Res Rustica

Feracissima autem semina sunt, non ut veteres auctores crediderunt,4 extrema pars eius,5 quod caput vitis appellant, id est, ultimum et productissimum flagellum; nam in eo quoque falluntur agricolae. Sed erroris est causa prima species et numerus uvarum, qui plerumque conspicitur 6 in 7 productissimo sarmento. Quae res nos decipere non 8 debet; id enim accidit non palmitis ingenita fertilitate, sed loci opportunitate, quia reliquas trunci partes umor omnis et alimentum quod a solo ministratur, transcurrit,

dum ad ultimum perveniat. Naturali enim spiritu omne alimentum virentis quasi quaedam anima per medullam trunci veluti siphonem,[*]()quam diabeten vocant mechanici, trahitur in summum; quo cum pervenerit,[*]()ibi consistit, atque consumitur. Unde etiam materiae vehementissimae reperiuntur aut [*](specialiter inclusit Gesn. veluti glossam: spectantur Ursinus. ) [*](ex ante fecundissima acM, et vulgo; om. SA, Sobel. ) [*](sed et vitis SAac, vett. edd., Sobel: sed e vitis M: sed etiam e vitis vulgo. ) [*](crediderunt SAac, Brusch.: tradiderunt M, plerique cett. edd. ) [*](est SAa: om. cM. ) [*](conficitur S. ) [*](in om. SA, deinde prudentissimo A. ) [*](non om. SAc. ) [*](per (om. SAacM, vett. edd.) siphonem vulgo: si fons SA, ad si fonnem corr. A. ) [*](pervenit SA1. )

in capite vitis aut in crure vicino radicibus. Sed et hae steriles,[*]()quae e duro citantur,[*]()ac duplici ex causa robustae [*]()sunt, quod a fetu vacant, quodque ex proximo terrae integro atque inlibato suco aluntur; et illae fertiles ac firmae, quia e tenero prorepunt, et quidquid, ut supra dixi, ad eas alimenti pervenit, individuum est. Mediae sunt macerrimae, quia transeunti t hinc parte aliqua interceptus,

illinc ad [*]()se tractus umor. Non debet igitur ultimum flagellum quasi fecundum observari, etiam si plurimum adferat, siquidem loci ubertate in fructum cogitur; sed id sarmentum quod media vite situm, nec importuna quidem parte deficit, ac numeroso fetu benignitatem suam ostendit. Hic surculus translatus rarius degenerat, quoniam ex deteriore statu meliorem sortitur; sive enim pastinato deponitur, sive trunco inseritur, largioribus satiatur [*]()

alimentis quam prius, cum esset in egeno. Itaque custodiemus ut e [*]()praedictis locis, quos umeros rustici vocant, semina legamus, ea tamen quae attulisse [*]()fructum antea [*]()animadverterimus.[*]()Nam si fetu vacua sint, quamvis laudabilem partem vitis nihil censemus ad feracitatem conferre malleolo. Quare vitiosissima est eorum agricolarum opinio, qui [*](stirpes cM, edd. ante Schn. ) [*](duro utantur (e om.) SA. ) [*](probate acM: probatae edd. ante Schn. ) [*](a c, edd: ante Schn.: in lineas etractus a. ) [*](largioribus satiatur om. SA. ) [*](e SA: a acM, All., Gesn.: ex Schn. ) [*](ea quae tamen tulisse (utilisse A) SA: ea om. cM, edd. ante Sehn.: tamen om. a. ) [*](antea om. SAaM. ) [*](animadvertemus SA. a Lit. "leg." )

Haec autem opinio, quae orta est ex inscientia [*]()seminum eligendorum, primum parum fecundas vineas, deinde etiam nimis steriles reddit. Quis enim omnino iam per tam longam seriem annorum agricolae malleolum legenti [*]()praecepit ea, quae paulo ante rettulimus? Immo quis non imprudentissimum quemque, et eum qui nihil aliud operis facere valeat, huic negotio delegat? Itaque ex hac consuetudine veniunt imprudentissimi ad rem maxime necessariam, deinde etiam infirmissimi; nam inutilissimus [*]()quisque, ut dixi, qui nullum alium laborem ferre queat, huic officio applicatur.

