De Tobia

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

Non nouit pecunia faeneratoris uno diutius loco stare [*]( F ) [*]( 15 Psalm. LXXI 14 ) [*]( 1 pignore (o ex e) D pignere (g ex u) B 2 creddit (d pr. s. u.) D reddit P\' 3 a uobia om. DP\' debetis DP\'C 4 pignori V (m2 ex pignora) D (o ex e) pigneri B 5 creditis BC 6 faenum BDP\'T orna P 7 sortrs (e eras., i s. ras.) B 10 euentus euentus P 11 hic] illic B 12 hac] his V 13 et] ac V memorauilem P 15 et iniquitatibus ... usuris om. BTC 16 eos om. BT 18 liberati P post uocabulum spatium est 22 fere litt. in V 20 sicut & D decernunt (de s. u.) D 21 numinum V nomen suum DP\' 22 onos (v s. o alt. m2) V 24 mutuM (t alt. del.) P )

526

solita transire per plurimos. uno teneri nescit sacculo, uersari\' ac numerari expetit: usum requirit, ut adquirat usuram. fluctus quidam est maris, non fructus. pecunia numquam quiescit. labitur uelut scopulo inlisa: ita gremium debitoris percutit [*]( 596 A ) et continuo relabitur eo, unde processit. cum murmure uenit, cum gemitu reuertitur. frequenter tamen placidum stat uentis mare, semper faenoris unda iactatur. mergit naufragos, expuit nudos, uestitos exuit, insepultos relinquit. nummum ergo petis et naufragium suscipis. hinc Charybdis circumstrepit, hinc Sirenes, quae uoluptatis specie et canorae dulcedinis suauitate in uada caeca deductos repetendae domus, ut ferunt fabulae, spe et cupiditate fraudabant.

statim uenditores [*]( B ) unguenti et diuersarum specierum inruunt uelut canes quidam sagaci praedae uagantis odore perstricti, uenatores, piscatores, aucupes, caupones quoque miscentes mero aquam, qui nobilitatem uetusti generis et patriae ac natalem diem uini circumsonent. circumstantes repente parasiti quem ante solebant spernere salutant, deducunt, ad laetitiam prouocant, ad sumptum incitant dicentes: uenite et fruamur bonis [*]( C ) quae sunt et utamur creatura tamquam iuuentute celeriter. uino pretioso et unguentis nos impleamus, et non praetereat nos flos temporis. coronemus nos rosis, antequam marcescant. nullum pratum sit, quod non pertranseat luxuria nostra: ubique relinquamus signa laetitiae, quoniam haec [*]( 6 Uerg. Ecl. 2, 26 11 Uerg. Aen. I 540 19 Sap. 2, 6-9 ) [*]( 1 nescit om. DP\' 3 pecuniae V quiiscit P requiescit BT 4 la- uitur P scopolo P greinio P et (corr. m2) V 7 iactaptur (n exp. m2) B 9 petis (s ex t m2) B hinc (n 8. u.) B charibdis V •caribdis PDPC carybdis BT 10 sirenes V et (es ex is m2) B sireliis PTC sirenae D syrene P\' specierii V canora B dulcidinis P 11 uadat (om. deductos ... domus spatio relicto) V domos P 12 ainditoris P ungenti PBDP1 13 quidam canes DP\' 14 perstricti, Coste-rius praestricti libri 16 uetusque generi V uestu generis B ac] et P\', om. C 17 circumsonentj cur consonent BT circumstante P circumatant BT parasti V 20 creatur! P tamquam in DP\' 21 ungentis PDPC )

527

est pars nostra et haec est sors.

et uere sors omnis illorum facta est, tu autem remanes exors bonorum. non talis sortis tibi scriptura monstrauit, non inter tales sortes Dauid sanctus memorat dormiendum dicens: si dormiatis [*]( D ) inter medias sortes. nam si in medio illarum dormisses sortium, id est ueteris et noui testamenti, non te pecuniae cupiditas in uoraginem deterrimi faenoris demersisset, sed gratia spiritalis fidei tibi dedisset argentum et in speciem auri diuinae sapientiae institutione formasset. etenim si nos unum testimonium diuinae scripturae posuimus et luxuriosum illud conuiuium declinauimus, utique potuit et iste saluari. si oraculis caelestibus inhaesisset.

