De Tobia

1 Uidi ego miserabile spectaculum, liberos pro patemo debito[*]( 600 A ) in auctionem deduci et teneri calamitatis heredes, qui non [*]( B ) essent participes successionis, et hoc tam immane flagitium non erubescere creditorem. instat urguet addicit. \'mea\' inquit \'nutriti pecunia pro alimonia seruitium recognoscant, pro sumptu licitationem subeant. agitetur hasta de pretiis singulorum\'. non inmerito hasta agitatur, ubi caput quaeritur: non inmerito ad auctionem peruenitur, ubi sors poscitur. haec est faeneratoris inhumanitas, haec debitoris stultitia, ut filiis, quibus pecuniam non relinquit, libertatem auferat, pro [*]( c ) testamento chirographum dimittat, pro emolumento hereditatis syngrapham obligationis. quid sibi uult paterni in liberos scriptura maledicti, ubi nulla est impii offensa peccati? an potest durius aliquod esse maledictum grauiusque seruitium? et illa saepe post mortem habet defunctus conpendia, quod non spectat miserias filiorum.

uendit plerumque et pater liberos auctoritate generationis, sed non uoce pietatis et ad [*]( h ) auctionem pudibundo uultu miseros trahit dicens: 'soluite, filii, [*]( 5 Bas. 277 B (112 CD) ) [*]( 1 dedecorosae DP\' uerecondiores P 3 opproprium PT obprobrium liD 4 pertimiscentce P et (corr. tnl) D 5 miserabilfi P proptęr V 6 auctionem (u del. m2) T actionem DP\' heredis PD 8 erubiscere P urguet Y et (u alt. del. m2) T urguit P urget cet. 10 licitationg (ê ex e m2) B illicitationem DP\' subueant P agitetur (a s. e m2) V 11 asta P 12 actionem DP\' et m2 T faeneratoris est B 13 inhumanitas P humanitas eet. filii PDP\' 14 non relinquit pecuniam D et (pecuniam in mg.) P\' 15 chirographum T cirografum PV cyrografum B cyrographum cet. 16 simgramfam P (m alt. del.) syngrafam V singrapham T simgrafam (sigrafum m2) B sim. f-ragom C, om in spatio uacuo DP\' qui P sibi (bi s. M.) V 18 aliquos P aliquid B 19 illas D et (s exp.) P\' 21 et ad VBT et PC ad DP4 actionem DP\' et m2 T 22 furibundo DP\' filii (i terl. s. u. m2) gylae (u s. y m2) Y )

Esto ut aliquis qui subuenire possit accedat. quis tantam expleat Charybdin, quis rationes faeneratoris agnoscat, quis auaritiam satiet. quae non iste pretia exaggeret, cum uiderit [*]( E ) redemptorem? non enim suo magis lucro quam alieno detrimento pascitur. uera profecto, uera est utpote dei diuina sententia. qui cum iratus esset propter impietatem populi Iudaeorum, quod post deos abiret alienos, cui inquit faeneratori uendidi uos? uenditur enim qui obligatus fuerit faeneratori et uenditur non uno pretio, sed cottidiano, uenditur non cum definitione, sed cum accessione diuturna. noua usurarum auctio per menses singulos, noua sub cotidiana [*]( F ) licitatione uenditio. qui plus optulerit trahit semper, uenalis addicitur, numquam quasi uenditus aestimatur. magna igitur uis caelestis sententiae. non satis iudicauit dominus dicere: cui uendidi uos? addidit faeneratori. offensus nihil potuit grauius inuenire, quo uindicaret in perfidos. derelictus expostulat, cur ita fugerint salutis auctorem, quasi faeneratori eos alicui dominus uendidisset digna poena dominum relinquentis. habent serui quod amplius quam carceris poenas et uincula reformident, habent liberi quod paueant pro libertatis incuria.

simul illud aduerte quod faeneratio praeuaricationis [*]( 601 A ) [*]( 1 cf. Iob 20, 15 11 Esai. 50, 1 ) [*]( 2 non ante accepistis om. BD 5 qui om. DP\' posset P et (i s. e m2) B 5 sq. qui (ter) BT 6 charybdin V charibdin P et (h 8. u.) B charibdim T carybdim D caribdin P\' caibdim C rationis P 8 redimptorem P redemtorem V redemptores DP\' 11 alienos abirent DP\' uendidi uos feneratori DP\' 12 fuerat BT 13 uenditor P et (corr. m2) V 14 diffinitione BDP\' diurna BT 15 actio T m2 co-. tidiana (na ex no) B 16 trahitur DP\' trahit et T 19 uindidi P sed addidit VDP4 20 iudicaret B TD uindicauit P1 derelictos DP\' 21 fugerent VBT 22 alicui dominus eos DP4 dum* D dfli B relinquentis VC relinquentes cet. 23 carcheris P )