Is porro etiam si quam scientiam eligendi malleoli habet, eam propter infirmitatem dissimulat, ac superponit; et ut numerum, quem vilicus imperavit, explere possit, nihil curiose nihil religiose administrat. Unumque est ei propositum, peragere laboris sui pensum; cum tamen, ut et sciat, et quod sciat [*]()exsequatur, hoc solum praeceptum a magistris accipit,[*]()ne pampi- [*](quod SAac. ) [*](et SA, Sobel; om. acM, edd. ) [*](inscientia SAcM, vett. edd.: scientia a: inscitia vulgo. ) [*](agricolae m. legenti AcM, et vulgo: agricola m. legentibus Sa, Schn. ) [*](infirmissimi nam inutilissimus ScM: infirmissimam inultissimus a: ad rem infirmissimi om., deinde nam inutilissimus A: infirmissimi.Nam et inutilissimus Ald., Gesn.: in firmissimam inutilissimus vett. edd.: infirmissimus et inutilissimus Schn. 4 sciat ) [*](AacM: scit vulgo. ) [*](accipit SAac, vett. edd.: accepit M, Ald., Gesn.: acceperit Ursinus, Schn. )

Nos autem primo [*]()rationem secuti, nunc etiam longi temporis experimentum, non aliud semen eligimus, nec frugiferum esse ducimus nisi quod in parte genitali fructum attulerit. Nam illud quidem, quod loco sterili laetum robustumque sine fetu2processit,fallacemfecunditatis imaginem praefert,[*]()nec ullam generandi vim possidet.

Id procul dubio verum esse ratio nos admonet, si modo, ut in corporibus nostris propria sunt officia cuiusque membri, sic et frugiferarum [*]()stirpium partibus propria munia. Videmus hominibus inspiratam velut aurigam rectricemque membrorum animam, sensusque iniectos [*]()ad ea discernanda, quae tactu, quaeque naribus auribusque et oculis indagantur;[*]()pedes ad gressum compositos, bracchia ad complexum. Ac ne per omnes vices ministeriorum vagetur insolenter oratio, nihil aures agere valent quod est oculorum, nihil oculi quod [*]()aurium; nec generandi quidem data est facultas manibus aut plantis.

Sed quod hominibus ignotum voluit esse genitor universi,[*]()ventre protexit, ut divina praedita ratione rerum aeterna[*]()opifex, quasi quibusdam secretis corporis in arcano atque operto sacra illa spiritus [*](primo SAacM: primum vulgo. ) [*](fructu ac. ) [*](praebet a, vett. edd.: prebet M. ) [*](membris propria sunt officia et frugiferarum S: officia. Et frugiferarum (cuiusq. membri sic propria sunt officia suprascr.) A. ) [*](sensus in lectos SAa. ) [*](indignantur a. ) [*](oculorum, nihil oculi quod om. SA. ) [*](universis S, Sobel. ) [*]( aeterna SA, vett. edd., Sobel: eterna acM: aeternus vulgo. )

Hac lege pecudes ac virgulta progenuit; hac vitium genera figuravit, quibus eadem ipsa mater ac parens primum radices velut quaedam fundamenta iecit, ut iis quasi pedibus insisterent.[*]()Truncum deinde superposuit velut quandam staturam corporis et habitus; mox ramis diffudit quasi brachiis; tum caules et [*]()pampinos elicuit velut palmas, eorumque alios fructu donavit, alios fronde sola vestivit ad protegendos tutandosque partus.

Ex his igitur, ut supra diximus, si non ipsa membra genitalia conceptu atque fetu gravida sed tamquam tegmina et umbracula eorum, quae fructibus vidua sunt, legerimus, umbrae scilicet non vindemiae laboraverimus.[*]()Quid ergo est? Cur quamvis non sit e duro pampinus sed e tenero natus, si tamen orbus est, etiam in futurum quasi sterilis damnatur a nobis? Modo enim disputatio nostra colligebat unicuique corporis parti proprium esse attributum officium, quod scilicet ei convenit;

ut malleolo quoque, qui opportuno loco natus est, fecunditatis vis adsit, etiam si interim cesset a partu.

