De Tobia

diuersa quoque serpentibus sunt conueniendi et parturiendi tempora, pecunia faenebris a die initae conuentionis crescentibus serpit usuris, quae [*]( E ) parturire non nouit, quia dolores magis in alios ipsa transfundit. ibi dolores sicut parturientis. unde etiam toxoo; Graeci usuras appellauerunt eo quod dolores partus animae debitoris excitare uideantur. ueniunt calendae. parit sors centesimam: ueniunt menses singuli, generantur usurae, malorum parentum mala proles. haec est generatio uiperarum. creuit centesima: petitur, non soluitur: adplicatur ad sortem. fit maledictum propheticum dolus in dolo, usura inprobi [*]( 605 A ) seminis fetura deterior. itaque non iam centesima incipit esse, sed summa, hoc est non faenoris centesima, sed faenus centesimae.

Usuram quoque ab usu arbitror dictam, quod ut uestes[*]( B ) usu ita usuris patrimonia scindantur. lugubre cerae prima littera sonat. parturit uox doloris est. quid ibi boni esse potest, quod a dolore incipit et ab obligatione? lepores ferunt generare simul et educare et continuo parturire: istis quoque anaglyphariis usurarum generatur et supergeneratur usura. enutritur ac nascitur et nata iam parturit. radices quoque [*]( c ) arborum primo plantantur, ut prendant; cum prenderint, tunc [*]( 5 Pealm. XXXXVII 7 Bas. 273 C (111 A) 9 Bas. 273 C (111 B) Matth. 3, 7 (12,34) 11 Hier. 9, 6 Bas. 265 B (107 C) 18 Bas. 273 BC (110 E 111 A) ) [*]( 1 pars in litura V delapidata DP\'C 2 faenebris (b s. fl.) V funebris BT fenoris DP\' 8 serpet P 4 transfudit BT transfundit (n alt. 8. u.) D 5 sicut] ut PC parturientes P unde om. BT Tokoyc V da Koyc P dokouc C KOTC BT defOTC DP\' (in quibm post Graeci est spatium 5 fere litt.) 6 usuras Erasmus usura P ustiraui VBTC supra DP\' apellauerunt P 7 debitores P (-is corr.) VB ueniant V et (n s. 16.) B, (n ex a) T ueniat (a s. fl.) P calendae P kalendae cet. 8 centisimani P centensimam V centesima DP4 10 centisima P centensima V non] nec DP\' 12 sq. centiaima P 13 centensima V centisimae P 16 cerae] cetera DP\' certo C 18 potest csse boni DP, boni om. C 20 anaglyfariis PVT anaclyfariis B anaglifariis cet. 21 enutritur] ac nutritur VBT ac] et BT etJ et nondum V 22 plantatur P )

et quia bonus ad omnia magister Ecclesiastes liber est Solomonis, paulisper ipsi inhaereamus. non satiabitur inquit oculus uidendo et non satiabitur auris auditu. nec faenerator expletur accipiendo nec affectus eius cotidiano numerandi aeris satiatur [*]( E ) auditu. et iterum: omne quod fuit ipsum est quod erit. crescit semper pecunia, otium nescit auaritia, usura ferias. omnes inquit torrentes uadunt in mare et mare e non adimpletur. mare istud faenerator est; omnium [*]( 606 A ) patrimonia tamquam fluctus absorbet et ipse nescit expleri. mari tamen plerique utuntur ad quaestum, faeneratore nemo utitur nisi ad dispendium: illic multorum commodum est, hic uniuersorum naufragium.

multa sunt animantia, quae cito [*]( 3 Eccl. 3, 2 sq. 6 Eccl. 3, 6 14 Eccl. 1, 8 17 Eccl. 1, 9 19 Eccl. 1, 7 24 Bas. 276 A (111 BC) ) [*]( 1 uiriscere P ad P atq. (q. del.) V pecunia in ras. m3 T preconia B funebris T (in ras. m3) C fenoris DP\' 2 pollulat P tempore (e in ras. 2 litt.) T temporum B 5 euellendi DP\' 6 reddendi] perdendi V 7 costodiendi P 8 funebris (u ex e) T fenoris DPC 9 plantantur V 11 costodire P (fere Btmper) 12 explere DP\' 13 solomonis P aalomoni P4 salomonis cd. 14 saturabitur V 18 otium J\'C otiosum T (otio m2, otium m3) cet. 19 ereas DP\' omnes (es ex is) P torrentes (es ex is) P in mare om. B 20 omnia (d ex a) D 22 utimur B )

