Expositio Evangelii secundum Lucan

sed uideamus cur secundum Matthaeum repperiamus admonitos discipulos, [*](9,21) ne cui dicerent quod ipse sit Christus, hic autem scriptum sit increpatos esse, ne cui haec dicerent. quod esset multa passurus et resurrecturus. uidetis quod in uno Christi nomine [*]( B ) omnia sint. ipse est enim Christus qui natus ex uirgine est, ipse est qui mirabilia fecit in populo, ipse qui mortuus est pro peccatis nostris et resurrexit a mortuis. unum horum si [*]( 1 II Cor. 12, 20, Galat. 5, 20 15 II Cor. 6, 8 17 Galat. 6, 14 18 Matth. J 6, 20 ) [*](1 praeualebit PL et dissensiones y 4 et increpat X increpat enim X 6 et alt. om. aC 7 die tertia (tertio x) αCΧχ tertia die PBL resurgere (re pr. eras.) V surgere FOr. 8 quia dfis sciebat X dominus quia sciebat ed. Born. 10 adsertorem se (ae om. X) esse uCXy adsertor esse PL 11 audito X et (u s. 0 m2) PctC, auditu cet. 14 ambulauit exp. n post uia add. libri praeter a qua (quia, i eras. PG) ipse ambulauit hac ... hac PL 15 et] ac B ad PLX 16 cruce dni X gloriatus est ETX 20 dicerpnt (dice in ras.) P 21 cui (i in ras.) P haec om. X multa esset X 23 est om. aET )

Nunc qua causa etiam inmundos spiritus lubeat tacere consideremus. sed et hoc nobis scriptura aperuit, quia peccatori dixit deus: quare tu enarras iustitias meas? ne quis, dum praedicantem audit, sequatur errantem; inprobus enim magister est diabolus, qui falsa ueris saepe permiscet, ut specie ueritatis testimonium fraudis obtexat.

etiam illud [*]( D ) consideremus, utrum hic primum mandauerit discipulis, ne cui dicerent quia ipse esset Christus an uero et ante mandauerit, quando apostolos duodecim destinauit denuntians illis: in uias gentium ne abieritis et in ciuitates Samaritanorum ne introieritis; ite autem ad oues quae perierunt domus Israhel. aegrotos curate, leprosos mundate, daemones eicite et: discite quis in ea dignus sit [*]( E ) et ibi manete. itaque nec hic mandatum uidetur, ut Christum dei filium praedicarent.

ordo igitur disputationis est ordo tractatus, et ideo etiam nos, cum aliqui ex gentibus uocantur ad ecclesiam, ita praeceptorum seriem formare debemus, ut primo unum deum auctorem mundi omniumque esse doceamus, in quo uiuimus et sumus et mouemur, cuius et [*]( 211oh.2,22 10 Ps. 49, 16 16Matth. 10, 5 sq.8. 11 25 Act. 17, 24 26 Act. 17, 28 ) [*]( 1 heretici in mg. inf. m3 P. om. L 8 iubet PBL 9 et OtFt. X 11 enim ost et magister diabolus L 13 sub specie ΕγΤ 16 XII PCγLπdesignauit PL in uias g. ne abieritis αCΧχιn uiis g. ne ambulaueritis cet. 17 ciuitatem ow. X 18 intraueritis X 20 daemones KBC-Y/, daemonia PL post daemones add. inquit αΒCχ eiecite P et OM. X in quamcumque ciuitatem intraueritis post et suppleuit ed. Rom. discite ow. -Y 21 et aX atque ce<. cibi (c er<M.) r 25 ụṇụṃ unum P )

