Res Rustica

Tum deinde relicto spatio, prout cuique mos est \ineas colenti [*]()vel aratro vel bidente, sequentem ordinem instituunt. Et si fossore tantum terra versetur, minimum est quinque pedum interordinium, septem maximum; sin bubus et aratro, minimum est septem pedum, satis amplum decem.

Nonnulli tamen omnem vitem per denos pedes in quincuncem disponunt, ut more novalium terra transversis adversisque sulcis proscindatur. Id genus vineti non conducit agricolae, nisi ubi laetissimo solo vitis amplo incremento consurgit. At qui pastinationis impensam reformidant, sed aliqua tamen [*](Post conseruntur omnes habent Scrobibus vineta sic ponuntur, quae ex lemmate orta Schneider inclusit. ) [*](autem (aūt A) SAacM, vett. edd.: vitem Ald., Gesn., Schn. ) [*](scrobum SAac. ) [*](passim ac, vett. edd. ) [*](colenti SAcM, et plerique: colendi a, Ursinus, Schn. )

Avarius quidam dupondio et dodrante altum sulcum, latum pedum quinque faciunt; deinde ter tanto amplius spatium crudum relinquunt, atque ita sequentem sulcum infindunt. [*]()Quos cum per definitum vineis[*]()locum fecerunt, in lateribus sulcorum viviradices vel decisos quam recentissimos palmites novellos erigunt, consitis compluribus inter ordinaria semina malleolis, quos postea quam convaluerint crudo solo quod omissum est transversis scrobibus propagent, atque ordinent vineam paribus intervallis. Sed eae, quas rettulimus, vinearum sationes, pro natura et benignitate cuiusque regionis aut usurpandae aut repudiandae sunt nobis.

Nunc pastinandi agri propositum est rationem tradere. Ac primum omnium ut [*]()sive arbustum sive silvestrem locum vineis destinaverimus, omnis frutex atque arbor erui et summoveri debet, ne postea fossorem moretur, neve iam pastinatum solum iacentibus molibus imprimaturet exportantium ramos atque truncos ingressu proculcetur.

Neque enim parum refert suspensissimum esse pastinatum et, si fieri possit, vestigio quoque inviolatum; ut mota aequaliter humus novelli seminis radicibus, [*](sic SAacM, et plerique: spatiis omissis Schn. ) [*](derigunt SAc: derigant a. ) [*](infindunt SAaM, Sobel: infundunt c, vett. edd.: infodiunt Ald., Gesn. Schn. ) [*](vineis SAacM: vinetis edd. omnes. ) [*](sic Schn.: omne ut S: ut omnem Aac, vett. edd.: ut omne M: Ac primum ex omni sive arbustivo, sive silvestri loco, quem vineis Ald., Gesn. )

Campestris locus alte duos pedes et semissem infodiendus est, acclivis regio tres; praeruptior vero collis vel in quattuor pedes vertendus, quia cum a superiore parte in inferiorem detrahitur humus, vix iustum pastinationi praebet regestum, nisi multo editiorem ripam quam in plano feceris. Rursus depressis vallibus minus alte duobus pedibus deponi vineam non placet. Nam praestat non conserere quam in summa terra suspendere; nisi si tamen scaturigo [*]()palustris obvia sit,[*]()sicut in agro Ravennate, plus quam sesquipedem prohibeat infodere.

Primum autem praedicti operis exordium est, non ut huius temporis plerique faciunt agricolae, sulcum paulatim exaltare et ita secundo vel tertio gradu pervenire ad destinatam pastinationis altitudinem; sed protinus aequaliter linea posita rectis [*]()lateribus perpetuam fossam educere et post tergum motam humum componere, atque in tantum deprimere,

donec altitudinis mensuram datam ceperit.[*]()Tum per omne spatium gradus aequaliter movenda linea est; obtinendumque ut eadem latitudo in imo reddatur quae coepta est in summo. Opus est autem perito ac vigilante exactore, qui ripam erigi [*](nisi si (om. ac) tamen scaturigo (scaturrigo SA) SAac, vett. edd.: nisi tamen si scaturigo M, Ald., Gesn.: nisi si statim uligo Schn. ) [*](sit (fit A) codd., vett. edd.: om. vulgo. ) [*](erectis acM. ) [*](coeperit SA. )