Quis iste peccati est faenerator nisi diabolus, a quo Eua [*]( B ) mutuata peccatum obnoxiae successionis usuris omne genus defaenerauit humanum? denique quasi malus faenerator [*]( C ) chirographum tenuit, quod postea dominus suo cruore deleuit. etenim quod mortis erat scriptum apicibus debuit morte dissolui. faenerator ergo diabolus. denique ostendebat saluatori diuitias suas dicens: haec omnia tibi dabo, si procidens adoraueris me. at uero dominus aeris solutor alieni nihil ipsi debebat, qui poterat dicere: ecce uenit huius mundi princeps et in me suum non inuenit nihil. nihil debebat, sed soluebat pro omnibus, sicut ipse testatur dicens: quae non rapui tunc exoluebam.

quid [*]( D ) distat malitia huius principis mundi? faenerator pecuniae caput obligat, manum tenet, sortem ducit, centesimam exigit. o nomen triste de dulci! dominus ouem centesimam liberauit - illa centesima salutis, haec mortis est — et terra bona centuplum fructum reddit. uae his qui dicunt quod amarum [*]( 3 Esai. 60, 1 7 Augustinus contra Iul. Pelag. I 3, 10 (quis ... humanum), cf. 9, 32 13 Matth. 4, 9 15 Iuh. 14, 30 18 Psalm. LXVIII 5 21 Matth. 18, 12 Luc. 15, 4 23 Esai. 5, 20 Bas. 280 A (113 B) 1 his B 3 uos om. BT uindidi P 4 fenatori P 5 se a. u. vi2 V uindit P se non aere in lit. m4 P 7 ante nisi add. est (eras.) P 8 mutata BT 9 humantl. P malis B chirografum PV cyrographum cet. 11 apicibusj a principibus BT 12 solui B 13 procadens (a ex i) P 14 saluator PDP\' et (saluator aeris) C 16 ipse VBDP1 post ipse debebat add. V et quasi debitor uenit ut a faenore peccati exueret debitores. nihil debebat 16 mundi huias BT suum non inuenit nihil P suum inuenit et nihil V suum inuenit nihil T nihil suum inuenit B suum nihil inuenit cet. 19 mundi principis B 20 sortem VT sorte cet. centesimam exigit V, om. eèt. 21 centensimam et centensima D 23 reddidit DP\' )

quis grauior exactor est? et hoc triste nomen. denique dominus ait: populus meus, exactores uestri cirumscribunt uos, et in euangelio habes: dum uadis cum aduersario tuo ad magistratum, da operam liberari ab illo, ne forte perducat te ad iudicem et iudex tradat te exactori et exactor mittat te in carcerem. quis iste sit exactor agnosce, qui etiam nouissimum quadrantem exigit et idem se creditorem uocat atque in hoc etiam nomine fraudem facit [*]( F ) ut qui ueneni poculum melle inlinit. ut sub grato odore mors lateat atque inlita calicis ora uim fraudis abscondant. creditor praetexitur quasi fidelis et quasi incredulus, ad quem fidelis obpignorat.

Quotiens uidi a faeneratoribus teneri defunctos pro pignore [*]( 602 A ) et negari tumulum, dum faenus exposcitur? quibus ego adquieui libenter, ut suum constringerent debitorem, ut electo eo fideiussor euaderet; haec sunt enim faenoris leges. dixi [*]( B ) itaque: tenete reum uestrum et, ne uobis possit elabi, domum ducite, claudite in cubiculo uestro carnificibus duriores, [*]( 5 Esai. 3, 12 7 Luc. 12, 58 ) [*]( 2 dulcias P 3 redimptorem P redemtorem V 4 centisimam oue P qui B quid C 8 opera P 9 te bis om. DP\' 10 minat B exactor sit B 11 qui etiam om. V 12 uaeat 1,0 8. a pr.) V 13 ut 8. u. V 14 inlita V illita C et (i alt. ex a) DP\' inlata P illata BT calici B abscondat DP\'T abscondit (a s. i) B 15 incredulos (v 8. o) V ad quem] atque VC 16 fidelis om. B, infidelis C oppignerat B obpignerat T 17 uidi a VP\'O et (i alt. ex ua) D uidaa P nidua a BT foeneratoribus P defunctos (os ex us) D pignere B 18 negarit (t eras.) B nega T ergo B adquietus PBT 19 conatringerint P cOlIstringeret DP\' deuitorem P 20 euaderit P hae Y heg D enim om. DP\' foeneratoris (fen. P\') DP\' leges (es ex is) P dixit D (t exp.) P\' 22 cubiculo (o ex um) P cubili DP\' duriori DP\' )

