De Paradiso

Iterum uideamus qua ratione dominus deus Adae dixerit morte moriemini, quid intersit utrum aliquis dicat moriemini an addat morte moriemini; ostendere enim debemus nihil superfluum in dei esse mandato. itaque hoc [*]( F ) arbitror. cum duo sibi sint contraria mors et uita, secundum simplicem sermonem a uita uiuere dicimus, a morte mori. si autem geminare uelis utrumque, quia uita uitam facit, dicitur uita uiuit, sicut habes in lege, et quia mors mortem facit, dicitur morte morietur. non est autem superflua ista geminatio; est enim uita ad mortem et est mors ad uitam, quia et quicumque < uiuit dum> uiuit moritur et dum moritur [*]( 164 A ) uiuit. fiunt ergo quattuor distinctiones: uita uiuere, morte mori, uita mori, morte uiuere. cum igitur haec se ita habeant, usus et consuetudinis praeiudicium debemus excludere, quia usus hoc habet, ut communiter dicatur uiuere et qui uita uiuit et qui morte uiuit et communiter dicatur mori uel ille qui morte moritur uel ille qui uita. itaque ex quattuor illis duos significat, ut dicat uiuentem uiuere nec melius deteriusque distinguat et dicat morientem mori nec inter malam [*]( B ) et bonam mortem uideatur esse discretio. nam indiscreta [*]( 1 Ioh. 4, 34 3 cf. Philo Legg. alleg. I 33 (64, 46; I 88, 20 C.) Quaest. I 16 10 Ezech. 33, 14 sq., cf. 18, 13 ) [*]( 1 de quo II denique cet. 5 morte s. u. m2 A 9 uitę (a s. <;) A 12 uitama (& eras.) A 13 et quicumque <uiuit dum> scripsi et qui eumque APVMD quia dum RVI et quis dum cet. 15 uita mori morte uiuere RSB VI morte uiuere (om. uita mori) AP* morte uiuere uita moti P (uita mori s. u. m2) P\'D morteiji uiuere uitaiii mori M morti uiuere uito mori CC 16 usum AVD usus (s alt. in ras. ex m m2) P 17 dicatur ona. P dicatur... communiter om. RCVI 18 uita M uitae cet. morto P (e ex i) M morti D (ti in ras.) cet. 19 morte ... qui om. Y morte RMV morti D (ti in ras.) cet. uita scripsi uita moritnr po uita uiuit RJIVI uitae uiuit P uitae cet. 20 signin tioant JRMV dicant MV\' nec (c eras.) P 21 distinguat et dicat M )

sequestrato igitur usu communi quid sit uita uiuere et quid sit morte mori et quid sit uiuere morte et mori uita consideremus. puto enim secundum scripturas quia uita uiuere admirabilem quandam illam uitam beatamque significet et hunc uiuendi [*](c) usum spirandique munus cum beatae uitae gratia ueluti coniunctum et quadam participatione permixtum demonstrare uideatur. hoc est enim uita uiuere, uirtute uiuere, beatae uitae actus habere in istius corporis uita; contra autem morte mori quid est aliud nisi cum morte corporis deformitatem significare morientis, cuius et caro communi uiuendi munere defrudetur et anima uitae aeternae usum habere non possit? est etiam qui uita moritur, ut qui uiuit corpore, [*](I) ) sed actu moritur suo, quales 1111 sunt qui, ut ait propheta, descendunt in infernum uiuentes et illa de qua apostolus dicit quoniam uiuens mortua est. quartum superest, quod sunt qui etiam morte uiuunt, ut martyres sancti, qui utique moriuntur ut uiuant. moritur caro, sed uiuit gratia mortuorum. ergo absit a nobis, ut participes mortis uiuamus, sed contra participes uitae moriamur; sanctus enim nec uitae istius se uult esse participem, ut ait: dissolui [*]( E ) et cum Christo esse; multo enim melius et alius: heu me quod incolatus meus prolongatus est, dolens utique cum consortia uitae speret aeternae, istius uitae [*]( 16 Psalm. LIIII 16 17 I Tim. 5, 6 22 Philipp. 1, 23 24 Psalm. CXVIIII 5 ) [*]( 1 quaedam] quae BV\', om. M 4 uiuere morte et mori uita scripsi uiuere morti et mori uitae libri 5 uito B 6 significat RCV etl ut AD 9 est s. u. m. ant. A uirtute uiuere s. u. CI, om. M 13 defrudetur A V et ml P defraudetur P m2 eet. anime (a s. e) A 14 ut qui uiuit om. RV\' 15 moriatur N qui nt II quibus N 16 descendant BMV 17 quartum (t s. u.) P 18 quod (quid m3) P uiuant K 21 moriagtor (m s. nt vi2) P 22 ut] quia R V\' qui ut a qui Erasmus ait apJs B dissolui enim RSBP\'V 23 enim om. RPxV 24 quodj quia VB 25 fjragilitate (i pr. s. u.) A )

