Expositio Evangelii secundum Lucan
Ambrose, Saint, Bishop of Milan
Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.
Non absurdum, ut opinor, de generatione domini confecimus[*]( 1333 E ) opus; certe infructuosum non fuit dominicis diutius inhaerere maioribus. nam si hi qui magnum mare litorali parant [*]( 2 cr. Diogen. Prouerb. 6, 46 6 I Cor. 14, 20 12 cr. Plin. N. H. XI 170 13 Hebr. 5, 12 et 14 ) [*]( 1 doctom aX 2 cum legeret PL collegerit FO et (col ex cum, f cum 8. col m2) V pro (8. u. m3) uerbi aliter P\' 8 fortia arma (a ar in ras.) B forti arum (in mg. m3 al. fortia arma) A fortiora arma X 4 uolnus (v 8, o) V inprouidentia A prudentia X (iprndentia m2 V) inprudentia cet. 5 sua (ua s. u.) P 6 qui ea] quao X (ae in ras. F) afferre X (at eras. 0, del. m2 V) 8 infantiam P 10 glorioso (i 8. 0 ult.) A senescentes OX (-is corr. GOY) 11 consueuerat BXr 12 fessam CX (m del. m2 V) fętus A inplumes PEG et (es ex is) V 13 adferre (ad s. u. m3) A ferre a possint PL possit x (-unt m2 E) FINIT LIB..III. INC: LIBER IIII AC DE EUAN- GELIO LIB III EXPLICIT IN EPI BTI DEO GRATIAS LEGE FE LITER UTERE SANUS a EXPLICIT LIBER TERTIUS. INCIPIT LI- BER QUARTUS χ EXPLICIT DE EUANGELIO LIB U. INCIPIT LIB III P et (om. de euangelio) B. in LX nec subscriptio est nec inscriptio, Bed interuallum (in F m2 scripsit in mg. hic incip lib III.) 15 ut AaC. om. eet. dni quod aC concepimus X (m2 confecimus V) 17 hii A )
et plerisque locis fortasse amoenitas locorum ipsa inuitet praetermeantem. nam si Ulixem illum, ut fabulae ferunt - licet et propheta dixerit: habitabunt in ea filiae [*]( 1334 E ) Sirenum, et si non dixisset propheta, nemo tamen iure reprehenderet, cum et gigantas et uallem Titanum scriptura conprehenderit - si ergo Ulixem illum post decem annorum exilia, quibus bellatum in Ilio est, decemque erroris annos festinantem ad patriam Lotophagi suauitate bacarum tenere potuerunt, si horti Alcinoi retardarunt, si postremo Sirenes cantu uocis inlectum ad illud famosum uoluptatis naufragium paene deduxerant, nisi aduersus inlecebrosae sonitus cantilenae inserta [*]( F ) cera sociorum clausisset aures, quanto magis religiosos uiros [*]( 13 Esai. 13, 21 15 Reg. II 5, 22; 23, 13 18 Hom. Odyss. VIIII 84 sqq. 19 Hom. Odyss. VII 112 sqq.; Odyss. XI 166 sqq. ) [*]( 1 conpendii (i alt. ex um) A 6 ne quis Cx neque X (m2 ne quis FY) 7 possint a 8 infide X (a 8. e F, i a 8. e m2 V) perspelerit (s add. m3) P obiectu Ααπ et (-to m2) FV 9 ut 8. u. m3 Å deponat et PL lectiones Å 11 in locis L 12 propter meante F (8. m2 praetermeantem) 0 propter meantem K et (m2 praetermeantem) V 18 et om. X (8. u. F) 14 sirenarum E (T sirenorum G 15 gigantas ΑαC et (as ex es) BG gigantes eet. titanorum LX conprehenderet Απ 18 locofagi A (c eras. et 8. t; in mg. m3 al. loco) aC et (c in t mut.) T lutufagi X (Iutof. corr. F) 18 et p. 140, 2 uaccarurn X (del. et e. m2 bacarum F) 19 alcinoi aπχ (c ex t T) alchioni ABCFO et (h a. u.) V alcinorum P (i a. rum m3) L canto P (v s. 0 m3) L 21 incerta (in mg. m3 inserta) A 22 religiosos (-os ex -us) P uiros (i ex e m2) P )
