Apologia Prophetae David Ad Theodosium Augustum

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

et non mala ouis, quae erat uerbi plena, utpote rationabilis ebdomadis filia et sancti munus auctoris: tamen non pretiosis aliquibus, sed uilibus pauperis diu opibus alebatur. denique de pane inquit eius manducabat et de calice eius bibebat et in sinu eius dormiebat. non bona esca Aethiopum, noxius calix aureus Babylon, qui gentes inebriat: non utilis somnus est dormientibus, malo [*]( D ) [*]( 3 Luc. 19, 12 6 Coloss. 1,16 9 Matth. 18, 12 Luc. 15, 4 11 Reg. II 12, 3 15 Philo quod det. pot. ins. 46 (223, 18) 17 Reg. II 12, 3 19 Psalm. LXXIII 14 Hier. 28, 7 (51, 7) (Apoc. 17, 4 sq.) ) [*]( 2 iesna 8. u. 1x, ihs xps CPxTT 6 et uirtutes et potestates et BP\'D\'O et potestates uirtutes et PBx 7 cherubin et serafin P cherubin et serafin B cherubim et seraphim P\'RB\' 9 XCVIIII P XC et VIIII BP\'O XC et nouem RB\'APx nonaginta nouem BxT\' nonaginta et nouem cet. 13 ouis (is ex es) P insidiis in mg. m2 P 15 utpote (o ex u m2) P4 rationeabilis (e eras.) P ebdomadis (d alt. ex t) P sancti munus auctoris] sanctimonii sanctioris BB\'ADPxT\' et (in quo sanctionia) C sancti munus auctoris T (munus auctoris in ras.) et sic T\' in mg. auctoris (u 8. u.) P 16 uerba inde a tamen non usque ad p. 313 u. 16 regenerationis desunt in B, in quo excidit folium 17 eleuatur RB\'AC alebatur (ex eleuatur) PxT inquit de pane eius BB\'ACDPxLTT 19 calix (i ex e) P aurefi RB\' babyllon P Babylonis a (Βαβυλώέ LXX) )

312
uigilare. denique turbati sunt omnes insipientes. corde, obdormierunt somnum suum et nihil inuenerunt. hospitii igitur gratia, quia susceperat hospitem, ut ei epulas exhiberet, illam pauperis ouem abstulit; de suis enim uel gregibus uel armentis si quod animal immolaret, nobis prodesse non poterat, quos nisi immolasset, non redemisset.

Infirmitates igitur nostrae fragilitatis in sua carne hospitali [*]( E ) quodam suscepit affectu, cuius leuandae causa uel potius reficiendae carnem suam salutari illi optulit passioni, ut cibum nobis uitae praeberet aeternae. et bene agnam dixit scriptura, quia erat uirginis partus. bene dignus morte pronuntiatur diues iste iudicio prophetico, quia et Caiphas prophetauit dicens: expedit unum hominem mori pro populo. solus autem dominus Iesus tali dignus electus est morte, qua tolleret peccatum mundi. pulcre quoque addidit: agnam [*]( F ) restituet, quia carnem propriam resuscitauit, carnem illam uirginalis integritatis reddidit. nec illud otiosum quod ait: in quadruplum restituet; quadruplatur enim resurrectio mortuorum, sicut docet apostolus dicens: seminatur in corruptione, surgit in incorruptione; [*]( 1 Psalm. LXXV 6 11 Reg. II 12, 3 12 Reg. II 12, 5 14 Ioh. 11, 50 16 Ioh. 1, 29 Reg. II 12, 6 19 Reg. II 12, 6 20 I Cor. 15, 42-44 ) [*]( 2 donnierunt LT somnium PO 3 hospiti R hospitis (s postea add.) A hospitem (t ex d m2) P 4 eij et PBx aepulas P abstolit (v 8. 0) P 5 immolaret (m alt. et e s. u.) P 6 quod ACDLT et (corr. ml) Px redimisset (et ex it) P redemisset (de ex di m2) P\' 8 infirmitates (e m2 ex i) P\'0 infirmitatis RBIO infinnitates (te s. u. m2) T 9 lauandae T (a pro ex e) L effectu RB\'AC 10 obtulit (b ex p) P optulit CDLT obtulit cet. 11 scriptura om. RB\'ACD, 8. u. T, in mg. Px 12 quia PABxCDT et m2 T qui T ml eet. dignos R (-us corr.) B\' 13 este P isto R (corr. iste) B\'AC iste (e in ras.) T caiphas (ph ex f m2) P 16 pulchre (h 8. u.) P pulchre cet. agnam PP\'BxD\'LO et agnam T (et ems.) cet. 18 illum RB\' 19 restituit PRB\' 20 docet (0 ex e) R 21 surget AD\'LTT in corruptione R seminatur ... gloria om. R, infra in mg. m2 C )