leuari corpus et ad faeneratoris domum exsequiarum ordinem duci; sed etiam inde clausorum mugitu talia personabant. ibi quoque funus esse crederes, ibi mortuos plangi putares, nec fallebat sententia nisi quod plures constabat illic esse morituros. uictus religionis consuetudine faenerator — nam alibi suscipi pignora etiam ista dicuntur — rogat ut ad tumuli locum reliquiae deferantur. tunc tantum uidi humanos faeneratores, grauari me: tamen ego eorum humanitatem memorabam prospicere, ne postea se quererentur esse fraudatos, donec feretro colla subiecti ipsi defunctum ad sepulchra deducerent, grauiore maerore deflentes pecuniae suae funus. [*]( 1 et exactor BT exartor D 3 seueritate C BeueritatS DP\' seueritatis (8 alt. del.) P seueritati cet. 5 reseruate a; sed uos facile auditur, quamquam uos ante uestrum excidisse potuit faenus et funus B 6 nihil distat (distat eras., om. deinde distat) B alt. personat om. VC 7 faenebris P (e alt. ex i, b s. u.) V funebris BT fenoris cet. uero DP\' minutus ex munitus B 8 conuenetis (con s. u. m3, i s. e alt.) V alligati PDP\' 10 erubiscere P 11 possetis PDP\'C 14 crederis P mortuos B (s s. II.) D (os ex us) potares P 15 neci P et (i eras.) D plures (1 ex o) P 16 uictus ex uictis D regionis V consuidudine P faenerator (or ex ur, in mg. ml tor) D iam ex nam B 17 suscepi PDP\' suscepit C tumulum (om. locum) BT 18 homanos P 19 grauarit (t del.) P grauari (a ex i) B humanitate VBT memorabar (ar ex or) B memerabor T 20 proficere DP\' quererentur (re alt. 8. u.) B fraudatos esse DP\' 21 sepulcrha P sepulchrum BT 22 grauiore PC graaiori cet. )

Aliud non minoris acerbitatis accipite. obseruant isti [*](F) aleatorum conuenticula et perdentis aerumnam commoditatem suam iudicant. spondent pro singulis: uarios primo sors ludit euentus, ad diuersos saepe transfertur uictoria stipendiaque eius uicissim atque aerumna mutantur. omnes uincuntur et uincunt, faenerator solus adquirit: penes alios inane nomen quod uicerint, penes solum faeneratorem fructus est, non annuus, sed momentarius: illi soli lucrum faciunt in omnium detrimento, illis solis est usura uictoriae. uideas reliquos subito egentes, repente diuites, deinde nudos, singulis iactibus statum mutantes. uersatur enim eorum uita ut tessera, [*]( 603 A) uoluitur census in tabula, fit ludus de periculo et de ludo periculum; quot propositiones tot proscriptiones. clamor plaudentium, fletus despoliatorum, gemitus deplorantium. sedet inter hos creditor ut tyrannus, damnans unumquemque sorte capitali, agitat hastas, feralem instituit de singulorum exuuiis auctionem. alios proscriptioni addicit, alios seruituti: non tanti occisi sub tyrannis sunt. uitae igitur hanc aleam rectius dixerim quam pecuniae; sub momento fertur quod [*]( B ) ualeat in aeternum. ebrietas iudicat et nullus appellat. habet et alea suas leges, quas fori iura non soluant. notatur, si credi potest, infamia qui putauerit renitendum et infamium sententia grauius quam censura iudicialis inurit opprobrium, quoniam qui apud iudicem damnantur apud illos gloriosi sunt, qui apud illos damnantur et apud iudicem criminosi sunt. [*]( 1 isti (i alt. ex a) pOlit conuenticala transponit B 2 perdendis V perdentes DP\' 3 pro] per B 6 paenes PV inanes (s del.) P 7 paenes P (s 8. u.) V non] sed BT 8 momentaneus T 9 illi P usure DP\' 11 cessera (t s. c) V 13 quod P et (t 8. d m2) 1\' propositionis t. proscriptionis P 14 fit plaudentium (in ras. m3, eadem in mg. m2) T dispoliatorum PD 15 creditor (or ex ur) D singulos creditor Put] et BT tirrannus P tirannus B 16 constituit BT 17 auctionem (u del. m2) T alios bis ex alius D proscriptionem P 18 tyrrannis P igitur om. V 20 apellat P 21 fori C foris P4 (s exp.) eet. 22 potauerit P retinendum BT 23 grauiQ DP\' oppropriam PT obprobrium BDP\' 25 et om. DP\' )

