Naturalis Historia

[*](Cato 8, 2.) In hortis[*](in hortis—Cato om.R.) seri et coronamenta iussit Cato, inenarrabili florum maxime subtilitate, quando nulli potest facilius esse loqui quam rerum naturae pingere, lascivienti praesertim et in magno gaudio fertilitatis tam varie[*](uarie v. uariae ll. G. cfr. IX 102.XI 123.) ludenti[*](ludenti v. -tis d. iubenti V. uiuenti R. inuenti E.). quippe reliqua usus alimentique gratia genuit, ideoque saecula annosque tribuit iis[*](his VGETD.), flores vero odoresque in diem gignit, magna, ut[*](magna ut Gdv. -na aut RE. -nam ut V.) palam est, admonitione[*](et monitione V.) hominum, quae spectatissime floreant, celerrime[*](celerius VdTfS.) marcescere. sed ne pictura

quidem sufficiet[*](sufficiet ego. sufficienti VGdC. -nte rv. -ns Gronov. suf- ficit vet. Dal.) imagini colorum reddendae[*](reddenda et Vd. -dae est Gronov.) mixturarumque [*](mixturarum quaque dT. -rarum C.) varietati, sive alteruni atque multiplices inter se nectantur[*](nectuntur D e coni. J.), sive privatis[*](priuati VG.) generum[*](generis G.) ftniculis in orbem, in oblicum, in ambitum quaedam[*](ambitum. Quaedam v. a. J.) coronae per coronas currant[*](cur- rant ego. currunt ll.v.).

[*](Festus s. v. stroppus. Varro de l. l. VI 64.) Tenuioribus utebantur antiqui, stroppos[*](stropos R. struppos dTBrot. stro- phia v. a. H.) appellantes , unde nata strophiola. quin et vocabulum ipsum tarde[*](tarde dG. tarde de E. tarde inde v. tande de R. tandem r S.) communicatum est, inter sacra tantum et bellicos honores coronis suum nomen vindicantibus. cum vero e[*](uero e dC. uero se E1. uero RE2. uere r.) floribus fierent, serta a serendo serieve[*](serieue Salm. seriue RE. seriua G. seruiae r v. a. Brot. seriuae f. sertiue Lipsius.) appellabantur, quod apud Graecos quoque non adeo antiquitus placuit.

Arborum enim[*](enim om.VGd.) ramis coronari in sacris certaminibus erat primum. postea[*](postea Rv. om. r.) variari[*](uariari dv. -iare rS.) coeptum mixtura versicolori [*](uersicolori GdfBas. -ris V. -res rv.) florum, quae invicem odores coloresque accenderet, Sicyone[*](sicyon ex Rv. a. B. -onii ex B.) ingenio[*](ingeniis T.) Pausiae[*](Pausiae B. pausiae in RE. Pausiani v. paustae dT. paste G. parte V.) pictoris atque Glycerae[*](glycerae REv. lycerae d. licerae r.) coronariae dilectae admodum illi, cum opera eius[*](an eius hic?) pictura[*](picturae RE.) imitaretur , illa[*](et illa v. a. S.) provocans variaret, essetque certamen artis ac naturae, quales etiam nunc extant artificis illius tabellae atque in primis appellata stephaneplocos, qua pinxit ipsam. idque factum est post Olympiada[*](olym- piadem Rdv. a. S.) c. sic coronis e floribus receptis paulo mox subiere[*](subire VG.), quae vocantur Aegyptiae, ac deinde hibernae, cum terra flores negat, ramento[*](nec atramento VG.) e[*](e om.VGd.) cornibus tincto[*](cincto RE.). paulatimque et Romae subrepsit[*](surrexit dT.) appellatio corollis inter initia propter gracilitatem nominatis

, mox et corollariis, postquam e lamina[*](lamna VfS.) tenui aerea[*](tenui aerea tenui R. aerea tenui v. a. S.) inaurata aut inargentata dabantur.