313
seminatur in ignobilitate, surgit in gloria; seminatur in infirmitate, surgit in uirtute; seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale. restituet plane in quadruplum agnam etiam illo modo, quo potest iam homo dicere: si cui aliquid abstuli, reddo quadruplum. conuenienter etiam illud adiecit: quia non [*]( 683 A ) pepercit; non enim pepercit sibi Christus, ut omnibus subueniret.

ideoque dictum est a domino Iesu Christo ad seruum suum Dauid, ut mysterium declararet: quoniam tu hoc fecisti in occulto, et ego faciam hoc uerbum coram omni Istrahel in conspectu solis huius. et primo quidem nesciens sacramentum commotus est Dauid indignatione, sed non errauit affectu. postea uero ubi cognouit mysterium magnum - magnum enim sacramentum Christi et ecclesiae —, [*]( B ) uidens remissionem futuram omnium peccatorum, praeuidens fulgorem gratiae per lauacrum regenerationis et infusionem spiritus sancti ait securus ueniae: peccaui domino, ut et ipse in eorum ueniret consortium quibus culpae remissio proueniret. aduertis quemadmodum peccatum proprium deplorauerit? quis igitur ei miretur esse dimissum?

Nunc consideremus opera eius, quibus potuit tegere [*]( C ) peccatum. etenim quia non potest sine peccato esse humana fragilitas, cauendum ne plura peccata sint quam opera uirtutum. quod magna ui sapientiae suae sanctus Paulus expressit [*]( 5 Luc. 19, 8 6 Reg. II 12, 6 7 Rom. 8, 32 9 Reg. II 12, 12 14 Ephes. 5, 32 16 Tit. 3, 5 17 Reg. II 12, 13 ) [*]( 1 sq. surget AD\'LT\' 3 surget P\'APxD\'LT\' 4 quadruplum (u tert. ex o) P quo PP\'BxiyLOT\' et m2 T quod T tnl cet. pote est P iam R iam (s. m2 etiam) T etiam P\'D\'LO 8 ideoque ei P lei s. tt.) P\'BxD\'O, fort. ideoque et scriptum fuit 9 misterium PR quem B\' 11 istraliel P isrt cet. et in BilL, recte puto (xal ἀπέναντι LXX) primum B 15 futurae P futura R 16 infusione B infusionj§ (e 8. iş) Px 19 deplorauit LT 20 igitur ei] igitur et BE\'A igitur fl et Px igitur CD miretur ei (i alt. in ras.) T\' 22 humana (na ex no m2) P 23 cauendum est ne ACDPxD\'LTT\' 24 suae om. BPO )

314
dicens: quorundam hominum peccata manifesta sunt praecedentia ad iudicium, quosdam autem et [*]( D ) subsequuntur, hoc est: non inuenitur quisquam inlibatus a culpa; habet quis bona merita, habet et uitia atque peccata. omnia itaque nostra quasi in trutina ponderantur. si bonis igitur factis peccata praeponderant, praecedunt ad iudicium: uergunt enim peccata quasi in profundum, uergunt quae manifesta sunt uel pondere atque acerbitate uel multitudine. quosdam autem inquit et subsequuntur, hoc est eos qui se egerint sobrie, sed fragilitate condicionis dederint [*]( E ) aliquando etiam errori locum bona facta praecedunt. mala sequuntur. hi honestiores, sed tamen homines lapsi leuioribus uitiis et erratis. ergo iustos sequuntur peccata, non praeeunt: iniustos praecedunt. praeponderant peccata quae uergunt, sequuntur autem si quae recte facta sunt quasi quodam praeiudicio peccatorum praeeuntium praegrauata. similiter et facta bona manifesta sunt. lucent enim opere uirtutum et splendore meritorum et quae aliter se habent abscondi non possunt. [*]( F ) ergo talia non teguntur, non obumbrat ea caritas quae operit multitudinem peccatorum, non operit operum bonorum gratia, non abscondit multitudo uirtutum: quasi nuda et intecta produntur. non est enim in his qui dicat: sub umbra alarum tuarum protege me; crux enim domini omnes abolet atque abscondit errores.