Sed fortasse nobis parum auctoritatis et fidei deferatur: lege sermonem apostoli aput Athenienses habitum, qui si a primo destruere uoluisset caerimonias idolorum, sermonem eius aures gentilium respuissent. ab uno igitur deo operatore mundi incipit dicens: deus qui fecit mundum et cuncta [*]( B ) quae sunt in eo. negare non poterant unum operatorem esse mundi. unum deum, unum omnium creatorem. adiunxit eo quod caeli et terrae dominus in manu factis non dignetur habitare, deinde quod intra auri argentique cassam materiem nequaquam ueri simile sit artificio hominis uim diuinitatis includi, erroris remedium docens esse studium paenitendi. tunc uenit ad Christum nec tamen deum maluit quam [*]( 2Act. 17,29 3 Act. 17, 29 9Act.l7,31 15 Act. 17, 22-31 18 Act. 17, 24 21 Act. 17, 24 22 Act. 17, 29 24Act.l7,3\'J ) [*]( 2 cognitionem G c< (a s. i jor.) y cogita<ionem L 4 quod aC<? t\'t quod ΕγΤ quo -X\' ut PBL materiam X 5 habere (ere in ras. 5 litt.) π habitarec FOV 6 indicio B iudicio cet. 7 describis X saictam αΒCχ uir tam PL uitam X 9 mortuumque X 10 homines X (s «. <t. G) 12 potest αΧ 16 acrimonias (cae a. ac m3) P 19 negari L negare P (i a. e alt.) ce<. poterant (n s. M.) F poterat PBLFΟπ mundi esae PBL 20 dum PuBL 21 manufactis idolis (idolis s. M. tnJ) P 22 clausam PBL materia C 25 doum tacuit quando hominem nuncupauit (noacupauit BL) PBL )

at uero cum Iudaeos adloquerentur apostoli, ipsum Christum esse dicebant, qui propheticis nobis esset promissus oraculis, quem non prius auctoritate sua dei filium nominabant, sed uirum probatum, uirum iustum, uirum a mortuis suscitatum, illum uirum de quo dictum est in prophetis: filius meus [*]( E ) es tu, ego hodie genui te. ita ergo et tu ad ea quae difficile creduntur auctoritatem diuini sermonis adscisce et promissum eius aduentum prophetarum uoce designa, resurrectionem quoque multo ante conpertam scripturarum testimoniis edoceto, non usitatam cum ceteris atque conmunem, ut in ipsa suscitati corporis adsertione aeternae testimonium diuinitatis adquiras. cum enim ceterorum corpora corruptionem probaueris subisse post mortem, hunc utique de quo dicitur: [*]( F ) non dabis sanctum tuum uidere corruptionem, conprobas humanae fragilitatis expertem, probas humanae condicionis merita supergressum, deo magis quam hominibus conferendum.

Quodsi ad sacramenta fidelium tendens catechumenus [*]( 1410 A ) [*]( lAct.17,31 41oh.l,14 5Matth.I,18 6Act.l7.32 7 Act. 17, 34 15 Act. 2, 22; 3, 14 sq.; 13, 30 16 Act. 13, 33, Ps. 2, 7 25 Pa. 15, 10 ) [*]( 5 spiritu 〈sancto〉 Maurini 6 dyonisius P R in s. M. P 13 ocalis PL 17 ita] rursus inc. A 19 designare P (re ej-p.) L 20 testimoniis (i tert. N. M.) A 22 suscitatione P suscitationem L 25 cumprobus A 29 tendens s. M. m3 A chatacnminus A cathecuruinus P )

sed non statim per crucem possunt aliqui credere salutem [*]( c ) mundo refusam. adstrue ergo per historiam Graecorum hoc fuisse possibile. sic interdum etiam apostolus suadet incredulis nec uersus refugit poeticos, ut fabulas destruat poetarum. si enim reuocetur in memoriam quod legiones saepe et magnos populos oblatis aliquorum mortibus historiae Graecorum adserant liberatos, si recordentur quod imperatoris filia propter Graecorum exercitus transferendos ad sacrificium sit uocata, [*]( D ) si nostrum illud consideremus quia sanguis hircorum et taurorum et cinis uitulae aspersus inquinatos [*]( 1 I Cor. 8, 6 5 I Cor. 12, 6 7 I Cor. J, 17 10 Galat. 6, 14 12 I Cor. 7, 31 18 Act. 17, 28 19 Val. Max. V 6 ext. 23 Hebr. 9, 13 ) [*]( 1 est deus X 2 duos (s add. Mt. OM<.) P 3 dominoa] deos / _4 et OM. X substantiae (s alt. a. t*. graphio) F 5 aeterni K; aeternum aeterni ed. Rom. 6 gentium (t eras.) P edictum (c &Ep.) P dictum L 11 mundus cruci6xus est C 12 et non jPa7< et non PL 13 corruptella AF et (1 alt. cras.) G\'x, (I alt. a. tt.) F corruptela cc<. consumit aGX 14 fetidum P et quasi PL lunem P et quasi PL 16 adstruere jP e< (ergo om.) L historiam AX, historias cet. 17 apostolos (v s.o tert m3) P 18 profeticos P poeticus FZOF m2 19 magnus populus AFOV 20 adserant...Graecorcm in mg. <M/\'. P 21 recordetur (de ex dare F) X 22 uocatus (-ta Mt. ant.) P 24 hircorum et taurorum J. taurorum et hircorum eet. hyrcorum P )

