Res Rustica

[*]()Sic enim melius et ipse convalescet,[*]()et ordinariis seminibus modice vacuum solum ad culturam praebcbitur. In eadem deinde linea, in qua viviradix obtinebit ordinem suum, praesidii [*](sic Schn.: in scrobem admovere M: scrobe an movere S: scrobeam (strobeam a) movere Aac: scrobem vires movere Ald., Gesn. )[*](et humidam M: ut humidam vulgo: ut (et ac) humum SAac, vett. edd. )[*](tempestivum M, et vulgo: tempestate SAac: calorem: tempestate ac, vett. edd. )[*](praebeat (prebeat Sa) SAac, vett. edd. )[*](civitatis SAac. )[*](completur Ald., Gesn.: completus codd., Schn. )[*](sic. codd., Ald., Gesn.: coaequatur; deinceps Schn.: scrobibus completis coaequato. Deinceps vett. edd. )[*](est add. vulgo; om. codd. )[*]( depangere M, et vulgo: depingere SAac, vett. edd. )[*]( convalescit codd. )

[*]()Tali consitioni Iulius Atticus abunde putat esse malleolorum sedecim milia. Nos tamen plus quattuor milibus conserimus, quia neglegentia cultorum magna pars deperit, et interitu seminum cetera, quae virent, rarescunt.

De positione surculi non minima disputatio fuit inter auctores. Quidam totum flagellum, sicut erat matri detractum, crediderunt sationi convenire; 4 idque per gemmas quinas vel etiam senas partiti, complures taleolas terrae mandaverunt. Quod ego minime probo; magisque assentior his auctoribus qui negaverunt esse idoneam frugibus superiorem partem materiae, solamque eam quae est iuncta cum veteresarmentoprobaverunt.Ceterum omnem sagittam repudiaverunt.

Sagittam rustici vocant novissimam partem surculi, sive quia longius recessit a matre, et quasi emicuit atque prosiluit, seu [*]()quia cacumine attenuata praedicti teli speciem gerit.

Hanc ergo prudentissimi agricolae negaverunt conseri debere, nec tamen sententiae suae rationem nobis prodiderunt; videlicet quia ipsis in re rustica multum callentibus prompta erat et ante oculos [*](propagari Gesn., Schn.: propagare codd. ) [*](vite S, Schn.: parte Ald., Gesn.: om. AacM, vett. edd. ) [*](distet SAacM: distent edd. ) [*](convenire M: convenirent SAac. ) [*](seu SAcM: sive a, ei vulgo. a Isidore (Orig. XVII. 5. 7) defines sagitta in the same terms; but Pliny has a different explanation (N.H. XVII. 156), tertium genus adiectum etiamnum expeditius sine calce, quod )

Sed hanc positionem damnavit [*]()usus. Nam quicquid ex vetere materia relictum erat, depressum atque obrutum celeriter umore putrescebat, proximasque radices teneras et vixdum prorepentes [*]()vitio suo enecabat;[*]()quod cum acciderat, superior pars seminis retorresccbat. Mox Iulius Atticus et Cornelius Celsus, aetatis nostrae celeberrimi auctores, patrem atque filium Sasernam secuti, quicquid residui fuit ex vetere palma per ipsam commissuram, qua nascitur materia nova, raserunt, [*]()atque ita cum suo capitulo sarmentum depresserunt.

Sed Iulius Atticus praetorto capite et recurvato, ne pastinum 5 effugiat, praedictum semen demersit. Pastinum autem vocant agricolae ferramentum bifurcum, quo semina panguntur. Unde etiam repastinari dictae sunt vineae veteres quae refodiebantur, haec enim propria appellatio restibilis vineti erat; nunc antiquitatis imprudens consuetudo [*](damnabit Ac. ) [*](prorepentes edd.: properentis SA: proparentis acM. ) [*](enecabat M: enecarat ac, et corr. ex enegarat S: enacarat A. ) [*](raserunt SAac, vett. edd.: resecuerunt vulgo. ) [*](pastinum Ald., Gesn., Schn.: pastinatum SAacM, vett. edd. a Here = the thick end or butt of the mallet-cutting, like the "head" of a mallet. )

Vitiosa est, ut mea fert opinio. Iulii Attici satio, quae contortis capitibus malleolum recipit; eiusque rei vitandae non una ratio [*]()est. Primum quod nulla stirps ante quam deponatur vexata et infracta melius provenit quam quae integra et inviolata sine iniuria deposita est; deinde quicquid recurvum et sursum versus spectans [*]()demersum est, cum tempestivum eximitur, in modum hami repugnat obluctanti fossori, et velut uncus infixus solo, ante quam extrahatur, pracrumpitur. Nam fragilis est ea parte materia, qua torta et recurvata, cum deponeretur, ceperat vitium; propter quod praefractam maiorem partem radicum amittit.

