fin. om. M 21 copulationS FSVA1. 23 contradicunt-deitatem om. V 24 quam sibi R caritatemuej caritatem PTNJI. sine caritatem FSVOabd )
26
caritatemue appellamus, non. esse substantiam; quaerunt autem secundum substantiam sibi exponi spiritum sanctum, nec intellegunt non aliter potuisse dici: deus dilectio est, nisi substantia esset dilectio. ducuntur quippe consuetudine rerum corporalium, quoniam, si duo sibi corpora copulentur, ita ut iuxta inuicem conlocentur, ipsa copulatio non est corpus, quandoquidem separatis illis corporibus, quae copulata fuerant, nulla inuenitur; nec tamen quasi discessisse et migrasse intellegitur, sicut illa corpora. sed hi tales cor mundum faciant, quantum possunt, ut uidere ualeant in dei substantia non esse aliquid tale, quasi aliud ibi sit substantia, aliud quod accidat substantiae, et non sit substantia; sed quidquid ibi intellegi potest, substantia est. uerum haec dici possunt facile et credi; uideri autem nisi corde puro quomodo se habeant, omnino non possunt. quapropter siue ista uera sit sententia, siue aliud aliquid sit, fides inconcussa tenenda est, ut deum dicamus patrem, deum filium, deum spiritum sanctum, neque tres deos, sed istam trinitatem unum deum, neque diuersas naturas, sed eiusdem substantiae, neque ut pater aliquando sit filius, aliquando spiritus sanctus, sed pater semper pater et filius semper filius et spiritus sanctus semper spiritus sanctus. nec temere de inuisibilibus aliquid adfirmemus tamquam scientes, sed tamquam credentes, quoniam uideri nisi mundato corde non possunt. et si quis ea uidet in hac
[*]() [*](3 I Ioh. 4, 16 ) [*](1 substantia S 2 sibi] siue AlSlF om. Vy ne M 3 intelligatur M dici potuisse AT/SPTNVOr aliter dici non potuisse M nisi esset dilectio substantia bd 4 ducunt F dicuntur AlSOr1 dicunt V consuetudinfi F consuetudines r 5 sibi] sinit M corpora sibi VO corpora om. R 6 copulationS M non om. M 9 hii BAFTPM 10 dei] illa V 11 aliquod A V quale P 12 accfidat F accedat ASPxO 18 ibi om. 0 14 puro corde Fy puro] ponitur M 15 uera sit ista VO 16 aliquid aliud VOf aliquid om. M 19 diuersos natura PMbd 20 sit aliquando AFSTN sit spiritus Pbd 22 temere] temere aliquid VO affinnamus 81 23 sed] et M 24 nisi om. V et si quis] si quis (si in ras.) A et quia FSY et qui ybd uidit FSV ) 27
uita ex parte, ut dictum est, atque in aenigmate, non potest efficere, ut et ille uideat, cui loquitur, si cordis sordibus inpeditur. beati autem mundi corde, quoniam ipsi deum uidebunt. haec fides est de deo conditore et renouatore nostro.