sed quoniam nullus [*]( E ) hominum tantus esse potuit, qui totius mundi peccata tolleret, neque Enoch neque Abraham neque Isaac, qui licet morti se obtulerit, seruatus tamen est, quia omnia non poterat abolere peccata — quis enim tantus homo, in quo omnium peccata morerentur? — idcirco non unus e plebe, non unus e numero, sed filius dei a deo patre electus est, qui cum supra omnes esset, pro omnibus se posset offerre. quem mori oportuit, ut cum esset fortior morte, alios liberaret factus inter mortuos sine adiutorio liber, sine adiumento scilicet hominis aut alicuius creaturae liber, a morte, et bene liber, qui seruitutem cupiditatum reppulit, mortis uincla nesciuit.

Dico autem uobis uere: sunt aliqui hic stantes qui [*]( 1411 A ) [*]( 9,27) non gustabunt mortem, donec uideant regnum dei. semper dominus sicut ad praemia- erigit futura uirtutum atque utilem saecularium rerum docet esse contemtum, ita etiam infirmitatem mentis humanae praesentium remuneratione sustentat. arduum quippe est crucem tollere et animam periculis, [*]( 7 loh. 1, 29 8 Gen. 5, 24, Hebr. 11, 5 et 8, Gen. 22, 9 sqq. I5Pa.87.5sq. 25Matth.l6,24 ) [*]( 1 mundandam X aicati-P 3 mortem-P resoluta (re a.M.) m3 A, m2 0 8 enoc A 9 obtulerint (n del.) A omnium χ 12 lectus BFOV 16 ant alicuius creaturae OMt. X alicuius (iu a. M.) P 17 seroitutuni (e N. u tert. m2) J. uingla P uincula CγπΤ neque subscriptio neque insctiptio est in libris nisi in mg. libri A m2 scriptum M<: hic finit liber V 20 sunt] sunt hi X 22 uirtutem .EfT.Y (-tQ m3 T) 24 infirmitatem (m alt. <. M) A humanam JC remunerationis P (e 8. i§ m3) L sustentat (t tert. s. M.) P )

itaque si uolumus mortem non timere, stemus ubi Christus est, ut et de nobis dicat: uere sunt aliqui hic stantes. qui non [*]( D ) gustabunt mortem. non satis est stare, nisi ubi Christus est stetur; soli enim non queunt gustare mortem qui possunt stare cum Christo. in quo licet ex uerbi ipsius qualitate perpendere ne tenuem quidem sensum mortis habituros qui Christi uideantur meruisse consortia. certe mors corporis libando gustetur, uita animae possidendo teneatur.

Sed quid est gustare mortem? ne forte quemadmodum panis uita est ita etiam panis mors sit? sunt enim qui manducant[*]( E ) [*]( 14 Coloss. 3, 4 15 loh. 11, 25 25 Ps. 126, 2 ) [*]( 1 uellia JL 2 raroquem P 5 magi ter P qui AGγΟV et (i ex e) F quid T (d s. M. m2) quis E (s 8. M.) ce<. 10 queraris αΕγΥ quaeraris A querare n qnprare C querere P m1 (tt s. e alt.) -F<? quaerere cet. 11 arbiter enim ET 13 inbecitlus ABG inbeccillis (c pr. eras.) P inbecillis cet. es fuge ΑαCX, effuge PBL, fuge y 14 pot<M (st N. s m3) P mortem fugere PL 15 ipse B (ipsa ... <*. 16 Christus est OM. X) 16 et ut X 17 sunt hic aliqui A aliqui hi sunt X 20 qualitatem P (m exp.) L 21 habiturus P (-os tM.2) L et (-09 corr.) Βπ 22 constantia FO constantia nF 23 possessione PL )

