Expositio Evangelii secundum Lucan

itaque per intellectus exercitium spiritalis [*]( c ) et humilitatis adfectum etiam ludaeos in euangelium Christi cultor ille bonus fore existimat fructuosos. meminerat enim quia per Aggaeum dominus locutus est, quoniam quarto et uicesimo noni mensis, a die quo fundatum est templum domini omnipotentis. uineam inquit et ficus et malagranata et ligna oliuae, quae non adferent fructum, ex hac die benedicam. quo reuelatur sub ipsum anni uergentis occasum, hoc est saeculi iam senescentis occiduo, sanctum dei [*]( D ) templum, quod est ecclesia, esse condendum, cuius gratia per sanctificationem lauacri Iudaeorum nationumque populi fructum suorum possint habere meritorum.

Ergo per naturam arboris synagogae species indicatur secundis prouentibus fructuosa — nos enim ex patrum semine — meritoque Iudaei grossis labentibus conparantur, quod incrassato corde et praedura ceruice ad perennitatem sui peruenire non possunt. qui si moriantur et quasi decidant huic mundo, ut [*]( E ) in interiorem hominem per lauacri gratiam renascantur. erunt utique fructuosi. perfidia autem hominum pertinacium synagogam inutilem fecit, et ideo quasi sterilis iubetur excidi.

quod de Iudaeis dictum omnibus cauendum arbitror et nobis [*]( lPhilipp.3,8 5Ps.ll2,7 11 Agg. 2, 19 sq. 20Matth. 13,15 2lExod.32,9 ) [*]( 1 scs paulus PL aestimatur .PaBLTX (ur del. π V) aestimat ut 6\'-,\' et (ut ex ar) CE lucrum faciat P (i s. um w3) Lπ 3 ei] et χ (s. m2 ci E) 7 et s. M. m3 F. om. BL 8 aestimat PL 9 aggeam P loqautua BF et (u alt. a. M.) V 11 uinea ΡΒχ (utneas m2 E) ficus χ fructus cet. (s. m2 ficus V) malogranataa IZadferuntXadferety (-Mt m2 jE) 14 seneacentis iam C 15 gratiam αΧ 17 possunt P (i <!. u m2) L 18 arboris (a N. M.) P 20 laben*tibua (b pr. ex u m2) P conparatur P (-antur m2) L 22 si pmoriantar PL sic moriantur -B )

nonnulli tamen ficum istam per allegoria-m non synagogae, sed malitiae et inprobitatis figuram putant. hi tamen nullo distant nisi quod pro specie genus eligunt, id autem cauere se dicunt, quia dominus dixit ad ficum: numquam ex te fructus nascatur in sempiternum cum utique plurimos ex Iudaeis credidisse et credituros esse norimus. sed qui credit, non synagogae iam fructus est, sed ecclesiae nec ex synagoga nascitur qui renascitur in ecclesia. [*](14,5-2A ) sicut enim sunt qui ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis, si enim ex nobis essent, nobiscum mansissent, sic de his qui ex Iudaeis credunt dicimus, quia, si ex synagoga essent, in synagoga manerent, sed propterea exierunt ex synagoga, ut ex synagoga non fuisse credantur. deinde pro malitia interueniret alioquin et diceret excolendam, ut fructum adferret, cum ideo uenerit dominus, ut semina inprobitatis aboleret. [*]( 10Matth.2!,19 14lloh.2,19 2011oh.3.5 ) [*]( 1 uacuum P (i s. um ?K.3) BL 2 si (e.r<r<t M. m3) qui (de a«M s. tt. m3) mala (o 8. a alt. M!.3) granata benedic∗ti (i eras.) P 3 si fructus pudoris αΒ et (ai exp. m2) jPC* 6 lidat P m1 ledat P m3 L istam (i add. m2) P 7 et om. P (in quo iaprobitatiaque Ht3) L 8 hii P in nullo CL et (in s. M. m2) PO 10 nascatar (a alt. w r(M.) G nascitur B 12 norimus ΡαΒπ nouerimus ce<. (ue s. M. m2 C\', m3 L) synagogae non PBL est om. P 13 ecclesiae est (est &. M. m2) P nec...ecdesia tM mg inf. m3 P, OM. L 16 sic et de PL is a eis X (e ex i F) 18 exierunt de χ ut de sinagoga C ut ei ea χ non s. M Ht3P 19 interuenire P (-ret m3, sed t er<M.) JTZ< interueniaaet X (sa ex r π) alioquin P (8. M<.? t agricolã) aL alioqui B aliqui FOx aliquis CΕγΤ et (s a. M. m2) GV dicere P (-ret M ?, sed t eras.) BL)

