Apologia Prophetae David Ad Theodosium Augustum

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

. Sed iam se ipse defendat; nam quinquagensimum psalmum [*]( C ) ad eam scripsit historiam. et cum priorum gestorum suorum historiam subiecerit, ut de proditione Doec Syri, cuius est [*]( D ) titulus in psalmo quinquagensimo primo, et Ziphaeorum, quae conprehendi titulo uidetur psalmi LIII, istam quae posterior est praemisit historiam, cum Doec ante prodiderit uel Ziphaei quam regnum Dauid propheta susciperet, quandoquidem regem Saul fugiens adhuc per diuersa secreta exul errabat, Bersabee autem iam cum regnaret accepit.

cur ergo secundum [*]( 7 Luc. 7, 47 11 Psalm. LI 2 12 Psalm. LIII 2 16 Psalm. LI 2 ) [*]( 1 transduxit PBxT\' transtulit D\' traxit C 2 texit (t pr. s. u.) P a caritate RB\' 3 et om. BPDiLO et (t pr. in texit in ras.) T, atque operuit et texit om. T\' est om. B\' 5 inprobitatis (is ex e m2) P 6 misterii P 7 lauachrum RB\' direxit P multnni ṃụḷṭụṃ B (alt. del.) 8 tegeret P et (t alt. s. u. m2) A tegere Bx (e ult. in ras.) quemuia B (quemuis del. m1) quamuis P1 (exp.) B\' quauis (a ex ft) A quguis ex quaeuis uel quauis P\' 9 iam se ipse T ipse iam T (iam se m3) Px quinquagensimum BRB\' quinquagesimum cet. 10 suorum om. PD1 11 historiam om. B\' subiecerit Px (e s. i alt.) T (ex subiceret) subieceret BB\' subiceret ACDT4 11 doee BPBB\'D\' dohec P (qui desinit in hoc uerbo; cetera excidertmt) T dohaec A doech cet. 12 quinquagensimo primo B LI R L. I. A licet (om. deinde et) B\' Lmo primo Px quinquagesimo primo cet. zyfeorum BPBL zvpheoruin 0 zifeorum B\'PxT zafeorum Bx zipheorum D (i ex y ut uidetur) eel. 14 doec BPD1 doaec A dohec T doech eet. ziphaei B" et (zi ex ze) Px zyfei BP\'0 zyephaei RB\' zyphei D\' zyphaei T\' ziphei AD zifei CT zifaei L 15 susciperet (i ex e) B susceperit 0 16 bersabe B bersabeo P\'RB\'C bersabee 0 betsabee AT bethsabeae piT bethsabee D (beth m2 tn ras.) cet. 17 cum iam BIiD\'L )

325
gestorum ordinem psalmorum quoque ordo non quadrat? [*]( E ) quia non tam ordinem ordini quam mysterium gestis uoluit conuenire ideoque numerum remissionis aptare huic uoluit historiae. quinquagensimus enim numerus remissionis est numerus, sicut in euangelio dominus ipse nos docuit dicens: duo debitores erant cuidam faeneratori. unus debebat denarios quingentos, alius quinquaginta. non habentibus illis unde redderent donauit utrisque. quis ergo eum plus diligit? et in lege habes quia iubeleus dicitur numerus quinquaginta annorum recursus [*]( F ) celebrabilis admodum, quo debita uacuantur, confirmantur Hebraeorum libertates, possessionum refusiones. hunc numerum laeti celebramus post domini passionem remisso culpae totius debito chirographoque uacuato ab omni nexu liberi et suscipimus aduenientem in nos gratiam spiritus sancti: die pentecostes uacante ieiunio laus dicitur deo, alleluia cantatur. denique et puellae pater illius, quae per uim concubitus nulli ,łĮ\'I.J [*]( 689 A ) desponsata pertulerit, quinquaginta didragma argentea accipit, ipsa autem in coniugio permanebit. hoc ergo numero etiam uitia uertuntur in gratiam. magnus igitur psalmus, quo docemur quemadmodum agenda paenitentia sit. I [*]( 6 Luc. 7, 41 sq.. 9 Leuit. 25, 10 sq. 17 Dent. 22, 28 stj. ) [*]( 2 eşţ (x 8. gt) gestis P\' ex gestis D\' 3 huic uoluit historiae BP D\'O uoluit huic (uhic R, hic B\') historiae cet. 4 quinquagensimus BR В\' quinquagesimus eet. 8 reddere RB\' utrique B 10 iubileus LT\' 11 uacuantur BP\'B \'D\'LO et (in ras.) T celebraḅạntur C caelebrantur RB\' celebrantur T (s. m2 l uacualltur) ADPx 12 haebreorum B 13 remissi B remisso (o ex i) P1 remissio PxBxC et (i alt. eras.) T remissione T\' 14 cirografoque B cirographoque 0 (o pr. m2 ex e) cirographorum Bx cyrographoque eet. suscepimus RB\'OFx 15 pentecosten BPD\' et fn alt. exp.) 0 16 uacante ieiunio BP\'D\'0 aacant a (a 8. u.) ieiunio D uacant (uacuant T) ieiunia cet. aleluia B 17 puellam RB\'.APx puella D propter puellam T\' fort. coucubitum 18 disponsata A (e s. i) BP\'RB\'CD didragmata Px (ta a. u.) DD\' didragmas AC argenti A argenteas C accipit BxD\'LTT\' et (i pr. ex e) BP\' accepit eet. accipiet a )
326

