Res Rustica

tamen contristatur. Visula[*]()deinde ab his et minor Argitis terrae mediocritate laetantur; nam in pingui nimiis viribus luxuriant; in macra tenues et vacuae fructu veniunt; amiciores iugo quam arboribus, sed Argitis etiam in sublimibus fertilis vastis materiis et uvis exuberat.

Humillimis tabulatis aptior Visula brevem materiam, durum folium et latum exigit, cuius amphtudine [*]()fructus suos optime adversus grandinem tuetur; qui tamen nisi primo quoque tempore maturi lcgantur, ad terram decidunt;humoribus etiam priusquam defluant,

putrescunt. Sunt et Helvolae, quas non nulli varias appellant, neque purpureae neque nigrae, ab helvo, [*]()nisi fallor, colore vocitatae. Melior est nigrior abundantia vini, sed haec sapore pretiosior. Color acinorum in neutra conspicitur aequalis. Utraque [*]()candidi musti alterna vice annorum plus aut minus adferunt.[*]()Melius arborem, sed et iugum commode vestiunt. Mediocri quoque solo fecundae, sicut Pretiae minor et maior. Sed eae [*]()generositate vini magiscommendantur, etfrequentibus materiis frondent et cito maturescunt.

Albuelis[*]()utilior, ut ait Celsus, in colle quam in campo; in arbore quam in iugo;in summa arbore quam in ima;[*]() [*](vis ulla ac: visullae SA: Vissule M: Visulae edd. ante Gesn. ) [*](altitudinem Aac: altitudine M. ) [*](ab helvo om. a: ab herbo c: ab albo AM. ) [*](aequalis atque utraque AacM. ) [*](auferant SA. ) [*](eae edd.: haec, et deinde commendatur SA: sed et ac: sed et haec M. ) [*](aldi uelis SA: alius uel his (bis a) ac: alia est his M. ) [*](in minima ac: in anima A. Pliny, N.H. XIV. 28. )

Tertium gradum facit earum Celsus, quae fecunditate sola commendantur: ut tres Helvenacae, [*]()quarum duae maiores nequaquam minori bonitate et abundantia musti pares habentur. Earum altera, quam Galliarum incolae marcum [*]()vocant, mediocris vini; et altera quam longam appellant, eandemque canam,[*]()sordidi vini nec tam largi quam ex numero uvarum prima specie promittit.

Minima et optima e tribus facillime folio dinoscitur, nam rotundissimum omnium id gerit; atque est laudabilis, quod siccitates maxime perfert; quod frigora sustinet, dum tamen [*](amethyston omnes post Beroaldum:amarcion SA: amaricion c: amarition M, vett. edd.: amarciem a. ) [*](quod et innoxia om. SA. ) [*](habilis SAaM. ) [*](helvenace M: hennacae (-e a)SAa: henirace c: Helvenaciae vulgo. ) [*](marcum SAacM, Schn. in not., Sobel: emarcum cett. Deinde mediocris vineis (SAa) defendit Sobel. ) [*](canam Sobel: cauam SAac: canaram M: avaram edd: . )

Ut Spionia [*]()dapsilis musto sed [*]()amplitudine magis uvarum quam numero fertilis, ut Horconia, [*]()ut Murgentina eademque Pompeiana, ut Numisiana, ut Venucula eademque Scirpula[*]()atque Sticula, [*]()ut nigra Fregellana, ut Merica, [*]()ut Rhaetica, ut omnium quas cognovimus copiosissima Arcelaca maior, a multis Argitis [*]()falso existimata.