Ferunt Chunorum populos omnibus bellum inferre nationi-I bus, faeneratoribus tamen esse subiectos et cum sine legibus uiuant, aleae solius legibus oboedire, in procinctu ludere,[*]( D ) tesseras simul et arma portare et plures suis quam hostilibus, iactibus interire, in uictoria sua captiuos fieri et spolia suorum perpeti, quae pati ab hoste non nouerint, ideo numquam belli studia deponere, quod uictus aleae ludo, cum totius!i praedae munus amiserit, ludendi subsidia requirat bellandi periculo, frequenter autem tanto ardore rapi, ut, cum ea quae sola magni aestimant uictus arma tradiderit, ad unum aleae iactum uitam suam potestati uel uictoris uel faeneratoris [*]( E ) addicat. denique constitit quod quidam eorum et imperatori Romano cognitus in fide pretium seruitutis, quam sibi tali sorte superatus intulerat, suppliciis imperatae mortis exsoluerit. premit ergo faenerator etiam colla Chunorum et eos urget in ferrum, premit barbaros suae terrore saeuitiae.

Quid enim taetrius eo qui hodie faenerat et eras expetit? [*](604 A ) et odibilis inquit homo huiusmodi. oblatio quidem [*]( 1 Exod. 18, 25 sq. 25 Sir. 20, 15 (16)\' ) [*]( 2 iudicabunt V iudicandum T 3 iudicium DP\' consuerant B 4 concilio iudicabit liT 5 leonum (u ex e m2) P uiuis] unus BT atque post uersaris transponit B 6 bistiis P his alt. (h s. fl. m2) V taetrior V deterior B tetrior eet. 8 hunorum B populos (os ex us) B omnium (ibus s. ium) V nationibus BTC rationibus cef. 10 aleae! (e pr. 8. u m2) V 11 et alt. (in ras. tn3, ita tng. ras.) T **• (int eras.) B hostilibus (li s. u. mii) P hostibus VB hortium C 12 factibus P ictibus D (ex factibus) P\'C 13 perpeti s. U. m4 P 14 aleae (e 8. u. m2) V 16 rapi C rapti PDP\' raptati eet., fort. raptari 17 magna DP\' 22 chunorum (c eras.) B 24 enint] etiam B te-, trins PV tetriuB eet. expedit (d ex t) B 25 blanda quidem BI )

fiagitat: pignus usurpat, fiducias uocat: obligationem adserit, [*]( C ) usuras praedicat, centesimas laudat. echinna quaedam est faeneratoris pecunia, quae tanta mala parturit. echinna tamen fecunda poenis uiscera trahens partu suo rumpitur et morte materna docet subolem non esse degenerem in matrem. igitur < ut> primum incipiunt esse serpentes illam morsibus suis scindunt. illic ubi nascitur uenenum primum probatur. pecunia autem faeneratoris omnia mala sua concipit: parit, nutrit [*]( D ) atque ipsa magis in subole sua crescit tristi prole numerosior, non minus flexuosa quam serpens atque in orbem tota se colligens, ut caput seruet, reliquo flagellat corpore, illud solum producit ad uulnera: spiris ingentibus quos conprehenderit ligat, solo capite interficit: saluo capite, etiamsi reliqua [*]( 10 Bas. 273 CD (111 B) 12 Uerg. Aen. VI 598 sq. 15 Bas. 276 A (111 C) 19 Uerg. Georg. II 154 ) [*]( 1 itnmanas (i s. a alt.) V inamanis (a pro eras.) B 2 exactio ... facit s. in mg. m2 V et exactionis DP\' pecunia DP\' apothecaa V m2 C ypo- thecas V ml eet. 3 atque] et DP\' 4 atque quam multi B 5 facere B datur om. V et fenus DP\' apellatur P 7 nomerosam P 8 sygrapham B simgrafam P et m1 T singrafam V et m2 T singrapham cet. chirografom PV cyrografum DT cyrographum cet. ypothetas V apothecas C ypothecas cet 10 centisimas P 10 sq. echidna V echinna cet. 13 de genere B igitur... serpentes om. DP\' 14 ut addidi primum om. VD 17 criacit P nomerisior P 18 non minus iiexuosa om. V orbes (s 8. u.) V tota om. V se totam B 19 collegens P serciet V seruet (u ex p) B reliquo C reliquos cet. illud (d ex m) P 20 spiris (is in ras.) li spires DP\' conpr§hindeiet P coprehenderint DP\' 21 interfecit P )