Sed huic operi exigendo quasi quandam machinam commenti maiores nostri regulam fabricaverunt, in cuius latere virgula prominens ad eam altitudinem, qua deprimi sulcum oportet, contingit summam ripae partem. Id genus mensurae ciconiam vocant rustici. Sed ea quoque fraudem recipit, quoniam plurimum interest utrum eam pronam an rectam ponas. Nos itaque huic machinae quasdam partes adiecimus, quae contendentium litem disputationemque dirimerent.

Nam duas regulas eius latitudinis, qua [*]()pastinator sulcum facturus est, in speciem Graecae litterae X [*]()decussavimus, [*]()atque ita mediae parti, qua regulae committuntur, antiquam illam ciconiam infiximus, ut tamquam suppositae basi ad perpendiculum normata insisteret; deinde transversae, quae est in [*](priore codd., superiore edd. ) [*](monendo om. SA, vett. edd.: movendo ac. ) [*](qua om. SAac. ) [*](greeae ehi littere (X in marg.) S: X om. AacM. ) [*](decusabimus SAac: densavimus M. a II. 2. 25, 4. 3. b "Middle " as the meaning here of latus (side) is defended by Gesner and accepted generally by other commentators. c This measuring device is not mentioned by other writers, though Isidore (Orig. XX. 15. 3) says that the Spaniards gave the name ciconia to a well sweep (tolleno) because the motion of the sweep, in drawing water, resembled the actions of the stork. Palladius (II. 10. 4) speaks of the use of the virga alone as a measure of the depth of trenched ground. It appears that the ancient ciconia here mentioned was in the form of the letter T, standing, like a stork, on one leg; though )

Nam stella, quam diximus Graecae litterae faciem obtinere, pariter imae fossae solum metitur atque perlibrat, quia sive pronum seu resupinum est, positione machinae deprehenditur; quippe praedictae virgulae superposita libella alterutrum ostendit nec patitur exactorem operis decipi. Sic permensum et perlibratum opus in similitudinem vervacti semper procedit; tantumque spatii linea promota occupatur quantum effosus [*]()sulcus longitudinis ac latitudinis obtinet. Atque id genus praeparandi soli probatissimum est.

Sequitur opus vineae conserendae, quae vel vere vel autumno tempestive deponitur: vere melius, si aut pluvius aut frigidus status caeli est, aut ager pinguis, aut campestris et uliginosa planities; rursus autumno, si sicca, si calida est aeris qualitas, si exilis atque aridus campus, si macer praeruptusve collis. Vernaeque positionis dies fere quadraginta sunt ab Idibus Februariis usque in aequinoctium; rursus autumnalis ab Idibus Octob. in Kalendas Decembres.

Sationis autem duo genera, malleoli vel viviradicis, quod utrumque ab agricolis usurpatur; et in provinciis magis malleoli, neque enim seminariis student [*](supposuimus ac. ) [*](deducit S1AcM, et omnes ante Gesn. ) [*](et fusus SAac: effusus M. a The line and plummet, sometimes suspended from the apex of a triangular frame, formed a simple level (libella). b I.e., the new land, when so trenched in successive strips of the same dimensions, comes gradually to resemble a field that is kept in cultivation, though temporarily out of production. )

quoniam plurimis dotibus praestat viviradix: nam minus interit, cum et calorem et frigus, ceterasque tempestates propter firmitatem facilius sustineat; deinde adolescit maturius. Ex quo [*]()evenit ut celerius quoque sit tempestiva edendis fructibus; tum etiam nihil dubium est saepius [*]()translatam.[*]()Potest tamen malleolus protinus in vicem viviradicis conseri soluta et facili terra; ceterum densa et gravis utique vitem desiderat.