Nam has nuper mihi cognitas, Pergulanam [*]()dico et Irtiolam Fereolamque, non facile adseverem quo gradu habendae sint; quod etsi satis fecundas scio, nondum tamen de bonitate vini, quod adferunt, iudicare potui. Unam etiam praecoquem vitem nobis ante hoc tempus incognitam Graeca consuetudine Dracontion vocitari comperimus, quae fecunditate iucunditateve Arcelacae Basilicaeque et Bituricae comparari possit,

generositate vini Amineae. Multa praeterea genera sunt vitium, quarum nec numerum nec appellationes [*](scipionia SM: scipioni ad apsilis A: scipioni adapsilis a: spioni allapsilis c: At spionia plerique edd. ante Schn. ) [*](musto sed c, vett. edd.: mustos sed SAa: musto et M, et vulgo. ) [*](horconia Sobel: holconia S: holcani aut A: holcoma a: holcama cM: holgonia aut vett. edd.: olcaginia vulgo. ) [*](scuritula a: sartula c: fcrtula M: scircitula Pontedera: Pompeiana scirpula om. SA. ) [*](rabucula SAa: rubicula cM. ) [*](mettica SAaM: atthica c. ) [*]( argillis SA. ) [*]( nuper gulanam (mihi cognitas per- om.) SA. )

quippe universae regiones regionumque paene singulae partes habent propria vitium genera, quae consuetudine sua denominant; [*]()quaedam etiam stirpes cum locis vocabula mutaverunt; quaedam propter mutationem locorum, sicut supra diximus, etiam qualitate sua decesserunt, ita ut dinosci non possint. Ideoque in hac ipsa Italia, ne dicam in tam diffuso terrarum orbe, vicinae [*]()nationes nominibus earum discrepant, variantque vocabula.

Quare prudentis magistri est eius modi nomenclationis aucupio, quo potiri nequeat,[*]()studiosos non demorari; sed illud in totum praecipere, quod et Celsus ait et ante eum Marcus Cato, nullum genus vitium conserendum esse nisi fama, nullum diutius conservandum nisi experimento,[*]()probatum. Atque ubi multa invitabunt regionis commoda, ut nobilem vitem conseramus, generosam requiremus, inquit Iulius Graecinus; ubi nihil erit aut non multum quod [*]()proritet, feracitatem potius sequemur, quae non eadem portione [*](enim om. SA, Sobel. ) [*](numero comprendere M, Verg. edd.: numero conprehendere a, edd.: numerum conprehendere (comprehende refert S, conprehendere fert A) SAc, Sobel. ) [*](dicere SAacM. ) [*](turbentur Sobel, Verg. edd.: turbent' S: turbem A: versentur acM, edd. ) [*](denominant SAacM: nominant edd. ) [*](etiam post vicinae add. vulgo: om. SAacM, vett. edd. ) [*](nequeat SAacM, vett. edd.: nequeant vulgo. ) [*](experimendo SA. ) [*](quo SA. )

vincitur pretio quam vincit abundantia. Sed de hac sententia, quamquam et ipse paulo ante idem censuerim, quid tamen arcanius iudicem, suo loco mox dicam. Propositum est enim docere qua ratione vineae pariter feraces et pretiosae fluxurae possint constitui.

Nunc prius quam de satione vitium disseram, non alienum puto velut quoddam fundamentum iacere disputationi futurae, ut ante perpensum et exploratum habeamus an locupletet patrem familiae vinearum cultus. Est enim paene adhuc supervacuum de his conserendis praecipere, dum quod prius est, nondum concedatur an omnino sint habendae. Idque adeo plurimi dubitent, ut multi refugiant et reformident talem positionem ruris, atque optabiliorem pratorum possessionem pascuorumque vel silvae caeduae iudicent;

nam de arbusto etiam inter auctores non exigua pugna fuit, abnuente Saserna genus id ruris, Tremelio maxime probante. Sed et hanc sententiam suo loco aestimabimus.[*]()Interim studiosi agricolationis hoc primum docendi sunt, uberrimum esse reditum vinearum. Atque ut omittam veterem illam felicitatem arvorum,[*]()quibus et ante iam Cato Marcus, et mox Varro Terentius, prodidit singula iugera vinearum sescenas urnas vini praebuisse—id enim maxime adseverat in primo libro rerum rusticarum Varro—nec una regione [*](estimavimus S: extimabimus ac: existimabimus M. ) [*](arborum SA1. a I.e. the lower quality of the prolific vine is more than offset by the quantity of its yield. b I.e. the arbustum. c Varro, R.R. I. 2. 7, quoting Cato, Origines. d 1 urna = 1/2 amphora = about 3.42 U.S. (2.85 Brit.) gallons. )

