posuit tamen te contra paradisum, ne memoriam eius posses abolere. denique iusti in paradisum rapiuntur, sicut Paulus [*]( E ) raptus est in paradisum et audiuit uerba ineffabilia. et tu si a primo [*]( 1 Gen. 1, 28 12 Matth. 7, 1 17 Gen. 3, 22 21 II Cor. 12, 2-6 ) [*]( 1 consiaerat (si s. u., t erus. A habet A 6 reptilium SUlr uideor (s 8. or) A 4 tibi s. u. A tu s. u. A 5 singulorumque B 6 esse om. BCI 7 similis (m2 disimilia, om. minime) R 8 certũ RP\'V\' quol ut M 9 cogitatibus J2 10 es otn. RY\' 11 te MSBJP4 & B, om. cet. 13 quia in ras. P sciebat SBPC intirmante esse A et (v s. ạṇ m2) P et (infiimfl te in mg. m2) Y 14 noluit V uoluit te RB obedientem te C obedientê. (s eras.) A 15 es.ses (e eras.) A 16 iudicis BV\' inciderel iudicare A itaque om. BYI noluisti APVD 17 quisi A (a 8. i) quasi CD, om. PVM, tamquam cet. 18 scias .APYMC\' sciebat (eb eras.) P4 sciat B (t s. u.) cet. 20 te tamen SBP, tamen om. B 21 rapiuntur APVD saepe rapiuntur cet. sicut et SBP1 22 ineffabilia A (a alt. ex fl), que non licet homini loqui add. pol )
310
caelo ad secundum, a secundo caelo ad tertium mentis tuae uigore rapiaris, hoc est quia primum unusquisque homo est corporalis, secundo animalis, tertio spiritalis, si ita rapiaris ad tertium caelum, ut uideas fulgorem gratiae spiritalis — animalis enim homo quae sunt spiritus nescit, et ideo tertii caeli ascensio tibi est necessaria, ut rapiaris in paradisum —
[*]( F ) rapieris iam sine periculo, ut possis diiudicare omnia, quia spiritalis diiudicat omnia, ipse autem a nemine diiudicatur, et fortasse quasi adhuc fragilis audies uerba ineffabilia, quae non liceat homini loqui, et tunc quod acceperis reseruato et quod audieris custodi. Paulus apostolus custodiebat, ne laberetur uel alios certe faceret errare. aut fortasse ideo dixit Paulus: quae non licet h omini loqui, quia erat adhuc in corpore constitutus, hoc est uidebat istius corporis passiones, uidebat legem carnis suae repugnantem legi mentis suae. hoc enim malo intellegi, ne uideamur quendam adhuc futuri periculi
[*]( 169 A ) iactare terrorem; sit enim uel propter hanc uitam securitas, ut nullos praeuaricationis posthac futurae laqueos formidemus. ergo quicumque fuerit in paradiso ascensione uirtutis audiet mysteria dei arcana illa atque secreta, audiet dicentem dominum tamquam latroni illi a scelere ad confessionem et ad fidem a latrocinio reuertenti: hodie mecum eris in paradiso.