quis igitur magis operuit et texit quam [*]( 1 I Tim. 5, 24 17 Mattli. 5, 16 19 I Petro 4. 8 22 Psalm. XVI 8 ) [*]( 2 praecedentia (ce ex ci) P subsequntur PBx subsequnntur PxD\'T\' subsecuntur RB\'ACDL subsequentur P (v 8. e alt.) T (que in ras.) BO 6 praeponderantur RB\'AVxBxT\' et (n alt. 8. u.. m2, ur eras.) D 7 quae in ras. T, quia et RB\' ACDPx T\' 8 acerbitate (u s. b mS) P 9 subsequuntur P (u tert. s. u.) BP\'BxD\' subsequentur A subsecuntur cet. 11 et 13 sequuntur BPP\'RBxD\'T secuntur cet. 12 liii BRB\'DD\'L 14 sequntur P sequuntur BPBxD\'T\' secuntur cet. 16 bona facta D\'LT 17 opera P D\' 18 quae (ae ex a) P* 19 alia RB\'AC\'D et (s. mS talia) T\' 21 quasi BPPBxD\'0 quia cet. intecta BPF\'CDD\'LT intacta cet. 22 dicant PRB\' 24 errores (es ex is) P operit RB\'APxD )

315
sanctus Dauid, qui et alibi ait: et in umbra alarum tuarum speraui, donec transeat iniquitas, et sic dilexit dominum, ut nimia caritate peccatum omne tegeret atque absconderet. etenim si sanctus apostolus Petrus lapsum suum [*]( 684 A ) confessione caritatis aboleuit et ille interrogatus a domino dicente ei tertio: Simon lohannis, amas me? ut quem tertio negauerat tertio fateretur atque ita trino quodam dilectionis uelamine lapsum trinae negationis absconderet: si quia semel fleuit Petrus ueniam reportauit, quanto magis Dauid, qui lauabat per singulas noctes lectum suum et lacrimis stratum suum rigabat, cui erant lacrimae suae panis die ac nocte, qui cinerem sicut panem manducabat et potum suum cum [*]( B ) fletu miscebat! etenim si eius qui conuersus ingemuerit miseretur Iesus, si Petrum aspexit et ille fleuit, quanto magis qui diu fleuit a conspectu domini non recessit? negauit Petrus et non fleuit, quia non respexerat Iesus: negauit secundo et non fleuit, quia non respexerat dominus: negauit tertio, respexit Iesus, et statim fleuit et fleuit amarissime. ideo Dauid, qui semper flebat, dicebat: oculi mei semper ad dominum, qui semper uidebatur a Christo, dicebat: per exitus [*]( c ) aquarum descenderunt oculi mei.

Sed iam etiam facta eius consideremus. quis non tantarum laude uirtutum unius criminis obumbraret inuidiam? diuino [*]( 1 Psalm. LYI 2 6 Ioh. 21, 16 7 Matth. 26, 69 sqq. Luc. 22, 56 sqq. 10 Psalm. VI 7 11 Psalm. XXXXI 4 12 Psalm. CI 10 14 Luc. 22, 61 19 Pealm. XXIIII 15 20 Psalm. CXVIII 136 ) [*]( 2 sperabi P sperabo TT et (ui s. bp) 0 e sic P 4 absconderet (et ex it) P sanctus om. BP\'D\' 0 apostulus P 6 iohannis (is ex es m2) P\' 7 quodam R (o ex a, 8. o ras.) quadam B\' 8 abscon- dere P 11 panes ACDPxD\'LTT\' 12 ceneremP sicut] tSquam D potum P 13 fletu (u ex o) P 14 petrũṡ̩ P1 17 dominus] ihs dns RB\'CDPx et (ihs eras.) AT ihs BxT 19 dicebat 8. u. T, om. RB\'ACDPx dicens T 20 qui ex quia T, quia MB\'ACDPx 22 tanta BPWO 23 obumbraret (et ex it) P obumbret BP\'LO et (ex obumbraret) T )

316
electus examine statim probauit indignum se tanto non esse iudicio. processit in proelium et trepidantibus ceteris solus allophylum Goliam uerborum iactantia et inmanis corporis mole terribilem concurrenti simul fide ac uirtute prostrauit. unius fortitudo facta est uniuersorum uictoria. conferatur, si[*]( D ) placet, priuatum crimen et triumphus omnium, mors unius et tantorum quos liberauit a morte uita populorum.