Crassus Dives primus argento auroque folia imitatus ludis suis coronas dedit, accesseruntque et lemnisci , quos adici ipsarum coronarum honor[*](honos Vv. a. D.) erat, propter 5 Etruscas[*](etruscos VG.), quibus iungi nisi aurei non debebant. purl diu fuere hi[*](hic d. ii Rv. a. D.); caelare eos primus instituit P. Claudius Pulcher bratteasque[*](bratteasque v et S. bracteasque VC. brattiasque GED. brati- r.) etiam philyrae dedit.

[*](Cic. de leg. II 24, 60.) Semper tamen auctoritas vel ludicro quaesitarum fuit. namque ad certamina in circum per ludos et ipsi descendebant et servos suos equosque[*](equosque S cum Salm. quosque ll.v. quis- que G. quique Hack.) mittebant. inde illa XII tabularum lex: qui coronam parit ipse pecuniave eius, virtutis suae[*](uirtutis suae Turnebus et P. -uti suae T. -utisue ll. J. -utis v. a. S. honoris uirtutisue R Schöll.) ergo[*](ergo om.E.) duitor[*](duitor H cum Gronovio. duitur V1Gd2J. du- uitur T. diuiditur d1f. arguitur rv. arduuitur R Schöll.) ei. quam servi equive meruissent, pecunia[*](pecuniam REv. a. G.) partam[*](partem Gd.) lege[*](lege v. legem ll.) dici nemo dubitavit . quis ergo honos? ut ipsi mortuo parentibusque eius, dum intus[*](intus REv. in rTf.) positus esset forisve ferretur, sine fraude esset inposita[*](inpositas (-tus G) alia VGd.). alias in usu promiscuo ne ludicrae quidem erant[*](er- rant RE.), ingensque et hinc[*](huic T. his (iis) v. a. G. hic H.) severitas. L. Fulvius argentarius bello Punico secundo cum corona rosacea interdiu e[*](e v. om. ll.) pergula sua in forum prospexisse dictus[*](adductus v. a. H. missus dT.) ex auctoritate senatus in carcerem abductus non ante finem belli emissus est. P. Munatius cum demptam Marsuae[*](marsiae V2v. a. Dal.) coronam e floribus capiti suo inposuisset, atque ob id duci eum in[*](eum in dREv. cum r.) vincula triumviri iussissent, appellavit tribunos[*](tribunos VdRv. tr. rD.) plebei[*](plebei ego. cfr. VII 101. XVIII 15. XXVIII 148. XXXIII 17. 18. plebi VdS. -bis Rv. pl. rD.), nec

intercessere illi, aliter quam Athenis, ubi comissabundi[*](comissabundi RfS. commiss- rD. comess- v.) iuvenes ante meridiem conventus[*](an conuentus post doctrinae ponendum?) sapientium quoque doctrinae frequentabant[*](frequentabantur Rd.). apud nos exemplum licentiae huius non est aliud quam filia divi Augusti, cuius luxuria[*](luxoria V1R.) noctibus coronatum Marsuam[*](marsua R.) litterae illius dei gemunt[*](diei gemunt U chrest. 211. degemunt D. describunt v. a. G. cfr. VII 150.).

[*](cfr. Plin. VII 50. Val. Max. IX 14, 3.) Florum quidem populus Romanus honorem Scipioni tantum habuit. Serapio[*](quod se- rapio d. quando serapio T. Suario v. a. G. an qui quidem Se- rapio?) cognominabatur propter similitudinem suarii[*](suarii dv. suari GED. suam V. sua R.) cuiusdam negotiatoris. obierat[*](obierat Freinshem. ad Flor. II 7,14. ob id erat ll. v. a. S.) in tribunatu [*](tri- bunatu ll.v. consulatu D cum U chrest. 212.) plebei[*](plebes Rd. plebi VH.) admodum gratus dignusque Africanorum familia, nec erat in bonis funeris inpensa[*](inpensas V. inmensas Gd.). asses ergo contulit populus ac funus elocavit, quaque praeferebatur[*](praeterfere- batur J. parte ferebatur v. a. G.), flores e prospectu omni sparsit.