[*]( 5 I Cor. 2, 14 8 I Cor. 2, 15 12 Augustinus contra lul. Pelag. II 5, 13 (fortasse... mentis suae) 13 II Cor. 12, 4 14 Rom. 7, 23 20 Luc. 23, 43 ) [*]( 1 a secundo om. R caelum RVI, caelo om. C 2 liunusquisque A (h eras.) 4 fulgore P 5 spiritus dei N (ra ro5 πνεύματος tou ϑεοῡ). 6 rapieris (om. ut) APVD 7 rapieris APVD rapiaris cet. 8 autem] enim R iudicatur RMCVI 9 fragilis A (r 8. u.) 11 custodito X 12 dicit C 13 quae Augustinns qui V quia cet. 14 passiones AI (e ex i) 15 car**nis A (ci eras.) repugnantem ... suae om. hoc siglo * adscripto A ( fuit in mg. inf. nunc absciso) 16 iutellegi malo B 17 siç\\lt A sic RC 18 posthac SBP\'V\' post hanc cet. 19 fverit fuerit A ascensionjs (e s. ag m2) A 20 audiet pr. ] audit AP/J arcana M archana cet. dicente domino M 21 dum in ras. A a] ab RMSBVI et ad fidem a latrocinio m2 PP", om. C. et ad fidei latrocinium ml PP" eet. 22 peruertenti R reuerti B ) 311
Serpens autem erat sapientior omnium [*]( B ) bestiarum, quae erant super terram, quas fecit dominus deus. et dixit serpens mulieri: quid utique dixit deus, needatis ab omni ligno quod est in paradiso? cum dicit sapientiorem serpentem, intellegis quem loquatur, [*]( C ) id est illum aduersarium nostrum, qui tamen habet huius sapientiam mundi. sed et uoluptas atque delectatio bene sapiens dicitur, quia et carnis appellatur sapientia, sicut habes quia sapientia huius carnis inimica est deo et ad exquirenda delectationum genera astuti sunt qui adpetentes sunt uoluptatum. siue ergo delectationem intellegas, quaedam est diuino aduersa mandato et inimica sensibus nostris, unde [*]( D ) sanctus Paulus ait: uideo aliam legem m membris meis repugnantem legi mentis meae et captiuantem me in lege peccati, si autem ad diabolum referas, uerus inimicus est generis humani. quae causa autem inimicitiarum nisi inuidia? sicut Solomon ait quia inuidia diaboli mors introiuit in orbem terrarum. inuidiae autem causa beatitudo hominis in paradiso positi et ideo, quoniam ipse. diabolus acceptam gratiam tenere non potuit, inuidit homini eo quod figuratus e limo, ut incola paradisi esset, electus est. [*](E) considerabat enim diabolus quod ipse, qui fuisset superioris [*]( 1 Gen. 3, 1 5 Augustinus contra Iul. Pelag. II 5, 13 (cum dicit ... lege peccati); cf. III 21, 48 9 Rom. 8, 7 13 Rom. 7, 23 17 Sap. 2, 24 ) [*](1 erat om. RV\' 2 erant] repunt R V quas RSBP\'C\'V\' quam cet. 5 quemJ quae RV\' loquebatur BC et eb exp. S 6 illum] ilico SB et (e. m2 illfl) P\' sapientiam huius RCC\'V\' 7 uoluntas RMV 8 et II et sapientia M sapientia cet. 9 quia A (i 8. u.) huius om. SBPCC, fort. recte in dell R, om. Y\' 11 sunt s. m. m2 M 12 aduersata RV mandato A (n in ras., da 8. u.) 13 paulus AC\'D et 8. u. m2 S apfs 8. u. M apostolus Paulus P\', om. cet. menbris A 15 me om. RV 16 autem causa SBP\' 17 solomon M salemon V\' salomon cet. 18 introiuit A (i alt. 8. u.) introuit (m2 intrauit) S introibit (v a. b) R autem] enim M 19 beatitudo est B siti RV et ipse BP\' 21 est om. PVCC )
312
naturae, in haec saecularia et mundana deciderat, homo autem inferioris creaturae sperabat aeterna. hoc est ergo quod inuidit dicens: \'iste inferior adipiscetur quod ego seruare non potui? iste de terris migrabit ad caelum, cum ego de caelo lapsus in terras sim? multas uias habeo quibus hominem decipere possim. de limo factus est, terra ei mater est, coruptibilibus inuolutus est. etsi anima superioris naturae, tamen et ipsa
[*](F) lapsui potest esse obnoxia in corporis carcere constituta, quando ego lapsum uitare non potui. est igitur uia prima, ut decipiatur. dum condicione sua maiora desiderat. hic enim quidam est conatus industriae. deinde carnis est quod non habeat desiderare. postremo in quo uideor ego omnibus esse sapientior, nisi circumscribam hominem et uersutia et fraude contendam?1 itaque machinatus est ut non primo Adam adoriretur, sed Adam per mulierem circumscribere conaretur. non adorsus est eum qui coram acceperat caeleste mandatum.
