De Noe

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

nec illud otiosum quod primo dixit quia memor fuit deus Noe, deinde bestiarum, postea iumentorum, hoc est cur non ea animantia quae mitiora sunt post hominem [*]( 12 Gen. 8, 1 Philo Quaest. II 26 25 Philo Quaest. II 27 ) [*]( 2 suae P (i m3 s. ae) T 3 addit T mansisse B 5 uerberari P (be eras., s m2 s. r alt.) reseruati C reseruari M quod TDBCM 7 incorporeus T\'DN corporeus cet. in om. DN 8 diluuio non absorbebatur om. T 10 in T (n e. u.) fluctuum B 15 memor jw. om. DNCM dns T\'DNCM memor et iumeutorum B 16 noe memor DNCM 21 domos P (0 alt. ex u) 22 domgs P 27 non eaj non DN noe CM )

453

nominauit, sed ferociora. in quo uidetur illa esse ratio, ut ea quae ferociora erant utriusque partis uicinitate mansuescerent. quod [*]( C ) uidetur etiam in illo uersu poetico declarari : κακὸς δ\' εἰς μέσσον ἔλασσεν. hinc enim etiam poeta usurpauit, ut dispositionem dimicaturi ita ordinaret exercitus, quo inferiores in medio conlocaret, quo magis hinc inde a fortioribus iuuarentur et dimicationem utriusque partis adsumerent. in his scripti series manifestatur. altiore autem sensu certum est quod iustus in medio habet, non in parte cogitationes cordis sui et, quoad carpit hanc uitam, habeat necesse est in corpore [*]( D ) tamquam in illa arca bestias graues. nulla enim mens est, nulla anima, quae non recipiat etiam malarum motus agrestes cogitationum. itaque insipientis anima ferinos acuit motus atque adolet uenena serpentum, sapientis autem uigor mitigat et coercet.

et induxit dominus spiritum super terram, et cessauit aqua. non puto ita hoc dictum, ut spiritus nomine uentum accipiamus. neque enim uentus poterat siccare [*]( E ) diluuium: alioqui cum mare cotidie uentis exagitetur, exinaniretur profecto. nam quomodo non euacuaretur mare uentorum ui, cui cessisset toto diffusum orbe diluuium usque ad Herculis ut aiunt columnas et mare magnum tectis montium excelsorum uerticibus exaestuans? spiritus igitur diuini uirtute inuisibili diluuium illud repressum esse non dubium est, caelesti operatione, non flatu. unde scriptum est: omnia. a te expectant ut des illis cibum in tempore. [*]( F ) aperiente te manum tuam uniuersa implebuntur [*]( 3 Hom. Il. IIII 299 15 Gen. 8, 1 Philo Quaest. II 28 21 Gen. 7, 19 24 Psalm. CIII 27-30 ) [*]( 3 kakoytSEICNETTONGAACCEN P (in mg. ml kakoa de is meson sadassen, eadem B) kAkoySeiCMaeTTONeAaCCeN T kakoytSeiCNT- TONEAACCEN T kakoyxSelCNTTONEaCCEN DNC kakoYtdeicNC- CONeaCCeN M 6 qu$P 7 dimicationem P (d 8. u.) 12 il) (del. m2) anima P quae (ae ex a m2) P malarum P (a alt. ex o) malorum CM 15 cohercet T\'DXM 18 alioqui P alioquin cet. 21 heri cnlas P, uix Herculeas scribendum 26 tuam om. T )

454

bonitate, au e r ten tea aute m te faciem turbabuntur. auferes spiritum eorum, et deficient et in puluerem suum conuertentur. emittes spiritum tuum, et creabuntur, et renouabis faciem terrae. est ergo spiritus, cuius operationi cedere uniuersa uideantur, in quo caeli ipsius uirtus sit, sicut scriptum est: uerbo domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. qui spiritus est creator uniuersorum, sicut etiam Iob dicit: spiritus diuinus qui fecit me.