figmentis enim poeticis fabula coloratur ut quaedam puellae scopuloso in litore maris habitasse prodantur, quae si quos deflectere nauigium propter aurium suauitatem dulci uoce pepulissent, in uada caeca deductos et infida statione deceptos naufragii miserabilis sorte consumerent. conpositum hoc specie et ambitiosa conparatione[*]( B ) fucatum est, ut mare, uox feminae, litora uadosa fingantur. quod autem mare abruptius quam saeculum tam infidum, tam mobile, tam profundum, tam inmundorum spirituum flatibus procellosum? quid sibi uult puellarum figura nisi euiratae uoluptatis inlecebra, quae constantiam captae mentis effeminet? quae autem illa uada nisi nostrae scopuli sunt salutis? nihil [*]( 2 Ioh. 6, 50 sq. 4 Rom. 14, 2 7 Hom. Odyss. XII 178 sq. 13 Uerg. Aen. I 536 14 Uerg. Aen. II 23 ) [*]( 3 de] e PB et (in quo e caelo descendit) L holera CGr et (h m2) BEFT olera cet. alcinoi PELT alchioni A (m2 ex adchino) B (i alt. m2) X alcino a alchino G alchonii C alchini i expectanda X 4 olera PLO 6 possit (si 8. u.) P quisquis L xpique π praeceperit a timuit a 7 ut  (s. u. m3) ΡαL, om. eet. alixis A 8 spiritalibus...lasciniarum 8. u. m2 A 9 qorsnmque (qo del. et 8. cu) A 11 scopulo X (-loso m2 FV) mare a 13 potuissent  deductos (de 8. u. m2) A 14 insida (fi 8. si m2) A mirabilis F (m2 miserabilis) 0 mirabili V arte X (s. m2 ł Borte F) consumerent (n alt. s. u.) P consumeret B 16 fugatum LV et (c R. g) m3 P, m2 Fπ ante uox add. uir A figalltur GT flngantur (n pr. H. u.) E 11 quod (d add. m3) A abruptius E (i 8. u.) T (u alt. 8. u.) 18 nobile (m 8. n m2) FOV 20 eifeminat X (8 in ras. G) effeminet (a s. e uit. m2) F )
merito igitur dominus noster Iesus ieiunio suo nos atque deserto aduersus uoluptatum informat inlecebras et temtari se a diabolo dominus omnium patitur, ut in illo omnes uince.re disceremus. aduertamus igitur quia tria non otiose a domino principaliter ordinata [*]( D ) euangelista descripsit. tria sunt enim quae ad usum proficiunt salutis humanae, sacramentum desertum ieiunium; nemo enim nisi qui legitime certauerit coronatur, nemo autem ad certamen uirtutis admittitur, nisi prius ab omnibus ablutus maculis delictorum gratiae caelestis munere consecretur.
uenit igitur dominus ad lauacrum, ut mysterii gratia nobis et uisu probaretur et sensu. et quoniam lex caelo et terris testibus promulgatur, ut mysterium diuinitatis absconditum a saeculis [*]( E ) in deo plus crederes esse quam legem, non iam ad testimonium caelum uocatur, sed utitur testis officio, cum uox dei defertur e caelo. simul ne fidei mysterium dubio mentis offendas, inuisibilia tibi uisibiliter declarantur operari.