[*](Ovid. Fast. V 360. Apicius I 4. Lucan. Phars. X 162. Martial. XIII 51. IX 94. (91). V 65.) Et iam tunc coronae deorum honos erant et larum publicorum privatorumque ac sepulchrorum et manium, summaque auctoritas pactili[*](factili VG. fict- f.) coronae, ut in Saliorum[*](ut in Saliorum coni. Turnebus. utilis aliorum RE. ut his al- V2d1T. ut is al- V1. uti sal- rJ. uti iis Sal- S. sutiles Sal- (al- G)v.) sacris invenimus sollemnes cenae[*](cenae ego. cenas ll. v. coenis B. eas J. fortasse distinguendum est ita: cenae transiere deinde.). transiere deinde ad rosaria[*](rosa- ria v. rosalia VGdE. nos alia R.), eoque[*](eoque Rdv. eo r.) luxuria[*](luxoria V.) processit, ut non esset gratia[*](grata D cum U l.l.) nisi mero folio[*](foliis V. filiu G. fiiius d1.) sutilibus[*](sutilibus v. -ilis Gd2RED. utilis r. sutili S. de mendi ge- nere haud infrequenti cfr. p. 376, 18. 377, 14. 154, 21.) , mox petitis[*](peritis VGd1.) ab India aut ultra Indos[*](indio VGd1.). lautissimum quippe habetur e nardi folio eas dari aut veste

Serica versicolori[*](uersicoloris REJ. -ores v. a. S.), unguentis[*](unguenti VGd.) madida[*](ma- didas dv. a. S.). hunc habet novissime exitum luxuria[*](luxuriaque RE.an exciderunt uoluptas diuitum?) feminarum.

Et apud Graecos quidem de coronis privatim scripserunt[*](scripserunt ego luc. 110 not. 64 (U 447). scripse- rem et R. -sere et rS. -sere v. an potius apud Graecos qui- dam.. scripsere et?) Mnesitheus atque Callimachus medici, quae nocerent capiti, quoniam et[*](et Rv. om. r.) in hoc est aliqua valitudinis portio, in potu atque hilaritate[*](in hilaritate d.) praecipue odorum vi[*](dist. ego.) subrepente fallaciter. scelerata[*](scelerata REG. -ratae VdTf. -rate G. -rata e S. (an -erata erat?).) Cleopatrae[*](cleopathra E. cleosathra R.) sollertia[*](sollertiae (sol-E) RE.). namque in apparatu belli Actiaci gratificationem ipsius reginae Antonio timente nec nisi praegustatos cibos sumente fertur pavore[*](pauorem S. sed cfr. IX 139. XI 123. ab ore REv. a. G.) eius lusisse extremis coronae[*](coronae Rdv. -na et G. -nis E. -nis et V.) floribus veneno inlitis[*](in- lictis R.) ipsaque capiti inposita; mox procedente[*](praecedente V.) hilaritate invitavit Antonium, ut coronas biberent. quis[*](quis REv. om. r.) ita timeret insidias? ergo concerptam[*](concerp- tam ego. -ta ll. v.) in scyphum incipienti haurire opposita manu: en ego sum, inquit illa, Marce Antoni, quam tu nova praegustantium diligentia[*](diligentias R.) caves; adeo mihi, si possim sine te vivere, occasio aut ratio deest[*](adest v. a. G. (saltem nō deest).)! inductam[*](inductum V2v (praemisso inde). eductam d (S).) custodiam[*](custodia G. e cust- v.) bibere[*](uiuere R.) iussit ilico expirantem [*](expirante REG.).