Reuertamur tamen ad conuiuium, non ut eius degustemus [*]( E ) epulas, sed cauendas aliis demonstremus. oneratur mensa peregrinis et exquisitis cibis, adhibentur nitentes ministri magno empti pretio, sumptu maiore pascendi, bibitur in noctem, dies conuiuio clauditur, ebrietati deficit. surgit ille uini plenus, uacuus opum, dormit in lucem, euigilans somnium putat. etenim ut in somnis sibi uidetur subito diues ex paupere, sic etiam egenus ex diuite. dum defluit interim pecunia. [*]( F ) usura superfluit. tempus minuitur, faenus augetur: thensaurus exinanitur, sors accumulatur. paulatim conuiuae se subtrahunt, sponsores conueniunt: mane faenerator pulsat ad ianuas, [*]( 4 Psalm. LXVII 14 14 Bas. 268 C (108 D) 20 Bas. 268 CD (108 DE) 23 Bas. 272 A (109 D) ) [*]( 1 haec est pars nostra in mg. m2 V nostra post sors tramponunt DP\' 2 exors C exsors P (s pr. s. 16.) cet. 3 tibi om. BT monstrauit) memorat B commemorat T 5 in media V sortium dormisses B dormises P 6 de pecunia V 7 sed VBTC de P, om. DP\' 11 illum P destinauimus V 12 oracum (lis s. m m2) V 15 adhibetur P 16 empto (i s. o) B sumpti D et (u s. i) P maiori DP\' nocte. T 17 dies (es in ras.) B ebrietate (te ex ti m3) T defecit P uino DP\' 18 luce r euegilans P uigilans DP\' somnium PC et (i s. u.) V somnum cet. 19 ut s. u. 1J subito om. DP\' 20 sic om. V 21 augetur om. spatio relicto V, autem add. m2 thenmurus P thesaurus cet. )

528

queritur dies solutionis transisse praescriptos, iniuriis uigilantem\' adoritur, in somnis dormientem excitat. non noctes quietae, non dies suauis est, non sol iucundus. detrahuntur paulatim auratae ac sericae uestes et ueneunt dimidio minoris. ponit cum lacrimis ornamenta coniux iam tristior empta carius,[*](597 A ) uendenda uilius. in auctione pueri constituuntur mensae ministri et male adsueti emptorem auertunt. offertur pecunia creditori: \'uix\' inquit \'haec soluit usuram, caput debes\'.

redit exhausto patrimonio capitis reus et imminuto faenore, accipit indutias tristiores bellicis quasi post biduum proeliaturus. in bello enim incerta uictoria, hic certa inopia: illic se clipeo tegit, hic nudus occurrit: illic lorica pectus includit, hic [*](B ) carcere totus includitur: illic manus telis onerat, armat sagittis, hic aere uacuas offert uinculis adligandas. ducitur plerumque uterque captiuus: ille habet quem accuset aduersum belli euentum, hic praeter se quem accuset non habet. nihil est intolerabilius ea miseria, quae excusari non potest. acerbat conscientia pondus iniuriae.

tunc secum reputat, tunc scripturas recordatur, tunc dicit: nonne mihi scriptum est: bibe aquam de tuis uasis et de puteorum tuorum [*]( c ) fontibus. quid mihi cum puteo faeneratoris, ubi et aqua\' includitur? suauiora erant holera cum securitate quam alieno partae epulae cum sollicitudine. non oportuit aliena quaerere. deinde incideram debita, de meis oportuit fontibus remedium [*]( 18 Prouerb. 5, 15 Bas. 269 A (109 A), cf. Prouerb. 23, 27 Baa. 269 B (109 A) 22 Prouerb. 15, 17 ) [*]( 1 solutioni V 2 adoritur om. spatio relicto V, adortatur (t pr. s. u.) add. m2 4 deauratae DP\' siricae P ueniunt de medio DP\' minores DP\' 5 coniux PVC coniunx HT cum uii DP\' iam] tam DP\' 6 uendenda ... auctione om. DP auctione (u del.) T 9 accepit P 11 hic certa ... includitur om. spaiio relicto V 12 pectus lorica BT 13 carcer PC et (corr. m2) B arma T et (corr. ml) B 14 uinclis BT adlegandas P alligandis (a 8. i m2) B 15 accnsat D 17 ea Ya PC et (a eras.) T hac cet. accusari BC 19 mihi om. BT 20 tuorum puteorum DP\' 22 alienae DP\' 23 partae Y pasto BT pastae cet. sollicidudine P )

529

quaerere. erant domi uasa minutiora. melius erat ministerium deesse quam cibum, melius uestem uenalem proponere quam libertatem addicere. quid profuit quod publicare paupertatem [*]( D ) meam uerecundatus sum? ecce alius publicauit.

ego nolui nutritores uendere, ecce alius adiudicat. sera haec consideratio. tunc decuit metuisse tuis, cum acciperes aliena: tunc decuit succurrere, cum uulnera prima proserperent. melius fuerat in principio tenuare sumptum et necessitatem debiti rei familiaris angustiis ableuare quam ut ad horam ditatus alienis postea exuereris et propriis.

