De Paradiso

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

i Nec illud otiosum, quod non de eadem terra, de qua pla- [*]( E ) smatus est Adam, sed ae ipsius Adae costa facta sit mulier, ut sciremus unam in uiro et muliere corporis esse naturam, unum fontem generis humani. ideo non duo a principio facti uir et mulier neque duo uiri neque duae mulieres, sed primum uir, deinde ex eo mulier. unam enim naturam uolens hominum constituere deus ab uno principio creaturae huius incipiens [*]( F ) multarum et disparium naturarum eripuit facultatem. faciamus inquit ei adiutorium simile sibi. adiutorium ad generationem constitutionis humanae intellegimus, et uere bonum adiutorium. nam si pro meliore accipis adiutorium. maior quaedam in causa generationis operatio mulieris repperitur sicut istius terrae, quae semina primo accepta cohibendo paulatim fotu suo adolescere facit et producit in segetem. in eo igitur adiutorium bonum mulieris, quamquam etiam inferior dicatur adiutor, ut et in usu repperimus humano, quia dignitate potiores plerumque adiutorem menti inferioris adsciscunt. [*]( 167 A )

I Specta nunc cur deus adhuc finxerit de terra omnes bestias agri et omnia uolatilia caeli et adduxerit ea ad Adam, ut [*]( B ) uideret quid uocaret ea. qua ratione hoc factum est, cum tantummodo bestias agri et uolatilia caeli ad Adam adduxerit deus? erant enim pecora secundum suum genus. denique habes infra quia inposuit Adam nomina omnibus pecoribus et omnibus bestiis agri; Adae autem non est inuentus adiutor similis illi. quae igitur absolutio [*]( 1 Philo Quaest. I 25 8 Gen. 2, 18 18 Gen. 2, 19 23 Gen. 2, 20 ) [*]( 1 odiosum A 2 adam s. u. m2 M Adae om. M 3 uiro (i s., u.) A muliere (e alt. postea add.) A 6 ex eo om. RV hominem A (v s. e) M 9 adiutorem RSBV\' simile CC\'D similem M (m alt. exp.) P\' (m alt. eras.) cet. 11 accipies M 12 casa A 13 sicuti M 14 fetu MC et (m2 fotu) P1 segetes B uerba in eo usque ad repperisti (p. 309 u. 7) om. VI 16 dicatur... (d .. eras.) A et] etiam MP1 reperimua ABC humano s. u. m2 M 17 menti APV 18 exspecta P finxerat (i s. ł) A 19 utj et P 22 genus suum SBPCI 23 nomina om. R 24 et JSBP\'C, om. cet. 25 inuentos (0 ex a et u 8. 9) A )

307
est nisi quia indomitae bestiae et uolatilia caeli diuina potestate ad hominem deducuntur? de pecoribus autem domitis [*]( C ) congregandis et homo habuit potestatem. itaque illud diuinae operationis fuerit, hoc humanae diligentiae. simul accipe qua causa omnia deducta sint ad Adam, ut in omnibus uideret ex utroque sexu substantiam constare naturae, id est ex masculo et femina et ipse usu exemploque cognosceret necessarium sibi consortium mulieris adiectum.

Et inmisit inquit deus soporem in Adam, et obdormiuit. quis est iste sopor nisi quia paulisper, ad [*](D) coniugium copulandum cum intendimus animum, ueluti intentos oculos ad dei regnum inclinare atque inflectere uidemur ad quendam somnum istius mundi et paulisper obdormire diuinis, dum in saecularibus mundanisque requiescimus? denique posteaquam soporem, inquit, inmisit in Adam et dormiuit, tunc aedificauit dominus deus costam, quam sumpsit de Adam, in mulierem. bene aedificauit dixit, ubi de mulieris creatione loquebatur, quia in uiro et muliere domus uidetur quaedam plena esse perfectio. qui sine uxore [*]( E ) est quasi sine domo sit sic habetur; sicut enim uir publicis officiis ita mulier domesticis ministeriis habilior aestimatur. considera quia ex corpore costam sumpsit, non ex anima portionem, hoc est:

non anima ex anima, sed os de ossibus meis et caro de carne mea haec uocabitur mulier. ergo causam humanae generationis agnouimus. set quia plerosque mouet. [*]( 9 Gen. 2, 21 16 Gen. 2, 22 23 Gen. 2, 23 ) [*]( 2 ad (eras.) ominem A 3 congregando R 4 operationis (ation 8. u. m2) V hoc om. R (illud in mg. m2) humanae (h s. u. m. ant.) A qua** A 5 adducta BC eunt MB 6 constarse (a s. u.) A 7 ipso BPx ipse (o s. e) M usu* A necesarium P 9 inquit om. B 10 quia s. u. A 11 uelut R ad (d ex t) P coniangium P (n alt. eras.) V (n alt. exp.) 14 cum SBP\' 15 inquit om. CC inmisit dS N 16 et 22 sumsit AD 17 muliere RSBP\' dixit om. R 18 creationg (om. de) R & (eras.) quia A 24 cause A causa (& ut uidetur ex a m2) P 25 sed A (d ex t) cet. yomouet A ) [*]( 20* )

308
qui diligentius intuentur, quomodo si uel primo magnum [*]( F ) munus dei fuit circa homines, ut in paradiso homines collocarentur uel postea magnorum remuneratio uideretur esse meritorum, ut ad paradisum iustus unusquisque rapiatur, dicuntur etiam bestiae et pecora agri et uolatilia caeli in paradiso fuisse. unde plerique paradisum animam hominis esse uoluerunt, in qua uirtutum quaedam germina pullulauerint, hominem autem et ad operandum et ad custodiendum paradisum esse positum, hoc est mentem hominis. cuius uirtus animam uidetur excolere, non solum excolere, sed etiam cum excoluerit custodire. bestiae autem agri et uolatilia [*]( 168 A ) caeli, quae adducuntur ad Adam, nostri inrationabiles motus sunt, eo quod bestiae uel pecora quaedam diuersae Sint corporis passiones uel turbulentiores uel etiam languidiores. uolatilia autem caeli quid aliud aestimamus nisi inanes cogitationes, quae uelut uolatilium more nostram circumuolant animam et huc atque illuc uario motu saepe transducunt? propterea nullus inuentus est menti nostrae similis adiutor nisi sensus, hoc est αἴσθησις. similem sibi solam voo? noster [*]( RI ) potuit inuenire.

Sed forte arguas quia haec quoque deus in tali paradiso locauit, hoc est passiones corporis et uanitatem quandam fluctuantium uel inanium cogitationum, quod ipse nostri fuerit [*]( 13 Philo Legg. alleg. II 4 68, 30 et 42; I 92, 13 et 21 C.) ) [*]( ,1 quia R uel si RM 3 locarentur N uideretur Y (re s. u. m2) D (in ras.) uideatur R (post esse t-ranspositum) M uidetur SBP\'Px 4 iustus A (s alt. postea add.) 6 anime (a s. ę) A 7 hominis om. R 8 pullulauerint (i ex u) V et pr. om. RMC ad alt. om. R 9 est s. u. A 10 uirtutis A et non BI) sed] uerum SB et (rx uero m2) P1 13 uell et R corporeae R 14 etiam om. B 17 uariV motus AVJ) uario motns P transducant  V et (-unt corr.) P 19 AECBECIC S aesthesis PV ehesin R aestesin P1 athe∗∗∗∗ M aestesis uel estesis cet. NOTC M NiuHC S noys cet. 22 possessiones AP]) ct (corr.) ml V m2 C 23 ipsi AC\']) noster R fuerint AI) et (n del. m2) P )

309
auctor erroris. considera quid dicat. habete inquit potestatem piscium maris et uolatilium caeli et omnium repentium, quae repunt super terram. uides quod ille tibi tribuerit potestatem, ut de omnibus iudicare tu debeas, singulorum genera iudicii tui sobria definitione discernere. [*]( C ) uocauit ad te omnia deus, ut supra omnia mentem tuam esse cognosceres. cur quae tibi similia minime repperisti adsciscere tibi et copulare uoluisti? dedit tibi certe sensum, quo uniuersa cognosceres et de cognitis iudicares, meritoque de illo fecundo paradisi agro eiectus es, quia non potuisti seruare mandatum. sciebat enim deus esse te fragilem, sciebat iudicare non posse: ideo dixit quasi fragilioribus: nolite iudicare, ut non iudicemini. ergo quia sciuit infirmum te esse ad [*]( D ) iudicandum, uoluit oboedientem esse mandato: ideo praeceptum posuit. quod si non praeuaricatus esses, periculum incerti iudicii incidere nequiuisses. itaque quoniam iudicare uoluisti, ideo addidit: ecce Adam factus est quasi unus ex nobis, ut sciat bonum et malum. uoluisti tibi adrogare iudicium: poenam praui iudicii refutare non debes.