Res Rustica

ciuus pro- [*](sentiunt SAac, vett. edd. ) [*](materia SAacM, vett. edd.: terra vulgo. ) [*](seminari SA, sed vitiario in marg. A. ) [*](pastionis S. ) [*](optime (optinent in marg. A) SAa. ) [*](sexceni ac, et in marg. A: sexeni M: septeni SA: sex-centeni plerique edd.: octogeni Schn. ) [*](milia quattuor (quatuor ac) et viginti SAacM, plerique edd.: millia tria et ducenta Schn. a The bipalium had a cross-bar fitted to the handle at some distance above the blade, which allowed the spade to be pushed )

Malleolus autem novellus est palmes innatus prioris anni flagello, cognominatusque ad similitudinem,[*]()quod in ea parte, qua [*]()deciditur ex vetere sarmento, prominens utrimque mallei speciem praebet. Hunc ex fecundissima stirpe [*]()legendum censemus omni tempore quo vineae putantur, ac super terram gemmis tribus vel quattuor extantibus diligenter obruendum loco modice umido non uliginoso; dum tamen antiquissimum sit considerare ne vitis, ex qua is sumitur, ancipitem floris habeat eventum, ne difficulter acinus [*]()ingrandescat, ne aut praecoquem [*]()aut serae maturitatis fructum adferat. Nam illa volucribus, [*](accidere frequentis SA1. ) [*](vite c. ) [*](etiam me dura virgo SA: etiam in dura virga a. ) [*](aliquis SA. ) [*](nec totum fructum SA. ) [*](a similitudine rei acM, et vulgo ante Schn. ) [*](qua S, Schn.: quae A, et vulgo: que acM. ) [*](statione SA. ) [*](acinis SAc. ) [*](praecoquis SAc: percoquis a. )

haec etiam tempestatibus hiemis infestatur. Tale porro genus non una [*]()comprobatur vindemia; potest enim vel anni proventu vel aliis de causis etiam naturaliter infecunda vitis semel exuberare. Sed ubi plurium [*]()velut emeritis annorum stipendiis fides surculo constitit, nihil dubitandum est de fecunditate. Nec tamen ultra quadriennium talis extenditur inquisitio; id enim tempus fere virentium generositatem declarat,[*]()quo sol in eandem partem signiferi per eosdem[*]()numeros redit, per quos cursus sui principium ceperat.[*]()Quem circuitum meatus dierum integrorum mille quadringentorum sexaginta unius ἀποκατάστασιν [*]()vocant studiosi rerum caelestium.

Sed certum habeo, P. Silvine, iamdudum te tacitum requirere cuius generis sit ista fecunda vitis, quam nos tam accurate describimus, anne 7 de his aliqua significetur, quae vulgo nunc8 habentur feracissimae. Plurimi namque Bituricam, multi Spioniam, quidam Basilicam, non nulli Arcelacam laudibus efferunt.

Nos quoque [*]()haec genera testimonio nostro non fraudamus,[*]()sunt enim largissimi vim; sed proposuimus docere vineas eius modi conserere, quae nec minus uberes fructus praedictis generibus adferant, et sint pretiosi saporis, velut [*](non una] naturae SA. ) [*](plurium Ald., Schn.: plurimis SAa, Gesn.: pluribus cM. ) [*](desiderat a. ) [*](signiferi per eosdem] signifer eosdem SA: signi per eosdem acM. ) [*](coeperat A, et vulgo ante Schn. ) [*](graec. om. spat, relict. acM, deinde id est (in abbr.) reversionem vocant a. ) [*](ac ne A, Ald., Gesn.: ne a. ) [*](non cM, Ald., Gesn. ) [*](efferunt. Nos quoque om. SA. ) [*]( sic acM: non fraudamus om. SA: non fraudamus testimonio nostro vulgo. )

quo magis nobis ex alto repetita compluribus exemplis firmanda ratio est, quae desidia nec minus imprudentia colonorum damnata, et velut ignorantiae tenebris occaecata luce veritatis caruit. Quare non intempestivum est nos ad ea praeverti, quae videntur hunc publicum errorem corrigere posse.[*]()