uenit dominus ad lauacrum; omnia enim pro te factus est. his qui sub lege sunt, quasi sub lege esset, cum ipse sub lege non esset, circumcisus est, ut eos qui sub lege sunt lucrifaceret, his [*]( F ) qui sine lege erant conuiuii conmunitate sociatus est. ut lucraretur eos qui sine lege uiuebant. factus est infirmibus infirmus per corporis passionem, ut lucrifaceret eos, omnibus [*]( 3 Matth. 4, 1 sq., Luc. 4, 1 aqq. 9 II Tim. 2, 5 14 Deut. 30. 12 sq. 15 Coloss. 1, 26 18 Hebr. 11, & 20 I Cor. 9, 20 sqq. 24 I Cor. 9, 22. ) [*]( 1 saeculari 0 et (is m2) FV 2 animo P 3 noster om. X, natua L 4 ihs xps EFγΤ Ö omnis X (-es m2 Οπ V) 8 discripserit X enim sunt X 11 ablutis (v 8. i m3) P 14 sensum (m exp. m2) P 16 lege A legemus (us in ras. in u. extr. m2) P ad (d 8. 14.) m2 π V. m3 O. a F 17 caelum] saeculum X cum (c ex d) V dum π 23 comuiuii A 24 infirmibus da et (8 a. bus m2) P infirmis eet. 25 lucrifaceret eos A intirmos lucrifacerft eet. omnia postremo omnibus B )
Tunc lesus ductus est in desertum a spiritu, ut [*](4,1) temtaretur a diabolo. conuenit recordari quemadmodum de paradiso in desertum Adam primus eiectus sit, ut aduertas quemadmodum de desel\'to ad paradisum Adam secundus reuerterit. uidete enim quemadmodum suis nodis praeiudicia resoluantur et suis diuina beneficia uestigiis reformentur. ex terra [*]( B ) uirgine Adam, Christus ex uirgine, ille ad imaginem dei factus. hic imago dei, ille omnibus inrationabilibus animalibus, hic omnibus animantibus antelatus - per mulierem stultitia, per uirginem sapientia, mors per arborem, uita per crucem - ille spiritalium nudus arboris se texit exuuiis, hic saecularium nudus corporis non desiderauit exuuias. in deserto Adam, in deserto Christus; sciebat enim ubi posset inuenire damnatum, [*]( c ) quem ad paradisum resoluto errore reuocaret. sed quoniam saecularibus indutus exuuiis redire non poterat nec paradisi [*]( 1 II Cor. 8, 9, Rom. 12, 15, I Cor. 4, 11 3 Matth. 25, 36, lob. 11, 85 4 Matth. 26, 20, lob. 4, 7, Matth. 4, 2 6 Gen. 2, 9 10 Gen. 3. 23 sq., I Cor. 15, 45 14 Gen. 2, 7 15 Gen. 1, 27 16 II Cor. 4, 4, Gen. 1, 28 17 Gen. 3, 6 19 Gen. 3, 7 ) [*]( 1 eat Αχ, om. cet. 4 operatur X samaritanis FO et (t a m2 8. is) V 5 esurit (e et t in ras.) P cibum X praeuaricationem aGX (m del. V) per praeuaricationem Εγ T gustauerit (a 8. i m3) P 6 ieiunium F et (-0 m3) 0 ieiunio (v 8. o) V nostro] non X 7 emolumento (o alt. ex um) P 10 a] ab PBCGLX 11 de] in X (m2 d. a K, m2 8. de V) deserto aX (v 8. 0 m2 αΟπV) 12 de 8. u. m3 0, m2 π, om. FV 18 uide PX, om. L etenim Å praeiudicia (i ult. a. u.) P resoluuntor PL soluantur X 17 antelatus ante hic transponunt X 19 arboreis αΒΧ 20 nudus∗∗∗∗ A 23 nec ad (ad eras.) P )
sed quia in paradiso sine duce iter amisit acceptum, quemadmodum de deserto sine duce iter repetere posset amissum, ubi temtationes plurimae. nisus ad uirtutem difficilis, lapsus facilis ad errorem, cum [*]( D ) eadem sit uirtutis natura quae nemorum, ut si adhuc exigua de terrenis ad superna se subrigunt, dum teneris aetas adolescit frondibus, saeui ueneno dentis obnoxia facile aut succidi possit aut uri, si uero alta se radice fundauerit et ramorum sublimitate sustulerit, frustra iam uel ferarum morsibus uel lacertis agrestium uel diuersorum flatuum procellis arbos robusta temtetur.