Accusamus debitorem. quod inprudentius se gesserit, sed [*]( E ) tamen nihil nequius faeneratoribus, qui lucra sua aliena damna arbitrantur et dispendio suo deputant quidquid ab aliis possidetur. aucupantur heredes nouos, adulescentulos diuites explorant per suos, adiungunt se simulantes paternam atque [*]( F ) auitam amicitiam, uolunt domesticas eorum cognoscere necessitates. si quam causam inuenerint, accusant uerecundiam, pudorem arguunt, quod non ante de se speratum fuerit atque praesumptum; sin uero nullos laqueos alicuius necessitatis offenderint. intexunt fabulas, aiunt nobile praedium esse uenale, amplam domum, accumulant prouentus fructuum, annuos reditus exaggerant, hortantur ut coemat. similiter faciunt pretiosas uestes et monilia nobilia praedicantes. neganti se habere pecuniam ingerunt suam dicentes: \'utere ut tua;

[*](598 A ) de fructibus emptae possessionis pretium multiplicabis, [*]( 3 puplicare et 4 puplicauit P 4 uerecon<latu« P 5 notritoreH P diiudicat D 6 meluisse ... decuit om. VJJI H neceaitate JiT 9 alleuare JBDPT 10 exuereris (e alt. e, u.) m2 B ml T exurerr-rih (r pr. eras.) D cxsuereris P exareria P esnriea C 13 poanfdetur P 14 aduliscentulos P 15 atquel et DP\' aduitam (d del.) P Utram 7\' 16 cognoscere domcticaa eorum BT domeotiros (a s. o alt. w2\' V 17 inuenerint 1x (int in ras.) inuenerit I) uen-rondiam P 18 de se speratum YBT de se separatum P6\' desperatum om. fuerit) J)i\' 19 uiro nullus P 20 tabolas P tabulas lJ/\'I{) . 21 prouf\'Ctl/s PlJP 22 coemat (o 8. u. P coernant Illx emant C 25 fruffibu» B ) [*]( XXXII. Ambr. pan 2. ) [*]( u )

530

debitum reddes\'. praetendunt alienos fundos adulescenti, ut eum spolient suis: tendunt retia, simul ut indagine cincta spatia fuerit ingressus, cogunt eum in retia cautionum, laqueos usurarum; petunt obligari sibi auitum praetorium, paternum sepulchrum. praestituitur dies solutioni, dissimulatur conuentio, quando potest solutio sustineri. ubi satis securum [*]( B ) reddiderint, repente ingruunt et instant uehementius, causanti incumbunt dicentes: \'tu possides tua praedia, nos nostram pecuniam non habemus: aurum dedimus, lignum tenemus: tibi fructuum emolumenta procedunt, nobis nihil accrescit pecuniae. otiosa causatio est: saltem renouetur chirographum\\

Itaque dum primo adulescens nihil putat de uestibus suis [*](c ) aut etiam possessionibus esse uendendum aut ad haec facienda poscit dilationem, usurae adplicantur ad sortem, adcumulatur centesima. iam suspirare incipit, iam malum suum agnoscere. die ac nocte usuram cogitat, quicquid occurrerit, faeneratorem [*](11 ) putat, quicquid crepuerit, uocem sibi uidetur faeneratoris audire. si habes, cur non soluis? si non habes, cur malum malo adiungis et de uulnere quaeris remedium? cur cotidie obsidionem pateris faeneratoris, expugnationem times? uetus sententia est: faeneratoris et debitoris sibi occurrentium prospectum amborum facit dominus. alter [*]( 22 Prouerb. 29, 13 Bas. 269 A (108 E) ) [*]( 1 fundos alienos BT fandos (v s. a m2) V aduliscenti P 2 expolient D et (om. suis) P\' 3 eum om. BT 5 sepulcrum VD solationi §y§tii?$ri (sustineri exp. m2) V (in quo dissimulatur... sustineri infra in mg. m2) 6 securas (s alt. eras.) B 7 instant rnp\' et (et om.) C stant PBT uehementer (tius s. ter m2) V 11 cautio B (ti in ras.) VT chirografum PV cirographum T cyrografum B cyrographum cet. 13 primum BDT, om. P4 aduliscens P nichil adolescens DP\' 14 uindendum P aut om. DP\'C ad om. P 16 centisima P centensima V accumulantur (antur ex ante P\') centesimae DP\' 17 ocurerit P 18 increpuerit V faeneratores P 22 post debitoris add. inuicem VBT )