Seritur ergo prius emundata inoccataque et aequata pastinatione, macro solo quinis pedibus inter ordines omissis, mediocri senis. In pingui vero septenum pedum spatia danda sunt, quo largiora vacent intervalla per quae frequentes prolixaeque materiae diffundantur. Haec in quincuncem vinearum metatio expeditissima ratione conficitur: quippe linea per totidem pedes, quot destinaveris interordiniorum spatiis, purpura vel quolibet alio conspicuo colore insuitur; eaque sic denotata per repastinatum 4 intenditur, et iuxta purpuram calamus defigitur.5

Atque ita paribus spatiis ordines diriguntur. Quod deinde cum est factum, fossor insequitur, scrobemque alternis omissis in ordinem spatiis a calamo ad proximum calamum non minus altum quam duo pedes et semissem planis locis refodit, acclivibus in [*](ex quo M, Ald., Gesn., Schn.: quod SAac, vett. edd. ) [*](saepius om. a. ) [*](translatam Ursinus: translatum codd., ei vulgo. ) [*](repastinationem c. ) [*](deficitur SA. a Because the quickset, having an established root system, is planted in a greater variety of soils than is the rootless cutting. b Cf. Palladius, III. 9. 10. )

Satoris autem officium est, primum quam recentissimam, et si fieri possit, eodem momento quo serere velit, de seminario transferre plantam diligenter exemptam et integram; deinde eam velut veteranam vatem totam exputare, et ad unam materiam firmissimam redigere, nodosque et cicatrices adlevare; si quae etiam radices, quod maxime cavendum est ne fiat in eximendo, laboraverint, [*]()eas amputare; sic deinde curvatam deponere ne duarum vitium radices implicentur. Id enim vitare facile est per imum solum iuxta diversa latera fossarum dispositis paucis lapidibus, qui singuli [*]()

non excedant quinquelibrale pondus. Hi videntur, ut Mago prodit, et aquas hiemis et vapores aestatis propulsare radicibus: quem secutus Vergilius tutari semina et muniri [*]()sic praecipit: Aut lapidem bibulum aut squalentes infode conchas. et paulo post: Iamque reperti Qui saxo super atque ingentis [*]()pondere testae Urgerent: [*]()hoc effusos munimen ad imbres, Hoc ubi hiulca siti findit canis aestifer arva. [*](dipondium c: dipundium SA: clipundium a. ) [*](lavoverint SA: levaverint c, vett. edd. ) [*](singulis Aac. ) [*](munire SAaM. ) [*](ingenti S: repertis (reperti a) qui super atque incentis (vincentis c, in gentis a) Aac. ) [*](teste urgeret M: testa urgetur S: testa re urgetur A: testa reurgetur ac; deinde et fusos SAac. a Cf. De Arb. 4. 4 and Palladius. III. 10. 2-3. b Georg. II. 348. c Ibid. 350-353. )

Idemque Poenus auctor probat vinacea permixta stercori depositis seminibus in scrobe admovere,[*]()quod illa provocent et eliciant novas radiculas: hoc per hiemem frigentem et umidam [*]()scrobibus inferre calorem tempestivum,[*]()ac per aestatem virentibus alimentum et umorem praebere.[*]()Si vero solum cui vitis [*]()committitur, videtur exile, longius arcessitam pinguem humum scrobibus inferre censet: quod an expediat, regionis annona operarumque ratio nos docebit.

Exigue umidum pastinatum sationi convenit; melius tamen vel arido quam lutoso semen committitur. Idque cum supra summam scrobem compluribus internodiis productum est, quod de cacumine superest, duabus gemmis tantum supra terram relictis amputatur, et ingesta humo scrobis completur.6 Coaequato deinceps7 pastinato malleolus ordinariis vitibus interserendus; 8 eumque sat erit medio spatio, quod vacat inter vites, per unam lineam depangere.