ueniamus ad alia. insidias patiebatur a rege; uitam eius quaerebat extinguere, sed dispositione diuina in eius rex potestatem traditus cum totus pateret ad uulnus, ferituris sociis Dauid sanctus occurrit et a corpore perituri uulnus letale detorsit dicens: nolite tangere christum domini. quin etiam [*]( E ) inimici illius ultus est mortem, flebiliter satis deplorauit interitum et debitum sibi imperium diu distulit, quod sciebat deo auctore deberi.l quo solo docuit omnes homines non praeripiendum regnum, etiamsi debeatur, sed expectandum ut suo tempore deferatur. utinam hunc uirum imitati essent posteri! non tantas bellorum pertulissemus acerbitates. arguis quod unum occiderit, non consideras quod docuerit quemadmodum pax orbi Romano perpetua seruaretur. quam graui adhuc [*]( F ) luimus uastitate. quam publico quodam totius orbis funere adpetiti necem regis exsoluimus? heu dura supplicia! inde adhuc [*]( 2 Reg. I 16, 12; 17, 3 sqq.(l2 Reg. I 24, 7, cf. Paralip. I 16, 22 13 Reg. II 1, 14 sqq.; 5, 3 sqq.\' ) [*]( 1 non esae tanto Bx non esse om. CT, 8. u. mZ D 3 allophvlum RA allofylum (f ex p) P allofilum BP\'CPxOT alfophilum cet. golian RB\' inmani iJ 4 terrebilem P concurrenti BPP\'RB\'BxD\' 0 et (i ex e) LT concurrentS C concurrente cet. 5 uictoria uniuersis CDLT 6 triumfus BP triumphos (v a. o) P\' 9 potestate BP\'AD\'LOT 10 ferituris sociis] feritur issotiis R feritur in sotiis B\' feritur his sotiis APx uulnus separatus (-atur B) a sociis BP\'D\'0 11 sancto BP\'D\'0 detorsit BP\'BxO titursit P retorsit cet. 13 fleuiliter PRB\' fideliter BPD\'LO et (ex fleniliter) T, om. Bx 15 deo (o 8. u.) P4 de B dno T debere Px0 non BP\'D\'OT ad non cet. 17 essent (n 8. fl.) P 18 pertulliasemus B acerbitates (b ex u m2) P1 19 quid docuerit BPIDIO 20 pars (x s. rs) orbi (v 8. o) B\' 21 uasstitate RB\' urbis RB\' 22 exoluimus B eu B\' heu (h 8. ft. m2) A etu R et CD dira BxD\' dura (8. u. m2 i dira) T\' )

317
nobis barbarus hostis insultat, dum parata aduersum se in nos arma uertuntur. sic uires ceciderunt publicae, sic Romana uirtus suis motibus fracta consenuit, dum publico rapitur parricidio, quod paternae sollicitudinis religione suscipitur. idque eo usque praecauit, ut cum Adoniam filium regnum sibi usurpare conperisset et serere conuentus, non eum qui praeripere gestiebat, sed eum qui expectaret eligeret.

saltabat ante [*]( 685 A ) arcam domini potentissimus regum et, cum a proprio reprehenderetur uxore, quod denudatus esset ante faciem puellarum, respondit: coram domino nudabor adhuc et ero nugas ante oculos tuos, ut honorificetur inquit dominus, qui me pro patre tuo adsciuit in regnum, docens contuitum regalis potentiae non habendum, ubi religioni exhibetur obsequium. honestum est enim pro religione facere, etsi id incongruum potestati sit.

Specta aliud memorabile. parricida filius regnum patrium [*]( B ) uiolenter inuaserat. cedebat primo pater eius furori et locum proelii declinabat, ut uel sic impius a furore resipisceret. bello quoque interesse noluit, rogauit ad proelium profecturos ut parcerent filio. securus erat uictoriae, qui rogabat ut parcerent, nec pietatis alienus, qui perire debere etiam inpium filium non putabat. fleuit et magno luctu deplorauit exitum [*]( 5 Reg. III 1, 5 sqq. 10 Reg. II 6, 21 sq. 16 Reg. II 15, 1 sqq. 19 Reg. II 18, 5, ) [*]( 1 aduersus RIPACDT4 adaersfis (s alt. eras.) T aduerse (om. se) Bx 5 adoniam IY L et D (in ras. m2) A (ad s: u. m2) adorniam P\' (ad s. u., r eras.) orniam B (r eras.) 0 (r exp. m2) T (r 8. u.) RB\' oriam PB\'\' oniam CPxT\' 6 et om. B 7 ante s. u. P 8 potentissimum RB\' 9 est BB\'ADPx, om. C 10 nugas PRB\'C et (x s. g m2) Px nugax DBxT\' nadans BPLO et (dans in ras. 3 litt.) T nudus A ludens D\' 11 ut ex et P 14 religione (li s. u.) B faceret B\' 15 sit potestati BxT\' 16 alium RB\'Px patrium (i s. u., eras.) B patruni (is s. yip) P\' patris D\'O 17 furori (i ex e) P\' et locum ... furore om. PD\' 18 ut (s. fl.) resipisceret P\'D\' bellyip (0 s. ŲJp) P 19 profecturus PRB\' 20 uictoriae BPDD\'OT\' de uictoria PBx ex uictorie Px et uictoriae cet. rogabatur RB\' 21 deberit P deberet RB\' et (t eras.) P AT debera (e a. &) pi 22 lucto P )

