De Noe

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

itaque sicut uirtns uelut uisendi gratia progressa paulisper ad mentem optimam redire festinat nec longius discedit a iusto, ita etiam iustus et studiosus uirtutis, ubi uirtutem adpropinquare cognouerit, gremium suae mentis expandit. quid enim sibi uult quod uiri studiosus uirtutis Noe extendens manum suscepit eam et introduxit ad se? quod etsi secundum litteram planum uidetur, [*]( D ) non facile tamen colligas, nisi uiri sapientis tibi nota sit consuetudo, qui uelut speculatrice uirtute utitur et ei explorandorum negotiorum gerendorumque praerogatiuam quandam uidetur committere. ea ergo uirtus expendit naturas, ut si qua earum sibi uidetur adcommoda, profectum ei possit adiungere. communis enim quaedam est bonitas sapientiae et liberalis et larga utilitatis, ita ut quas morigeras sibi cernit adsociet. ubi [*]( E ) autem proposito suo uiderit aliquorum recalcitrare naturam, uelut ad hospitium familiare sibi reuolat et recurrit, quam sapiens et industrius tamquam manu quadam mentis festinat excipere, omne cor aperiens suum, quo eam etiam absentem tenebat; numquam enim potest sapiens exors propriae esse uirtutis.

Quid praeterea sibi uelit quod tenuit septem diebus aliis columbam et iterum dimisit eam, nisi ut aduertas quod bonum [*]( F ) sapientis optimumque propositum semper sibi etiam alios [*]( 10 Philo Quaest. II 40 26 Gen. 8, 10 Philo Quaest. II 41 ) [*]( 4 tarde P (ar in ras. m2) 6 u:rtusj iustus C iustitia DNM 8 nec P (c nrN ex I) T\' (c in ras.) ne B 14 qui P (i ex e ni3) 16 exp.endit P qua P (a 8. U. m2) 17 a<Jcommoda T committere P (puncta erasa, 8. ras. 9 litt.; adcommoda erasum ease uidetur) T\' (in quo sibi se) cet. 21 requirit T (cur a. qui m2) 23 accipere B 24 eIsors P (8 Px. 8. u.) T\'DNB 27 emisit B )

461

adiungere studet, errantes emendare, corrigere uagantes? si quem in principio resilire conspexerit, tamen commutandi eius et corrigendi non desperat profectum. sicut enim- bonus medicus, etsi tempus medicinae non sit, tamen uisitationis speculam ante praemittit, deinde non neglegit iustae expectationis excubias et paulisper passionibus cedens operitur facultatem medendi, quae ubi fuerit oblata, suum non intermittit officium: ita ergo et sapiens uerbis ac disputationibus tamquam medicus medicamentis contrarias curare desiderat [*]( ,256 A ) passiones. et quia in omnibus remedio diuini fauoris utendum est, ideo septem expectauit dies, quibus mundus omnis de scribitur absolutus et operatori requies ministrata, ut ex illo auctore omnium sumeretur disciplina operationis humanae.

Regressa est igitur columba ad uesperam habens [*]( B ) folium oleae et ramum in ore suo. non otiose et uesperam posuit et regressam et habentem folium oleae et ramulum in ore suo, ut non fugitantem uirtutem arbitreris profectus futuri, si quos possit adquirere, neque rursus tamquam sine lumine eam fuisse cognoscas et quibusdam tenebris [*]( c ) occultam, sed diurno candore fulgentem expectasse usque ad occasum diei ac sic ad eum regressam. apud quem etiam uesperi tenebras habere non posset. folium quoque quod secum detulit, etsi breue illud folium detulisse uideatur, spem eorum quos sui paeniteret erroris etsi non magnam, aliquam tamen significauit; folium enim sine uirgulto esse non poterat. ergo quasi germinantis correctionis licet non magnum, aliquod [*]( D ) tamen uexit insigne et folium oleae, in qua arbore oliua [*]( 11 Gen. 2, 2 14 Gen. 8, 11 Philo Quaest. II 42 ) [*]( 2 respexerit D (in mg. con) N (t con s. re) 3 despexerit B 6 et 8. fl. m2 P, fort. set operitur N operit BM opperit C opperitur P (p pr. 8. u. m3) cet. 7 cum fuerit N 10 amoris B 12 ministrata P (a alt. ex v) niinistratur B 14 habens P (h s. u.) 15 ot. ad uesperam B 16 et alt. om. B oliuae T oleae (s. ul oliue) B 17 ramfl T (tl ex ulum) D in TDNM et in PBC et (et eras.) T 22 poseit B 23 breVe P (v m3 8. b) uidebatur T (b eras.) 24 tamen aliquam B 26 correptionis DNCM )