Miserere mei inquit, domine, secundum magnam misericordiam tuam. et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. in multum laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me. quoniam iniquitatem meam ego[*]( B ) agnosco et delictum meum contra me est semper. tibi soli peccaui et malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus tuis et uincas, cum iudicaris. ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea. quis nostrum etiamsi confiteatur delictum suum, non perstringendum potius quam repetendum putet? quis secundo repetat aut tertio? uide quot uersibus tantus propheta peccatum suum resonet, quam nullus uersus sine confessione delicti sit. congessit omnia [*]( C ) simul iniquitates suas et iniustitiam personando iungens delicta peccatis atque ea saepe repetendo merito magnam misericordiam poscit, nec solum magnam misericordiam, sed etiam multitudinem miserationum. quod ergo peccatum talis non diluat deploratio, quam culpam precatio huiusmodi non emundet? ille pro uno peccato miserationum multitudinem deprecatur, nos pro pluribus peccatis uix semel eius misericordiam credimus obsecrandam. deinde legimus quia in [*]( D ) uirtute sua magna et bracchio suo excelso populum suum de terra Aegypti liberauit, quando transduxit eum per mare [*]( 1 Psalm. L 3-7 23 Psalm. CXXXV 11 sqq. ) [*](1 ante hunc uersum in B" haec leguntur: EXPOSITIO SCI AMBRO- SII IN PSALMO QUINQUAGESIMO inquit mei BxD\'T\' 6 coram P\'CD\'T\' 11 praestringendum BD\'LT perestringendum P1 12 qui BRU\'A quis (s s. «.) P\' quam LT 13 quod BRpx et (s. quot) A tantus om. BP\'D\'() propheta s. u. IM 14 sine 8. u. m3 P1 congessit P (n s. u., ssit in ras.) 15 iniustitiam BP\' ABxD\'O iniustitias cet. 16 merito ... poscit om. BP\'D\'O 17 nec solum] non solum D\'O, s. u. m 2 P, om. B 18 post multitudinem add. promeruit P\' (s. u. m2) D\'0 19 huiusmodi BPBxDD\'LO et (huiuB ex eius) T eiusmodi ctt. 20 peccato] delicto BB\'ACPxLTT\' 23 sua B, om. cet. et BPB\'CBxD 0 et in eet. bracchio B brachio eet. 24 transduxit BP\'OT\' ct (ns ems.) Bx tradnsit eet. )

327
rubrum, in quo fuit figura baptismatis. si ergo uirtus magna in figura fuit sacramentorum, quanto magis in ueritate eorum magna misericordia est. recte quoque illic poscitur miserationum multitudo, ubi multitudo peccantium est.

in multum laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda [*]( E ) me. non tam saepius quam plenius lauari petit, ut conceptam sordem possit eluere. nouerat secundum legem pleraque <qui>dem mundandi esse subsidia, sed nullum plenum atque perfectum. ad illud ergo perfectum tota intentione festinat, quo iustitia omnis impletur, quod est baptismatis sacramentum, sicut ipse docet dominus Iesus. nam cum uenisset ad Iohannem, ait Baptista: ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me? respondit dominus: sine modo; sic enim decet nos implere omnem iustitiam. sed posteaquam [*]( F ) baptizatus est Christus et spiritus sanctus super eum tamquam columba descendit et pater filium signauit e caelo, iustitia omnis impleta est. ideo propheta dicit: in multum laua me ab iniustitia mea; grandis enim squalor et macula I non exiguo, sed multo aufertur lauacro.

quod si quis aliter accipere uult, potest ita suum formare intellectum. mundat [*](690 A ) sermo diuinus, mundat nostra co-ntessio, ille dum auditur, ista dum promitur; mundat bona cogitatio, mundat honesta operatio, bonae quoque usus conuersationis. his mundatus unusquisque facilius haurit et tamquam in se rapit splendorem [*]( 1 I Cor. 10, 2 4 Psalm. L 4 12 Matth. 3, 14 13 Matth. 3, 15 14 Matth. 3, 16 17 Psalm. L 4 23 Iac. 3, 13 ) [*]( 2 fuit in figura LT\' fuit in figura fuit D 7 pleraque quidem scripsi plena quaedam BP\'BxD\'O et (quaedam ex quidem) T quaedam L plena quidem cet. plura quidem a pleraque tacite Maurini 10 quo BV\'D\'LOT\' in quo T (in eras.) cet. 12 baptiszati B 14 docet B postea quando PD\' 16 e BP\'BxD\'0 de eef. 17 omnis (i ex e) B 20 formare euum PD\' 22 honesta] bona D\'T\' 23 bonae) bene F\'D\' boni RP\'APx bong (e ex i) T mundatur BP\'D\' 24 hauriet B haurit (h et t s. u.) P\' et tamquam BP\'BxD\'L0 et (e.r etiam suum) T et infusQ (infusQ in raa. m2j D et etiam T\' etiam suum C i in mg. m2 sensuum) cet. )

328
gratiae spiritalis. denique non una infusione uelleris statim pretiosus fucus inradiat, sed primum suco ignobili uellus inficitur, deinde aliis atque aliis sucis naturalis eius species [*]( B ) frequenter eluitur et diuerso saepius colore mutatur ac sic postea uelut plenioris lauacri adhibetur infectio, ut purpurae uerior atque perfectior fulgor inrutilet. sicut igitur muricum plurimum in purpurae infectione ita in lauacro regenerationis miserationum est multitudo caelestium, ut iniquitas deleatur. itaque qui in multum lauatur ab iniustitia mundatur et a delicto et peccandi quandam inolitam studiis ac moribus deponit habitudinem et obliuiscitur qualitatem. et bene lauatur [*]( C ) ab iniustitia uel iniquitate, quae maior est, emundatur a delicto, quod minus est.

1 Ideoque addidit: quoniam iniquitatem meam ego [*]( D ) agnosco et delictum meum contra me est semper. non mediocre est, ut agnoscat unusquisque peccatum suum. ideoque et supra ait: lapsus quis intelleget? id est quis est tantus ut intellegat? quomodo illud: quis habitabit in tabernaculo tuo aut quis ascendet in montem domini? non utique nullus, sed rarus; qui enim potest agnoscere potest declinare, potest quid sequatur eligere. [*]( E ) plerique in suis lapsibus gloriantur et putant ea laudi esse quae crimini sunt, si alienum coinquinauit torum et pudicae [*]( 14 Psalm. L 5 17 Psalm. XVIII 13 18 Psalm. XlIII 1 XXIII 3 ) [*]( 2 praetioaus P4 (u ex 0) pretiosum C focus (v 8. 0) P\' fucus (s s. f) 0 sucus D et (in quo sucus pretiosus) T\' succus PxL, om. C ignobili T (ignob in ras.) T\' (in ras.) in ouili RB\'ADPx 3 sucus B sucis (i ex 0) P\' fucis T\' 4 eliditur BO et (v s. i<Į) P\' eluditur D\' diuerso (i s. u.) B 6 perfectior B (r alt. s. u., sed eras.) irradiet B\' 7 plurimum BP\'D\'O plurimorum cet. 9 iu multis BP\'BxD\'O multum LTT\' et a BP\'D\'0 a cet. 12 iniquitatem (m eras.) B a] et a P D\' 16 unus (om. quisque) RB\' 17 intelleget RB\' intelleg.t Px .(i eras., e s. ras.) intellegatur C intellegit cet. 18 habitauit RB\' 19 ascendit BRB\'AP\' ascendet (et ex it m2) P\' requiescet (in monte) CT\' 22 plerique... crimini sunt uidelicet (ante si) infra, in mg. m2 P1, eadem in . textu D\' . 23 criminis MB\'ACPxT\' quoinquinauit RB\' Px T )