318
parricidae dicens: filius meus Abessalom, quis dabit mihi mortem pro te, filius meus Abessalom? [*]( C ) uindicandum putabat eum qui pro paternae uindicta pietatis occiderat.

quam uero iniuriae patiens et doloris! cedebat, ut dm, fili sui Abessalom furori uallatus dextra laeuaque ualidis bellatoribus, maledicebat ei uir, cui nomen Semei, cruentum appellans et uirum sanguinis dignoque iudicio domini deiectum esse de regno: sed ne talibus quidem mouebatur conuiciis, mouebantur autem comites eius. denique unus ex sociis [*]( D ) — Abessa nomen uiro — minitatus est quod iniuriae pretium caput eius auferret. sed rex conuersus ad Abessa quid mihi inquit et tibi est, fili Saruiae? ideo maledicit mihi, quoniam dominus dixit illi, ut maledicat. quam moraliter docuit quod iniuriarum uel periculorum nostrorum tempora temptationum certamina et examina probationum sint et ideo non sine diuino ea inrogari solere iudicio? exercetur bonus athleta conuiciis, exercetur laboribus et periculis, ut [*]( E ) dignus sit cui deferatur corona iustitiae. et ideo ferenda patienter sunt quae putantur aduersa. denique et alibi id te docet scriptura diuina dicente . iusto: si bona accepimus de manu domini, quae mala sunt cur non sustineamus?

et addidit sanctus propheta dicens: ecce filius [*]( 1 Reg. II 18, 33 3 Reg. III 2, 5 11 Reg. H 16, 10 17 II Tim. 4, 7 sq. 20 Iob 2, 10 22 Reg. II 16, 11 sqq. ) [*]( 1 abissalon PP\' absalon PxBxD\'T\' abessnlon cet. mihi dabit MB\'ACDPxLTT\' 2 et 5 abissalon P\' absalon PxBxD\'T\' abessalon cet. 4 faciens RB\' 5 fili B filii cet. 7 dignoque (que s. u. m2) D digno T\' dei 0 (corr. dni) T\' 8 ne talibus BPP\'BxD\'LO et (ne t et bus in ras.) T §talibue T4 (non add. ante mouebatur) et alii CD et alibi cet. 10 abisai PDIT abissai (s pr. s. u.) 0 abysai BxT\' abysa L minitatus BPP\'Bx minatus cet. 11 abessa P abisai D\' abysai T\' abysay Bx abisan P 0 abesBan cet. 12 inquit in ras. T, post tibi transponit P\'PxD, om. C, ait L saruia BRB\' 14 morabiliter P\' morariliter R (ri eras.) B\' 15 temptationum (ta s. u.) P 16 eo (a 8. o) P\' 17 atleta R adleta B\' 20 accipimus BO accepimus (e ex i) P\' suscepimus PxT\' 21 sustineamus PCPxBxD\'LO suscipiamus T\' sustincmus eet. )

319
meus, qui exiuit de uentre meo, quaerit animam meam. si autem Iemineus maledicit mihi, dimitte illum ut maledicat, quoniam dixit illi dominus, ut uideat humilitatem meam, et retribuet mihi dominus pro maledicto hoc. o altitudo prudentiae, o [*]( F ) insigne patientiae, o deuorandae contumeliae grande inuentum! moueris, inquit, Abessa, quod mihi maledicat extraneus, quem parricidio petit filius? dominus dixit ei ut maledicat mihi. sed non est maledicus dominus nec delectatur contumeliis.

uide quam singula diligenter custodiat. non accusat dominum quasi auctorem iniuriae, sed magis laudat quod patiatur. nos minora perpeti...., ut maiorum ueniam peccatorum adipiscamur. ecce uerborum contumelia parricidii leuauit aerumnam, absoluit procacem, cuius maledicta plus prosint, quae diuina remuneratione donantur. quis secum talem non conpenset iniuriam, [*]( 686 A ) ut quem homo laesit eum deus meliorum retributione soletur?