sicut ergo uitae uiuere quid sit accepimus, quid sit morti mori accipiamus uel morti uiuere. possunt enim esse qui moriantur morti et qui uiuant uitae. nam qui non ita uiuit, ut secundum mortem animae suae uiuat, is morti moritur. quia non est obnoxius morti, id est nexus eum aerumnosae [*]( 165 A ) mortis amisit, non constringitur uinculis mortis aeternae. mortuus est morti, hoc est mortuus est peccato, mortuus est poenae. cui contrarium est poenae uiuere, hoc est quando qui uiuit ad poenam uiuit ad mortem. qui autem moritur ad poenam moritur ad mortem. est etiam qui in hac uita positus moriatur ad uitam, sicut ille qui ait: uiuo autem iam non ego, uiuit autem in me Christus; peccato enim mortuus [*]( B ) est, deo uiuit, hoc est mors in eo mortua est, sed uita uiuit, qui est dominus Iesus. ergo bona uita eorum qui deo uiuunt, [*]( 19 Galat. 2, 20 22 loh. 14, 6 ) [*]( 1 conteneri R conteri PVMCCI et om. RV\' 3 uitae uiuere hoc est 8. u. m2 M aeternae] &̢atę (ato in ras. m2) A 6 uti ACCI ut. PF ut cet. 7 his PSBC 9 accipimus APVCD 10 morti M morte cet. uiuere Monac. 2549 mori cet. 11 uiuant (n s. 14.) A uite (te ira ras. m3) P 12 ut] et M (8. ut) A V & P uiuit PV 13 qui, P morti (ti s. u.) A eum om. R VI aeriQno.se (s eras.) A 14 mortis (is ex em) A aeternae (r ex n) A 16 quis m RSBP\'C(V\' et (quando quis in ras.) D 17 uiuit ad portem qui autem m ras. minoris spatii ml A moritur... ad mortem om. A, in quo post autem legitur f (scripta erant haec uerba eodem signo adiecto in wg. inf. nunc absciso) 18 etiam] autem RV4 19 qui om. RV 20 intern] uero CC\'P\' enim] autem SBP1 22 ihsi (i alt. add. m2) P deus B duo RV\'\' )

Iterum alia quaestio, quia dixit dominus non esse bonum [*]( E ) solum esse hominem. primo omnium cognosce quia in superioribus, ubi hominem finxit deus de limo terrae, non addidit: uidit deus quia bonum est quemadmodum in [*]( F ) singulis operibus suis. nam si dixisset illic bonum esse quia homo factus est, inueniretur hoc esse contrarium, ut hic bonum non esse diceret, cum in superioribus bonum esse dixisset. sed hoc ibi cognosce, ubi solum Adam fecit. ceterum ubi communiter conprehendit uirum et mulierem factos, licet ne ibi quidem dixerit specialiter, tamen quia postea habet: uidit deus omnia quae fecit, et ecce bona ualde, euidenter est declaratum bonum esse quod et uir sit factus et mulier.

sed ex hac quaestione alia quaestio rursus emersit. [*]( 166 A ) quomodo enim quando solus factus Adam, non dictum est bonum esse factum Adam, quando autem et mulier ex eo facta est, tunc esse bona omnia conprehensum est? licet illic omnem laudauerit creaturam et uniuersitatis creatio sit probata, quoniam in homine naturae praedicata communitas est, tamen non uidetur otiosum, qua ratione, ubi solus factus est Adam. non solum nequaquam praedicatio boni conplacito operi adiecta sit, sed etiam dictum sit non esse bonum solum hominem. [*]( B ) cum sciamus quia antequam fieret mulier non errauerit Adam. posteaquam uero mulier facta est, prior diuinum praeuaricata [*]( 1 Gen. 2, 18 cf. Philo Legg. alleg. II 1 sq. (66 sq.; I 90 sq. r.) Quaest. I 17 4 Gen. 1, 4 sqq. 10 Gen. 1, 31 ) [*]( 1 ds B 2 esse om. RV\' primo IIM primum cet. 4 et (8. u. m2 3f) uidit N deus #*. u. A 5 si om. RV\' dixisse (om. si) APVD 6 inuenitur IT hoc post contrarium transponit R 8 hoc om. RV 9 uirum II et uirum N 10 habes (s ex t) M et uidit RV\' 11 dS (§ m2 in ras. 2 litt.) A ecce erant 8 (ecce m mg.) P\'C\' erant (om. ecce) C 12 et pr. om. RV 13 rursus (sus 8. u.) A 14 factus AR et ml P factus est Pm2 (est s. ft.) eet. bonum om. RV\' 15 Adam om. M et om. SBP\' 20 conplacito (tn. ant. ex conpletio) A coplaciti SB 22 quia om. APV errauerit (r pr. s. u.) A errauerat RV 23 postea quęm (quom s. u., a 8. e m2) -uero P postea ucro quam D postea uoro quam .BPCe\' uero s. ft. A, om. R, uiro V facta est ABD <3Ht facta M (facta s. ft. m2) cet. )