462

generatur, ex qua oleum conficitur, quo materiale hoc lumen fouetur et tenebrarum fugatur obscuritas. quid autem magis quam lumen familiare uirtuti est? folium ergo et ramulus insigne est correctionis, correctio autem quasi radicem sui paenitentiam habet, quae paenitentia non potest in turbidis, sed in iis qui iam spiritalem sermonem acceperint germinare. in ore quoque non frusta ramulus oleae uidetur esse delatus, [*]( E ) eo quod uirtus et sapientia in sermone sui habeat claritudinem et ipsa statim specie lumen eius effulgeat, maxime cum pacifica loquitur, quoniam hunc quoque ramulum pacem petentes praeferre consuerunt. tulit ramulum, eo quod simplicitas puritate et sinceritate semina quaedam auribus nostris utilitatis infundit et bonae doctrina uirtutis aut ad instantiam prouocat et inuitat ad praemium bonae sibi conscium disciplinae aut [*]( F ) gerendae paenitentiae et sequendae conuersationis cupiditatem inicit peccatori.

Unde praeterea cognouerit sanctus Noe quia defecerit aqua a terra, sicut scriptum est, considerandum uidetur. primo omnium secundum litteram, quia potuit intellegere siccum an umidum folium esset allatum, deinde quoniam non est huiusmodi columba, ut fructus latentes sub aqua possit eruere. sed utrum illud folium ante diluuium fuerit exortum an tempore diluuii contuendum est tibi. si ante diluuium, uir [*]( 17 Gen. 8.n ) [*]( 2 magis quam F (a. agis quam ras. octo fere KM.) T (quam ec qaod) 3 familiari P (-re m2) C uirtutum F (-ti m3) N uirtute B 4 correptionia D corruptionis N correptio N 5 habet P (et <nJ in ras. 2 litt.) 6 his libri acceperunt J?6\'Jtf 10 samulum P 11 consuerunt PT\' conaaeuerant M<. 12 ac sinceritate CAf 13 doctrinam T ad s. M. P instantiam scripsi industriam -BC\' iustitiam M<. 14 consciam] comissum DNCM 17 unde et y cognouit T cognouerit 1x (s. t uit eras.) 19 utrum siccum P (utrum s. u. m2) Mt. 20 nmidatn PT humidum D (h a. M.) T\' ce<. quoniam] quo B quia DN 21 ut fructus latentes sub aqua possit T quae (ae ex a) possit P m1 (del. m2) ut possit fructus latentes snb aqua P in mg. Mt3 ce<. 23 constttopndum 2x )

463

iustus gauisus est fructum de ueteri semine aliquem [*]( 257 A ) reseruatum et inde collegit misericordiae insigne diuinae, quod iam diluuium remouisset, quae fructum demonstraret, cui non potuissent nocere diluuia. si diluuii tempore natum est folium. aduertit utique iustus noua semina misericordiae fruticasse caelestis, ut radices arborum uiuerent et quasi resumpta anima fetus germinarent uetustos atque in adsuetos partus redirent, quorum indicium praemissa folia demonstrarent.

sed [*]( B ) hoc alta potius interpretatione collegit, quia dominus deus noster, quamuis acerbis iniquitatis nostrae offensus esset erroribus, tamen antiquae nobis prosapiae patriaeque uirtutis semen aliquod uel exiguum reseruaret, ne penitus operis et creaturae suae omne circa humanum genus amputaretur insigne. unde et Esaias ait: nisi dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, sicut Sodoma facti essemus et sicut Gomorra similes fuissemus, in alterius nomine ciuitatis exprimens caecitatis indicium, in alterius nomine sterilitatem. ita enim lingua patria Chaldaei Sodomam [*]( C ) et Gomorram nuncuparunt caecitatem et sterilitatem significantes. meritoque dominus in huiusmodi specie ciuitatum amputauit magis humana uitia quam puniendos homines iudicauit.