Alia quoque eius gesta consideremus. pugnauit aduersus [*]( B ) progeniem gigantum, quando unus ex illis uersantem in proelio regem paene percusserat, quos ausus tamen aduersarius exceptae pretio mortis exsoluit.

hoc quoque percepto uictae gentis ferocis triumpho iterum in ualle Titanum bellum inmane suscepit, non minus aduersus hostem quam aduersus [*]( C ) naturam. sitiens enim cum uersaretur in bello, quod biberet [*]( 17 Rcg. II 21, 15-22 21 Reg. H 23, 13 ) [*]( 2 iemineus BP ABx D\' iemnaeus P gemineum C gemineua cet. demitte BP et (i 8. e pr.) A 4 retribuet (et ex it) P 7 abisai PBI\'D abissai 0 8 ei s. u. m2 P\' tibi RBI tibi (s. m2 michi) A, om. 1x 9 maledictus A (ct m2 ex c) Bx (t del. tn2) 10 diligenter singula LT\' costotiat P accusat (c pr. 8. u. m2) P\' quiasi (i pr. eras.) R 12 lacunam indicaui; excidit fort. non sumus parati; nolumus add. APxТ\' 12 pectorum B adipiscamur peccatorum CDLT criminum uen. adip. T\' 15 quis (s 8. «.) B 16 dns BP\'D\'LO et (ex ds) T meliorem B\' 18 gygantum BP\' aduersanteiu P D\' proelio (e s. u. m2) P 19 poenae RB\' 21 gentes feroces BP\'D\'0 ferocis om. BxT\' triumfo BP uallem RB\'AP\' in manu RB\'A.CD 23 uersarctur (r pr. s. u.) B )

320
non habebat. quis mihi potum inquit dabit de lacu qui est in Bethleem ad portas? erat autem inter lacum et sanctum Dauid interfusus hostis et media hostilium saepta castrorum. praeciderunt tres uiri multitudinem aduersariorum et inpleuerunt aquam de lacu, qui erat in Bethleem, et optulerunt regi bibendam. sed rex noluit bibere et profudit illam domino — dignum etenim tanto munere fuit, ut quae erat uiuidae uirtutis insigne fieret pietatis sacrificium — dixitque [*]( D ) dignam prophetico spiritu sententiam : non contingat mihi hoc facere, ne sanguinem uirorum qui abierunt ex animis illorum bibam. uicit ergo naturam, ut sitiens non biberet, et exemplum de se praebuit, quo omnis exercitus tolerare sitim disceret. exercuit etiam subditos ad uirtutis officium, ut etiam per pericula regali imperio uoluntarii milites obtemperarent. quod autem noluit bibere declarauit probandorum militum se imperasse gratia, non sitis uictum [*]( E ) necessitate, prospexisse etiam ne cui regum bibendi usus alienis periculis quaereretur, postremo piae uulnus conscientiae deprecatum, eo quod aqua tot uirorum quaesita sanguine suauitatem bibendi habere non posset, quae propositae mortis horrore constaret.

quod si altius uelis spectare et introspicere mysterium, sitiebat Dauid non aquam de lacu, qui est in Bethleem, sed oriundum ex uirgine Christum in spiritu [*]( F ) [*]( 1 Reg. II 23, 15 4 Reg. II 23, 16 sqq. 9 Reg. II 23. 17 ) [*]( 1 non (n alt. a. u.) P habebant B et (n exp.) P1 potum inquit BPP\'BxD\'O inquit potum cet. 2 bethlem BP betlem P\' autem BPPBxD\'O enim cet. 3 hostalia BB4 hostilia ACDPx hostiliQ T (Q ex a) T\' (0. in ras. m3) 5 bethlem BPP\' obtulerunt P\' 7 erat ut uide RB\' 8 insignee (e alt. del. m2) P 10 sanguine PRB\' et (-8 corr.) P\' habierunt P 11 exanimis (is ex es) P\'T exanimea D\'LO 12 de se BPPBxD\'L et (de in ras.) T, om. O, ex se cet. 13 tollerare PB\' subditus P 15 declarabet P 16 se] si RB\' 17 usus (u pr. ex ui) PT 19 uiroru P suauitatem (u pro s. u.) B 20 posset (e ex i) T ml T\' m2 possit ACDPx 21 horrore (r pr. s. fl.) P uelis (is s. 11.) P uellis B\' 22 aquam] quam P L 23 bethlem BP* uriundum P in om. BB\'ACDPxT )

321
praeuidebat. uolebat ergo bibere non aquam fluminis, sed potum gratiae spiritalis, hoc est: non aquarum sitiebat elementum, sed sanguinem Christi. denique non bibit oblatam aquam, sed domino fudit significans sitire se Christi sacrificium, non naturae fluentum, illud sacrificium, in quo esset remissio peccatorum, illum sitire se fontem aeternum, non qui periculis quaereretur alienis, sed pericula aliena depelleret.