329
feminae expugnauit affectum, si uiduae propositum aliqua fraude mutauit: alius nece hominis, latrocinii insidiis et rapto uiuere putat esse uirtutis: nonnulli circumuenire ac fallere arbitrantur esse sapientiae. ex his nullus potest dicere: quoniam iniquitatem meam ego agnosco, sed ille qui potest dolere quod fecerit, condemnare quod deliquerit, quem sua uitia conpungunt. unde et propheta. ait: quae [*]( F ) dicitis in cordibus uestris et in cubilibus uestris conpungimini. plerique equorum cum ceciderint, se iactare consuerunt et quos casus non laeserit iactando se debilitantur et franguntur. alii, qualis Graecorum equorum fertur natura, cum uel in certamine curuli elisi fuerint uel fortuito ceciderint, nequaquam se mouere consuerunt et quandam tenent quietis [*]( 691 Å ) et patientiae disciplinam. his si casus non nocuit, quies prodest ; certe non acerbatur offensio. nonne mutis animalibus deteriores aestimandi qui se in flagitiis suis iactant et putant insigne esse uirtutis ubi lapsus est criminis ? ideo quasi muto dicitur iumento: peccasti, quiesce.

unde pulchre addidit: et delictum meum contra me est semper. insipiens enim delectatur erroribus suis et nonis uetera obumbrando [*]( B ) [*]( 1 Iob 24, 3 2 Ouid. Met. I 144 5 Psalm. L 5 7 Psalm. IIII 5 18 Gen. 4, 7 19 Psalm. L 5\' ) [*]( 2 nece ex uoce pi necein RB\'PxBxLTT\' insidiis BPD\'O et \'-is m2 in ras.) D insidias cd. 3 uirtutes BP et (i a. ę m2) 0 4 sa. pientiae BP\'BxD\'O sapientum C sapientiam T\' (t e 8. am m2) eet. 5 ego om. BCT, 8. u. m1 Bx, m2 D agnosco (s 8. u.) B 6 qui s. u. m2 P condempnare P\'RB\' diliquerit B et (corr. m1) pi dereliquerit A 7 suae uitiae R (e his eras.) B\' . 9 conpungemini B equorum BBxO e.orum (c eras., qu 8. ras.) R ęcorum B\' eorum P\'D\' namque eorum eet. 10 consuerunt BP\'BxD\'O consueuerunt eet. et (t 8. u. m2) B laeserit RB\'ACDPxT\' laeserunt L T Jaeserint B (n exp.) eel. iactandoa et R (corr. ml) B\' se iactando Bx debilitantur BP\'O debilitant cet. 11 franguntur L T frangunt eet. aliis pi (s eras.) quale (is 8. e) P 12 curriH (i pr. ex u) B eurruli P\'PxD\'O fortuito (v 8. 0 alt.) P fortuitu GPxBxD\'LTТ\' fortuiti D 13 consuerunt BP\'BxDD\'O consueuenmt eet. 15 prod. est B aceruatur PBxD\'L 17 criminis (9 ex bus) P\' )

330
peccatis se existimat adiuuari ideoque exultat in crimine. at uero sapiens aduersum se iudicat esse delictum suum et tamquam hostiles acies ita lapsus culparum suarum aduersantium modo sibi arbitratur obsistere. quidquid personuerit, quidquid increpuerit, culpa ei propria semper occurrit: quidquid fuerit dictum aut lectum in se dictum putat: quidquid intenderit, se nutu, se oculis signari putat. si epuletur, si cogitet, si oret ac deprecetur, ante oculos eius semper error [*]( c ) est proprius et momentis omnibus culpa pulsat conscientiam nec quiescere nec obliuisci sinit. uelut grauis censor exagitat se terrore perpetuo. omnia igitur aduersa habet qui ipse sibi displicet, ipse sui accusator, ipse sui testis est, nec inuenit quo fugiat qui ipse se perurget et stimulat. sed hoc bonae mentis est uulnus sentire peccati. nam qui expertes doloris sunt non sentiunt uulneris acerbitatem, quod est inmedicabilis aegritudinis: qui autem dolore aliquo punguntur sicut doloris [*]( n ) sensu non carent ita non carent etiam sanitatis profectu. ubi enim doloris sensus ibi etiam sensus est uitae; sentire enim uitalis uigoris ac muneris est. unde et ille qui errorem suum non agnoscit insanit furit desipit, qui autem agnoscit utique resipiscit, non respuit remedia sanitatis, sed se ipse restringit, paenitet eum culpae, de ipsa semper cogitat et cogitando se ipse condemnat; iustus autem in primordio sermonis [*]( 15 Quid. Met. I 120 23 Prouerb. 18, 17 ) [*]( 1 exestimat RB\' adiuuari (ri ex re) B at ex ad B ad RBI 3 hostiis RBI hostilis AC culparum suarum lapsus Bx 4 sibi modo OT\' personauerit R persona iuuerit BI 5 quidquid pr.] quid RBI perincrepuerit P\'D\'O 7 se nutu se BP\'D\'O sese notis po se notis CBx notis se D sese dotis propriis (om. oculis) T\' se notis se eet. 11 sed errore B se terrore (t in TaB.) pi 12 sui pr.] sibi PxT\' s 13 qui] quia CDLT quippe (om. ipse se) R quippe B\' se perurget] perurguet CPx se purget A semper urget 0 14 est om. P\'D\' experteis B (i eras.) BI 16 aliquo dolore LTT\' 17 sensu ita (ita 8. It. m2) non carent non carent etiam T sensu ita etiam non carent. L sensu carent ita etiam D 21 sed (s, ft. m2) se T\' se (om. sed) CDBx, se om. eet. 22 pacniteut RB\'C 23 ipsa RBIACPx ipsa T autem BP\'BxD\'L et (8. ft. m2) T. om. cet., enim a. recte puto )
331
acc usa tor est sui. qui se accusat iustus est; qui iustus [*]( E ) est sobrius est, sanus est. iustus fauere sibi nescit, rigorem iudicii etiam circa se non nouit inflectere, recordationem lapsus proprii perhorrescit et commissum erubescit errorem, omnem eius memoriam pauet metuit reformidat; grauem <se> sibi iudicat, se ipsum arbitrum refugit nec sese sibi audet committere, quod nullum putat sibi esse grauiorem quam eum quem latere non possit, fallere non queat, fugere ac uitare non reperiat, nisi ut se sibi abneget et domini crucem [*]( F ) tollat.

