Exameron

Quid mihi quaerere quae sit eius mensura circuitus, quam geometrae centum octoginta milibus stadiorum aestimauerunt? libenter fateor me nescire quod nescio, immo scire quod scire nihil proderit. melius est genera terrarum scire quam spatia, quae circumfuso mari, interiectis barbarum regionibus, suffusa [*]( 116 A ) atque inuia paludibus humo quemadmodum possumus conprehendere? quod inpossibile esse hominibus scriptura demonstrat dicente deo: quis mensus est manu aquam et caelum palmo et uniuersam terram clausa manu? quia statuit montes in libra et rupes in statera et nemora in iugo? et infra: qui tenet gyrum terrae et habitantes in ea sicut lucustas, qui statuit caelum ut cameram. quis igitur aequalem sibi cum deo audet scientiam [*]( B ) uindicare, ut quae deus maiestatis suae esse proprio signauit oraculo haec sibi homo ad cognitionem suppetere posse praesumat?

certe Moyses eruditus erat in omni sapientia Aegyptiorum, sed quia spiritum dei accepit, quasi minister dei inanem illam et usurpatoriam philosophiae doctrinam ueritatis rationi posthabuit et ea descripsit mihi quae nostrae spei adcommoda iudicauit, quod terram fecerit deus, quod produxerit terra [*]( C ) iuxta dei omnipotentis imperium operationemque domini Iesu uirgulta de terris et omnem animam uiuentem secundum [*]( 4 Bas. 188 CD, 189 A (80 DE) 11 Esai. 40, 12 14 Esai. 40, 22 19 Bas. 189 A (80 DE, 81 A) ) [*]( 5 aestiraauernnt C (u alt. in ras.) 6 prius scire om. N, <ne> scire Henricus Schenkl 7 melius est om. II est 8. u. B spatia C (t in ras.) 8 barbarum CP et m1 G barbarorum G m2 cet. 9 conprehindere C, in quo uerba inde a conpr. usque ad palmo («. 12) in rtU. min. spatii 10 omnibus II (corr. m2 G) N\' 15 lucustas CM locustas cet. quis CGB 16 cum deo potestatem (-te B) audeat (-et B) et (om. B) scientiam MSB 20 accepit C (e ex i m3) 21 filosophiae %\'M\'S filosofiae CG Pશ doctrine C rationi VS rationg C m3શ ratione Cml cet, )

Inhaereamus igitur propheticis dictis nec spiritus sancti [*]( E ) quasi uilia despectui habeamus adloquia. producat inquit terra animam uiuentem pecorum et bestiarum et reptilium. quid argumentamur alia, ubi euidenter creaturarum terrestrium natura formatur? currit enim in [*]( F ) profundis mundi per omnem creaturam dei uerbum, ut subito de caue omnia quae statuit deus animantium genera producantur et in futurum lege praescripta secundum genus sibi similitudinemque uniuersa succedant, ut leo leonem generet, tigris tigridem, bos bouem, cygnus cygnum, aquila aquilam. semel praeceptum in perpetuum inoleuit naturae, et ideo ministerii sui obsequium praebere terra non desinit, ut priscae [*]( 117 A ) constitutione species reparaDin feruntur successione m nouas reparentur aetates.

sed uis ad usum hominis deriuare quae genita sunt? noli ueritatem unicuique generi naturae propriae denegare, [*]( 10 Bas. 189 A-C (81 AB) ) [*]( 1 at M (t ex d) SB an cet. 2 umbram C 3 regione lIB regionem umbrae mundi huius (huius mundi Brux. Diu.) Brux. Carn. Diu. 4 mundi IINI umbrae MB et (in quo post huius est ras. 5 litt.) S incedens MS eclipsis MmlS eglypsis B eglipsis C (i pr. in ras.) VN\' et tnl GP eclipsin m2 GPJf 7 uanitatis C (-es m3) 8 occupant C (nt ex t) occupat Y ludumque CPV operantur P m2 ea eras. C 9 ad ante ad eras. C 10 inherea»mus C (h 8. u.) profeticis Cશ\'MB 14 constitutioneip C (m exp. m3) G 15 subito C (o in ras.) 19 tygris C (y in ras.) Pł11 tygridem CGPશ\' cignus G cycnus N\' gygnum G (c s. g pr. m2) cycnum N* 20 Be.mel C inolibuit C 22 reparabili C (ara in ras.) 24 deriuari G ) [*]( XXXII. Ambr. parI 1, faee. 1. ) [*]( 14 )

