Expositio Evangelii secundum Lucan

et fortasse isti discipuli sunt duo populi, quorum unus ex iudaeis credidit, alter ex gentibus, qui ideo credidit, [*]( C ) quia audiuit. uoluerunt ergo isti uidere propter illud: uestri autem beati oculi qui uident et aures uestrae quae audiunt. sed etiam nos uidimus in Iohanne, oculis nostris perspeximus in apostolis et manibus nostris perscrutati sumus in Thomae digitis; quod enim erat ab initio, quod audiuimus et quod uidimus, oculis nostris perspeximus et manus nostrae scrutatae sunt de uerbo uitae: et uita apparuit. quando apparuit? quando uidimus. non sic adparebat, antequam uideretur. gratias ergo [*]( D ) domino, qui crucifixus est pro fide nostra, crucifixus est pro cupiditatibus nostris. mens mea in illo crucifixa est.

Itaque et nunc qui uetus testamentum recensent. antequam cognoscant euangelium et quasi quaedam dominici corporis uestigia legant, uenturum putant et requirunt utrum ipse sit Christus dei filius, qui uenturus est. et cum legunt quando cum Abraham locutus est uel quando se dux militiae caelestis [*](7,20) ostendit, dicunt utique: tu es qui uenturus es an alium [*]( E ) [*](7,22) exspectamus? cum autem uenerint ad euangelium et cognouerint inluminari caecos, ambulare claudos, audisse surdos, mundatos esse leprosos, mortuos resurrexisse, tunc dicunt: uidimus eum et oculis nostris perspeximus et in [*]( 6 Matth. 13, 16 10 Ioh. 20, 25 sqq., I Ioh. 1, 1 16 Galat. 6, 14 21 Gen. 17, 1 sqq.; 18, 9 sqq.; 22, 1 sqq.; Ios. 5, 14 26 I Ioh. 1, 1 ) [*]( 2 obseruata P (ua a. u.) X obuersata L nutabant BX 3 spectacula PL 4 duo populi sunt a 5 unus qui (otn. quorum) X ideo] do PaL 6 quia (a s. u.) F qui PL 8 oculi nostri perspexerunt PL 11 quod ante uidimus om. BX 14 ergo do PL 15 est ante pro cupiditatibus om. Xy 17 et om. X 18 dominici (i ult. in ras.) P 21 duxit (it eras.) P 23 et om. X cognouerit P (-int m3) L 24 inluminare P (-ri m3) FLO et ambulare r audire aCy 26 eum] enim eum X )

nonnulli etiam de ipso Iohanne sic intellegunt, magnum quidem ita prophetam, ut Christum agnosceret, adnuntiaret remissionem peccatorum futuram, sed tamen non tamquam dubium, sed tamquam pium uatem, quem uenturum crediderat non credidisse moriturum. non igitur fide, sed pietate dubitauit. dubitauit et [*]( 1379 A ) Petrus dicens: propitius esto, domine! non fiet hoc. ille fidei princeps, cui se Christus nondum dei filium dixerat et tamen ille crediderat, de morte Christi nec Christo credidit. pietatis adfectus, non indeuotionis est lapsus. denique alibi lauari sibi pedes recusat, ubi mysterium non agnoscit, dum dominico grauatur obsequio. ergo moriturum Christum nec sancti crediderunt; quod enim oculus non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit, haec [*]( B ) praeparauit deus diligentibus eum. religiosis itaque lapsus amoris fidem non inpedit.

Denique dominus sciens neminem sine euangelio plene posse credere, quia sicut fides a uetere incipit testamento ita inpletur in nouo, interrogatus de se non uerbo aliquo, sed factis se [*](7,22) esse signauit. ite inquit nuntiate Iohanni quae uidistis et audistis. caeci uident, claudi ambulant, surdi [*]( C ) audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt, [*]( 1 Ioh. 20, 25 sqq. 3 Luc. 11, 20 14 Matth. 16, 22 16 Matth. 16, 16 17 lob. 13, 8 20 Esai. 64, 4, I Cor. 2, 9 ) [*]( -2 expectasse X pendemtem P 9 ita om. X prophetam ita X 18 dubitauit alt. (uit s. u.) P 14 fiat X 20 oculos (v 8. o alt. m2) P 21 aures (-is M3) P 24 credere posse a 25 uetere PK ueteri cet. 27 uidetis et auditis CΧχ )

plenum sane testimonium, quo dominum propheta cognosceret; de ipso enim, non de alio fuerat prophetatum quia dominus dat escam esurientibus, dominus erigit adlisos, dominus soluit conpeditos, dominus inluminat caecos, dominus diligit iustos, dominus custodit aduenas, orfanum et uiduam suscipiet et uiam peccatorum exterminabit. qui ista [*]( D ) inquit faciet regnabit dominus in aeternum. ergo non humanae ista, sed diuinae uirtutis insignia sunt, caecis perpetuae tenebras noctis aperire defossorumque oculorum uulnera infusa luce sanare, auditum in aures insinuare surdorum, laxatis soluta membra reformare conpagibus, in lucem quoque refuso uigore uiuendi reuocare defunctos.