Tertio dimittitur columba post septem dies atque eadem non regreditur. unde consideremus, ne id quod supra diximus inueniatur esse contrarium. si uerbo quidem columba, opere [*]( D ) autem uirtus non reuertit ad iustum, ergo destitutus est iustus [*]( 14 Esai. I, 9 18 Philo de ebriet. 53 (I 391, !0) de somniis II 29 (I 634, 25) ) [*]( 1 est OM. B 2 inde P (n a. M.) colligit Pm2� T 4 est om. B 5 fruticasse P fructicasse ml TT\' fructificasse T m3 T\' m2 cet. 8 indicium y (in e.c in m2) 10 acerbia P (b ex u) esset] ait cet. 12 paenitus PT\' 18 nomine P (exp. m2) T, om. DNBCM chaldei P (i add. m3) D (h a. M.) Duncuparunt sodomam et gomorram DN Bodoman) nuncuparunt et gomorram CM 20 merito (otn. que) B ciuitata N (ù in ras. m2) 22 tertio P (o s. u. m3) 25 reuertit TCJf reuertitur cet. est om. B )

464

et defrudatus munere suo? nequaquam. numquam enim uir huiusmodi a uirtute disiungitur nec, cum emittit ex ore iustitiam disputationemque alicuius uirtutis inducit, uirtute se exuit et imitanda aliis aequitate dispoliat, sed uice solis alios inluminat, cum radios suae lucis emittit. ignis nempe calefacit adpropinquantes, ita ut calorem naturae suae ipse possideat. [*]( E ) numquid deficit lux diei, cum totum mundum inluminat claritate? habet inoffensum cursum suum inlibatamque naturam. sic et ista in columbae specie uirtus, cum adhuc ferueret diluuium. secundum auem tamen in terris, secundum uirtutem in hominum passionibus reuertit ad iustum, quia in iniquorum pectoribus uirtus ut posset haerere non potuerat inuenire. et ideo in illo secundo diuorsorio sui regrediens haeret atque requiescit. at uero ubi deferbuerint diluuia passionum et [*]( F ) auditi uerbi conpertaeque doctrinae plurimi studuerint esse consortes, iam non unius patrimonium, sed commune bonum esse incipit disciplina uirtutis et tamquam sapientiae poculum hauritur a plurimis, qui ante sitientes bibere noluerunt, sicut nunc feruent diluuia in pectoribus Iudaeorum, et cum aqua doctrinae caelestis exundet, potus exuberet, non putant esse potandum. euangelium legitur, uirtus exit de sermone caelesti, [*]( 25SA ) tractat sacerdos in ecclesia, sed ne forte intra arcam solus positus non possit audiri, interdum et egressus ecclesiam, ubi Iudaeus occurrerit, monet, exemplum adfert caelestium scripturarum: cludunt aures, ne uel inuitos fons abluat et uerbi dominici umor aspergat. si qui uero crediderint, cun-unt ad fontem, doctrinam expetunt, insinuari sibi euangelium [*]( 1 deBadntus P defraudatus P corr. m1 cet. 2 a uirtute P (a s. u. m2) 4 despoliat F (de ex di) T\' disiungit J9 10 auem DA\'jSC.t/ autem P (t <\'r<M) T\' (del. m2) aquam T tamen del. m2T\' 11 reuertit TC retiertitnr cet. in s. u. m3 P 12 ut s. u. m2 P, om T, ui ex ut T\' herere P (c ex e pr m3, c alt. m2 s. u.) potuerant P (n c.Ep. del. m3) T 13 ideo P (o a. M.) diaeraono P (e e.c o m3) cet. suo T (o ex i m2) 14 ad P (t s. d) T uero om. N 20 caelestia doctrinae N 21 legitur P (l in ras. m3) 25 eludant PTT\' claudunt 2\' corr. cet. 26 umor T humor F (h <. M.) cet. )

465

concupiscunt nec satiantur adsiduitate potandi. ita fonte sapientiae certatim repleri desiderant, quem ante fugere gestiebant. quem [*]( B ) fontem? audi dicentem: si quis sitit, ueniat ad me et bibat. qui credit in me, sicut dixit scriptura, fiumina de uentre eius fluent aquae uiuae.