[*](13,10 sq. ) Erat autem docens in synagoga eorum [*]( B ) sabbatis. et ecce mulier quae habebat spiritum infirmitatis annis decem et octo et erat inclinata.

quam cito quod de synagoga diceret indicauit! ad ipsam utique arborem uenisse se monstrat. qui in eadem praedicabat. denique in muliere infirma quasi ecclesiae figura succedit, quae cum mensuram legis et resurrectionis inpleuerit. in illa quiete perpetua in sublime erecta fastigium inclinationem [*]( c ) nostrae infirmitatis sentire non poterit. nec aliter curari potuisset haec mulier nisi quia legem inpleuit et gratiam, legem in praeceptis. in lauacro gratiam, per quam mortui saeculo resurgimus Christo; nam in decem uerbis legis perfectio est, in octauo numero resurrectionis est plenitudo. opus ergo sabbati signum futuri est, quod unusquisque lege perfunctus et gratia per misericordiam Christi corporeae fragilitatis molestiis exuetur. et ideo in signo ante per Moysen praemissa est [*]( D ) sanctificatio, ut esset exercitium futurae sanctificationis et obseruantiae spiritalis a saecularibus operibus abstinendi. denique et deus ab operibus mundi quieuit; non ab operibus, cuius sempiterna et iugis operatio est, sicut filius ait: pater, meus usque modo operatur operor operor, ut ad similitudinem dei saecularia nostra opera non religiosa cessarent.

hoc autem non intellegens archisynagogus prohibebat quemquam [*]( E ) [*](13,14) curari sabbato, cum sabbatum futurarum typus sit feriarum — et ideo non operis boni, sed mali feriae sunt — eoque praescriptum sit ut nullam ferentes sarcinam delictorum nec bonorum ieiuni operum sabbata post mortem futura [*]( 16 Exod. 19, 10 19 Gen. 2. 2 20 Ioh. 5, 17 ) [*]( 3 XVIII PL, X et VIII X et ante erat om. X 4 indicabit P (v s. b m3) L 5 se s. u. P fi ecclesiae (e tert. s. u.) P 8 fasti- . gium (a a. um) P 13 sabbatis P (s alt. exp. m2) FL 14 futurum. (om. est) L 15 gratiam P (m eras.) BLX corpore et PBL 19 et om. PL non ab operibus] sed (non add. s. u. m3 P) ab operibus mundi quieuit PBL ante non add. sed a 28 archisinagogus (h s. u. m3) P 25 bonis P (s exp. m2) L )

cur enim non aliud animal indicauit nisi ut ostenderet [*]( F ) aduersantibus licet synagogae principibus futurum tamen ut Iudaicus et gentilis populus sitim corporis aestusque mundi istius dominici fontis ubertate deponat? agnouit enim bos possessorem suum et asinus praesaepe domini sui. itaque ille populus, qui ante faeni uilis, quod priusquam euellatur arescit, alimonia pascebatur, panem illum qui e caelo descendit accepit. et ideo per euocationem duorum populorum ecclesiam dicit saluam futuram, quae tempore legis inpleto et dominicae resurrectionis aetate tempus suae absolutionis acceperat. quam clemens ergo dominus, quam pius [*]( 14 y A ) in utroque, cum aut miseretur aut uindicat! in synagogae typo arborem excidi iubet. in typo ecclesiae feminam saluat. quam dulcis parabola. facilis autem solutio. uinculum uinculo conparat, ut insimulatio Iudaeorum actu ipsorum redarguatur. nam cum ipsi animalibus sabbato soluant uincula, reprehendunt dominum, qui homines a peccatorum uinculis liberauit.

[*](13,18 sq. ) Cui simile est regnum dei et cui simile esse illud aestimabo? simile est grano sinapis, quod [*](B ) acceptum homo misit in hortum suum, et creuit et facta est arbor, et uolucres caeli requieuerunt in ramis eius.

docet nos praesens lectio naturam conparationum spectandam esse, non speciem. itaque uideamus cur sublime regnum [*](7 Esai. 1, 8 9 Ps. 128, 6 10 Ioh. 6, 33 19 Deut. 5, 14 ) [*]( 3 soluet ax 4 enim] autem X 5 principibus (n 8. Y.) P 6 gentilicius XG gentilicus Εγ T 9 autea y 10 pascebatur (a s. u.) P 11 uocationem X reuocationem X 14 acceperat (e pr. ex i) P 16 arbores P (-85 m2) aBCLy arboris X (-es m2 πV) feminas aCX 18 insimulatione PLXy actu P (-us m2) BCLy actum a actuuin X (u alt. exp. V, actus m2 π) 20 uinculo BL uincula Gy et (is 8. a) CE 21 deij caelorum PBLX esse om. PL. post illud coli. X 25 lectio luce y (luca G) )