sed quis est homo qui non moriatur, cum resurrectio nisi mortui esse non possit? quamuis de Enoch et Helia nullam mortem corporis acceperimus et de euangelista Iohanne dominus dixerit: si eum uolo manere, donee uenio, tamen quoniam non de uno Iohanne hic putamus expressum, sed generale de multis [*]( 1412 A ) hoc esse praeceptum, non hic mors corporis, sed animae denegatur. sunt enim qui mortui uiuant, quoniam sunt qui uiuentes mortui sint, sicut illa quae uiuens mortua est, sicut scriptum est: ueniat mors super eos, et descendant in infernum uiuentes. si ergo uiuus quis in infernum descendit — peccato enim mortis in infernum descendit habitaculum — sunt profecto quibus nec in morte corporis interruptus sit ordo uiuendi, sicut Abraham, Isaac et Iacob, [*]( B ) quos uiuere diuinae sententiae auctoritate conperimus, quoniam cum sit deus Abraham, Isaac et Iacob, non utique deus mortuorum est, sed uiuentium. [*]( 2Pa.73.14 31oh.6,51 5 Matth. 16, 28 6PS.88,49 9 Gen.5,24,Reg. IIII 2,11 llloh.21,22 151Tim.5,6 16 Ps. 54, 16 22Matth.22.32 ) [*]( 3 descendit (e pro ex i M3) P e] de FOVχ, otM. π 5 gustent (a s. e m2) P uideant (nt ex n) A 6 uidebunt ΕγΤ 7 uiuit JY)\' 8 mortuis mCy et (a add. MtJ) 0 10 acceperimua (e pro ex i m2) P 11 si ABC sic cet. 12 hoc MuMrtMt 13 corporalis PBL 14 uiuant (Y 8. a) P uiuunt C aint] sunt .PaBCCY-L et (sint corr.) F 15 〈uidua〉illa Maurini 16 est s. M. P descendunt A (ut de parad. 44) 17 infernum (in s. M. m3) A 18 descendet E descendat (e &. a) T mortis (ua 8. i M.?) P inferno P (-ni Mt.?) L inferni X 22 isac P et Mn. X mortuorum cat deus / 23 est om. X )

mortuus est, cui iuxta dominicam sententiam inferi porta praeualere non potuit, nec Iacobus et Iohannes mortui filii, tonitrui, quibus in usum gloriae caelestis adsumtis non praeualent terrena, sed subiacent. esto ergo et tu Petrus, deuotus [*]( c ) fidelis pacificus, ut portas ecclesiae aperias, portas mortis euadas. esto filius tonitrui. dicis: quomodo possum esse filius tonitrui? potes esse, si non in terra, sed in pectore Christi recumbas. potes esse filius tonitrui, si te terrena non moueant, sed ipse potius ea quae terrena sunt mentis tuae uirtute concutias. tremat te terra, non capiat; uereatur caro potestatem animi tui et concussa subdatur. eris filius tonitrui, si fueris filius ecclesiae. dicat et tibi de patibulo crucis Christus: ecce [*]( D ) mater tua, dicat et ecclesiae: ecce filius tuus; tunc enim incipies esse filius ecclesiae, cum in cruce uictorem uideris Christum. nam qui crucem scandalum putat Iudaeus est, ecclesiae filius non est; qui crucem stultitiam putat Graecus est. ille est autem ecclesiae filius qui crucem triumphum putat, si uocem Christi triumphantis agnoscat.

ergo ut scias quia [*](9,28) Petrus, Iohannes et Iacobus mortem non gustauerunt, gloriam resurrectionis uidere meruerunt; solos enim tres istos post [*]( E ) haec fere uerba in diebus octo adsumsit et duxit m montem. quid est quod iste dicit: in diebus octo post haec uerba? [*]( 2Matth.l6,18 SMarc.3,17 8 Ioh. 13, 20; 21, 19 ISIoh. 19,27 141oh.l9.26 16 I Cor. 1, 23 1SColoss.2,15 19 cf. Cassiodor. comm. in psalm. VI (1, 9) ) [*]( 1 pluribus jEvT 2 ante cui f<M. P iuxtaj secundum y inferni PL 3 iacob; F iacob CELT iohannis (-es wJ) P iili P 4 sqq. tbonttrui A 6 aperias et portas PL 7 dicee C 9 te ow. PLχ (a. M. m2 E, w. fcc. T) 10 ea s. M. A uirtati P (-e m2) L 13 si (s. M. m3) dicat J. et om. LX 15 incipies A iacipis cet. (incipisses V m1 E) 16 iudaeis (u a. i) A 17 grecus (c M g) P caecus ji 18 est om. ET autem s. M. m2 n triumfum A 19 si] qui L Qocem] crucem ET et (uocem in mg.) 7 triumfantia A agnoscit CCZ. cognoacat \')\'ET 20 petrus et iohannes et iacobu<i -Y petrus iacobus iohannes x 21 III PL 22 VIII PFLπV 23 VIII PLX )