Magna uis obnoxiae conscientiae, magna supplicia. timebant Eua et Adam et, cum domini uocem in paradiso ambulantis åudirent, cupiebant se abscondere, quos nemo quaerebat. Cain quoque metuebat, ne omnis eum quicumque inueniret occideret. ita in se ferebat ipse sententiam, quod dignus esset cui nullus ignosceret. unde bene ait: e t delictum meum contra me est semper, hoc est: sine interuallo aliquo recordatio et species ipsa mei me erroris inpugnat. considera quomodo nos confundat, cum aliquid deliquimus, quomodo [*]( 9 Matth. 16, 24 Luc. 9, 23 11 Gen. 3, 8 13 Gen. 4, 14 ) [*]( 1 sui est RB\'APxLTT\' qui iustus est om. BP\'DD\'D 2 sobrius est et RB\'ACDPxLT faueri Bpi 4 perorrestit RB\'CT commissum (o ex u) B erubescit (e alt. ex i; B 5 greue RBI graue ADPx T graQa C se sibi scripsi sibi se u, se om. libx 6 sese pi (ex esse) DID esse BT\' se eet. 7 sibi putat RB\'ACDTTi 8 quaeat B ac BP\'BxD\'O aut eet,\' 9 ut se sibi abneget et domini crucem tollat (ut s. a. abn. et apm sequatur Ti) magna uis obnoxiae conscientiae (conscientiae obnoxiae Bx), magna supplicia. timebant omnes praeter BP\'D\'U, itł quibus haec leguntur: ut se obnoxium conscientiae fateatur. magna supplicia timebant 11 subplicia B\' 12 adam et eua LT\' euua (u pr. eras.) B ambulantis BP\'D\'O deambulantis cet. 14 metuebant (n eras.) R nο̣ṇ (e 8. ο̣ṇ m3) pi omnis (i ex e) B 15 ferebat in se ipse Bx in se ipse ferebat T\' 17 coram C et (s. t contra) Bx alico RBI 18 mei 8. u. B terroris APxLTT\' inpugnant RB\'CT\' considerat BP\'O 19 deliquimus BP\'U delinquimus C (n 8. u.) eet. )

332
incurset oculos, quomodo in memoriam semper recurrat. quem commissi pudet nescit aliquid postea tale committere, [*]( 692 A ) I unde similiter erubescat.

praecedit autem iniquitas, peccatum sequitur. radix est iniquitas, fructus autem radicis est culpa. unde uidetur iniquitas ad mentis inprobitatem referri, peccatum ad prolapsionem corporis. grauior iniquitas tamquam materia peccatorum, leuius peccatum. denique iniquitas per lauacrum remittitur, peccatum tegitur bonis factis et tamquam alis operibus obumbratur. unde bene supra hic ipse ait: beati, [*]( B ) quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. caritas enim abscondit errorem et operit multitudinem peccatorum. multa quoque caritas remittit etiam ipsa peccata, sicut scriptum est de muliere, quae super dominum fudit unguentum: remissa sunt peccata eius multa, quoniam dilexit multum.

sunt etiam qui accipiant priorem uersiculum de lauacro esse, secundum de paenitentia. qua gratia etiam Petrus, qui ante fuerat [*]( c ) baptizatus, interrogatur, postquam uisus est dominum negasse : Simon Iohannis, diligis me? dicit ei: utique tu scis, domine, quia diligo te. et iterum interrogatur: Simon Iohannis, diligis me? et iterum respondet: tu scis quia amo te. et tertio interrogatur: Simon lohannis, amas me? et contristatus est, quia dixit ei tertio: amas me, et dicit ei : [*]( 3 I Iob. 3, 4 9 Psalm. XXXI 1 11 I Petr. 4, 8 17 Ioh. 21, 15—17 ) [*]( 1 incurret R incuruet C oculus BP\'D\' in memoria BO et memoria P\'D\' 2 postea. post similiter transponit T\' 4 sequitur. peccatum radix iniquitatis est Bx 5 ad mehtis] odientis B et (in mg. m2 ad mentis) 0 odientis ad P (ad s. u. m2) D\' 7 lauachrum B\'BxLO 8 alis ed. Rom. aliis BP\'BxD\'O et (m3 ex maHs) Т\' malis cet. 11 operit BxD\' opernit BO et (u eras.) P\' cooperit cet. 12 amittit RB\'AC ạmittit (re s. a m2) D emittit Bx abscondit T\' 13 peccatum BB\'A 14 eius peccata PxBxTT\' ei peccata C peccata ei D 15 sunt m2 ex sicu P\' 16 lauachro BB\'BxD\'LOTI 19 dicit... 21 diligis me om. BP\'D\'O 19 dixit Bx 20 domine ante tu transponunt BilL interrogatas RB\'DP\' 21 et om. Bx respondet LT respondit cet. quia ego Bx 22 iohannes P 23 qui B quia (a s. t4. m2) P dicit] dixit DD\'LT )

333
domine, omnia tu scis; tu nosti quia amo te. et dictum est ei trina uice: pasce oues meas; sequere me, quasi qui peccatum suum nimia caritate texisset. nec otiose [*]( D ) post confessionem nimiae caritatis iubetur plebem regere, qui etiam turbatus non amiserat quemadmodum ipse se regeret ? hoc propter gratiam diximus caritatis, eo quod peccatum tegat. denique nonnulli ideo trinam interrogationem dilectionis factam esse dixerunt, quia trina fuerat negatio, ut trinae lapsum negationis professio caritatis totiens repetita deleret.