I Non nouum nec perfunctorium hoc malum est, quod ueteris [*]( D ) atque diuinae praescripto legis inhibetur. populus, qui despoliauerat Aegyptum, qui pede transierat mare, monetur a faenoris pecunia cauere naufragia. et cum de aliis peccatis semel aut multum iterata admonitione praescripserit, de faenore saepius intimauit. habes in Exodo: quodsi pecuniam faeneraueris pupillo, orphano, pauperi, aput te non suffocabis eum, non inpones illi usuram. ostendit quid sit suffocare, id est usuram inponere; strangulat enim et quod peius est animam laqueus creditoris. quo sermone et [*]( E ) praedonis uiolentiam et deformis nodum mortis expressit: quodsi pignus acceperis uestimentum propinqui tui, ante solis occasum restitues illud; est enim hoc coopertorium eius tantum, hoc uestimentum [*]( 607 A ) [*]( 17 Exod. 22, 25 23 Exod. 22, 26 et 27 ) [*]( 1 etiam om. B 2 acciperit P 4 magnidudhiemque P 6 furmam P exteodens (ce s. t..-fJ) li 7 contenit P tenet YBT, fort. recte animantia V 8 his] ipsis B orta om. V uisum T et (corr. ml) D 10 partos V 11 solitus PBT adiunctionem BDT 12 non] nec (ec in ras. m3) T perfanctorium (i s. u.) V perfunctorum C 13 praescriptf* D praescriptia (tis ex te) P\' 14 aegiptum V 15 de om.. V 16 itenerata P itaerata T ammouitio B Smonitionc DC faeneore P 18 orfano PVDT 19 non] nec (ec in ras. m3) T 20 strangylat V 21 quod om. B laqueus (us ex um) P laqueat DP1 22 uiolentia Y C nudum V 23 acciperis P )

si pignus acceperis uestimentum [*]( B ) propinqui tui, ante solis occasum restitues illud, ne nudati appareat turpitudo: uos uero exuitis atque nudatis et non redditis. uidete ne sol occidat super auaritiam uestram, ne sol iustitiae uobis occidat, quia iustitiam non tenetis, aut sol iniquitatis super flagitia uestra condatur. dies quoque perit inuito, nox inruit sicut Iudae, qui cum diabolus se misisset in cor eius, surrexit ad proditionem et facta est nox; sol enim iustitiae occiderat ei ac super eum recubuerat qui [*]( C ) in cor eius intrauit. fecit illi tenebras, ut lucis non uideret auctorem. ibi miser periit in illo conuiuio, quo alii saluantur. reddite igitur uestimentum debitori, in quo dormiat et quietus sit. si nolueris reddere, exaudiam inquit eum, quia misericors sum. si uos non exauditis, ego exaudiam, ego miserebor, ego non despiciam inopis precem. [*]( 3 Matth. 5, 17 7 Cic. de off. II 89 9 Eiod. 22, 26 sq. 12 Ephes. 4, 26 13 Malach. 4, 2 16 loh. 13, 2 et 27 21 Eiod. 22, 27 ) [*]( 1 turpidudinis P 3 dominus om. V 4 adimplere BT 6 sero] ęşţ sermo V fere (ex sero) P4 7 est] sit V est inquit DP\' hominem] quid hominem V 8 moyses (y a. u.) Y 9 acciperiss (s pr. eras.) P 11 appereat turpidudo P 12 non om. T uedete P auariciam (ci 8. u. m2) V 13 occidat uobis B 14 sol om. DP4 15 iniusto V qui] cui B diabulos (u 8. o) V 16 corde (om. eius) B nox 8. M. m2 Y 17 iniustitiae PV et (in del.) B, (in 8. u.) D ac] et DP4 incubuerat BT 18 facit T lucidum BT uiderit J\\ quod ferri potest 19 perit fC 20 ergo P4 21 nolueris (n ex u) B nolueritis VDP\' 23 dispiciam P ) [*]( XXXII. Ambr. pars 2. ) [*]( 35 )

In Deuteronomio quoque scriptum est: non exiges a fratre tuo usuram -pecuniae et usuram escarum [*]( D ) et usuram omnium rerum, quascumque faeneraueris fratri tuo. si alienigenae credideris, usuram exiges ab eo, a fratre autem tuo non exiges. uides quantum pondus in uerbis sit. (noli exigere) inquit (usuram a fratre tuo\\ hoc est: cum quo debes omnia habere communia. ab eo tu usuram exigis? frater tuus consors naturae et coheres gratiae: noli ab eo exigere amplius a quo durum est repetere quod dederis, nisi cum habuerit unde dissoluat.