Piger asinus et expositus ad praedam sensuque tardior quid aliud docet nisi nos uiuaciores esse debere nec desidia [*]( - 1 Bas. 192 AB (81 CD) 17 Psalm. XXXI 9 20 Bas. 192 C (82 A) 24 Bas. 192 BC (82 A) ) [*]( 4 quadripedi CYB et ml GP quadripede MS quadripedo W\' quadrupedi m2 GP quadrupedo 21M\' 5 cum B Brux. Carn., om. cet. 6 requirunt G m2 MS requirant Gml cet. 7 secuntur F&\'<S 8 pecudum MSB caue ne G (ne 8. u. m2) N* 9 deflectas C (e alt. in ras.) 10 uigoris C (i pr. in ras.) sine N\'MS sine qua IIB; uix credibile sineque Ambrosium scripsisse 11 pascunturll 15 deseraisy 17 deus uoluit MSB segregare C segregari cet. dicens om. G 18 in om. MS 22 rabies C (b ex p))

fraudulenta uulpes foueis se [*]( E ) latibulisque demergens nonne indicium est infructuosum esse animal odioque dignum propter rapinam, despectui propter infirmitatem et ideo suae incautam salutis, dum insidiatur alienis ?

perdicem formauerit, quae aliena oua diripiat, hoc est perdicis alterius, et corpore foueat suo, sed fraudis suae fructum habere non posse, quia, cum eduxerit pullos suos, amittit eos, quia, ubi [*]( F ) uocem eius audierint quae oua generauit relicta ea ad illam se naturali quodam munere et amore conferunt quam ueram sibi matrem ouorum generatione cognouerint significantes hanc nutricis fungi officio, illam parentis. itaque incassum proprios fundit labores ac fraudis suae pretio multatur. unde et Hieremias ait: clamauit perdix et congregauit quae non peperit, id est oua congregauit et clamauit quasi ouans suae fraudis effectu, sed ludit operam, quia inpenso labore alii educit quos ipsa diuturnae fotu sedulitatis [*]( 118 A. ) nouerimus. huius imitator est diabolus, qui generationes creatoris aeterni rapere contendit, et si quos insipientes et sensus proprii carentes uigore potuerit congregare fouens eos inlecebris corporalibus, ubi primum uox Christi paruolis fuerit infusa, discedunt atque ad eam se conferunt matrem, quae pullos suos sicut auis materno amore conplectitur. congregauit enim diabolus gentiles, quos non creauerat; sed ubi in euangelio suo uocem norint emisit, ad eum se potissimum [*]( B ) [*]( 2 Bas. 192 C (82 A) 5 Bas. 172 C (78 D) 14 Hier. 17, 11 23 Matth. 23, 37 . ) [*]( 1 confugere C (e pr. ex i m2) confagire %M* 2 consaeaerit WMS 3 indiciam N\' indicio C (o in ras.) cet. 4 despectum શM\' 5 et ideo suae incau in ras. C incautum G m2N\'MS alienae Gm2 fort. post alienis quaedam exciderunt 6 perdicis C (d ex corr. m2) 8 enos om. MS 9 eam CP et (m eras,) V 10 amorem P et (m exp.) CG 15 id est oua congregauit om. n 16 opera 11 (-1 m3 C m2 G) 17 alit et ducit CPV alitųş (us exp. m2) et ducit G fotu WMS et m2 Gશ foto શm1 M\' fedus C fetus G m1 P fenus V fetu B 18 crea.toris C 19 et si C (et s in ras.) 21 paruolis m1 CGP paruulis CGPm2 cet. 25 potissimum C (i alt. ex e m3) ) [*]( 14* )

leo naturae suae superbus ferocia aliarum ferarum generibus miscere se nescit, sed quasi rex quidam plurimorum dedignatur consortium. qui etiam cibum fastidit hesternum, etiam ipsas suae escae reliquias auersatur. quae autem ei se sociare fera audeat, cuius uoci tantus naturaliter inest terror, ut multa animantium, quae per celeritatem possent impetum eius euadere, rugientis eius [*]( C ) sonitu uelut quadam ui credimus atque icta denciantdeficiant?