[*](Th. H. VI 6, 7.)De[*](de coronis v. a. G.) floribus[*](lacunam ego indicavi; exci- derunt fortasse generatim et diligentius (vel uberius): cfr. § 61. 64.)..... supra dictis[*](supra dictis VGTfRE. supra dictos d(?)H cum Grono- vio. extra supra dictos v. conieceram super praedictos coll. XXIII 59. XXI 44. XIV 44. XVII 165. VII 98. VI 66, sed cfr. CFW Müller p. 19.) scripsit Theophrastus apud Graecos; ex nostris autem inscripsere aliqui libros anthologicon, flores vero persecutus est nemo, quod equidem

inveniam. nec nos nunc scilicet coronas nectemus —id enim frivolum est—, sed de floribus[*](nec floribus R.) quae videbuntur digna memorabimus[*](memorauimus R.).

Paucissima nostri genera coronamentorum inter hortensia novere, ac paene violas rosasque tantum. rosa nascitur spina verius quam frutice, in rubo quoque proveniens, illic etiam iucundi odoris, quamvis angusti. germinat omnis primo inclusa granoso cortice, quo mox intumescente et in virides alabastros fastigato[*](fastigiato VC. cfr. ad XIX 70.) paulatim rubescens dehiscit ac sese pandit, in calice[*](calice ego. calices VGRE(S). -icis d(?)v. -icem D.) medio staminis[*](staminis ego. sui stanti ll. sui stan- tis v.) conplexa[*](conplexum D.) luteos apices. usus[*](uisus R.) eius in coronis prope minimus[*](nimius B coll. § 11.) est.[*](Homerus ψ 186.) oleo maceratur[*](maceratur dv. -ceretur VRE. -cetur G.), idque[*](id d.)iam[*](iam v. tam ll.) a Troianis temporibus Homero teste. praeterea in unguenta transit, ut diximus. medicas per se[*](modicas per se d. per se ut diximus medicas per se R.) artes praebet. emplastris atque[*](13, 9) collyriis inseritur[*](inseritur VdBas. insertitur G. inpellitur RE.an inter- ponitur? cfr. XX 163. imponitur v.) mordaci subtilitate, mensarum etiam[*](etiam om.dT.) deliciis perunguendis, minime noxia carie[*](ca- rie ego coll. Pausan. IX 41, 7. Blümneri technol. II 331. contra VdREv. om.GG.).

Genera eius nostri fecere celeberrima[*](celeberrimam VGT.) Praenestinam[*](praenesticam d.) et Campanam; addidere alii Milesiam, cuius[*](cuius ego. cui sit (ortum ex cuisu) ll. H. cuius sit v.) ardentissimus colos, non excedentis[*](excedenti H.) duodena folia, proximam[*](folia proxima G. proxima folia RE.) ei Trachiniam minus rubentem, mox Alabandicam[*](Alabandicam v. alb- ll.) viliorem, albicantibus foliis[*](filiis R.), vilissimam vero plurimis, sed[*](sed VGdH. uel rv.) minutissimis, spiniolam[*](spiniolam S. -neolam G. -nioiam GREv. a. B. spinis iam V. spinosam dVen.). differunt enim multitudine foliorum, asperitate, levore[*](leuiore VGE.), colore, odore.[*](Th. H. VI 6, 4.) paucissima quina folia, ac deinde