Sequitur: tibi soli peccaui. rex utique erat, nullis ipse [*]( EF ) legibus tenebatur, quia liberi sunt reges a uinculis delictorum; neque enim ullis ad poenam uocantur legibus tuti sub imperii potestate. homini ergo non peccauit, cui non tenebatur obnoxius. sed quamuis tutus imperio deuotione tamen ac fide erat deo subdit\'18 et legi eius subiectum se esse cognoscens peccatum suum negare non poterat, sed quasi reus cum amaritudine fatebatur, qui sciret maioribus uinculis se teneri, quia maiora deberet, quoniam plus ab eo exigitur, cui plus commissum est.) possumus etiam et ita accipere. quis me diiudicat, cum omnes sub peccato sint? denique dominus de illa adultera qui sine peccato est inquit prior lapidet eam. et I [*]( 693 A ) nemo lapidauit. hoc igitur ait propheta: tibi soli peccaui, [*]( 2 lob. 21, 15-17, 19 8 Matth. 26, 34 et 69 sqq. 10 Psalm. L 6 18 Luc. 12, 48 21 Ioh. 8, 7 ) [*]( 1 omnia to] tu omnia DLTТ\' 2 ei om. DBx uoce RB\'Px 8 quiasi P otiosae B (a exp.) A 4 caritatis om. RB\'ACD, 8. fl. m2 T 5 se om. CDLT gereret Bpi 6 haec Å caritatis (ti s. fl. m2) P\' 7 iudeo R (u eras.) B\' 8 quia (i 8. u.) f negatio BP\'AD\'O derogatio Px denegatio cd. 12 ullis (n ex i m2) pi tuti (n ex o) R, om. BPD\'O sub BP\'D\'LO et 8. U. m2 T, om. eet. 14 totus (v 8. 0 m2) pi erat (a ex i m2) P deo erat suhditus Bx erat subditus deo pu subditus erat deo T\' 15 legi eius] legibus CDL et (in ras. m2) T 19 etiam BP\'DD\'O autem cet. deiudicat B et (di- m2) pi 22 lapidauit B (t m2 ex corr.) PD\'O eam lapidauit cd. profeta B soli P\'BxDD\'LT et 8. U. T, om. cd. )

334
qui solus sine peccato es. qui autem peccato obnoxius ea quasi peccatorem non potest iudicare. inexcusabilis est enim omnis homo, qui in alio ea quae agit ipse condemnat; in quo enim alium iudicat semet ipsum adiudicat. tibi inquit peccaui et malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus tuis et uincas, cum iudicaris. tibi peccaui, qui me ad uirtutis studia prouocasti, qui me erudisti in lege tua. tibi soli peccaui, quem solum abscondita [*]( B ) cogitationum et mentis occulta non fallunt.

e t malum coram t e feci, quem sola sanctificatio decet. hominis testimonium declinamus, sed in conspectu tuo ea quae sunt indigna committimus. iniuria est homini spectare flagitia, deum arbitrum esse omnium scimus et eo ipso teste peccamus: et tamen in his iustificatur magis dominus deus noster, quia iniustitia nostra dei iustitiam commendat et mendacium nostrum concelebrat ueritatem dei; sit enim deus uerax, omnis [*]( c ) autem homo mendax.

Ut iustificeris in sermonibus tuis. sermones dei pleni ueritatis sunt atque iustitiae ideoque uera sunt quaecumque locutus est dominus de fragilitate humana, quia inclinatum est cor eorum ad nequitiam, propendit ad fraudem. et quia definiuit eo quod non sit homo qui non peccet omnes enim declinauerunt et inutiles facti sunt -, ideo uincit, dum iudicatur, quoniam prolapsione uniuersorum [*]( D ) [*]( 2 Rom. 2. 1 4 Psalm. L 6 8 Rom. 2, 16 16 Rom. 3,4 18 Psalm. L 6 CXVIII 160 23 Psalm. XIII 3 ) [*]( 1 qui pr. BP\'BxD\'O quia tu A quia eet. 2 quasi (i 8. u. m2) P inexcussabilis P enim est LT\' 4 aliū∗ (s tras.) f 10 sola (a in ras.) D\' solum Bx et (quem solum in mg.) D 11 sed BP DILO et T (8. m2 sed) cd. 12 homini BP\'PxD\'O hominis Bx (is ex u) eet. expectare RB\'APxТ\' putaret (del. 11.2 et 8. scr. spectare) T dum CDLT 13 omnium esse pOL 14 N = noster 8. u. B, non P\'D\' 15 celebrat DLT celat C 16 ueritatem dei BP\'BxD\'O dei ueritatem eft. enim BP\'BxD\'O autem eet. 17 mendat (1: 8. t m2) P\' 21 propendet BOD\' 22 difiniuit B de6niuit (de ex di m2) P diffinillit Bx 23 declin:nauerunt (e pr. ex i, n pro extra u. m2) B 24 diiudicatur APx T\' )

335
probauit quaecumque de nostra iudicauit fallacia. ergo si dixerimus quia iniquitatem fecimus, iustificamus deum in sermonibus suis; si autem dixerimus quia non peccauimus. mendacem facimus deum; sed inpossibile est mentiri eum.