Nunc consideremus quid sit quod ait scriptura: clausi [*]( 252 AB ) sunt fontes aquarum et cataractae caeli. nec obscurum arbitror. his enim causis minuitur diluuium, quibus creuit. erupti erant fontes aquarum, apertae fuerant cataractae caeli, ut undique influentibus aquis terra inundaretur. debuerant claudi ea ex quibus diluui origo manauit, ut eius inciperet esse defectus. hoc littera sonat, subtilior autem [*]( c ) interpretatio exprimit eo quod diluuium animae uitio mentis et luxuriae corporalis influxerat, ut malitia passioni, passio malitiae misceretur. ingrediente medico dei uerbo ad uisitationem animae, quae diutina aegritudine laborabat disceptationum inprobitate et passionum acerbitate, prius causae debuerunt aegritudinis amputari. principium enim medicinae est causas languoris incidere, ne diutius ea quae nocent ad incrementum aegritudinis ministrentur. quod nos etiam lex docet. cum [*]( D ) [*](6 Psalm. XXXII 6 9 Iob. 33. 4 10 Gen. 8, 2 Philo Quaest. n 29 24 Leuit. 13, 4 ) [*]( 1 auertente ... turbabuntur P in mg. ml, om. DN 3 emite T emitte T 4 urenocabis P (re in ras. m2; u m4) 7 sps N 10 Nunc ex Non P Non C scriptura PliC scriptura diuina cet. 11 cataractae P (ae ex a m2) 12 diluuio (v s. 0) P 13 rupti T\' (e eras.) ♦pertae T 14 cataractae (ta pr. s. m.) Pml N m2 cateracte T 15 diluui P diluuii cet. 16 subtilior. P (a erai.) 17 intpretatio P (t et reta in ras. m2, cxprimit P (it ex et m2) 18 luioriae PT ut P (s. u. m2), om. T 20 diuidua P (corr. 1 n2) T diurma ilf 21 et paisionum acerbitate in mg. m2 P 22 causam T )

455

enim steterit lepra, ut iam non diffundatur, tunc ait mundam esse leprae stationem quandam et mansionem; quidquid enim praeter naturam mouetur immundum est. haec igitur est animae sanitas, haec salubritas mentis, ut affluentia cesset errois, sistatur culpa, ne serpat. cessante incentiuo culpae atque delicti salus tuta est atque inoffensus uigor animae se refundit.

Et sedit arca inquit septimo mense septima et [*]( E ) uicensima mensis. nisi diligenter intendas, etiam secundum litteram difficilis loci istius conprehensio est. et primum omnium cauendum, ne quem septimi mensis repetitio crebra perturbet. sic enim scriptum est, sescentesimo anno septimo mense septima et uicensima mensis coepisse diluuium, centum. quinquaginta diebus fuisse infusionem aquarum, sedisse arcam in monte septimo mense septima et uicensima mensis: postea [*]( F ) minui coepisse aquas misericordia dei, centum quinquaginta diebus deminutionem aquarum factam, postea apparuisse capita montium: deinde post quadraginta dies aperuisse ostium arcae sanctum Noe, dimissum coruum non reuertisse, dimissam columbam reuertisse uacuam, iterum post septem dies dimissam reuertisse cum ramo oliuae, tertio post septem dies dimissam non reuertisse, tunc aduertisse Noe quod aqua [*]( 8 Gen. 8, 4 Philo Quaest. II 31 et 33 12 cf. Gen. 8, 13 sq. 14 Gen. 8, 3 17 Gen. 8, 5 18 Gen. 8, 6 sqq. Philo Quaest. II 33 ) [*]( * 2 quedam P quidquid Pml quicquid Pm2 cet. 3 est igitur B 4 cessit P (corr. m2) T\' (corr. ml) 5 culpa P (1 s u.) G dilecti P (corr. m2) 8 et alt. P (t 8. u. m3) 9 uicepsima P uicesima cet. intendas om. B 10 post est spatium 9 litt. B primo P (r s. u, o ex um) TB 11 ne (8. u.) quacm P 12 sescentesimo P sexcentesimo cet. ante septimo Dm2 in mg. et N m2 s. u. add. secundum hebraicam ueritatem mense aecundo; in M 8. septimo tcr. m. rec. secundo 13 et 15 uicensima P uicesima cet. 13 coepisse P (e pr. s. u.) diluuium coepisse B \'CL\' PCM et CL T 16 CL PTCM 17 diminutionem P (di ex de m2) cet. 18 XL- PCM dies P (s in ras. ex m) apperuisse P (p pr. eras.) TM apparuisse C 19 reuertisse P (re ex de m2) T (re s. u.) )