Igitur si rerum naturam, Publi Silvine, velut acrioribus mentis oculis intueri velimus, reperiemus 3 parem legem fecunditatis eam 4 dixisse virentibus, atque hominibus ceterisque animalibus; nec sic aliis nationibus regionibusve proprias tribuisse dotes ut aliis in totum similia munera denegaret. Quibusdam gentibus numerosam progenerandi 5 sobolem dedit, ut Aegyptiis et Afris, quibus gemini partus familiares ac paene sollemnes sunt; sed et Italici generis esse voluit eximiae fecunditatis Albanas Curiatiae [*]()familiae trigeminorum matres.

Ger- [*](naturali c. ) [*](quae spectandae sint qualitas in eo solo quod vineis destinaveris post posse inserunt SAc, et in rubr. M. ) [*](reperiamus S: repperiamus A. ) [*](eadem A. ) [*](generandi SA, vett. edd. ) [*](Curiatiae edd.: aequitiae SA: equitiae acM. a Pliny (N.H. VII. 33) mentions several cases of multiple births, including the famous sets of triplets, the Roman Horatii and the Alban Curiatii (Livy, I. 24-26). A woman in the Peloponnesus, he says, four times gave birth to quintu- )

Transeo ad pecudes. Armentis sublimibus insignis Mevania est, Liguria parvis; sed et Mevaniae bos humilis et Liguriae non numquam taurus eminentis [*]()staturae conspicitur. India perhibetur molibus ferarum mirabilis; pares tamen in hac terra vastitate beluas progenerari quis neget, cum intra moenia nostra natos animadvertamus elephantos? Sed ad genera frugum redeo.

Mysiam Libyamque largis aiunt abundare frumentis, nec tamen Apulos Campanosque agros opimis [*]()defici segetibus; Tmolon et Corycon flore croceo, [*]()Iudaeam et Arabiam pretiosis odoribus inlustrem haberi; sed nec nostram civitatem praedictis egere stirpibus, quippe compluribus locis urbis iam casiam frondentem conspicimus, iam tuream plantam, florentisque [*]()

hortos myrrha et croco.His tamen exemplis nimi- [*](M. Tullius Cicero vulgo: M. Tullius deest codd., vett. edd. ) [*](pedem SAcM. ) [*](eminenti SA. ) [*](optimis SA, vett. edd. ) [*](flore croceo Aac, vett. edd., Gesn.: flore roceo S: florere croco Schn. et alii. ) [*](tam maturae (-e a) ampliatam frontisque (florentesque a) SAa. )

Fecunditas ab his forsitan desideretur; sed et haec adiuvari potest cultoris industria. Nam si, ut 6 paulo ante rettuli, benignissima rerum omnium parens natura quasque gentis atque terras ita muneribus propriis ditavit, ut tamen ceteras non in universum similibus dotibus fraudaret, cur eam dubitemus etiam in vitibus praedictam legem servasse? Ut quamvis earum genus aliquod praecipue fecundum esse voluerit, tamquam Bituricum aut Basilicum,7 non tamen sic Amineum sterile reddiderit ut ex multis milibus eius ne paucissimae quidem vites fecundae, tamquam in Italicis hominibus Albanae illae sorores, reperiri possint.

Id [*]()autem cum sit verisimile, [*]()tum etiam verum esse nos docuit experimentum, cum et in Ardeatino agro, quem multis temporibus ipsi ante possedimus, et in Carseolano itemque in [*]()Albano generis Aminei vites notatas [*]() [*](addubitemus acM, Biusch., Sobel: adubitemus A (a in rus.) S: dubitemus Schn.: addubitamus Ald., Gesn. ) [*](velut acM, edd.: vel SA, Sobel. ) [*](Neque om. SAa. ) [*](est om. SAaM. ) [*](nobilitate M: quia (non c) nobilitate ac: non vilitate S: non utilitate A: in nobilitate edd. ) [*](sic vulgo: nam sicut acM: nisi aut SA. ) [*](valiscum SAac. ) [*](ita SA. ) [*](sint avari simile SA. ) [*](in om. SA, Sobel. ) [*]( notatas Sa, Sobel; quam lectionem probavit Schn.: nota tis A: notas cM: huiusmodi notae vulgo. )