nos igitur omnes sub peccato esse manifestum est. quantum igitur crimen, ut homo se peccatorem neget, quoniam quantum in ipso est summi dei uidetur arguere ac refutare mendacium, [*]( E ) qui tam moderatus et patiens est, ut uincat, cum iudicatur. uenitur enim ad iudicium: deus dicit: populus meus, quid feci tibi aut quid contristaui te aut quid mol est us tibi fui? quia eduxi te de terra Aegypti, et de domo seruitutis liberaui te et misi ante faciem tuam Moysen et Aaron et Mariam. plebs mea, in mente habeto quid cogitauerit de te Balac. singula in conspectu tuo locat beneficia sua, ut tamquam de his iudices quae seruare debueras, quo magis reus fias, qui diuinis non potueris [*]( F ) stare beneficiis. quid feci inquit tibi? tamquam reum se constituit et te iudicem. aut quid contristaui te? offensi uultus non abnuit crimen, si tu deo es contristatus auctore. aut quid molestus tibi fui? interpellationis iniuriam confitetur, si molestior aestimata est: addit beneficia, quorum gratia non erubuit qui existimabatur ingratus. in hac quoque causa considera quomodo dominus se ipsi Dauid iudicandum [*]( 694 A ) [*]( 4 Hebr. 6, 18 Tit. 1, 2 5 Rom. 3, 9 9 Mich. 6, 3-5 ) [*]( 1 probabit BPDIO de nra BI densam R 6 peccatorem se C 8 et] ac LT 9 nenitis (m9 ex uenitur) pi ueniens BxD\'O uenit Px et deus dicit A deus et dicit Px et dicit tibi deus TJ popule P\'BxCDD\'T\' quid (d 8. u. m2) pi 10 quid pr.] in quo BxTx 11 fui tibi CD feci tibi (om. molestus) Bx eduxit (t eras.) P\' de ante domo s. u. m2 P\' ml D, om. BO 13 et aaroll om. BP\'PxD\'O, et om. r maria B et (I fn2 ex a alt.) pi plebes R (e alt. eras.) Px (e alt. 8. fl.) 14 balach ALTТ\' 15 locat (e ut uidetur eras.) R iudicis B iuditiis RbI iudiciis APxT\' iudiceris T (s. m2 t ces) iudicii (es m2 8. ii) C 20 tui fni RBJAC et (tibi 8. tui m2j DT fui tibi BxOT\' 21 addidit A 22 gratiam RB\'ABxCDLT erubuit (b ex p) P\' existimabatur scripai existimabat BP\'D\'O erat T\' existebat T (ex existeret) eet. )

336
praebuit, ut uinceret ; dicit enim Nathan: haec dicit dominus deus Istrahel: ego uncxi te in regem super Istrahel et ego liberaui te de manu Saul et dedi tibi omnia quae erant domini tui et uxores illius in sinum tuum dedi et dedi tibi domum ipsius Istrahel et, si pauca sunt, adiciam tibi. et quare pro nihilo duxisti dominum, ut faceres nequiter in conspectu eius? horum commemoratione conuentus cum uideret inferiorem se esse, cum iudicat, ait: peccaui domino. ita iustificauit dominum, qui peccatum suum negare non ausus est[*](. B ) possumus et ita accipere:

iustificat dominum qui peccatum fatetur. denique in euangelio habes quia publicani iustificauerunt deum baptizati baptismo Iohannis. Baptista autem Iohannes baptismum fecit paenitentiae. qui autem agit paenitentiam delicta non abnuit. ergo quia Dauid contra se habebat semper delictum suum, utique non negabat quod et erubescebat, non negabat quod et agnoscebat. non negando autem [*]( c ) utique commissi paenitentiam gerebat erroris atque ita confitendo delictum iustificabat dominum et ipse iustificabatur a domino. iustificatur enim dominus, dum eius praedicatur iustitia et ab eo uenia postulatur. simul et ipse iustificat confitentem et iustificatur in sermonibus suis, sicut scriptum est: dic iniquitates tuas, ut iustificeris. [*]( 1 Reg. II 12, 7-9 9 Reg. II 12, 13 12 Luc. 7, 29 23 Esai. 43, 26 ) [*]( 1 uiueret P\' (in mg. m2 t diceret) D\' dicit (it ex et) B natham B 2 sqq. isdt B isrt eet. uncii B unxi eet. 4 UIores (es ex is m2) B 4 dedi in ainum tuum CDLT 8 cõmemoratione (ne ex nu) P cum ex con P audiret L T 9 cum oln. P\'U, cum iudicat om. D\' iudicat P iudicati pi iudicat. (ns 8. f) 0 iudicatur A 10 non est ausus r .11 peccatum suum BxD\'T\', fort. recte 13 baptizatos RB\'Px baptiamum (0 8. u) B baptismo (o tn2 in ras.) P\' baptismo baptizati 0 14 iohannes (ea ex is m2) BP\' penitentium tn2 ex penitentaeam ut uidetur pi 16 semper BP\' BxD\' et post auum transpositum 0, om. cet. erubescebat (be ex bi m2) B 17 et om. Y CDT neganJi RB\'AP\'C 20 dem (v 8. e) P\' 21 postolatur P (v m.2) postulamur (t 8. tJl m2) B )

337

Sequitur: ecce enim in iniquitatibus conceptus sum [*]( D ) et in delictis peperit me mater mea. quis tanto adfectu agit paenitentiam? humi stratus iacuit fusus in lacrimas, cibum non gustauit, lauacro se abdicauit. quid iam reliqua [*]( E ) dicam, quod abstinuerit ornatu et comitatu regio? adiunxit confessionem iniquitatis suae et in perpetua saecula toto canendam orbe transmisit. ecce inquit in iniquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me mater mea. auerte faciem tuam a peccatis meis et omnes iniquitates meas dele. ne proicias me a facie tua et spiritum sanctum tuum ne auferas a me. libera me de sanguinibus, deus deus salutis meae. <antequam nascimur, maculamur contagio et ante usuram lucis originis ipsius [*]( F ) excipimus iniuriam. in iniquitate concipimur - non expressit utrum parentum an nostra - (et in delictis generat unumquemque mater sua). nec hic declarauit utrum in delictis suis mater pariat an iam sint aliqua delicta nascentis. sed uide ne utrumque intellegendum sit. nec conceptus exors iniquitatis est, quoniam et parentes non carent lapsu. et. ei nec unius [*](695 A ) diei infans sine peccato, multo magis nec illi materni conceptus dies sine peccato sunt. concipimur ergo in peccato parentum et in delictis eorum nascimur. sed et ipse partus habet contagia sua, nec unum tantummodo habet ipsa natura [*]( 1 Psalm. L 7 7 Psalm. L 7, 11, IS, 16 12 Augustinus contra duas epist. Pelag. IIII 11, 29 (antequam ... concipimur) et contra Iul. Pelag. I 3, 10 (antequam ... natura. contagium) 20 rob 14, 5 ) [*]( 1 enim om. RB\' APxBHТ\' 3 lacrimis PD\'T\' 5 abstinuerit (s to 11.) B comitatu BPBxD\'O contemptu  comptu cd. adiuncxit (c a. u. m2) P 7 canendum BP\'D\'O canenda T orbi (i ex e m2) B in a. u. m2 pi 12 nascamur ADPxBxD\'T\'O et Augustinus l. pr. 18 antequam P 14 iniquitatem B 15 nostria BP\'D\'0 nostram AP\'\' unumquemque generat dugecatinus 16 delictis m2 ex dilectis B 17 aint BP\'OBxD\'O sint et eee. 18 eIors BBxLOTТ\' exsors cd. 19 lapsum RBIP\' 20 peccato est D\' 21 sint (v 8. i) P\', sunt om. PxT\' concepimur RB\' 22 sed et BP\'DBxD\'O sed eet. 28 tantomod4) (v a. 0 pro m2) P\' ) [*]( XXXII. Ambr. pari a. ) [*]( 22 )

