Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

nam sicut illa quae in medicis erogauerat omnem substantiam[*]( D ) [*](8,43) suam, ita etiam congregatio gentium amiserat omnia dona naturae et patrimonium uitale prodegerat, sancta, uerecunda, religiosa, fide promtior, pudore cunctatior; hoc est enim pudoris et fidei agnoscere infirmitatem, non desperare ueniam. uerecunda ergo fimbriam tetigit, fidelis accessit, religiosa credidit, sapiens sanatam se esse cognouit. sic sancta plebs gentium, quae deo credidit, peccatum erubuit ut desereret, fidem detulit ut crederet, deuotionem exhibuit ut rogaret, sapientiam induit [*]( E ) ut sanitatem suam et ipsa sentiret. fiduciam sumsit ut fateretur quod praeripuisset alienum.

[*](8,44) Cur autem retro tangitur Christus? an quia scriptum est: [*](8,42 sq. ) post dominum deum tuum ambulabis? quid etiam sibi uult quod et principis filia annorum XII moriebatur et mulier ista fluxu sanguinis ab annis XII laborabat nisi ut intellegatur [*]( F ) [*]( 7 Act. 13, 46 9 Ephes. 2, 12 sq. 22 Deut. 18. 4 ) [*]( 2 dei s. u. m2 A 3 ex] de PL 4 parata P (-it m2) L fidem aF et (m exp.) A. (m eras.) OV praecepit X (in mg. m2 praeripit, i pr. ex e F; ripuit 8. cepit m2 n; s. preripit m2 F) scitatem P (8. m3 X sanitatem) L sanitatem (s. m2 salutarem) n 5 experemendam (corr. m3) P 6 quo (ae m2 s. o) A retractamus aBL retractauimus (ui eras.) P recantamus A (primitus scriptum fuisse uideiur retractamus) C recensemus cet. uoluimus A uolumus (m ex im) a 7 praestringere ABCX perstringere cd. 8 a] ad V et (d eras.) Ox, de (in ras.) F 9 legem E (m eras.) T gratia ArzCGj 15 ergo] enim L tetigit (s. it est ras.) P 17 adsereret PaBL 18 crediderit X (crederet m2 FV) 23 filiann A 24 fluxu sanguinis post XII transponunt X )

255

quia quamdiu synagoga uiguit laborauit ecclesia? defectus illius huius est uirtus, quia illorum delicto salus gentibus, et consummatio illius huius exordium, non naturae exordium, sed salutis, quia caecitas ex parte Israhel contigit, donec plenitudo gentium intraret. non igitur tempore, sed specie sanitatis antiquior synagoga quam ecclesia, quia quamdiu illa credebat ista non credidit et per uarias corporis atque animae passiones inmedicabili remedio aegra languebat. audiuit aegrotare populum Iudaeorum, sperare coepit salutis suae [*]( 1397 A ) remedium, tempus uenisse cognouit, quo medicus adesset e caelo, surrexit ut occurreret uerbo, uidit quia conprimebatur a turbis; [*](8,42) non enim credunt qui conprimunt, credunt qui tangunt. fide tangitur Christus, fide Christus uidetur, non corpore tangitur, non oculis conprehenditur; neque enim uidet qui uidens non uidet neque audit qui ea quae audit non intellegit neque tangit qui non fideliter tangit. denique ut fidem tangentis exprimeret, [*]( B ) ait: tetigit me aliquis;

nam ego cogrioui de me [*](8,46) uirtntem exisse. quod est euidentis indicii quia non intra possibilitatem condicionis humanae atque intra corporis claustrum inclusa sapientia, diuinitas coartata est, non capitur angustiis corporalibus, non tenetur, sed ultra fines nostrae mediocritatis uirtus exundat aeterna. non enim humana ope plebs gentium [*]( c ) liberatur, sed dei munus est congregatio nationum, quae etiam [*]( 2 Rom. 11, 11 4 Rom. 11, 25 ) [*]( 2 huius uirtus eat X delicta A delicto (& <. o) E 6 antiquior (i alt. e. u.) A quam s. u. m2 A quamdiu] quam X (m2 quamdiu OK) audiuit (t a. u.) A 9 suae om. X 11 surrexit (i 8. u.) A 13 corporis P (e m3 8. iş) L 14 non uidit E (-et m2) TX 15 audiuit X (audit m2 F) qui] quia E (a exp.) y T 16 qui fideliter non A 17 nam et ego X de me uirtutem A uirtutem de me cet. 18 quid X (o s. i m2 k) euidentitis: (ti pr. eras., tis in ras.) P euidentius A (u exp.) C indicij (in add. m3, j ex t m3) P indicit L indicio G 20 inclaustra X (-trata m2 V, inclusa m2 K) sapientiae X diuinitatis B cohartata P 22 vye A )

256

breui fide misericordiam inclinat aeternam. nunc si consideremus quanta sit fides nostra et intellegamus quantus sit dei filius, uidemus quia conparatione eius fimbriam tantummodo tangimus, superiorem uero uestimenti eius partem nequimus adtingere. si igitur et nos curari uolumus, fide tangamus fimbriam Christi.

non latet eum quicumque fimbriam tetigerit, qui [*]( D ) tetigerit auersum: neque enim deus indiget oculis ut uideat neque corporaliter sentit, sed in se habet cognitionem omnium. beatus ergo qui uel extremam partem uerbi contigerit; nam totum quis potest conprehendere?