numerosiora, cum sit genus eius, quam centifoliam vocant, quae est in Campania Italiae, Graeciae vero circa Philippos , sed ibi non suae terrae[*](sine terrae d.) proventu: Pangaeus mons in vicino fert[*](fert dG. fere r. fere est v.) numerosis foliis ac parvis[*](an at paruis? cfr. Theophr.); accolae[*](unde accolae d(?)v. a. S.) transferentes conserunt[*](consen- serunt R.), ipsaque plantatione proficiunt. non autem talis odoratissima[*](odoratissima est R(?)v.) nec cui latissimum maximumve folium, breviterque indicium est odoris scabritia[*](scabritiae RE.) corticis.[*](Diosc. III 104.) Caepio Tiberii Caesaris principatu negavit centifoliam in coronas addi, praeterquam extremas velut ad cardines, nec odore nec specie probabilem. est et quae Graeca appellatur a nostris, a Graecis lychnis[*](lycinis VG.), non nisi in umidis locis proveniens nec umquam excedens quina[*](quina ego. cfr. § 16. quinque ll. v.) folia violaeque magnitudine , odore nullo. est et alia Graecula appellata, convolutis foliorum paniculis nec dehiscens nisi manu coacta semperque nascenti similis, latissimis foliis;[*](Th. H. VI 6, 5. C. VI 18, 3. Geop. XI 18, 3.) alia[*](alii RE.) funditur e[*](e om.VG.) caule malvaceo[*](maluaceo dREv. -atio r. -acio S.) folia oleae[*](oleae VdTv. olea RE. oleo G.) habente[*](habens v. a. G.)—mucetum[*](mucetum GdD (non apte coll. Theophr. H. IV 14, 3, qui locus a Plinio exscriptus est XVII 223). ucetum V. macetum RES. aceton codd. B. mosceuton vel moscheuton B. musceton v. no- men restitui vix poterit.) vocant—, atque inter has media magnitudine autumnalis, quam coroniolam [*](coroneolam Vv. a. S. (item v. 18).) appellant, omnes sine odore praeter coroniolam et in rubo natam. tot modis adulteratur.

Et alias vera quoque plurimum solo praevalet. Cyrenis odoratissima est, ideoque[*](id aeque d.) ibi unguentum pulcherrimum, Carthagine Hispaniae hieme tota praecox. refert et caeli temperies, quibusdam enim annis minus odorata provenit, praeterea omnis siccis quam umidis odoratior.[*](Tb. C. VI 18, 3. 5 extr. 6. Col. arb. 30, 2. (Varro I 35, 1). Pallad. III 21, 1. 3. (XII 11). Geop. XI 18, 5.) seri neque[*](seri naeq: V. seri nec Rv. a. S.) pinguibus vult neque[*](uult nec Rv.a.S.) argillosis locis nec riguis, contenta

roribus[*](roribus ego. cfr. Pliniana p. 33. ruribus VB. locis ruri- bus G. raribus RE. ribus dT. raris v. ruderibus D cum P.), proprieque ruderatum[*](ruderaceum VGdT.) agrum amat. praecox Campana est, sera[*](serra R.) Milesia, novissima[*](nouissima VGdT.cfr. XI 92. XVI 83. 102. XVIII 135. -sime rv.) tamen[*](tamen om.VGd.) desinit Praenestina. fodiuntur altius quam fruges, levius quam vites. tardissime proveniunt semine, quod in ipso cortice est, sub ipso[*](cortice—ipso om.VG.) flore, opertum lanugine. ob id[*](obit R.) potius caule conciso[*](inciso d.) inseruntur [*](inferuntur dv. ut feruntur (ferunt R)r.). et ocellis radicis[*](radicis om.RE.), ut harundo, unum genus inseritur pallidae, spinosae, longissimis virgis, quinquefoliae, quae Graecis altera est. omnis autem recisione atque ustione proficit; tralatione quoque, ut vites, optime[*](optime dv. optima (-tuma E)r.) ocissimeque provenit surculis[*](singulis R.) quaternum digitorum longitudine aut ampliore post vergiliarum occasum sata, dein per favonium translata pedalibus intervallis crebroque[*](crebro GRED.) circum- fossa[*](circumfossa v. circafossa d. circa fossam r.). qui[*](qui om.dT.) praecocem faciunt, pedali circa radicem scrobe aquam calidam infundunt germinare incipiente calice.