haec ante euangelium uel rara uel nulla. receperit Tobias oculos: unus est in exemplo, et tamen angeli fuit illa medicina, non hominis. Helias [*]( E ) mortuum suscitauerit: ille tamen rogauit et fleuit, hic iussit. Helisaeus leprosum mundari fecerit: non tamen illic ualuit praecepti auctoritas, sed figura mysterii. non defecerit ad escam uiduae esurientis propheticis se multiplicans farina praeceptis: unam tamen uiduam farina illa uel potius eandem quoque sacramenti species praefigurata seruauit. sed tamen parua adhuc ista dominicae testificationis exempla sunt: plenitudo fidei crux [*]( F ) domini, obitus, sepultura est. et ideo cum ilia superiora [*](7,23) dixisset, addidit: beatus inquit qui in me non fuerit scandalizatus.

crux enim etiam electis scandalum posset adferre, sed nullum hoc maius diuinae personae est [*]( 3 Ps. 145, 6-9 8 Ps. 145, 10 14 Tob. 11, 15 15 Reg. III 17, 20 sqq. 17 Reg. IIII 5, 10 sqq. 18 Reg. III 17, 16 25 Galat. 5, 11 ) [*]( 4 adalisos (a alt. eras.) P 6 custodiet Gr custodiat ET 7 suscipit P suscepit L custodiet X exterminauit PLTX (-bit m3 P, m2 icT) 11 auditum: insinuare (t inanrea a. inṣι̣ṇụạṛẹm3) P in aures om. rzLX insinuare oin. X (mittere post surdorum 8. u. m2 V) 14 nulla erant X post receperit add. licet X 15 exemplum X 17 helisaeus P fecit X illi P 22 sunt om. X 23 sepulturae stet (et eras.) ideo P sepulturae si et ideo L 25 poBsit BX 26 est iliuinae personae X )

Quid existis in desertum uidere? harundinem [*](7,24) uento moueri? ubi praemonuit discipulos Iohannis in crucem dominicam esse credendum, redeuntibus illis conuersus ad turbas coepit ad uirtutem pauperes prouocare, ne exaltati corde, mente instabiles, consilio infirmi speciosa utilibus, aeternis [*]( B ) caduca praeferrent, sed humili spiritu crucem potius tollerent quam faleras mundi huius extollerent et quasi beati pauperes, qui nihil haberent saeculi quod amitterent, libenter corporis uitam cum inmortali gloria conmutarent. non otiose igitur sancti Iohannis hic persona laudatur, qui uitae amore posthabito iustitiae formam nec mortis terrore mutauit.

quid inquit existis in desertum uidere deserto mundus hic [*]( C ) conparari uidetur adhuc incultus, adhuc sterilis, adhuc infecundus, in quem negat nobis ita dominus prodeundum, ut mente carnis inflatos uacuosque uirtutis internae uiros et fragili se gloriae saecularis sublimitate iactantes pro exemplari quodam et imagine nobis putemus imitandos, quos procellis mundi huius obnoxios uita mobilis inquietat iure harundini conparandos, in [*]( 3 Ioh. 1, 29 7 Matth. 24, 5 8 II Thess. 2, 3 15 Matth. 16, 24 ) [*]( 1 humana potestate FO humanam potestatem nV quam ut toto unum ae x 3 deaignatur (om. est) X ab P (b eras.) 4 peccatum X hoc X 5 illis duobus (om. uiris Iohannis) X iohannes (-is m3) P respondetur BCLΟχ 6 ipo X 10 deserto X 11 iohannes (-is m3) P 21 uidere in desertum X 22 sterilis (i pr. ex e m3) P 23 mente (e alt. ex ê) P 24 fragilis (om. se) PaC se om. L )