Sed ut incommoda ista praeteream, certe illud, quod est inimicissimum, dissimulare nequeo; nam paulo ante, cum de summa parte sarmenti disputarem, quam sagittam dixeram vocitari, colligebam fere intra quintam vel sextam gemmam,quae sint proximae veteri sarmento,

fructum edi.[*]()Hanc ergo fecundam partem consuluit, qui contorquet malleolum; quoniam et ea pars, quae duplicatur, tres gemmas vel quattuor obtinet, et reliqui duo vel tres fructuarii oculi penitus in terram deprimuntur,[*]()mersique non materias sed radices creant.Ita evenit ut [*]()quod in sagitta non [*](redeamus M, edd.: om. SAac, et inclusit Schn. ) [*](ut narratio Aac. ) [*](spectans M, et vulgo: spectant SA: spectat ac, vett. edd. ) [*]( fructum edi Schn. ex conieci. Gesn.: fructu medii SAac: fructus medii M, edd. ante Schn. ) [*]( deprimantur SAacM. ) [*]( ut edd.: sed SAacM. )

Quid quod plurimum interest ut malleolus, qui deponitur, ea parte qua est a matre decisus, coalescat, et celeriter cicatricem ducat? Nam si id factum non est, velut per fistulam ita per apertam vitis medullam nimius umor trahitur, idemque truncum cavat; unde formicis aliisque animalibus, quae putrefaciunt crura vitium, latebrae praebentur. Hoc autem evenit retortis seminibus; cum enim per exemptionem imae partes eorum praefractae sunt, apertae medullae deponuntur; atque inrepentibus aquis praedictisque animalibus celeriter senescunt. Quare pangendi optima est ratio recti malleoli, cuius imum caput, cum consertum est bifurco pastini, angustis faucibus ferramenti facile continetur ac deprimitur; idque sarmentum sic demersum [*]()citius coalescit. Nam et radices e capite, qua recisum est, emittit, eaeque cum accreverunt cicatricem obducunt, et alioquin plaga ipsa deorsum spectans non tantum recipit umorem quantum illa quae reflexa et resupina more infundibuli per medullam transmittit quicquid aquarum caelestium superfluxit. [*]() [*](sic Schn. cum Pontedera: in salictam conseranda (-o A) SA: in sanctam (-a) conserando ac: in salicto conserendo ii/, et vulgo ante Schn. ) [*](sic codd: facere longiorem edd. ) [*](pampinus (panpinus SA) pullat (expullat c, expullulat M) codd. ) [*](sterilis et deinde feracis (ferax M) SAacM. ) [*](demersum SAacM: depressum edd. vulgo. ) [*]( superfluit cM, et vulgo ante Schn. )

Longitudo, quae debeat esse malleoli, parum certa est, quoniam sive crebras gemmas habet, brevior faciendus est; seu raras, longior. Ac tamen 1 nec maior pede nee dodrante minor esse debet: hic ne per summam 2 terrae sitiat aestatibus; ille ne depressus altius cum adoleverit, exemptionem difficilem praebeat. Sed haec in plano. Nam in clivosis,ubi terra decurrit, potest palmipedalis deponi.

Vallis et uliginosi campi situs patitur [*]()etiam trigemmem, qui est paulo minor dodrante, longior utique semipede. Isque non ab eo trigemmis dictus est quod omnino trium oculorum est, cum fere circa plagam, qua matri abscisus est, plenus sit germinum; [*]()sed quod his exceptis quibus est frequens in ipso capite tres deinceps articulos totidemque gemmas habet. Super cetera illud quoque sive malleolum sive viviradicem serentem praemoneo, ne semina exarescant, immodicum ventum solemque vitare, qui uterque non incommode arcetur obiectu vestis aut cuiuslibet densi teguminis.