[*](Diosc. III 106. (Th. de od. 27).) Lilium rosae nobilitate proximum est et quadam cognatione unguenti oleique, quod lilinum[*](lilinum J. lilium ll. lirinon C. lilion v.) appellatur. interpositum[*](interpositum coni. H. et inpositum (et om.d) ll. v.) etiam maxime rosas decet, medio proventu earum incipiens.[*](Col. X 99. (Th. H. I 13, 2).) nec ulli forum excelsitas maior, interdum cubitorum trium, languido[*](longido R. longitudo V2.) semper collo et non[*](non om.R.) sufficiente capitis oneri. candor eius eximius foris[*](foliis foris v. a. H.) striati[*](stricti dT. striatis V2REv. a. H.) et ab angustiis in latitudinem[*](latitudine R.) paulatim sese laxantis[*](laxantibus v. a. H.) effigie[*](effigie dv. efficiae VG. efficaciae r.) calathi, resupinis per ambitum labris tenuique pilo[*](filo d(?) v. a. S.) et

staminis[*](staminis vet. Dal. semine ll. v. staminum S e marg. Dal. stamine J cum P.) stantibus in medio crocis. ita odor colorque duplex , et[*](et dREG. ut rv.) alius calicis[*](calicis alius om.RE.), alius staminis[*](stamines RE.), differentia[*](differentias E.) angusta[*](angusta ll. v. etiam gustu D (saltem et in gustu). an manifesta?). in unguenti vero oleique usu et folia non spernuntur. est flos non dissimilis illi in herba, quam convolvolum[*](conuoluulum dv. conuoluorum r.) vocant, nascens per frutecta, nullo odore nec crocis intus, candorem tantum referens ac veluti naturae rudimentum lilia facere condiscentis.[*](Th. H. II 2, 1. VI 6, 8.) alba lilia iisdem omnibus modis seruntur , quibus rosa, et hoc amplius lacrima sua, ut[*](sua et (pro ut) V.) hipposelinum , nihilque est fecundius una radice quinquagenos saepe emittente bulbos. est et rubens lilium, quod Graeci [*](appellant dT.)crinon[*](crimon E. crim R.) vocant, alii florem eius cynorrhodon[*](cinorodon V2. quin- V1.). laudatissimum in Antiochia ac Laudicea Syriae, mox in Phaselide. quartum locum optinet in Italia nascens.

[*](Diosc. III 106. Th. H. VI 6, 3. 8. 9. Diosc. IV 158.) Sunt et purpurea lilia, aliquando[*](quando VGd.) gemino[*](gemine Gd. gemne V.) caule, carnosiore tantum radice maiorisque bulbi, sed unius; narcissum vocant. huius alterum genus flore candido, calice purpureo. differentia a[*](a om.REv. a. B.) liliis et[*](est et REv.) haec, quod narcissis in radice folia sunt, probatissimis in Lyciae montibus. tertio generi cetera eadem, calix herbaceus. omnes serotini , post arcturum enim florent ac per aequinoctium autumnum.

[*](Geop. XI 20, 1 sqq.) Inventa est in his[*](in his et v. et in his ll. G.) et ratio inserendi[*](inferendi ll. v. infici- endi S cum P. malim serendi monstrifica; cfr. § 24. XXXIII 129. XV 97.) monstrificis hominum ingeniis. colligantur[*](colligantur Schneider (ad Theophr. H. VI 6, 7) e Geop. colliguntur ll. v. a. S.) namque mense Iulio scapi arescentis[*](arescentis T. -tes VGdEv. anascentes R.) lilii atque[*](lili atque D. liliaque (quae V)VGREv. lliiique (qui J)dTJ.) suspenduntur in fumo; dein nudantibus

se nodulis in faece nigri vini vel Graeci mense Martio macerantur, ut colorem percipiant, atque ita in scrobiculis seruntur heminis faecis circumfusis[*](circumseruntur fusis R.). sic fiunt purpurea lilia, mirumque tingui aliquid, ut nascatur infectum .