Tamen hanc harundinem si quis de terrae uellat plantariis [*]( E ) et superfluis exuat, exspolians se ueterem hominem cum actibus eius et scribae uelociter scribentis manu temperet, incipit non harundo esse, sed calamus, qui praecepta caelestium scripturarum penetralibus mentis inprimat, tabulis cordis inscribat. de quo calamo habesdictum:lingua mea calamus scribae uelociter scribentis, quod ad Christum referre alii uolunt. uno igitur loco et uerbum et calamus legitur et scriba: uerbum, quia de genitali patris processit arcano — eructuauit cor [*]( F ) meum uerbum bonum — calamus, quia caro Christi paternae seriem uoluntatis expressit et linguae mandata diuinae sacri effusione cruoris inpleuit, scriba, quia calamo suo diuidua quadam distinctione noui et ueteris testamenti uel diuinitatis et carnis paternae nobis dispositionis mysteria reuelauit. [*]( 10 Coloss. 3, 9 11 et 14 Ps. 44, 2 13 II Cor. 3, 2 17 Pa. 44, 2 ) [*]( 2 uacuo sonori strepitu JBC uacuos (s eras.) I sonoris (s pr. extra u. add. m3, a alt. add. m3) strepito (v s. 0 m3) P uacuos honeris trepitu sonori a uacuos honoris strepita (-0 L) LX uacuos orum (bonorum m2 E) strepitu (-us ET) sonorum. (del. m2 E) X uacuo oris strepitu sonori Er asmus 4 harandinis (-es m3) P 5 leues (-is m3) P 8 caducaque (que 8. u.) P 9 terra I euellat P . euellat (e pro s. u. m2) A plantari.is P 10 exspolians (a pro s. u. m2) A spolians X se ABGG, om. cet. 11 et om. X 12 arundo A 13 penetrabilibus AX scribat GX inscripta DrT 14 calamasj calamo P (us 8. 0) X (-us m2 V, -08 m2 1.) 15 alii referre Cy alibi referre X 16 calamos (u s. 0 m2) A scriba et uerbum P 17 genitali (i pr. ex e m3) P patris s. u. m3 P, om. L eructuauit aCitx (u alt. a. u. m2 G) eructauit cet. 19 uoluptatis P 20 indiuidaa aX 22 suae et A disponsitionis (ti s. u. m3) A )

hunc calamum imitaM tuae carnis temperamento, hunc calamum tuum, hoc est carnem tuam, tingue non atramento, sed spiritu dei uiui, ut quod scribis aeternum sit. tali calamo Paulus illam epistulam scripsit, de qua dicit: epistula nostra uos estis, scripta non atramento, sed spiritu dei uiui. tingue carnem tuam in Christi sanguine, sicut scriptum est: ut tinguatur pes tuus in sanguine. et tu ergo [*]( 1381 A ) uestigium animi tui et mentis incessum indubitata confessione dominicae crucis tingue. tinguis carnem tuam in Christi sanguine, si uitia diluas, peccata detergas, mortem Christi in tua carne circumferas, sicut apostolus docuit dicens: mortificationem Iesu Christi in corpore nostro circumferentes. noli ad terrena inflecti, ne harundinem tuam frangas. et ideo de Christo, quia non erat ad terrena curuandus, prophetatum est:: arundinem quassatam non confringet, quoniam carnem, quam peccata quassauerant, resurrectionis [*]( B ) uirtute solidauit. bona harundo caro Christi, quae serpentis diaboli caput et mundanae cupiditatis inlecebras patibulo crucis adfixit.

Sed quid existisin desertum uidere? harundinem [*](7,24 sq. ) uento moueri? quid existis uidere? hominem mollibus uestimentis indutum? non hic domini sermo de uestibus, quamquam plerosque mollioris cura uestis effeminet. qui quasi lanae onus ferre non possint, sericas uestes tectis [*]( C ) [*]( 4 II Cor. 3, 3 7 Ps. 67, 24 11 II Cor. 4, 10 15 Esai. 42, 8 18 Gen. 3, 15 ) [*]( 1 hanc (in mg. m3 al. et) A et cet. _2 tinge P 3 scribes A 6 tinguere (re eras.) P 7 sanguine xpi X utin tinguatur P ut intinguatnr BCO et (in pr. in mg. m2) V 8 incensura A (in mg. m3 al. incesaum) a ineiceasum PL 10 detergeas P (eas in ras.) B 11 docuit dicens C (in quo docet) AaBXy ait PL 12 xpi ihu PL circumferentes (te 8. u. m3) P 15 confringit P (-et m3) L 16 quassauerunt GX 17 arando A 18 mundanae (dan s. u. m2) A cruci L 19 fixit PBLX 20 deserto A harundine A 22 domini om. PL 23 cara mollioris X effeminet (e alt. ex i m3) P 24 tectis A (a s. u. m2) P (a in raa. m2) tecti aBL ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 15 )