Nec incredibilis debet in Amineis haec videri fecunditas.[*]()Nam quemadmodum Terentius Varro, et ante eum Marcus Cato posset [*]()adfirmare, sescenas [*]()urnas priscis cultoribus singula vinearum iugera fudisse, si fecunditas Amineis defuisset, quas plerumque solas antiqui noverant? Nisi si putamus ea quae nuper ac modo plane [*]()longinquis regionibus arcessita[*]()notitiae nostrae sunt tradita, Biturici generis aut Basilici vineta eos coluisse, cum vetustissimas quasque vineas adhuc existimemus Amineas.

Si quis ergo tales, quales paulo ante possedisse me rettuli, Amineas pluribus vindemiis exploratas notet, ut ex his malleolos feracissimos eligat, possit is pariter generosas vineas et uberes efficere. Nihil enim dubium est quin ipsa natura subolem matri similem esse voluerit. Unde etiam pastor ille in Bucolicis ait, Sic canibus catulos similes, sic matribus haedos Noram. [*]()

Unde sacrorum certaminum studiosi pernicissimarum quadrigarum [*]()semina diligenti observatione custodiunt, et spem futurarum victoriarum concipiunt propagata subole generosi armenti.Nos quoque [*](videri fecunditas SAacM: fecunditas videri vulgo. ) [*](posset SAac: possent vulgo. ) [*](sescenas scripsi (cf. III. 3. 2): sexenas M: sexcentenas a, edd.: septenas SAc. ) [*](plane edd.: palaeae S: paleae (-e ac) AacM. ) [*](accersita SAacM. ) [*](Noram om. SAac, vett. edd. ) [*](quadrigenarum SA: om. c. )

Ceterum cum fecunditas vitis comprobata est, celerrime insitionibus ad maximam numerum perducitur. Eius rei testimonium tu praecipue, Silvine,[*]()perhibere nobis potes, cum pulchre memineris, a me duo iugera vinearum intra tempus biennii ex una praecoque vite, quam in Ceretano [*]()tuo possides, insitione facta consummata.

Quemnam igitur existimas vitium numerum intra tantundem temporis interseri posse duorum iugerum malleolis, cum sint ipsa duo iugera unius vitis progenies? Quare si, ut dixi, laborem et curam velimus adhibere, facile praedicta ratione tam feraces Aminei generis vineas constituemus, quam Biturici aut Basilici: tantum rettulerit,[*]()ut in transferendis seminibus similem statum caeli locique et ipsius vitis habitum observemus; quoniam [*]()plerumque degenerat surculus, si aut situs agri aut aeris qualitas repugnat, aut etiam si ex arbore in iugum defertur.

Itaque de frigidis in frigida, de calidis in similia, de vineis [*]()in vineas transferemus. Magis tamen ex frigido statu stirps [*]()Aminea potest calidum sustinere, quam ex calido frigidum; quoniam cum omne vitis genus tum maxime praedictum [*](tarditas quam quemquam c. ) [*](Silvine SAacM: Publi Silvine edd. ) [*](cereno (ta suprascr. A) SA: cerretano ac. ) [*](rettulit A. ) [*](cum ac M, vett. edd. ) [*](vinetis SAacM. ) [*](stirpis ac: status stirpis SA. a By grafting scions of the proved vine on a large number of unproved stocks. )

Sed et qualitas soli plurimum iuvat, ut ex macro aut mediocri transducatur in melius. Nam quod adsuetum est pingui, nullo modo maciem terrae patitur, nisi saepius stercores. Atque haec de cura eligendi malleoli praecepimus; nunc illud proprie specialiter,[*]()ut non solum fecundissima [*]()vite, sed et vitis [*]()parte feracissima semina eligantur.