In primo et sescentesimo anno uitae Noe primo die mensis [*]( c ) <primi> minutam aquam dicit a facie terrae, in secundo autem mense septima et uicesima die mensis siccatam terram esse commemorat. quid sibi uult illa adiectio de aquae inminutione, cum supputata ratio superior annum conclusisse uideatur, qui [*]( D ) annus a secundo mense incipit et in secundum mensem anni alterius usque progreditur, nisi forte hic iusti formam declaratam uelimus accipere, ut primus annus is fuerit, quo coepit diluuium, post sescentesimum scilicet annus primus, primus iterum annus et primus mensis post sescentesimum annum, quando minuta est aqua a facie terrae, eo quod iustus et in peccatorum generatione, quae propter delicta deleta est, uirtute [*]( E ) primus erat et in secunda generatione, quae coepit post diluuium, primus ordine, quia primus secundae generationis fuit. et merito primus euaserat. recte enim ei honor defertur qui et primae generationis primus fuit et posterioris principium, qui meruerit et de illa euadere et isti ad seminarium propagari. cum enim alii deperissent, solus uitae egregiae merito et praerogatiua uirtutis apud deum diues non est expertus malitiae corruptelam, per quem factum est ne totum corpus [*]( F ) [*]( 3 loh. 7, 37 sq. 6 Gen. 8. 13 sq. Philo Quaest. II 45 ) [*]( Ifontetp.P 2 repleri P (i ex e) 4 dixit PT dicit T\' cet. 6 sescentesimo P (x s s) sexcentesimo ce<. 7 primi addidi ininntam T imminutam P (im a. M. m3) cet.. dicit aquam B faciem P (ni eras.) 9 aquae ex quae P 12 declaratam P (ta s. u. m2) 14 sesccnteaimum P sexcentesimum cc<. annum T primus alt. s. u. m2 P 15 se$centeaimum P (x s. s) sexcentesimum c<\'<. annum s. M. m2 P 16 minuta T imminuta P (im add. m3) ce<. 19 primas ordine et 7\' et \'crdme P (in quo ordinem, m eras.) T\' cet.; et deleui et OM. T 20 eaaserit T ei T\'DNBCM et P (exp ; s. m2 ei) F 22 ad om. B ) [*]( XXXn. Ambr. parI 1, fMC. 1. ) [*]( 30 )

466

generis humani uel abolitum uideretur in terris uel a dei abscisum gratia relinqueretur.

Et denudauit inquit Noe tectum arcae. cum arcam, sicut supra interpretati sumus, pro specie corporis acceperimus. quid sit denudare corpus intellegamus, secundum altiorem scilicet sensum. ceterum liquet quemadmodum arca potuerit aperiri secundum litteram. quid igitur tectum corporis humani sit. quod clausum in diluuio fuit, nisi forte delectationem [*]( 259 A ) accipiamus. quae operiebat hoc corpus nostrum et quasi tegebat per illum Adae errorem? et eo maxime tecti similis aestimatur, quia sensus omnis in capite, inde delectatio, quae corpus omne subiectum habebat. sed ubi mens iusti uiri sobria atque integra a corruptione diluuii diuinae cognitionis inflammata desiderio exilire atque euolare uoluit in superiora, detexit omnia quae erant impedimento et speciem uoluptatis, quae quodam operimento ceteras partes tegebat corporis, [*]( B ) redoperuit ac retexit, ut non solum corpus a seruitio dominatricis ignobilis liberaret, uerum etiam ea quae erant incorporalia comprehenderet; quae enim non uidentur aeterna sunt. et ideo iustus quem non uidebat dominum requirebat corruptelae exors, cupidus aeternitatis.