denique addidit: ecce qui in ueste [*](7,25) pretiosa sunt in domibus regum sunt. sunt etiam mollia indumenta deliciosi actus et mores, propter quod nos hortatur apostolus ut exspoliantes ueterem hominem cum actibus eius [*]( E ) induamus nouum, in quo non dulcis inlecebra sit ludusque lasciuiae, sed usus laboris et fructus, eo quod tenera corporis cura luxuque et lasciuiarum cupiditate mollitos nequaquam caelestis aula suscipiat, ad quam duris laboriosae gradibus uirtutis ascenditur. hi uero quibus fluuida deliciis membra soluuntur regni caelestis extorres intra mundi huius habitacula consenescunt, quos rectores mundi huius atque tenebrarum [*]( F ) — hi sunt enim reges, qui saeculari quadam potestate dominantur — suorum aemulos operum receperunt.

Sed quid existis uidere? prophetam? utique dico [*](7,26) uobis et plus quam propheta hic est. quomodo igitur [*]( 4 Gen. 37, 81 5 Coloss. 2, 15 13 Coloss. 3, 9 sq. 20 Ephes. 6,12 ) [*]( 1 honori PL 4 tunicam A et (m eras.) P S apostolicum illud] apostolus ait PL exuens przOx eisuit AFOV exuit JBic 6 omnis P transduzit L et (ns eras.) T 9 nos s. u. m3 A profectico (c pr. eras.) P 11 in domibus regum sunt s. u. m3 A 12 deliciosi actns aC deliciosior (-ier B) actus .ABXX deliciosiora (8. m3 t deliciosi et usus P) eius PL 13 spoliantes ABCFOV 19 huius mundi BLX 20 post tenebrarum add. incolas ... dubium est PL,. ceperunt C, dicit E 21 hii P enim om. L 24 poet est add. de quo scriptum est- ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam Am3 aCETX et qui add. qui praeparauit uiam tuam ante te Gf )

sed tamen numquid et illo maior, de quo Moyses dixit quia prophetam uobis suscitabit dominus deus noster, de quo dixit: erit autem: omnis anima quae non audierit prophetam illum exterminabitur de plebe? si igitur Christus propheta, quomodo maior hic omnibus? numquid Christum prophetam negamus? immo et dominum [*]( B ) prophetam adsero et hunc omnibus dico esse maiorem, sed inter mulieris, non uirginis natos. maior enim fuit his quibus aequalis esse poterat sorte nascendi. alia ista natura est nec cum humanis generationibus conparanda. non potest homini cum deo ulla esse conlatio; suis enim quisque praefertur. denique eousque cum dei filio non poterat Iohannis esse ulla conlatio, ut et infra angelos aestimetur. [*]( C )

Nam qui minor est inquit in regno caelorum maior [*](7,28) est eo. etenim quoniam angelum dixerat, hominibus iure [*]( 6 Matth. 13, 17 8 Dent. 18, 15 10 Act. 3, 23; cf. Dent. 18, 19 ) [*]( 2 preponit A 4 nantios etiam Pml nuntias etiam P m3 L praecureare (re add. m2) A 6 cupierunt uidere BOX 9 suscitabit CEF et m2 PB suscitauit PB ml cet. deus om. PL 11 exterminata P (a alt. a. u., deinde m2 in ipso uersu a pusillum adiecit) aL erlerminatur X sic (c eras.) P 12 maior hic] hic maior FV et (hic s. u.) 0 igitur maior 21: numquid (i 8. u.) P 13 post dominum add. confitemur, iohannem autem aBC prophetam (i rum 8. m m2) V 14 adserant X 15 malieres ABX uirgines A et (es ex is) B 16 poterat esse C _est om. X 17 humanum (is s. um m3) A 18 illa A 19 dni B ulla esae a 20 angelus (-os corr.) A exsistimetur A eiistimetur (i pr. ex e) B extimetur (est- corr.) r. 21 inquit est Ej T 22 dixit eum a ) [*]( 15* )