[*]( 170 A ) sed eam adorsus est quae a uiro didicerat, non a deo quid obseruaret acceperat. neque enim habes quia mulieri dixit deus, sed quia Adae dixit, et ideo per Adam cognouisse mulier aestimanda est.
cognoscens igitur hoc loco temptamenti genus plurima etiam aliis locis temptamenti genera repperies. alia sunt per principem istius mundi, qui quaedam uenena sapientiae in hunc mundum euomuit, ut uera putarent homines esse quae falsa sunt et specie quadam hominum caperetur affectus. [*]( B ) [*]( 2 inferior APRYMVI, fort. inferior creatura, quod est in P" aeterna (r 8. u.) A inuidit RPVI inuidens (dicit) C inuidet P (i s. e) cet. 3 adipiscetur SBP\'C\' adipiscitur cet. 4 e terris RVI migrauit Rl" et (corr. m2) 8 migrabit A (b ex u) ergo P caelis B 5 terra ARSD terram MBP1 6 poaspm A (i 8. Q) possum C est (pr.) et RP1 ei terra P1 7 etsij si enim B anima est MP\' 10 conditione libri 11 quiadam P 13 nisi om. RMV\' 14 est om. RV 15 adoletur R (v s. o m2, adoriretur in mg. m2) V 16 eat om. BVI curant AD 17 quid (d a. u.) A 18 et acceperat SBP\'C\' 19 ideoque (om. et) B per] ab RV 20 tsemtamenta (ae ex a. i a. a alt.) A 21 reperies A reperiris R (e 8. i pr. m2) V repperiens M 23 euomui1: V l e 8. u. m2) esse om. R VI 24 quedam A )
313
non enim semper quasi apertus hostis ingreditur, sed sunt quaedam potestates quae amorem simulent gratiamque praetendant, ut paulatim cogitationibus nostris uenenum suae iniquitatis infundant, a quibus oriuntur illa peccata, quae uel ex delectatione uel ex quadam mentis facilitate nascuntur. sunt etiam aliae potestates, quae ueluti conluctantur nobiscum. unde et apostolus ait: quia non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus . principatus et potestates et rectores huius mun di,
[*]( C ) tenebrarum harum, aduersus nequitiam spiritalium, quae sunt in caelestibus; uolunt enim hac quadam contentione nos frangere et ueluti quoddam animae nostrae corpus elidere. unde et Paulus quasi bonus athleta non solum ictus aduersantium potestatum uitare cognouerat, uerum etiam aduersantes ferire. unde et ait: percutio pugnis, non ut aera caedens. et ideo quasi bonus athleta ad coronam meruit peruenire. ergo multiplicia temptamenta sunt diaboli.
[*]( D ) et ideo bilinguis serpens habetur atque letalis, eo quod diaboli minister aliud lingua loquitur aliud corde meditatur. sunt et alii ministri, qui et cordis et uocis suae infectas ueneno ueluti uerborum suorum iactant sagittas, quibus dominus ait: generatio uiperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali?
[*]( 7 Ephes. 6, 12 15 I Cor. 9, 26 16 II Tim. 4, 8 22 Matth. 12, 34 ) [*]( 1 ostis A 2 praetentdant A 3 suae a. u. m2 M infundant B (n 8. łI. m2) infundat MP\'V\' 5 quedam A noscuntur B V 7 et om. BCDV est om. BV\' 8 et aduersus R aduersua et V\' aduersus (ad 8. u.) A 9 rectores (S 8. M.) A 13 eludere MV\' eludere P\' ludere R (e 8. u m2) atleta AV et (corr. ml) C\' adleta PB 15 aduersitates B et om. BMV ut om. RMDV\' 16 aera (e 8. u.) .1 aerem SBP1 atleta APV 17 multiplicia (i ult. 8. u.) P 18 laetalis A et ml S loetalis P (o 8. u.) B et m2 S 19 loquatur N meditetur RMSP\' meditemur V 20 suae om. BV\' infectos P 21 uelut PCC sagittns iactantiJV 22 potestis (s alt. 8. u.) A ) 314