nam de pardi specie nec scnpturascriptura siluit quod uarietate coloris motus uarios animae suae prodat. dicit enim Hieremias: si mutabit Aethiops pellem suam et pardus nauium suam. non solum enim de figura, sed etiam de mobilitate furoris istud accipitur, eo quod tenebrosis et inquietis ac mobilibus infidae mentis atque animi mutationibus [*]( D ) uento populus Iudaeorum boni propositi gratiam iam tenere non possit nec ad emendationem ullam correctionemque remeare, qui semel ferinam induerit immanitatem.

Est tamen etiam in natura quadrupedum quod imitari nos [*]( E ) sermo adhortetur propheticus, quo exemplo caueamus desidiam et exiguitate uel infirmitate corporis a uirtutis studio non reflectamur neque reuocemur ab illius propositi magnitudine. exigua est enim formica, quae maiora suis audet uiribus [*]( 1 Psalm. XVI 8 2 Bae. 192 C (82 B) 10 Bas. 192 D (82 B) 11 Hier. 13, 23 23 Bas. 193 CD, 194 A (83 AB), cf. Philo de anim. 42 Â. ) [*]( t 1 suam corr. m3 C m2 P 2 nutriendus corr. m3 C m2 G P 4 ecι̣ạṃ G (corr. m2) 8 euadere C (u in ras.) 9 icta N uicta CPB et G ml uincta G m2 V 10 species II (s alt. exp.) nec om. II, non ante siluit a. u. m2 G uarietatae C (t pr. et ae in ras.) uarietati (-te m2) P uarietatis V narietatS SOf\' 12 mutabit MS mutauit cd. 14 furoris C (0 in ras.) 17 emendationem C (e pr. ex in) 21 et B (a. u. m2) N\'MS, om. n exiguitatem CPV et (m exp.) G infirmitatem II (m exp. GP) 22 ullius M illius 8 (i pr. in ras.) WI (i pr. ex u) )

quid autem de canibus loquar, quibus insitum est natura quadam referre gratiam et sollicitas excubias pro [*]( B ) dominorum salute praetendere? unde ad inmemores beneficii et desides atque ignauos clamat scriptura: canes muti, nescientes flatus. canes ergo sunt, qui nouerint latrare pro dominis, nouerint sua tecta defendere. unde et tu disce uocem tuam exercere pro Christo, quando ouile Christi incursant lupi graues, disce in ore tuo uerbum tenere, ne quasi mutus canis commissam tibi fidei custodiam quodam praeuaricationis silentio deseruisse uidearis. talis canis uiator et comes angeli [*](C ) [*](4 Prouerb. 6, 6 10 Uerg. Aen. IIII 402-407 16 Bas. 191 C (82 A) 19 Esai. 56, 10 25 Tob. 6, 1; 11, 3 (9) ) [*](1 proposito C (o ult. in raa.) 4 imitare II aemulare N 5 nulla cultura C (corr. m3) V 6 eum MS enim V eam cei. habet IljS 10 nulle C custus CM\' et (corr. m2) 21 custos P (o in ras.) custis G (corr. m2) 11 audeat 81\' (a alt. eras.) cet. 12 conuertatur G (conportatur m2) P augroine C (u eajp.) V 13 uiantium S et (i alt. 8. u.) B 14 umeris WM humeris cet. 16 quid C (d 8. u.) 19 ad ante ignauoa add. CGP 20 sunt ergo canes N 22 xpi nN1 ecclesiae MS ecclesiae xpi B vipi 8. u. m2); ecclesiae fort. praeferendum 28 disce.. C )

Ursa insidians licet, ut scriptura ait - est enim plena fraudis fera —, tamen fertur informes utero partus edere, sed natos lingua fingere atque in speciem sui similitudinemque formare. non miraris in fera tam pii oris officia, cuius pietas naturam exprimit ? ursa igitur partus suos ad sui effingit [*]( E ) similitudinem, tu filios tuos instituere similes tibi non potes?