[*]()Verumtamen praestat eligere sationi silentis vel certe placidi spiritus diem.Nam sol umbraculis facile depcllitur. Sed illud etiam, quod nondum tradidimus, ante quam disputationi clausulam imponamus, dicendum est: uniusne [*]()an plurium generum vites habendae sint, eaeque [*]()separatae ac distinctae specialiter, an [*](Ac tamen SAac: Attamen M, edd. )[*](summam SAacM, vett. edd.: summa Ald., Gesn., Schn. )[*](situ sentitur Aac: situs seritur M: situ serimus vulgo ante Schn. )[*](germinum SAacM: gemmarum edd. )[*](teguminis SAaM: tegminis c, et vulgo. )[*](uniusne S, Schn.: ne Aa: ut c: utrum M: om. cett. edd. )[*](eaeque M, et vulgo: aeque SA, vett. edd.: que a: ut quare c. )

Prudentis igitur agricolae est vitem, quam praecipue probaverit, nulla interveniente alterius notae 1 stirpe conserere, numerumque quam maximum eius semper augere. Sed et 2 providentis est diversa quoque genera deponere. Neque enim umquam sic mitis ac temperatus est annus, ut nullo incommodo vexet aliquod vitis genus: sive 3 siccus est, id quod umore proficit,4 contristatur; seu pluvius, quod siccitatibus gaudet; seu frigidus et pruinosus, quod non est patiens uredinis; seu fervens, 5

quod vaporem non sustinet. Ac ne nunc mille tempestatum iniurias persequar, semper est aliquid quod vineas offendat. Igitur si unum genus severimus, cum id acciderit quod ei noxium est, tota vindemia privabimur; neque enim ullum erit subsidium, cui diversarum notarum stirpes non fuerint. b At [*]()si varii generis vineta fecerimus, aliquid ex iis inviolatum erit quod fructum perferat.

Nec tamen ea causa nos debet compellere ad multas vitium varietates: sed quod iudicaverimus eximium genus, id quantae possimus [*]()multitudinis efficiamus; quod deinde proximum a primo; tum quod est tertiae notae vel quartae quoque. Eatenus velut athletarum [*]()quodam contenti simus tetradio;[*]()satis est [*](nota SAac. ) [*](et S, Schn.: om. reliqui. ) [*](enim add. vulgo: deest codd. ) [*](quod (h)umore proficit Ald., Gesn. Schn.: om. SAa, et umore proficit om. cM. ) [*](perurens S. ) [*](diversarum fuerint om. SAac, vett. edd.: cui fuerint om. M. ) [*](Ad SA: et c: Quod Schn. ) [*](possimus SAaM, Sobel: possumus vulgo. ) [*]( athletarum Schn.: letarum SacM: laetarum A: lectarum vulgo. ) [*]( sic Gesn., Schn.: tetradeo vett. edd.: tetartaeo Ald.: conten simus tetra deo S: contempsimus tetradeo AacM. )

De altero, quod mox proposueram, nihil dubito quin per species digerendae vites disponendaeque sint in proprios hortos, semitis ac decumanis distinguendae: non quod aut ipse potuerint[*]()a meis familiaribus hoc obtinere, aut ante me quisquam eorum, qui [*]()quam maxime id probaverit,[*]()effecerit. Est enim omnium rusticorum operum difficillimum, quia et summam diligentiam legendis desiderat seminibus, et in his [*]()discernendis maxima [*]()plerumque felicitate et prudentia opus est; sed interdum, quod ait divinus auctor Plato, rei nos pulchritudo trahit vel ea consectandi, quae propter infirmitatem commortalis [*]()naturae consequi nequeamus.

Istud tamen, si aetas suppetat et scientia facultasque cum voluntate congruant, non aegerrime perficiemus;[*]()quamvis non minimo [*]()aetatis spatio perseverandum sit, ut magnus numerus per aliquot annos discernatur. Neque enim omne tempus permittit eius rei iudicium; nam vites, quae propter similitudinem coloris aut trunci flagellorumve uvae [*]()dinosci nequeunt, maturo fructu foliisque declarantur. Quam tamen diligentiam nisi per ipsum patrem familiae exhiberi posse non adfirmaverim;

nam credidisse vilico vel [*](potueram codd., et plerique ante Schn. ) [*](qui om. codd. ) [*]( probabit codd., vett. edd. ) [*](in his Schn.: nihil S: nihil Aac: non nihil M, et vulgo. ) [*](in quo maxima M, Ald., Gesn. ) [*](conmortales SAa. ) [*](perficiamus SAac. ) [*](sic SAac, Schn.: non (ron M) omnino minimo M, et vulgo. ) [*](flagellorum uvae Sobel: f. vaenue SA: f. venue ac: f. hieme M: flagellorumve edd. )