Et dixit serpens mulieri: quid utique dixit deus: ne edatis ex omni ligno quod est in paradiso? et dixit mulier serpenti: ex omni ligno paradisi manducabimus, de fructu autem ligni quod est in [*]( E ) medio paradisi dixit deus: non manducabitis ex eo neque tangetis ex eo, ne moriamini. cum audieris sapientiorem bestiis omnibus esse serpentem, hic eius iam quaere uersutiam. simulat se uerba dei dicere et proprios intexit dolos. cum enim dixisset deus: ex omni ligno quod est in paradiso edetis ad escam, de ligno autem quod est scientiae boni et mali non edetis, qua die autem manducabitis ex eo, morte moriemini, serpens quasi interrogans mulierem, cum dixisset deus: ex [*]( F ) omni ligno quod est in paradiso edetis, de ligno autem uno non edetis\', inseruit mendacium, ut diceret: (ab omni ligno non edetis\', cum de uno tantum ligno scientiae boni et mali praeceperit deus non esse gustandum. qua ratione autem fefellerit nihil mirum, quia iis qui aliquem circumscribere conantur consuetudo est fallere. non est igitur interrogatio otiosa serpentis. sed ut scias in mandato nullum uitium esse potuisse, respondit mulier et ait: ex omni ligno paradisi manducabimus, de fructu autem ligni quod est in medio paradiso dixit deus: non manducabitis ex [*]( 1 Gen. 3, 2 sq. 9 Gen. 2, 16 sq. 21 Gen. 8, 3 ) [*]( 1 et dixit... 7 serpentem om. C\' (in quo deinde hic iam quaero serpentis uers.) 2 ex] ab RV in medio p. SBP\'C\' paradisi P 4 ligni om. BP\' 5 deus om. APVD 6 neque] nec B ne V audieritis II (ti eras. D) RV\' 8 queuero A quaero PYC 10 ad escam edetis N, ad escam om. CC\' 11 quod est om. MCC\' et (in quo de ligno ... boni in ras.) P* est 8. u. P edatis II et qua C\' 12 autem] enim 0, om. C 14 paradoso (i s. 0 pr.) A 16 ano] ligno (g 8. u.) A, om. D 17 esęse (e pr. 8. u.) A 18 iis C\' is B sis S (u eras.) his M (h in ras.) cet. 19 conantur (n s. u.) AC conator RSBC et (a ex &) Y\' est otn. BV\' 20 uitiosa R post otiosa add. responsio (om. ante interrogatio) B 21 et ait n ut habes N )
315
eo neque tangetis ab eo, ne morte moriamini. in
[*]( 171 A ) mandato quidem nullum uitium est, sed in relatione mandati. etenim quantum praesens lectio docet. discimus nihil uel cautionis gratia iungere nos debere mandato. si quid enim uel addas uel detrahas, praeuaricatio quaedam uidetur esse mandati. pura enim et simplex mandati forma seruanda uel testimoni series intimanda est. plerumque testis dum aliquid ad seriem gestorum ex suo adicit, totam testimonii fidem partis mendacio decolorat. nihil igitur uel quod bonum uidetur addendum
[*]( B ) est. namque hic quid offensionis habet prima specie quod addidit mulier: neque tangetis ex eo quicquam? — tangetis enim deus non dixerat, sed non edetis — sed tamen lapsus incipit esse principium. nam quae addidit uel superfluum addidit uel addendo de proprio semiplenum intellexit dei esse mandatum. docet igitur nos praesentis series lectionis neque detrahere aliquid diuinis debere mandatis neque
[*]( C ) addere. nam si Iohannes hoc micam ae suis scriptis: si quis adposuerit inquit ad haec, adiciet in illum deus plagas, quae scriptae sunt in libro isto, et qui dempserit de uerbis his prophetiae huius, delebit deus partem illius de libro uitae, quanto nihil diuinis mandatis est detrahendum! hinc ergo coepit praeuaricatio prima esse mandati. et plerique putant non mulieris hoc uitium esse, sed Adae fuisse. ita Adam dixisse mulieri,