456

omnis recessisset. ac sic annus conclusus ostenditur septimo [*](253 A ) mense septima et uicensima mensis [ac sic annus conclusus ostenditur sescentesimo primo anno Noe in secundo mense septima et uicensima mensis]. quod igitur ad explanationem apertam pertinet, eodem mense atque eodem die restituitur aequalitas terrae post diluuium. quo corrupta est incipiente infusione diluuii. ueris enim tempore omnis ager uiret et terra parturit fructus. tunc incipiunt gemmare arbores, germinare fructus. diuitem ergo reformauit dominus et restituit. qualitatem. mense igitur secundo, hoc est, aprili[*]( B ) — primus enim mensis martius est, quo habet iustus natalem, quando noctium dierumque aequalitas aestimatur hoc est octauo ut Romani putant uel ut alii quinto kalendas apriles —, mense inquam secundo, hoc est aprili, septima et uicensima mensis, coepit diluuium. uer igitur initium anni aestimatur, non secundum. usum temporis, sed secundum naturae praerogatiuam, ut quia tunc spes anni incohat et incipit se fructus ostendere, tunc uideatur anni esse principium. septimus autem mensis secundum numerum is qui [*]( C ) september dicitur computatur, quia etsi a septembri mense annus uideatur incipere, sicut indictionum praesentium usus ostendit — tunc enim seminum iactus —, uere tamen, ex quo plenior gratia se incipit demonstrare, ex eo anni origo [*]( 7 Uerg. Georg. II 330 ) [*]( 1 ac si C septimo ... ostenditur om. T septimo mense D (in mg. m2 secundo mense) N (i secundo m2 8. septimo) M (ai secundo s. septimo m. rec.) 2 et 4 uicensima P uicesima eet. 2 ac sic ... 4 mensis seclusi ac si C 3 sescentesimo P sexcentisimo T sexcentesimo cet. mcnse] anno (8. u. i mense) Dml N m2 anno cet. 8 incipient P (v 8. e m2) germinare (geminare B) arbores NDBClll 10 qualitatem P (v s. e m2) T (e in ras.) ergo B apreli T 11 enl mensis P (enl m 8. u. m2) 13 octauo DNM octauum P fill T octaua P m2 T\'B octauam C quinto DN quintum P ml T quinta P m2 cet. kal. april. N 14 apriles P mlDCM aprilis P m2 T\'B aprelis T 15 uicesima labri , 17 incoat TD inchoat P (h s. u.) cet. 19 nngcnim P (me 8. nc m2) his TC et (h eras.) T\' 20 ad P (d tras.) )

457

subducitur et ideo qui alia ratione primus putatur diuersa aestimatione septimus habetur. tunc ergo sedit arca, hoc est in mense septimo septima et uicensima mensis super montem fquarati. ex illo minui diluuium coepit. simul considera [*]( D ) quia isdem numeris quibus aliqua incipiunt resoluuntur, ut diluuium coepit secundo mense anni septima et uicensima mensis, centum quinquaginta diebus influxit diluuium, centum quinquaginta diebus aliis cessit diluuium, quadraginta diebus nimia uis caelesti imbre et fontium eruptione exaestuauit, quadraginta diebus aliis exactis, postquam uisa sunt capita montium, undecimo mense prima die mensis dimisit coruum [*]( E ) sanctus Noe. ita constat eodem numero quo cumulatum est diluuium esse inminutum. unde docet nos scriptura ordinem esse seruandum.

Quod autem ostium arcae sit, quod aperuit iustus, secundum corporis rationem supra dictum est. secundum altiorem autem interpretationem illud dicendum uidetur, quia corporis sensus uelut ostiorum similes habentur. per hos enim tamquam per ostia ingreditur in nostram mentem uelut quaedam [*]( F ) sensibilium conprehensio. ergo mens nostra per hos sensus respicere uidetur et maxime per uisionem, quae omnibus sensibus corporis praestabilior aestimatur, quia domestica est luminis et per eam aspicientes caelum terram maria, solem quoque, lunam et stellas quibus axis ornatur intellegimus deum esse operatorem mundi atque rectorem nec sine auctore deo tantorumque operum conditore haec potuisse fieri credimus aut [*]( 2 Gen. 8, 4 15 Gen. 8, 6 Philo Quaest. II 34 16 cf. sect. 24 ) [*]( 1 quia DNCM 3 et T om. cet. uicensima P uicesima cet. 4 quarati PB quando T qua ratione Tx quadrati cet. Ararat ed. Rom., fort. qui est Ararati, ut hoc nomine Armenia significetur 5 quia P isdem T eisdem P (e s. u. m2) cet. 7 CL pr. PTCM CL alt. TB 8 et 10 XL PBCM 9 caelesti P (i ex e m2) exestuauit P estuy auit T\'B 12 eodem om. T 14 seruand;m P 15 sit archae N at 17 uidentur B 18 hos P (h 8. u.) 25 <;uipque P cumque T, qui om. rectorem ... fieri 26 conditoreiii P (rp eras.) )

458

posse consistere.

per hanc igitur fenestram coruum primum [*]( 254 A ) iustus emisit. quaerenda causa nec tamen latet quantum ad litteram pertinet, quia plerique quasi adnuntium futurorum coruum aestimant et uoces eius obseruant uolatusque rimantur. sensus autem altior significat quod mens iusti, quando mundare se incipit, quae tenebrosa et inmunda et temeraria sunt primo a se repellit, siquidem omnis inpudentia atque culpa tenebrosa est et mortuis pascitur sicut coruus, lumini autem uicina uirtus, quae mentis puritate et simplicitate resplendet. et [*]( B ) ideo tamquam emittitur et fugatur culpa et separatur ab innocentia, ut nihil remaneat in uiri iusti mente tenebrosum. denique egressus coruus non reuertitur ad iustum, quia fugitans omnis culpa est aequitatis nec probitati uidetur et iustitiae conuenire. denique euasisse se credit iniustus tamquam de uinculis, cum iustus ab eius se consortio separauerit, diluuii cuiusdam et corruptelae familiaris, ut coruus, qui, cum siccitatem terrae nusquam inuenerit, non reuersus est, sed remansit. [*]( C )