et[*]( E ) quia plerique refugientes praecepta legis, cum dederint pecuniam negotiatoribus, non in pecunia usuras exigunt, sed de mercibus eorum tamquam usurarum emolumenta percipiunt, ideo audiant quid lex dicat. neque usuram inquit escarum accipies neque omnium rerum, quascumque faeneraueris fratri tuo. fraus enim ista et circumscriptio est legis, non custodia. et putas te pie facere, quia a negotiatore uelut mutuum suscipis? inde ille fraudem facit in mercium pretio, unde tibi soluit usuram. fraudis illius tu auctor, tu [*]( F ) particeps, tibi proficit quidquid ille fraudauerit. et esca usura est et uestis usura est et quodcumque sorti accedit usura est. quod uelis ei nomen inponas, usura est. si licitum est, cur uocabulum refugis, cur uelamen obtexis? si inlicitum, cur incrementum requiris?

quod peius est, hoc uitium [*](1 Deut. 23, 19 et 20 ) [*]( 1 exigis PB et (-es corr.) T 2 pecuniae usuram et B 3 quascum- . que V quaecumque cet., cf. u. 15 4 si alieniginae in ras. m4 V credediris P 5 (bis) exigis PB et (-es corr.) T tuo om T uides autem quantum B 6 sit in uerbis r\' inquit exigere B 8 exiges V 9 exegere P 10 dederis (de pr. s. w. m2) V cum om. B soluat (\' 11 praecepta legis refugientes B 13 mercidibus, (di del. ml) P usuram BT 14 et ideo DP\' eo C audiunt PVI /. escarum inquit Y 16 circumlocutio B 17 costodia P (fere semper) facere] uiuere B a om. BT negotiatore (re 8. «. mJ2) V negotiatores BT 18 mutuum DP\' mutus PBT munus VC 20 prin-, ceps B 21 accedit sorti B sorte (fore P1) acciderit DP\'j )

Sed forte dicas quia scriptum est: alienigenae [*]( C ) faenerabis et non consideras quid euangelium dicat, quod est [*]( D ) plenius. sed hoc interim sequestremus: legis ipsius uerba considera. fratri tuo non faenerabis inquit ad usuram; alienigenam exiges. quis erat tunc alienigena nisi Amalech, nisi Amorraeus, nisi hostis? ibi inquit usuram [*]( 10 Matth. 7,16 Bas. 280 B (113 B) 14 Bas. 280 C (113 D) 17 Luc. 6, 24 19 Deut. 23. 20 22 Deut. 23, 19 et 20 24 Deut. 25, 17; 31, 4 ) [*]( 2 quis om. BT 3 absintiati B absinthiati C 4 piceum BT 5 lanum VBT uulbam Tx (u e. b) PBT procurat D et (-et corr.) P4 . 6 humanitate* (s R. u. lJ) indicant DP\' alienos (-orum m2) constat V 7 diffluit Erasmus defluet B defluit V (in quo lacrimis defluit) cet. 8 cibos V strangylas V symfonia V simfonia P simphonia TC 9 misero B spinft§ P 10 colligunt (i ex e) P colligunt inquit V V / / 11 ficos Y centisima P centensima V 12 tribulos P potes ergo r ergo om. DP\' 13 iste (ic 8. e) D istic P illic DP\' 14 nascitur PIJP\'O 17 ssaluator (s pr. del. ml) P 24 amalech (h ll. u. m2) V ammoreus libri hostes DI-\' usuro P ) [*]( 35* )

denique etiam in Leuitico praescribit lex usuram a fratre non esse poscendam. sic enim habes: et uiuet frater tuus tecum. pecuniam tuam non dabis illi in usuram et in amplius recipiendum non dabis illi escas [*]( F ) tuas. generaliter haec sententia dei omne sortis exclusit augmentum. unde et Dauid et benedictum aestimauit et dignum habitatione caelesti qui pecuniam non dedit in usuram. si ergo qui non dedit benedictus, sine dubio maledictus qui ad usuram dedit. cur ergo maledictionem potius eligis quam benedictionem? potestis benedicti esse, si uelitis, potestis iusti esse. homo enim iustus secundum Ezechiel qui pignus debitori reddet et pecuniam suam in usuram non dabit et superabundantiam non accipiet et ab iniustitia [*]( 609 A ) auertet manum suam. iustus est iste; uita inquit uiuet, [*]( 8 Psalm. XXI 23 11 Leuit. 25, 36 et 37 15 Psalm. XlIII 1 et 5 Bas. 265 B (107 C) 20 Ezech. 18, 7 et 8 23 Ezech. 18, 9 ) [*]( 2 indicuntur BT inferuntur C indicantur cet. non] si B 3 de om. V centisima P centensima V 4 sine VC si mecum cet. 5 de hoste se B 6 et exactor DP 7 ius etiam BT fidei (i alt. tras.) B 8 iuris (is ex es) P 10 praescripsit DP\' 12 illi om. B 13 in oni. B ante recipiendum add. non PBT illis PVB et (s eras.) T 15 et dauid et P4 (subter et alt. graphio adscriptum ut uidetur ait) C et dauit ait V (ait exp.) PD dauid ait T ait dauid B exstimauit D 16 pecuniam suam V 18 dedit ad usuram BT elegis P 20 iezechihel B iezechiel DP T 21 debitoris PV debitores (i tn2 8. e alt.) V reddiderit DP\' reddit C et] qui (s. et) V 22 dederit... acceperit DPC iniustitià P 23 aueitit VC auerterit DP4 manus suas B iste est BT uita uiuet inquit C )