quid quod etiam medendi industriam non praetermisit ? siquidem graui adfecta caede et consauciata uulneribus mederi sibi nouit herbae, cui nomen est deficiant, ut Graeci adpellant, ulcera subiciens sua, ut solo curentur adtactu. serpens quoque pastu fenuculi caecitatem repellit exceptam. itaque ubi oculos [*]( 2 Tob. 3, 8; 8, 3 II Thren. 3, 10 17 Bas. 193 A (82 D), cf. Plin. N. H. XXV 120 20 Bas. 193 A (82 D) ) [*]( 1 raphahel G raphael SB rafael P rafahel cet. tabis t( (corr. m2) M\' 2 uti P (i exp.) ut». C (ia ut uidetur eras.) ut V (t in ras.) cet. asmedaeum S (o ex e pr. m3) asmodeum B asmadaeum M asmodium P (-eum m2) nasmodeum VN* (n eras. FW) et m3 C m2 G nasmodium m1 CG 3 copula C et (-š m2) GP copulam coniugalem H4MS memoris SB et m2 GP memores GP ml cet. 4 raphahel G raphael SB rafael P rafahel cet. tubiae corr. m 3 Cm2PW tubii m (tobii m2) M\' tibiae B (corr. m2) 6 reciperat C (corr. m3) G (corr. m2) V erudibat %M\'M et m1 CGP erudiebat CGP m2 cet. adfectu CVM et (-om m2) P adfecto (-um m2) G 9 memoria C 13 natus M\' et (-08 m3) C, (m2) GPW, speciem C (c in ras.) 14 naturam pietas N\'\\ pietas (pi in ras.) C 16 tibi IIB tui cet. 17 industria C (-8 m3) 19 herbae C (h s. u.) flommus 11 et (m alt. exp.) B flomos 9F 21 fenaculi C (fenic. corr.) P feniculi MB foeniculi 21\'S funiculi Y feniculi cet. )

clamat ipse dominus in Hieremiae libro: turtur et hirundo, agri passeres custodierunt tempora introitus sui, populus autem meus non cognouit iudicia domini. nouit hirundo quando ueniat, quando etiam [*]( 120 A ) reuertatur, nouit etiam pia auis adnuntiare aduentus sui testimonio ueris indicium. nouit etiam formica explorare serenitatis tempora; nam cum aduerterit madidatos imbre fructus suos umescere, explorato diligentius aere quando iugem possit seruare temperiem, aceruos reserat suos et de cauernis foras suis umeris exportat, ut iugi sole propria frumenta siccentur. denique hautquaquam illis diebus omnibus rumpi de nubibus allectus crines, flatibus cum uindicandae suas pretiosius inenarrabilis foueam [*]( B ) reuocauerit. boues inpendente pluuia ad praesaepia se tenere nouerunt. idem ubi naturali sensu mutationem caeli [*]( 2 Bas. 193 A (82 D) 6 Baa. 193 A (82 D) 8 Hier. 8, 7 13 Bas. 195 A (83 B) 20 Bas. 193 B (82 E) ) [*]( 1 obduci sibi MSB abduci sibi II sibi abduci N\' 4 messa C mersa (r ex s) GP 5 anthydoto CGP antydoto B 6 lacrimola CW lacrimnla cet. 8 hierimiae C 9 hyrundo II (y in ras. V) passeris C et (-es m2) GP 11 hymndo n (y in ras. V) B 13 serenitatis C (ti in ras.) 14 madidatus (-os corr.) m3 Cm2 P, (-is corr.) m2 G hymbris C imbres G (m2 imbribus) V himbres P (s eras.) ymbres B, fort, imbri scribendum 15 nmescere WM humescere cet. 16 seruare om. II, inuenire in mg. m2 P 17 umeris WM humeris cet. fru*menta C 18 hautquaquam 91\' autquamquam CV et (m2 haudquaquam) GP, (m3 hautquamqaam) S autquaqaam શM\' et M ml haudquaquam M m2 B omnibus C (i ex e m3) 19 uideres C orreia CV et (corr. m2) P 20 reuocarit WM\' boues (u ex b) CGP praesępia G m2 praesepia Gml cet. 21 sensum V&M\' et (m del.) CGP )