his certe temporibus Nomentana regio celeberrima fama est inlustris, et praecipue quam possidet Seneca, vir excellentis ingenii atque doctrinae, cuius in praediis vinearum iugera singula culleos octonos reddidisse plerumque, compertum est. Nam illa videntur prodigialiter in nostris Ceretanis accidisse, ut aliqua vitis apud te excederet uvarum numerum duorum milium et apud me octingenae [*]()stirpes insitae intra biennium septenos culleos peraequarent; ut primae vineae centenas amphoras iugeratim praeberent, cum prata et pascua et silvae, si centenos sestertios in singula iugera efficiant, optime domino consulere videantur.

Nam frumenta maiore [*]()quidem parte [*]()Italiae quando cum quarto responderint, vix meminisse possumus.[*]()Cur ergo res infamis est? Non quidem suo sed hominum inquit vitio Graecinus: primum, quod in explorandis seminibus nemo adhibet diligentiam, et ideo pessimi generis plerique vineta conserunt; deinde sata non ita nutriunt, ut ante [*](florentino Sa: flor. expunet. et faventino in mar q. A. ) [*](octingenae SAcM: ottingene a: octogenae vulgo. ) [*](maiorem SAa, Sobel. ) [*](partem SA, Sobel. ) [*](possimus S (in possumus con.) A, Sobel. a Mod. Faenza. b A strip of land running along the Adriatic coast of Italy. c Lucius Annaeus Seneca, the philosopher. d 1 culleus = 20 amphorae = about 137 U.S. (114 Brit.) gallons. e See Introd., p. xi. f Perhaps the two iugera of grafted vines mentioned in III. 9. 6. For the varying number of vines planted to the iugerum, see V. 3. )

Iam illud a principio nihil referre censent, quem locum conserant; immo etiam seligunt [*]()deterrimam partem agrorum, tamquam sola sit huic stirpi maxime terra idonea, quae nihil aliud ferre possit. Sed ne ponendi quidem rationem aut perspiciunt, aut perspectam exsequuntur. Tum etiam dotem, id est instrumentum, raro vineis praeparant; cum ea res, si omissa sit, plurimas operas nec minus arcam patris familiae semper exhauriat.

Fructum vero plerique quam uberrimum praesentem consectantur, nec provident futuro tempori, sed quasi plane in diem vivant, sic imperant vitibus, et eas ita multis palmitibus onerant, ut posteritati non consulant. Haec omnia vel certe plurima ex his cum commiserunt, quidvis malunt quam suam culpam confiteri; querunturque non respondere sibi vineta, quae vel per avaritiam vel inscientiam [*]()vel per neglegentiam perdiderunt.

At si qui [*]()cum scientia sociaverint [*]()diligentiam, non, ut ego existimo, quadragenas vel certe tricenas,[*]()sed ut Graecinus, minimum computans licet, inquit, amphoras vicenas percipient [*]() [*](sedeligunt S, Sobel. ) [*](inscientiam cM, vett. edd.: inscientia a: inscientia quae perdiderunt SA1: inscitia vulgo. ) [*](quis SAac: om. M. ) [*](sociaverit SAcM, vett. edd. ) [*](sic Gesn., Schn.: tricenas vel quadragenas certe ante Gesn.: tricenas v. c. ducenas SA: tricenas vel ducenas (decenas cM) certe acM. ) [*](percipiant SA1: percipiunt a: percipiet M. )

Nam ut amplissimas impensas vineae poscant, non tamen excedunt septem iugera unius operam vinitoris, quem vulgus quidem parvi aeris, vel de lapide noxium posse comparari putat; sed ego plurimorum opinioni dissentiens pretiosum vinitorem in primis esse censeo. Isque licet sit [*]()emptus sex, vel potius sestertiis octo milibus, cum ipsum solum septem [*]()iugerum totidem milibus nummorum partum, vineasque cum sua dote, id est cum pedamentis et viminibus, binis milibus in singula iugera positas duco, fit tamen[*]()in assem consummatum pretium sestertiorum viginti novem milium.