cogentesque diripiunt illud. si repetamus dominicum illud quod scriptum est dicente filio dei: regnum dei intra uos est, [*]( E ) aduertimus in nobis regnum caeleste solidari, cum Christus exploso mundani principis regno fugatisque deliciis saecularibus intra nostrorum secreta regnat animorum. uis igitur menti adfertur humanae, quae diuersis inlecebris delinita laborem fugit, uoluptatem expetit, cum uel metu supplicii coercita uel praemio prouocata uincere ipsa se nititur et tamquam exanclatis laboribus palmam, quae sibi plurimis aduersantibus [*]( F ) subtrahatur, eripere contendit. rapimus enim ex hoc mundo palmam salutis et quasi excubantibus obsessos serpentibus fructus peruigili labore decerpimus, ita tamen ut non furtiua [*]( 4 et 10 Mattb. 11, 12 12 Luc. 17, 21 19 cf. Cie. Tnsc. I 118 ) [*]( 1 potiorem (in mg. m3 al. posteriorem) A 3 sciret V (t 8. v.) scires a et (s alt. 8. u. m2) it scire FO 6 elocutio aL et (e 8. u.) m2 A, ml P loquutio FOV de 8. u. m3 A diriuandam AELTX 7 a om. PL 8 sint (n 8. w. m2) A 9 denseri scripsi deseri APBEyLT desere aCX (m2 in mg. i densari V) densari G est s. u. m3 A 10 a om. PLx (s. u. ml P, m2 E) 14 exploso (in mg. m2 expulso) A exemplo C mundani (i in ras. ex is) P 16 inlecebrą.a P (i s. ? m2) L delinita (i pr. ex e) P 17 uoluntatem AX 18 se s. u. P se ipsa ay eunclatis BC exanglatis PL ex inclitis (in mg. m3 al. exantalatis, a alt. incertuin) A exanelatis a exalatis X ex conlatis X 19 siuit (t add. m2) A 20 subtrahebatur x eripere (e pr. eras.) A contendet (it m3) P contempnit X (contendit m2 it) 21 obsessus A 22 peruigilia P (a eras.) L )

diripit regnum illa quae fluiu sanguinis laborabat; nam cum dominus ad filiam principis synagogae tenderet, furtiuo quodam tactu sanitatis remedium praelibauit. diripit regnum illa Chananaea, quae a finibus suis egressa [*]( B ) clamabat dicens: miserere mei, domine, fili Dauid; filia mea male a daemone uexatur. uere haec regnum coegit pertinax in precibus, sapiens in responsis, fidelis in uerbis. praetereuntem reuocat, tacentem rogat, excusantem adorat, negantem inclinat. nonne tibi uidetur eripere, cum elicit quod negatur, praeripere quod aliis reseruatur? negauerat enim [*]( 3 Gen. 49, 27 o Hier. 50, 6 8 Matth. 21, 31; 9, 10 9 Luc. 12, 12 11 Luc. 8, 43 sq. 14 Matth. 15, 22 sqq. ) [*]( 1 et om. PL; item C dereptionis P (dir. m3) L 2 alii oblata A alios (s eras. P) sublata PL alii sublata a deripimus A sint (i ex u per ras.) P sunt EYLT 3 deueniam in lnpi P (deueniam exp. et s. m2 beniamin) L 4 manare ABx manere E (a s. e pr.) cet. nouerimus AX norimus cet. 6 isrf (i eras.) A apoatolos CEGf et m2 Pre T apostolus nil PRT cet. fidem (fi et m s. u. m2) A fide L 7 miraculis s. u. m2 A fundarent a (nt eras.) X (n alt. exp.) fundaret cet. 8 diffugerent A 9 crederegt A 11 deripet A illa regnum X 12 laborat FV ad (d 8. u.) A 13 proeliuauit (o s. u. ml. u pr. s. u. m3) A post praelibauit add. daemones inquit eicite et discite quis in ea dignus sit atque ibi manete. itaque nec hic mandatum uidetur ut xpm dl filium (gentibus add. s. u. m2 V) praedicarent. ordo igitur disputationis est ordo tractans (i tus s. u. m2 V) et ideo ai hic X 16 daemone A daemonio cet. 19 cum elicit om. PL, cum elicit... praeripere om. C )

Didicisti quemadmodum regnum caeleste rapiatur. cogamus igitur et nos, diripiamus illud; nemo enim nisi festinans pascha manducat. sed quae ista est quae rapit regnum? non inprobitas, non lasciuia, non uoluptas, sed illa de qua dicitur: magna est fides tua; fiat tibi sicut uis. ecce rapuit quae quod uoluit inpetrauit, quod rogauit extorsit. rapuit et[*]( D ) illa uidua, quae frequenter orando si non propter innocentiam, saltem propter inportunitatem ut exaudiatur extorquet.