Quem igitur adponeret ducem contra tot inlecebras saeculi, [*]( E ) contra tot uersutias diaboli, cum sciret nobis primo contra carnem et sanguinem, deinde contra potestates, contra rectores mundi tenebrarum harum, aduersus spiritalia nequitiae quae sunt in caelestibus esse luctamen? angelum adponeret? et ipse lapsus est; legiones angelorum uix singulis profuerunt. seraphin dirigeret? et ipse descendit in terris in medium populi inmunda labia habentis et unius tantum prophetae adposito labia carbone mundauit. [*]( F ) alius dux requirendus fuit, quem sequeremur omnes. quis tantus esset dux, qui prodesset omnibus, nisi ille qui supra omnes est? quis me supra mundum constitueret nisi qui maior est mundo? quis tantus esset dux, qui posset masculum et [*]( 1 Coloss. 3, 9 sqq. 15 Ephes. 6, 11. 12 19 Matth.26, 53; cf. Reg. IIII 6, 17 sq. 21 Esai. 6, 6 sq. 24 loh. 3, 31 ) [*]( 2 ut] et χ secreta G; deinde add. placuit dὸ ut χ 6 et lapsus PL 8 etas 8. u. A adolescet Εγ T 9 facilia ut (m3 facile aut) P 12 arbos A (o incertum; an arbus?) B (o ex n) aΕγΤ arbus G arbusta X arbor PCL 13 rubusta A 15 uersutiae (s a. e alt. m3) P 20 sillgulis (is 8. u.) P seraphim FX derigeret A dilegeret X (e pr. ex i 0, dirigeret m.1 0, m2 a, in mg. m2 V) ipse T ipsum cet, 21 terris AX terrae cet. 22 apposita A et (0 8. a alt.) i 26 possit X )
multi enim laquei quacumque progredimÚr: laquei in corpore, laquei in lege, laquei in pinnis templorum, in [*]( 1337A ) crepidinibus parietum tenduntur a diabolo, laquei in philosophis, laquei in cupiditatibus - oculus enim meretricis laqueus est peccatoris -, laqueus in pecunia, laqueus in religione. laqueus in studio castitatis. exiguis enim momentis mens inclinatur humana et hue atque illuc pro uersutia suadentis frequenter inpellitur. uidet aliquem diabolus religiosum uirum, deo uenerabiliter deferentem et quod sacrosanctum est aestimantem, nullius capacem iniuriae: in ipsa eum religione. subplantat, ut [*]( B ) faciat non credere quod dei filius uere hanc nostram susceperit carnem, hoc nostrum corpus, hanc nostrorum membrorum fragilitatem, cum utique passio corporis fuerit, diuinitas exsors iniuriae manserit. ita de religione fit culpa; omnis enim qui negat Iesum \'Christum in carne uenisse de deo non est. uidet integrum et inlibatum castimoniae uirum: suadet ut nuptias damnet, quo eiciatur ab ecclesia et studio. castitatis a casto corpore separetur. audiuit alius quia unus deus. [*]( i ) ex quo omnia, adorat atque ueneratur: insidiatur ei diabolus, claudit aures ne audiat quia unus dominus, per quem omnia; ita nimia pietate inpium esse conpellit, ut dum patrem a filio separat, patrem filiumque confundat et personam unam putet esse, non potestatem. itaque dum mensuram fidei nescit, perfidiae incurrit aerumnam. [*]( 1 Coloss. 3, 11 3 Sir. 9, 13 (20) 4 Luc. 4, 9 6 cf. de Cain et Abel I 4, 14, Prouerb. 7, 21 16 I loh. 4, 3 18 I Tim. 4, 3 20 et 22 I Cor. 8, 6 ) [*]( 1 et barbarum X 2 et (alt.) A in 8. ras. 2 litt. m3 P . 6 est AX, om. cet. 7 peccatori FOV peccatoribus C 9 pro uersutia d (deinde 5 lilt. eras... tis) B (pro eras.) aCXz per uersutias PL inpellitur frequenter PL 10 relegiosom P 11 est om. PL 12 capacê (ê ex et m2) P subplantat ABT supplantat cet. 13 ausciperit (e ex i pr. m3) P susciperet X 14 membrorum nostrorum B 17 non est ex dõ a 18 uidit FY et (-et m3) PO et s. u. m3 A inlibatae Erasmus 22 dns ex dš A, da Cχ )