considerandum etiam quare non regressum dixerit coruum, donec siccaret aqua a terra, quasi uero postea sit regressus. sed elocutio familiaris scripturae est diuinae, siquidem et in euangelio habes scriptum de sancta Maria quod non cognouerit eam Ioseph, donec peperit filium, cum utique nec postea cognouerit. deinde quae est locutio ista, ut diceret donec siccaret aqua a terra, non terra ab aqua? [*]( D ) et quidem usus loquendi etiam hoc habere consueuit. tamen [*]( 1 Gen. 8, 6 Philo Quaest. II 35 12 Gen. 8, 7 18 Philo Quaest. II 36 19 Gen. 8, 7 21 Matth. 1, 25 23 Philo Quaest. II 37 ) [*]( 5 mens iustij omnis iustus DX mundare P (m s. u. m2) undare (om. se) T 6 sunt om. CM, post tenebrosa transponunt DN 12 reuertit TC 13 aequitatis P (i pro m2 ex ali) probitate P (i s. e. sed eras.) T\'X 14 denique eua9isse P (de ex da, nique e in ras. 5 litt., quarum ultima s fuisse uidetut) 15 iustus P (us alt. m2 in ras.) V istis (om. cum) T 17 terrenQsaquam P terre nusquam T4 (e alt. et u in ras.) inueniret NM 20 elocutio Pml haec locutio Pm2cet. diuinae est scripturae N 23 quae est (est 8. u. m2) clocutio T 24 a terra... aqua inlm in mg. m1 P )

459

nonnulli ante nos aestimauerunt, eo quod immoderata quaedam uideatur uis exprimi passionum hac elocutione uerborum, quia turbidis passionibus ac procellosis consumatur anima, deficientibus autem et uelut arescentibus uirtutem resumat. non redit igitur culpae species in animam iusti quasi siccam et mortuam derelinquens et cui iam nocere non possit.

Nec illud uacuum, quod postea columba dimittitur; malitiam [*]( E ) etenim simplicitas et culpam uirtus resoluit. malitia igitur [*]( F ) amat diluuium, consortium iustae mentis refugit et quasi desolata et sine aliqua statione remanet nullam habens cum uirtute communionem, uirtus autem redit amans iustorum consortia et largiendae familiarior utilitati, quae conferat salutaria et cauenda ea quae sunt nocitura commoneat, sicut columba dimissa cum uideret cessasse aquam, regressa est tamquam plena iustitiae, ut ei a quo missa fuerat nuntiaret quid adhuc cauere deberet atque spectando fructu postea meliore potiretur. quod autem columba non inueniens requiem [*]( 255 A ) suam regreditur ad eum, manifestum indicium dedit per huiusmodi aues quantum intersit inter malitiam et uirtutem exprimi, siquidem cornus ante dimissus, cum aliquanto uideretur amplius exundare diluuium, uisus est locum inuenisse residendi. et certe non est huiusmodi coruus ut aliae aues, quae in aquis conuersationem habere consuerunt. cum ergo cornus ubi remaneret inuenisse uideatur, columba autem non inuenerit, euidens ratio est altiore interpretatione signari quia malitia [*]( B ) inquietis passionibus et cupiditatibus, quibus corrumpitur anima, se miscere consueuit et quasi cognatis et domesticis delectatur ibique commorationem suam locat, uirtus autem [*]( 7 Gen. 8. 8 Philo Quaest. II 38 17 Gen. 8, 9 Philo Quaest. 11 39 ) [*]( 2 eloqutione T locutione DN quia (i 8. u.) P 3 consummatur T\' (8. lmitur) N 4 uelut recedentibus 1J resumat DN resumit P (i ex a) cet. 5 siccam et mortuam 1\'1 sicca et mortua crt. 6 derelinquen, P (re s. u. m2) 9 arnauit PBCM 12 quae om. 1J salutaria P (a ait. s. u.) salutari T 16 expectando E,\'asmu.s 19 huiusmodi P (h s. M. m2) 20 cum P (c in ras.) 23 habere s. u. P consueuerunt T 25 interpretatione P (o s. u. m2) )

460

prima statim specie uisionis offensa regredi festinauit ad mentem animamque iusti, quod illic diuersorium sibi tutissimum sit locatum, eo quod alibi tamquam columba ita huiusmodi uirtus stationem tutissimam inuenire non possit. tarde enim [*]( c ) inter astutias istius mundi et saecularium fluctus cupiditatum portum solet inuenire simplicitas.