[*]( 17 Apoc. 22, 18 sq. ) [*]( 1 ab eo] ex eo B, ab eo (a. ex eo) pi, in 8 ras. 4 litt. ea BV morte om. BMV 2 mandatum R VI reuelatione BV\' mandato (i 8. o) A 8 dicimus R (corr. m2) V 4 quid (d ex t) P 5 detraas A esse uidetur P\' 6 enimJ malim ergo testimoni R (i m2 s. a) testimonii A (i ult. s. u.) cet. 7 gestorum seriem BV\' 9 uidetur esse bonum B 11 addidit (i pr. postea add.) A addit R ea A 12 tengetis (a s. ę) A sed alt.] et BSBV 13 addit SBP\' 16 detraere A mandatis debere B 19 scriptae A (ae ex a) scripta SP\' et om. BV 20 delebit illum dfis B 21 quantum II quanto magis B diuinis mandatis nihil est subtrahendum B 22 coepit P (o s. u.) VMCP cepit AC cppit cet. 23 mandati om. B ) 316
dum eam uellet facere cautiorem, ut adderet mandasse deum:
[*]( D ) neque tangetis ex eo quicquam. habemus enim quia Adam, non Eua mandatum acceperit a deo; non enim mulier formata fuerat. ipsa quidem uerba Adae, quibus mulieri dicit formam seriemque mandati, non prodit lectio, sed intellegimus per uirum ad mulierem seriem transisse mandati. uidero tamen quid alii sentiant; mihi tamen uidetur a muliere coepisse uitium, inchoasse mendacium. nam etsi de duobus uideatur incertum, tamen sexus prodit qui prius potuerit errare. adde
[*]( E ) quia praeiudicio illa constringitur, cuius et postea prior error inuentus est. uiro enim mulier, non mulieri uir auctor erroris est. unde et Paulus ait: Adam inquit non est deceptus, mulier autem seducta in praeuaricatione fuit.
Nunc uideamus utrum praeter adiectionem, quae mandato est adplicata, quod additum est obfuisse uideatur. nam re uera si bonum est neque tangetis ex eo et ad cautionem proficiebat, cur deus hoc minime interdixerit, immo non [*]( F ) interdicendo permisisse uideatur? itaque utrumque quaerendum, qua ratione nec permiserit nec interdixerit. sunt enim qui dicant: qua ratione quod fecit uideri non iussit et tangi? uerum cum in eo ligno audieris naturam fuisse scientiae boni et mali, potest aestimari quia noluit te malum tangere. satis enim nobis uidere Satanan sicut fulgur de caelo cadentem [*]( 12 I Titn. 2, 14 23 Luc. 10, 18 ) [*]( 1 uellet eam M facere uellet Cx 3 adam (a pro s. u.) A non (altJ APVD necdum RV\' nondum cet. 4 fuerat] erat RMV\' uera de quibus mulier II V\' 6 uidero (r del. m2) 8 tamen post uidero secludetidum esse uidetur utpote ex altero tamen, quod sequitur, ortum; fort. scriptum erat uidero <quidem> 7 coepisse MSP1 incipisse R incepisse V cppisse BP]) cepisse cet. 8 inchoasse C (h 8. u.) incoasse M 10 praestringitur SP\' que praestringitur B 12 et om. RC\'V\' 15 est alt. om. BV\' uidetur a uera si bonus BV\' 16 et om. II 18 permississe P 20 dicunt N uideriJ ederi A et (er eras.) P edere V edi D 21 natura A et (-1 m. rec.) P fuisset A et (t exp.) V 22 satia enim *cripsi satis est AVBD et (est in ras.) P satis enim est BC satis est anim M (est s. u. m2) cet. 23 fulgor RJIV\' )
317
secundum uocem domini et dantem escam non luminis, sed noctis et tenebrarum filiis, quia scriptum est: dedit eum in escam populis Aethiopum. hoc igitur de eo dictum est quod non mandauerit tangi; quod autem non prohibuerit,
[*](172 A) quid intellegam accipe. sunt multa quae noceant, si ante uoluerimus haurire quam quae sint illa cognoscere. nam et de cibis et potu plerumque usu uenit, quippe si id quod amarum est ante cognoscas, indues patientiam et si intellegas illa quae sunt amara prodesse, indues tolerantiam, ne offendat amaritudo te repentina et incipias reicere profutura. prodest ergo ante cognoscere, ut ex eo quod cognoueris profuturum nec amara fastidias.