Cur semper tristes, cur semper amarissimi, cur semper [*]( B ) solliciti? procedat aliquando a uobis misericordia, procedat ueritas: ablegetur mendacium, fraus odio sit. docuistis periurium. faeneratorium sacramentum dicitur, ubi paratur periurium. peieratis frequenter, cum reddita fuerit pecunia, quod syngrapha non appareat, peieratis postea quod non receperitis pecuniam. nolite ergo semper miseri esse, semper auari, semper maesti. leones sunt et feritatem suam mutant. de manducante inquit exiuit esca et de forte [*](C ) et tristi exiuit dulce. Graecus \'et tristi habet; sic, inuenimus. tamen de forte hoc intellegitur, quia leo fortis est feritate et qui ferus tristis. et de uobis, qui pecuniam et auaritiam deuoratis, exeat misericordia — haec enim esca est egenorum — et de tristi exeat dulce, ut dimittatis ei qui non habet unde dissoluat. quid trahitis peccata ut fune [*]( 1 Ezech. 18, 12 et 13 16 Iudd. 14, 14 Bas. 219 B (113 B) ) [*]( 1 quia T non om. T reddedit P reddit BTC 3 usuram J\'BTP 4 huic P 6 foenerationem BT idolatra scripsi idololatra Costenus idolatria libri copolauit P 7 elege P eligit V dulcis D et (ius ex is) P 8 tristis PC 9 procedit (a m2 s. i) V a om. BT 10 ablegetur V obligetor cet. 11 foeneratorum B 12 peiorium P peiurium VD peieratis scripsi peierastia (in ras. m3 et in mg. m2) T iuiatis T\' purastis B (in quo frequenter parastis) cet. 13 syngrapha P4 svngrafa r singrafa DT symgrafa B siingrafa PC perieratis V peierates P peierastis BT 14 reciperetis P receperatis V 16 forti B 18 et de V forti B et (i m2 ex e) T intelligetur T 19 et alt. om. T 20 auaritiam (ti s. u. m2) V deuorastis DP\' est enim esca DP\' 21 triste PD et (-i m3) T demittatis P 22 persoluat B soluat C )

Ceterum dominus in euangelio talibus magis existimat[*]( E ) faenerandum, a quibus redhibitio non speretur. sic enim ait: etsi mutuum dederitis a quibus speratis recipere, quae uobis est gratia? nam peccatores peccatoribus faenerant, ut recipiant. uerum tamen amate inimicos uestros et benefacite et mutuum date nihil sperantes, et erit merces uestra multa in caelo et eritis filii altissimi, quia ipse benignus super ingratos et malos. estote misericordes, sicut [*]( F ) et pater uester misericors est. aduertitis misericors est nomen a domino faenerator acceperit, quod nomen etiam qui faenori uestro fuerit obligatus. peccatores inquit peccatoribus faenerant, ut recipiant. uterque peccatores, et faenerator et debitor. uos autem amate inquit inimicos uestros. non discutiatis quid mereantur inimici, sed quid uos facere oporteat. date mutuum his a quibus non speratis uos quod datum fuerit recepturos. nullum hic damnum est, sed conpendium. minimum datis, multum recipietis. in terra datis et id uobis soluetur in caelo: faenus amittitis, mercedem magnam habebitis: faeneratores esse desinitis, filii eritis altissimi: [*]( 610 A ) eritis misericordes, qui uos aeterni patris probetis heredes. [*]( 7 Luc. 6, 34-36 20 Bas. 277 C (112 E) ) [*]( 1 et ut PVC et cet. lero (o 8. e) V lorio T 2 uelut ibi DPx uel ubi T 3 auaritiam uestram BDP* 4 auaritiam (ti 8. u. m-8) F 7 mituum P muatnum V 8 namqijie V 9 fenerantur DP\' 10 benefacite eis DP\' et (eis et mutuum in ras. m3, eadem in mg. m2) T 11 nihilm (m del.) P mercis P multa 8. «. D 13 estote (e alt. s. M.) V 15 acciperit P 16 obligatus fuerit BT 17 peccatores PVC / / peccator est B et (est in ras. m3) T peccator DP\' 18 amate autem inquit per inim. V inquit amate B 20 sperastis T 24 habebitis P (e ex i) V (bi s. tt. m2) 25 quo VB quod (d in ras.) T )