531

quasi <canis> praedam requirit, alter aperta quasi praeda declinat: ille quasi leo quaerit quem deuoret, iste quasi bos [*](E ) iuuenculus praedonis impetum reformidat: ille quasi accipiter unguibus olorem quaerit inuadere, iste quasi anser aut fulica mauult se uel in praerupta deicere uel in profunda demergere quam istum humani corporis accipitrem sustinere. quid cotidie fugis? etsi non occurrat faenerator, occurrit tibi inopia tamquam bonus cursor. ambos ergo uidet dominus, faeneratorem et debitorem, occurrentes sibi ambos spectat testis alterius iniquitatis, alterius iniuriae: illius auaritiam [*]( F ) condemnat, huius stultitiam. ille gressus debitoris singulos numerat, aucupatur deflexus: iste continuo post columnas caput obumbrat; nullam enim habet debitor auctoritatem. ambobus in digitis usurarum repetitur saepius calculatio. par cura, sed dispar allectus: alter laetatur incremento faenoris, alter cumulo debitionis adfligitur, ille quaestus numerat, hic aerumnas.

Quid fugis hominem, quem poteras et non timere? quid fugis aut quousque fugies? si quis pulsauerit nocte, [*]( 599 A ) faeneratorem putas: sub lectum ilico. si quem subito intrare senseris, tu foras exsilis. canis latrat, et cor tuum palpitat, sudor [*]( 2 I Petro 5, 8 18 Bas. 273 B (110 DE) ) [*]( 1 canis add. ed. JRom., cf. Basil. 269 A 6 fxiv ubjtep *iwv sjr\'.tpf/s\'. Tjj ?1rPq.. 6 aÈ losiwp Itotfiov dxripa[j.a 1I.cxt\'cxlttYJ,:m ttjv ouvruytav aperta scripsi fera PB feram VTC quasi fera praedonem DP\' 2 bus iuuencu\'us (cu ex co) P 4 ungulis DP\' ęuadere (in 8. ę) D fulioca (o del.) P 5 ise (i del.) P uelut (ut del.) P uelgt D 6 accepitrem P 8 uidit V 9 spectat ambos DP\' spectant V 10 condemnat VT condempnat cet. 11 egressus B T debitores PBT nomerat P enumerat B 12 aucupatur (ur ex or) P columnas P 13 deuitor P 14 repetitur B (ur 8. u. m2) DP C repetita V repetit P reppetit T calculationem (nem in ras. m3) T 15 afectus P incremento (u ex is) P 16 deuotionis PDP\'(\' nomerat P 18 hominem ... fagis om. B 19 fugies (e in ras) D 20 potas P lecto BDP\'1x 21 foris DP\' canes P latuit (8. m2 1 latrat) V ) [*]( 34* )