Tot igitur operibus tam mirandis unius sanguinem tectum non credimus? merito uox sanguinis Abel iusti clamabat ad dominum, quia nullis Cain impius bonis operibus tegebatur, quia parricidalis erat, quia non confitebatur flagitium, sed \'II [*]( 687 A ) negabat. Dauid uero occiderat quidem uirum minime reum, sed occiderat non studio crudelitatis inpulsus, sed ut obumbraret pudorem, tegeret uerecundiam concupiscentiae. non audeo dicere quod ui criminis fuerit oppressus — neque enim oppressus est qui sciuit quemadmodum a ruina illa peccati se posset leuare —, dico tamen quod ui temptationis inflexus sit. dixerat enim supra: proba me, domine, et tempta me, ure renes meos et cor meum et alibi: ego autem [*]( B )dixi in mea abundantia: non mouebor in aeternum et: igne me examinasti, et non est inuenta in me iniquitas. uoluit eum subiacere dominus temptationi, ne supra hominem sibi aliquid adrogaret; nam uirtus in infirmitate consummatur. neque enim cruento fecit affectu: nihil [*]( 6 Psalm. XXXXI 2 9 Gen. 4, 10 11 Gen. 4, 9 18 Psalm. XXV 2 19 Psalm. XXVIIII 7 21 Psalm. XVI 3 23 II Cor. 12, 9 ) [*]( 1 uolebat om. BO et qui desiderabat add. post bibere P\' m3 D\' 2 elimentum (e s. i m3) P4 7 sed qui AT\' depellere RB\' 8 sanguine B et (corr. -is) T 9 clamabat BPPBxD\'O clamat cet. 10 dum BPP\'1)BxD\'0 dtfi cet. impius PP\'Bx impii cet. 13 crndelitatis studio L et (studio s. u.) 7\' 15 obpressus RP\' neque enim oppressus est s. u. m2 B\' 16 obpressua R 17 possit RB\' 20 abundantia (dan 8. u.) P 21 et ante non Ofn. RBI, 8. u. A 22 eum] enim eum P\' (eum s. u. m2) T (enim 8. u. m2) LO enim ABxD\'T\' eum dominus subiacere DL dominus eum subiacere T\' subiacere eum dominus D\' dominus s. u. P\' 24 consummatur BPRB\'APxT\' perficitur T (in ras.) cet. ) [*]( XXXII. Ambr. pars 2. ) [*]( 21 )

322
minus sancto prophetae adscribi potest, qui etiam uita decedens suprema uoce conuenit Solomonem filium, ut innocentem sanguinem a se tolleret, quem fuderat dux eius exercitus Ioab, [*]( C ) quando Abenner, cum de ineunda societate tractaret, dux licet aduersarii agminis insidiis adpetitus occubuit. quem fleuit et post lectum eius ambulans depositis infulis potestatis exsequiarum iusta curauit. quo facto docuit etiam aduersariis fidem promissam esse seruandam. honorandam quoque et in hoste uirtutem. nonne tam mitis suae hereditate pietatis etiam huius naeuum detersit erroris ?