338
contagium: bonum quidem coniugium, sancta copula; sed tamen qui habent uxores ita sint ac si non habentes. ipse torus incoinquinatus et nemo alterum fraudare debet eo nisi : forte ad tempus, ut uacent orationi: tamen secundum apostolum [*]( B ) non uacat orationi quis eo tempore, quo usum corporeae illius conuentionis exercet; et mulieri menstruatae coinquinatus est pannus nec potest illis diebus purgationis suae offerre sacrificium,. et mulieris quae generauerit dies partus et plerique alii a sacrificio feriati sunt, donec legitimo ritu feta mundetur.

ideo in quo uoluit dominus nulla huiusmodi originis esse contagia, dicit illi dominus: priusquam te formarem in utero matris tuae, noui te et, priusquam [*]( c ) exires de uulua, sanctificaui te et prophetam in gentibus posui te. quis tantus, cui tam magna delata sunt? numquid Hieremias ? sed non ille utique in gentibus propheta propositus, sed in Iudaea tunc temporis, nunc autem etiam in nationibus, quae in Iesum dominum crediderunt. uide tamen ne illi dicatur, qui antequam nasceretur ex uirgine, iamdudum erat et erat semper et operabatur etiam in utero Mariae constitutus et ita sanctus erat, ut sanctificaret [*]( D ) prophetas suos. in quo solo et. conceptus uirginalis et partus sine ullo fuit mortalis originis inquinamento. dignum etenim [*]( 1 Augustinus contra Iul. Pelag. n 7, 20 (bonum coniugium... exercet) 2 I Cor. 7, 29 3 I Cor. 7, 5 6Leuit.l5,19sqq. 8 Leuit. 12, 2 sqq. 11 Hier. 1, 5. 22 Augustinus contra duaa epist. PeIag. IIII 11, 29 (dignum...uita). ) [*]( 1 quidem om. Augustinus copola B sed tamen m1 P\'T\' ai tamen P m2 T\' m3 si D\' 2 habent (n a. u.) B\' 3 torus est Augustinus inquoinquinatus RB\'P\' alterutrum (corr, m2) P eo om. BAO 4 ad ţę ad tempus B tamen] iam RB\'PxBxT\' 5 quis D ma PDt et (s e. u.) Т\' qui se EO, om. LT, qui D ml cet. usum BPBxD\'O usus cet. 6 mulieris ACDPxLTT\' quoinquinatus B\' 7 pannus (n pr. 8. u. m2) P 8 generauerat P (erapr. a. u. m2) D\' generauit LT 11 illic BO illi. (c eras.) P\' 15 ille non Px profeta B 16 pro-\' poeitus BPD\'OT\' positus cet. autem om. CD, 8. u. T etiam] etiam et ACDPx et T\' 17 quae BP\'CDBxD\'OT quae et cd. dum BP\'D\'O xpm dmn cd. 18 nec (c eras.) P\'. )

339
fuit ut qui non erat habiturus corporeae peccatum prolapsionis nullum sentiret generationis naturale contagium. merito ergo Dauid flebiliter in se deplorauit ipsa inquinamenta naturae, quod prius inciperet in homine macula quam uita.

, Dum haec dicit et peccatorum specialium atque communium. [*]( E ) conluuiem confitetur, subito ei splendor ueritatis et candor gratiae spiritalis offulsit. supergressus enim umbram spiritu, prophetico ipsa uidit mysteriorum sacramenta caelestium, [*]( F ) quorum typum Moyses praefigurauit in lege. uulneratus igitur caritatis uulnere et indagandae captus ueritatis cupiditate in superiora suae mentis extendit intuitum et in futura prospiciens thensauros sapientiae et scientiae uidit in Christo\\ praeuidit baptismatis sacramentum et miratus gratiam exclamauit subito dicens: ecce enim ueritatem. dilexisti:.. incerta et occulta sapientiae tuae m anifestasti ti mihi. [*]( 696 A ) non incerta mysteria, quia certa sunt, nec incerta secreta et arcana sapientiae, sed non manifesta. hoc enim significat, quia nullis essent manifestata; quod enim oculus non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit, hoc praeparauit deus diligentibus eum. uidens igitur ea dicit: ecce iam non in umbra nec in figura, non in typo, sed [*]( 9 Exod. 24, 8 Cant. 5, 8 12 Sir. 1, 25 14 Psalm. L 8 18 I Cor. 2, 9 21 Colose. 2, 17 ) [*]( 1 ut] et B - habiţaturus (ta ezp. m2) P\' 3 dauid (d alt. ez t) P flebititer (i pro ex e) B 4 et quod Augustinus hominem RAPxT\' maculare (Tę del.) B 6 conluuionem LT ei] eis C enim BU, om. 0 -et candor gratiae spiritalis om. BP\'D\'O 7 offalait BP 0 effulsit DBxD\' obfulait cet. umbra R spu. P 9 moeses B uulneratalia RB\' et (m2 uulneratus) f nulnerata. A uulnere T 10 cupidita.te B (e eras.) 11 intuitum BDBxD\'LO et (ū ex u m2) P intantúm T (a. m2 tuitum) cet. 12 thensauros B thesauros cet. uidit (it ex et m2) Bpi 14 dilixisti B 15 occulta (c pro S. u. m2) P tuae om. B 16 misteria P 17 archana B significat T\' significat∗ (ur 8. ras.) pi significans C significant P\' (n alt. expo m2) cd. 18 quia BPxD\'O quae BU quia adhuc pi in mg. ** hec que D haec quae r adhaec quae cet. 19 auris (is ex ea m2) BP\' 21 nec BPD\'Q non cd. I ) [*](22* )

340
in ueritate lux aperta resplendet: ecce nunc ueritatem aspicio, splendorem ueritatis agnosco, nunc te maiore domine deus [*]( B ) noster, ueneror adfectu. ecce enim ueritatem dilexisti:non per speculum, non in aenigmate, sed faciem ad faciem te mihi, Christe, demonstrasti; in tuis te inuenio sacramentis. haec sunt tuae uera sacramenta sapientiae, quibus mentis occulta mundantur.