sed Matthaeus et Marcus post dies sex adsumtos hos esse memorarunt. de quo possemus dicere post sex milia annorum - mille enim anni in conspectu dei tamquam dies una —, sed plures quam sex milia conputantur anni et malumus sex dies per [*]( 1413 A ) symbolum intellegere, quod sex diebus mundi opera sunt creata, ut per tempus opera, per opera mundum intellegamus. et ideo mundi temporibus inpletis resurrectio futura monstratur aut quia is qui supra mundum ascenderit et huius saeculi momenta transcenderit uelut in sublimi locatus futurae resurrectionis fructum exspectabit aeternum.

Transcendamus igitur opera mundi, ut possimus faciem ad faciem deum uidere. ascende in montem qui euangelizas [*]( B ) Sion. si in montem ascendit qui euangelizat Sion, quanto magis qui Christum euangelizat et Christum in gloriam resurgentem? fortasse enim in corpore eum multi uideant; multi enim secundum carnem cognouimus Christum, nunc autem iam non nouimus.

multi cognouimus, quia multi uidimus — uidimus eum, et non habebat speciem neque [*](9,28) decorem —, tres autem soli et tres electi ducuntur ad montem. [*]( 3Pa.6etll 4 Matth. 16, 25 et 27 6Matth.l7,I,Marc. 9, 1 8 Ps. 89, 4 12 Gen. 2, 1 18 I Cor. 13, 12, Gen. 32, 30 Esai. 40, 9 22 II Cor. 5, 16 24 Esai. 53, 2 ) [*](1 et credit om. X3 octaua Χχ 3 inscribuntur C 4his(h eras.) P 8 poasemua ACχ (v a. e m2 F) possimus aBX (t ex e m3 F) possumus PL VIjLrc 9dui-Y 10 sqq. VI Lπ anniet... symbolum intel in M!<y. m3 A 12 per tempora (om. opera per opera) PBL 16 expectauit PBGTX (-bit m2 PGK) 17 faciem P (m eras.) L facie ce<. 20 gloria A gloriam (m del.) αΕV 21 uiderent A M.? marg., uiderint f uiderunt .ET 24 uidemus pr. P (-imus m2) L 25 III (Ma) PL ad] in C )

inde apparent Moyses et Helias, hoc [*](9,30) est lex et propheta cum uerbo; neque enim lex potest esse [*]( E ) sine uerbo neque propheta nisi qui de dei filio prophetauit. et illi quidem fili tonitrui corporali gloria Moysen quoque et Helian speculati sunt, sed etiam nos cotidie uidemus Moysen cum dei filio; uidemus enim legem in euangelio, cum legimus: diliges dominum deum tuum, uidemus Helian cum dei uerbo, quando legimus: ecce uirgo in utero accipiet.

Unde bene Lucas addidit quia dicebant excesaum eius [*](9,31) quem conpleturus erat in Hierusalem. docent enim te [*]( F ) [*](2Gen.9,1ssq. SPs.1,5 HMatth.16,19 121oh.l9,27; cf. Enaeb. Hist. eccl. II 1 16 Marc. 3, 17 19 Deut. 6, 5; Matth. 22, 37;Luc.lO,27 20Eaai.7,14 ) [*]( 1 myatice om. PL hominum A 6 III P 7 in montem A (in a. M. m3) K 3 utrimque A (m a. M. m2) B et (im ex um) E utrumque PLT et (a s. Q) Y utraque G utrique aC\')( 9 uidere resurrectionis gloriam / 11 accipit P 12 iohannes quoque cui PL <domini> mater Costerius iacobus etiam qui PL 13 apparet X 14 propheta ΑαCFVχ et (-ae w3) 0 prophete K profetia P prophetia JSZ enim... uerbo neque a. tt. m3 J. lex potest A (lex supra scr.) Xx potest lex PBL; lex OM. αC 15 prophetarit jEy prophetauerit r 16 fili Αγ filii ce<. tonitrui (tnu a. tt.) P thonitrui A 17 helia (~ in ras., fort. ex !f) P heliam cet. 18 filio dl PL 19 diligis αLX et (-es m2) PBG helian P ml heliam P m2 ce<. 20 quando] cum C\')( 22 completurus (e e. M.) A )