532

effunditur, anhelitus quatit, quaeris quid mentiaris ut faeneratorem differas, et, cum dilationem inpetraueris, gaudes. funere tuo simulat se faenerator grauari, sed libenter inpertit: quasi uenator, qui feram cinxerit, securus est praedae. tu oscularis caput, amplecteris genua et quasi ceruus sagittae toxico ictus paululum procedens tandem uictus ueneno procumbis aut [*]( B ) quasi piscis, qui fuscina fuerit infixus, quocumque fugerit uulnus uehit. et uere piscis ille in esca mortem deuorat, ille hamum gluttit, dum cibum quaerit, sed tamen hamum non uidet, quem tegit praeda: tu hamum cernis et gluttis. hamus tuus faenus est creditoris, hamum uoras et uermis te semper adrodit. ipsa est esca, quae decipit. itaque et tibi faenoris nec cibus usui est et hamus uulneri. an ignoras quia semel inlaqueatus nodo se magis, si fugiat, ipse constringit et intra [*]( c ) retia positus fugiendo magis deicit super se retia? in plateis fugis, cum intra parietes tutus esse non possis. inuenit te, cum uoluerit, faenerator. denique ubi tempus impleueris. sicut lupus nocte inruit, dormire non sinit, expectato die ad publicum trahit aut tabulis uenditionis cogit suscribere. ut fureris pudoris dispendium, subscribis ilico uenditurus auitum [*]( 1 Uerg. Aen. V 199 (432, VIIII 811) 8 Bas. 272 C (110 B) ) [*]( 1 effunditur C offunditur PVDP\' offenditur B (v s. e) T quatit <artus> ed. Rom. quatitur DP\' mentieris (a s. e alt.) V 4 fauenator (fa del. ml) P uenerator V uenator (a ex e) D cinxerat PBT 5 sagitta toxicata DP\' 6 procedens Bm2 DP\' procidens B ml cet. tandem] tâquam B 7 malim fugeris .. uehis 8 uebit] besit B- escam (m del.) P illtk DP\' 9 glutit DP\'TC 10 uidit D uidet (et in ras.) r teget P glutis DP\'l\'C 11 et] sed DP\' uermis (i ex e) P 12 adrodit PTC adrodet B arrodit V abrodit DP\' obrodit a 15 deicit ed. Paris. a. 1661 deiciat et V deiciat cet. plateas V 16 parietis P posses P inueniet D inaenerit P\' 18 sinet BT expectatio P expectato D (to Ú, ras.) et P\', qui om. die 19 puplicum P trahit DP\'C trahet eet. tabolis P subscribere C 20 fruaris (a in ras. m3) 7\' uinditurus auiturus auitum P uenditurns abiturus auitum C uenditurue auitum praetorium sepulcrum (diturns a. p. s. in ras. m3) T uenditur B )

533

sepulchrum, paterno sane ut praetexatur aliquid uerecundiae. emitur ieiunum solum, iactatur quod infecunda uendiderit, [*]( D ) dispendiis onerauerit uenditorem, et superioris temporis adscribuntur dispendiis damna praesentis. mox et laudata uenduntur et inferuntur iam non instrumenta, sed uincula.

Tamen adhuc quaerenti fideiussores tribuuntur indutiae, non ut praedam libertatis inueniat, sed ut consortem seruitutis adiungat, qui se societ aerumnoso. at quid iuuare potest alienae calamitatis accessio? iam et amici fugiunt, conuiuae [*]( E ) non recognoscunt: ipse quoque conspectus omnium refugit et ut pugil ictus uarios concertantium ita iste honestorum uitat occursus et sollicitus, ubi in aliquem offenderit, uigilanti exit obtutu. redit paratus ad uincula, redit mortem optans, cogitans eam sibi, si moreretur, (moram> inferre. redit misere se ipse condemnans, quod alienam pecuniam non refugerit et faeneratoris se aere deuinxerit.

o quantos miseros aliena fecerunt bona? quid tibi, inquit ut bibas aquam [*]( F ) Geon? quid inquam tibi, ut biberes calicem faeneratoris? \'multi\' inquit \'mutuati ad tempus et necessitatibus consuluerunt suis et pecuniam reddiderunt). et quanti se propter faenus strangulauerunt? illos consideras, hos non numeras. reminisceris euasisse aliquos, non reminisceris oppetisse: nummos redditos imputas, laqueos adpetitos non conputas, quos [*]( 11 Bas. 276 B (111 CD) 17 Hier. 2, 18 19 Bas. 277 AB (112 BC) ) [*]( 1 sepulcrhum P paterno scripsi paternum libri uter B praetereatur DP1 uerecondiae P 2 ieiunum P ieiunium cet. uendiderit DP\' uindidit P uendidit cet. 3 debitorem P (debit ex uendit ml) cet. 6 quaerenti PC quaerendi cet. fiteiusaoris P fideiussoris T fideiussuris (o s. u alt.) B fidei usuris V 7 liuertatis P 8 quis PC qui, V adscciet V associet B7\' aut V (a s. u.) cet. 13 obtutus V 14 si om. P, ut DP\' moram addidi, quietem s. v. m2 B 15 condempnans PBDC 16 aeri D deuinxerat (i 8. a m2) B 17 inquam tibi DP\' 18 gyon BDP\' gion TC quidJ inquid P biberis P - 19 mutati B 21 stranguillauerunt P stranguilauerunt V nomeras P enumeras VDP1 22 necem (a. u. m2) opetisse B 23 conpotas P )

534

deformitati tam dedecoris conuentionis plerique uerecundiores ad contumeliam, fragiliores ad iniuriam expetito interitu praetulerunt opprobrium uitae amplius quam mortis supplicium pertimescentes.