itaque iam laetus atque securus, quod uibrasset ei sapientiae plenitudo, dicit ad dominum: asparges me hysopo, et mundabor; lauabis me, et super niuem dealbabor. bene et ueteris testamenti sacramenta [*]( c ) non euacuat et euangelica docet mysteria praeferenda. hysopo mundari secundum legem postulat, lauari secundum euangelium concupiscit et supra niuem se extimat, si lotus fuerit, dealbandum. per hysopi fasciculum aspargebatur agni sanguine qui mundari uolebat typico baptismate. lauatur autem qui diluitur aeterni fontis inriguo et supra niuem dealbatur cui culpa dimittitur. denique de ipsa anima dicitur: quae est haec, quae ascendit dealbata? antequam baptizaretur, [*]( D ) ipsa est quae dicebat: nigra sum et decora, filia Hierusalem. erat enim nigra, tenebroso peccatorum horrore deformis, sed posteaquam abluta per baptismum remissionem meruit delictorum, dealbata ascendit ad Christum. inde et per [*]( 4 I Cor. 13, 12 Deut. 34, 10 8 Psalm. L 9 11 Exod. 12, 22 12 Matth. 3, 13 14 Exod. 12, 22 17 Cant. 8, 5 19 Cant. 1, 5 ) [*]( 2 maiorem B (m alt. exp.) Px (m alt. eras.) P (i m2 a. ęrp) maiori AD\'LTT\' 4 faciem pr. B facie P\' (w quo cie ad extra u. m2) cd. 5 demonstrasti B monstrasti P\'D\'O demonatrans C (n alt. exp.) LT demonstras cd. in tuis te inuenio BP\'D\'O te in tuis teneo cet. 6 tua P\'D\' 8 asparge B asparges (e m2 8. a alt.) P aspargis BH asperges cet. 9 hysopo BPxTx isopo C ysopo cet. 11 misteria P bysopo BRB\'APxTx ysopo cet. 12 postolat (v 8. 0 m2) P 13 super Px Bx T\' se 8. t4. m2 P 14 hysopi BPxT\' ysopi cd. aspargebatur BRB\' et (e 8. a alt.) m2 P m1 A aspergebatur cet, 16 dealbabitur LT 19 filiae CPxBxT 20 enim torum horrore om. nigra tenebroso pecca B tenebrosa P\'APxD\' 21 ablaata RB\' )

341
Esaiam dominus locutus est dicens: si fuerint peccata uestra sicut phoenicium, ut niuem dealbabo, id est: si \'cruenta, si tetra, mundabo. haec est nix intellegibilis, de qua ait in euangelio quod domini Iesu refulserint uestimenta sicut nix, eo quod peccatum non cognouerit, caro eius, quando se [*]( E ) induit ueniens in hunc mundum, ab omni ment munda delicto. quid miraris si uidit baptismatis sacramenta cum supra dixerit, ubi descripsit domini passionem: dominus pascit me, e t nihil mihi deerit; in loco uiridi ibi me conlocauit, super aquam refectionis educauit me et alibi: uox domini super aquas, deus maiestatis? et de ipso sacramento plenius dixit: parasti in conspectu meo mensam; inpinguasti in oleo caput meum, et poculum tuum inebrians quam praeclarum est. [*]( F )

Merito ergo istis exultans ait: auditui meo dabis [*]( 697 AB ) gaudium et laetitiam, exultabunt ossa humiliata. probasti, domine Iesu, quia numquam tua uerba praetereunt, probasti illud euangelicum quod dixisti: multi prophetae et iusti uoluerunt uidere quae uidetis et audire quae auditis. ecce Dauid solo laetatur auditu, quia futura [*]( 1 Esai. I 18 3 Matth. 17, 2 6 Ioh. I, 9 8 Psalm. XXII 1 sq. 10 Psalm. XXVIII 3 12 Psalm. XXII 5 15 Paalm. L 10 17 Matth. 24, 35 18 Matth. 13, 17 ) [*]( 1 faennt (n a. fl. m2) peccata (ta 8. u. m2) ura (ura in ras.) P\' 2 fenicum B fenicium pI phenitium RBI 4 in euangelio quod dni ihu Т\' dns ibs in euangelio quod BD\'O quod (8. u. m2) dni ihu (ihu 8. ras. m2) in euangelio P quod dni ihu in euangelio eet, refulserint P\' (n 8. u. m2) B (nt ex t) 5 eius] enim LT fort. cognouerit <et> quando BP\'D\'O qua cet. 6 mundom et P (et add. m2) PxDI 7 sacramentum LTr dixerit BP\'BxD\'OT\' dixit eet. 8 discripsit B et (corr. ml) P 9 uiridi BP\'BxD\'O pascue uel pascug eet. 10 edocauit B 11 maiestatis BPD\'O maiestatie intonuit cet. 14 poculum meum P\'BxD et (tu s. me)B\' praeclarus RB\'ACPx 15 istis BD\'O iste (ste A) quoque AP\'T\' istic quoque P (m2 ex istis) D (quoque 8. u.) eet. 16 exultabunt BEB\'A et exultabunt cd. 17 Iesu] hunc BO hinc P (i ex u m2) lY uerba tua PxTx 18 euangelicum (c 8. tI. m2) pi euglm AC dinsti illud (illud eras.) R 20 audistis B et (s pro exp.) P\'Px )

342
esset remissio peccatorum, et prophetat quia exultabunt ossa humiliata. sicut omnia iusti ossa dicent : domine, quis similis tibi? sic exultabunt ossa humiliata, humiliantis scilicet animam suam iusti. dicuntur ergo ossa uirtutes, [*]( c ) dicuntur ossa uelut quidam animi motus uel animae, qui motus humiliantur peccatis, exultant gratiae caelestis munere. dicuntur et ossa populi ecclesiarum, unde habes dictum in psalmo: non est absconditum os meum, quae fecisti in abscondito. os suum ecclesiam dixit et plebis deuotae conuentus sacros, quoniam sumus membra corporis Christi de carne ipsius et de ossibus eius. hoc igitur dicit, quia ecclesia domini omnia opera diuina cognoscet et fidem resurrectionis [*]( D ) accipiet.