Nec ego abnuerim hoc me instituisse argumentari; sed et illud maxime profiteor, palmitem quamvis frugifera parte enatum, si fructum non attulerit, ne vim quidem [*](primordii S, Sobel. ) [*](hanc edd.: hoc codd., Sobel. ) [*](macine A: imagine, et deinde specie S: imagine (specie) Sobel. ) [*](insisteret SAacM. ) [*](caules et om. SAa: et om. cM. ) [*](laboravimus Aa. a Cf. Cicero, Tusc. Disp. I. 18. 42, I. 20. 47. )

Itaque ut ad consuetudinem agricolarum revertar, eiusmodi surculos, qui nihil attulerint,[*]()spadones appellant; quod non facerent, nisi suspicarentur inhabiles frugibus. Quae et ipsa appellatio rationem mihi subiecit non eligendi malleolos quamvis probabili parte vitis enatos, si fructum non tulissent, quamquam et hos ipsos [*]()sciam non in totum sterilitate affectos. Nam confiteor pampinarios quoque, cum e duro processerint,[*]()tempore anni sequentis adquirere fecunditatem, et ideo in resecem summitti,

ut progenerare possit. Verum eiusmodi partum comperimus non tam ipsius resecis quam materni esse muneris. Nam quia inhaeret stirpi suae, quae est natura ferax, mixtus adhuc parentis elementis,[*]()et fecundis [*]()partus [*]()seminibus ac velut altricis uberibus eductus, paulatim fructum ferre condiscit. At quae citra naturae quandam pubertatem immatura [*](repugnant Aa: repugnet c. ) [*](omni SAa: omnium cM, edd. ) [*](sic codd., vett. edd.: quoque esse fetu vulgo. ) [*](tulerint SA. ) [*](ipsos om. AacM. ) [*](processerint acM, vett. edd. (cf. IV. 21. 3): e duroto cesserint (ceserint S) SA: prorepserint vulgo. ) [*](elementis SacM, vett. edd., Sobel: elimentis A: alimentis vulgo. ) [*](fecundis (foecundis vett. edd.) SAa, Sobel: foecundi cM, et vulgo. ) [*](partus SaM, et vulgo: pastus Ac, vett. edd., Sobel. )

Quare magnopere censeo in eligendis seminibus adhibere curam, ut e [*]()fructuosa parte [*]()vitis palmites legamus eos qui futuram fecunditatem iam dato [*]()fructu promittunt; nec tamen contenti simus singulis uvis, maximeque probemus eos [*]()qui numerosissimis fetibus conspiciuntur. An non [*]()opilionem laudabimus ex ea matre subolem propagantem, quae geminos enixa sit; et caprarium summittentem fetus earum pecudum, quae trigemino partu commendantur?Videlicet quia sperat [*]()parentum fecunditati responsuram.

Et nos sequemur in vitibus hanc ipsam rationem, tanto quidem magis quod compertum habemus naturali quadam malignitate desciscere interdum quamvis diligenter probata semina; idque nobis poeta velut surdis veritatis inculcet dicendo,[*]()Vidi lecta diu, et [*]()multo spectata labore Degenerare tamen, ni vis humana quotannis Maxima quaeque manu legeret.Sic omnia fatis In peius ruere, ac retro sublapsa referri. [*](uti acM, et vulgo ante Schn. ) [*](curam parte om. S. ) [*](toto cM, et vulgo ante Schn. ) [*](eos om. SAacM. ) [*](non om. SAac, vett. edd. ) [*](sic Pontedera, Schn.: speret SA: speret et a: semper et c: semper M: quasi semper sit cett. edd. ) [*](incolcet diligendo SA: indulget dicendo c. ) [*](Vidi lecta diu, et] videlicet adiuvet A. a Here a general term including any propagative portion of a plant, true seeds, cuttings, quicksets, layers, etc. (except buddings and grafts). )

Si modo longi temporis observatione comperimus, quod certe comperimus, eum malleolum, qui quattuor uvas tulerit, deputatum et in terram depositum, a fecunditate materna sic degenerare ut interdum singulis, non numquam etiam binis uvis minus adferat;

in quantum autem censemus defeeturos [*]()eos, qui binos aut fere singulos fetus in matre tulerint, cum etiam feracissimi translationem saepe reformident? [*]()Itaque huius rationis demonstratorem magis esse me quam inventorem, libenter profiteor, ne quis existimet fraudari maiores nostros laude merita. Nam id ipsum sensisse[*]()eos non dubium est, quamvis nullo alio scripto proditum, exceptis quos rettulimus numeros [*]()Vergili, et sic [*]()tamen ut de seminibus leguminum praecipiatur.