quam praeclarum autem quod tribus sibi oblatis condicionibus, quam uellet eligeret, quando [*]( D ) numerato populo contraxit offensam, cum propositum esset utrum triennio famem super terram fieri uellet aut tribus mensibus fugere a facie inimicorum suorum persequentium se aut triduo mortem fieri in terra, tertium elegit, quod domini mallet se quam hominum committere potestati; dominus enim cito miseratus ignosceret. itaque sic ait: angustiae mihi sunt ualde in his tribus, sed magis incidam in manum domini, quoniam magna est misericordia [*]( E ) [*]( 1 Reg. III 2, 5 sq. 2 Reg. II 3, 28 3 Reg. II 3, 27 6 Reg. II 8, 31 10 Reg. II 24, 12 sq. Paralip. I 21, 11 sq. 17 Reg. II 24, 14 Paralip. I 21, 13 sq. ) [*]( 1 sancto] spo B spui P\' (i postea add.) 0 (i s. w. m2) spiritui D\' potest (st in ras.) P 2 supprema PP\'RB\'APxJDT solomonem BP salomonem eet. 3 ioab (b ex h ut uidetur) B 4 abaenner P (a alt. del.) abenuer R (en eras.) B\' abner eet. ineunda BUD\'T et (in s. u. m2) D adeunda BP\'LO et (ade in ras. m2) T eunda cet. tractarit P 5 obcubuit P 6 lectum scripsi (ϰλίνην LXX) luctuin BPP\'BxD\'LO et (luc in ras.) T feretrum T\' fletum cet. est (om. eius) ambolans P 7 exsequiarum PRB\'CBx T\' exequiarum cet. iusta (b s. j) P\' busta D\' lustra (r 8. u.) A (in mg. m2 busta) bella T\' aduersarius B\' 9 honeste B (ne eras.) C non tam PBx mitis PBx miti cet. hereditatem P, fort. mitis suae hereditatis pietate etft P 10 deterrit R 11 ut quam L elegeret B 13 uellit RB\' uellet A (1 pr. s. U., et ex it) uelit Px et (wi2 uellet) D\'T aut BPP\'BxD\'O an cet. 14 fugeret BPP\'BxD\'0 et (t s. tc.) T 15 tertium Bx, om. cet. 17 sunt mihi D\' 19 manu PxT\' manus LT quoniam ex quam B\' quia T\' misericordia magna est BP\'D\'O )

323
eius ualde, quam in manus hominum incidam. hac humilitate prudentia mansuetudine fecit, ut uerbis scripturae utar, habere dominum propriae commotionis paenitentiam. denique sic scriptum est quia paenitentiam habuit dominus super malitiam.

quam uero etiam illud admirabile, quod angelo ferienti plebem se obtulit dicens: grex iste quid fecit? fiat manus tua in me et in domum patris mei! quo facto statim dignus sacrificio iudicatus est, qui absolutione aestimabatur indignus. nec mirum [*]( F ) si tali sua oblatione pro populo peccati sui adeptus est ueniam, cum Moyses offerendo se domino pro plebis errore etiam plebis peccata deleuerit.

Texit igitur peccata sua an non ? sed quis hoc neget, cum hic ipse docuerit propheta quod remittantur iniquitates, tegantur peccata, non inputentur a domino ? peccatum remissum sibi ipse docuit, sicut scriptum est: delictum meum [*]( 688 A ) agnosco et iniustitiam meam non operui. dixi: pronuntiabo aduersum me iniustitiam meam domino, et tu dimisisti inpietatem cordis mei. si dixit pronuntiabo et ueniam meruit antequam pronuntiaret, quanto magis, ubi de se pronuntiauit dicens: iniquitatem meam ego agnosco, remissum est ei omne peccatum. licet specialiter de hoc et Nathan propheta responderit: et [*]( 4 Paralip. I 21, 15 Reg. II 24, 16 7 Reg. II 24, 17 Par. I 21, 17 8 Reg. II 24, 25 16 Psalm. XXXI 5 21 Psalm. L 5 23 Reg. II 12, 13 ) [*]( 1 eius PBx illius cet. incidam hominum DBx haec R (e eras.) B\'APxT\' 3 ut R utrum A usus Px dm P\'D\'LT 8 domo BP\'D\'0 9 aestimabitur B\' 10 ablutione ATx obiectione T\' 11 pro plebęs (i 8. ţ) P4 12 delnerit RB\' dilueret A diluerit CDPx T\' 13 igitur in mg. jP 14 hic s. u. T, om. BB\'ACDPx 16 edocuit B\'AD uerba sicut... operui transponit post cordis mei («. 19) P1 siglis \'f. supra sicut et dixi additis 18 aduersum me a. u. T, om. CD 19 dimissisti P 22 enim meam LT agnosco (s s. ta.) P post agnosco add. et delictum (peccatum T\') meum contra (coram D) me est semper RB\'ACDLTT\' 23 natham BP propheta om. BP\'D\'O et dominus traduxit (tx transuxerit) s. u. m2 P ) [*]( 21* )

324
dominus traduxit peccatum tuum.

ergo et [*]( B ) remissionem meruit iniquitatis et texit caritate atque operuit peccata sua et texit operibus bonis. nec inputatum est ei peccatum, quia non fuit in eo dolus malitiae, sed lapsus erroris. deinde quia non fuit inprobitatis aestus, sed umbra mysterii. et tamen confessus est delictum suum, agnouit iniquitatem, uidit lauacrum et uidit et credidit. dilexit multum, ut nimia caritate tegere quemuis posset errorem.