Uerum ut ad illam quae adhuc aegra est reuertamur, ne per nos magis quam per suam moram mortua esse credatur, [*](8,49) uenerunt inquit serui dicentes principi: noli uexare [*]( E ) illum; filia tua mortua est.

et primum illud consideremus [*](8,43) quod suscitaturus mortuam ad faciendam fidem aemorrousam ante curauit. et ut scias exempli gratia stetisse sanguinis fluxum, dum illa petitur, ista curatur. sic et resurrectio temporalis in domini passione celebratur, ut et perpetua illa credatur. sic et Mariae paritura sterilis indicatur, ut conceptura uirgo [*]( 19 Luc. 1, 36 ) [*]( 1 nanc (m m2 s. nc) A nam Xy 4 superiora u. u. eius PBCL nequiuimus X 6 qui tetigerit auersum (Bum a. u., cetera in ras.) P 7 cjauersum A 9 contegerit A 12 nos magis quam per suam moram BC et ml AP; nostram moram dum diu zpi moramur ingressum m3 A (tram ... ingressum s. u. et uerbis magis... moram exp.); 1 nram mori dum diu zpi moratu ingressus s. u. m3 P; nostram moram dum diu xpi moratur ingressum et deinde post uerba mortua esse credatur haec ne per nos magis quam per Buam moram mortua esse credatur a; ne per nostram moram dum diu xpi moramur ingressum (ingresau GX) cet. si uerba dum diu Christi moramur ingressum genuina sunt, post magis ea imerenda esse adparet 13 ueneruntque E (que eras.) T inquit] ergo X 15 hemorrusam (h s. u. et r pr. exp. m2) A memoreusam (m pr. exp. et s s. u. m3) P emorusam (deinde ras. 7 litt.) a emmorusara B (ceteros omitto) 16 et om. X 17 ad illa (ad exp.) A ad illam OJ ad illum E (-am m2) T patitur L temporalis (tem in ras.) P 18 ęţ A, om. x- s. u. m. rec. K illa s. u. P 19 ęt ṃạṛι̣ạẹ A maria PX (mariae m2 FnV), om. EfT )

257

credatur. denique audiuit parituram Elisabet nec de sua [*]( F ) generatione dubitauit.

uenerunt inquit serui dicentes principi: noli uexare illum. adhuc et hi increduli ad resurrectionem, quam Iesus in lege praedixit, in euangelio conpleuit. itaque cum uenisset in domum, paucos futurae resurrectionis arbitros adsciuit; non enim a multis continuo est credita resurrectio.

denique dicente domino: non est mortua puella, sed [*]( 1398 A ) [*](8,52 sq. ) dormit deridebant inquit eum. quicumque enim non credit inridet. fleant igitur mortuos suos qui putant mortuos, ubi resurrectionis fides est, non mortis species, sed quietis est. nec illud abhorret Matthaei, quod ait tubicines fuisse in domo - principis et turbam tumultuantem, uel Quia more ueteri tubicines ad incendendos excitandosque luctus ferebantur adhiberi [*]( B ) uel quia per legis et litterae cantilenam exsultationem synagoga non poterat capere spiritalem.

tenens ergo manum puellae [*](8,54—56 ) Iesus sanauit eam et iussit dari ei manducare. quod est testimonium uitae, ut non phantasma, sed ueritas crederetur. beatus ille cui manum sapientia tenet. utinam meos quoque teneat actus, teneat manum iustitia, teneat dei uerbum, inducat in penetralia sua, spiritum auertat erroris, conuertat salutis, [*]( c ) dari mihi iubeat manducare! panis enim caelestis est dei [*]( 4 Ps. 15, 10 6 Act. 17, 32 11 Matth. 9, 23 17 Matth. 14, 26; cf. Lnc. 24, 37 sqq. 20 Cant. 1, 4 21 Ioh. 6, 51 ) [*]( 1 denique quae PL elisabeth maria OVX 3 hii P (i alt. eras.) L 6 a om. X 8 et deridebant X credet A credunt inrident (n tert. s. u. m2 E, inridet T) ETX 10 mortis est, om. deinde est PL 11 aborret A tubicinia A et (-es m2) a tibicines BL et (i pr. m2 ex u) F 12 principęs (i 8. e) P uel quia exp. m3 et post more 8. u add. enim A, more enim (om. uel quia) EfT ueteris A tubicines (b ex u) P tibicines BL et (i pr. ex u m2) F 13 incendendos (n alt. in ras.) P, om. EjT ael (s. M. m3) excitandosque (que exp. m3) A excitandos EfT uidebantur PL 15 capjre (e s. i) P manum ihs (ihs manum, manum s. u. m2 n) puellae X 16 tihs (t eras.) P & ihs L ei dari PCL dare FOrex 17 fantasma P 18 meos (o ex 5) P quoque in mg, om. teneat P 19 actos PL 20 conferat (in mg. m3 al. conuertat) A 21 dl uerbum est ELT ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 17 )

258

uerbum. inde et illa sapientia, quae diuini corporis et sanguinis sacrosancta altaria repleuit alimentis, uenite inquit edite panes meos et bibite uinum, quod miscui uobis.

quae tamen tantae diuersitatis est causa? supra publice uiduae filius suscitatur, hic remouentur plures arbitri. sed puto quod in eo quoque pietas ibi domini declaretur, quia uidua mater unici non patiebatur moras, et ideo ne amplius adficeretur [*]( D ) maturitas additur. est etiam forma sapientiae in uiduae filio cito ecclesiam credituram, in archisynagogae filia credituros quidem Iudaeos, sed ex pluribus pauciores.