Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

quis enim potest, in quo libido cupiditasve sit, non libidinosus et cupidus esse? in quo ira, non iracundus? in quo angor, non anxius? in quo timor, non timidus? libidinosum igitur et iracundum et anxium et timidum censemus esse sapientem? de cuius excellentia[*](excelentia R1V1 ) multa quidem dici quamvis fuse[*](fuse om. V possunt B1 e corr. s possit X) lateque possunt,

p.390

sed brevissime illo modo, sapientiam[*](sapientia GV1 sapientem K1 ) esse[*](dici ... 390, 1 esse in ras. eius- dem spatii K1 (ante ras. ult. verbum fuit cognitionemque cf. p. 390, 2)) rerum divinarum et humanarum scientiam cognitionemque, quae cuiusque rei causa sit; ex quo efficitur, ut divina imitetur, humana omnia inferiora virtute ducat. in hanc tu igitur tamquam in mare, quod est ventis subiectum, perturbationem cadere[*](cadere om. R1 (add. 2?)) tibi dixisti videri? quid est quod tantam gravitatem constantiamque perturbet? an inprovisum aliquid aut repentinum? quid potest accidere tale ei,[*](ei ut v. K et GRV) cui nihil, quod homini evenire possit, non praemeditatum sit? nam quod aiunt nimia[*](add. Bouhier (cf. 3, 34 Phil. 11, 7)) resecari oportere, naturalia relinqui, quid tandem potest esse naturale, quod idem nimium esse possit? sunt enim omnia ista ex errorum orta radicibus, quae evellenda et extrahenda[*](et extrahenda om. V) penitus, non circumcidenda nec amputanda sunt.

Sed quoniam suspicor te non tam de sapiente quam de te ipso quaerere—illum enim putas omni perturbatione esse liberum, te vis—, videamus, quanta sint[*](sint V3 s sit X) quae a [*](a B2M2 s om. X) philosophia remedia morbis animorum adhibeantur. est enim quaedam medicina certe, nec tam fuit hominum generi infensa atque inimica natura, ut corporibus tot res salutaris, animis nullam[*](nulla GKR nullas V sed s fort. postea additum nullam s ) invenerit; de quibus hoc etiam est[*](est om. R1 ) merita melius, quod corporum adiumenta adhibentur extrinsecus, animorum salus inclusa in is ipsis est. sed quo maior est in eis praestantia et divinior, eo maiore indigent[*](indigent s indiget X) diligentia. itaque bene adhibita ratio cernit, quid[*](quod K1 ) optumum sit, neglecta[*](neclecta hic X) multis implicatur[*](implicabitur K (def. Ro b b. p. 100 ft. recte)) erroribus.

ad te[*](at V1 ) igitur mihi iam convertenda omnis

p.391

oratio est; simulas enim quaerere te de sapiente, quaeris autem fortasse de te.

Earum[*](eorum s earum X) igitur perturbationum, quas exposui, variae sunt curationes. nam neque omnis aegritudo una ratione sedatur[*](sadatur V) (alia est enim lugenti, alia miseranti aut invidenti adhibenda[*](adhibenda add. G2 ) medicina); est etiam in omnibus quattuor perturbationibus illa distinctio, utrum ad universam perturbationem, quae est aspernatio rationis aut[*](aut V) adpetitus vehementior, an ad singulas, ut ad metum lubidinem[*](libid. K1V) reliquas[*](reliquas V1 (que add. 3) reliquias GKR) melius adhibeatur oratio, et utrum illudne non videatur aegre ferundum, ex quo suscepta sit aegritudo, an omnium rerum tollenda[*](tollenda s toleranda X) omnino[*](omni V1 ) aegritudo, ut, si quis aegre ferat se pauperem esse, idne disputes, paupertatem malum non esse, an hominem aegre ferre nihil oportere. nimirum hoc melius, ne, si[*](si add. Kc ) forte de paupertate non persuaseris, sit aegritudini concedendum; aegritudine autem sublata propriis rationibus, quibus heri usi sumus, quodam modo etiam paupertatis malum tollitur.

sed omnis eius modi perturbatio animi[*](animi enim V1 ) placatione abluatur illa quidem, cum doceas nec[*](nec sV3 et X) bonum illud esse, ex quo laetitia aut[*](aut V et G1 ) libido oriatur, nec malum, ex quo aut metus aut aegritudo; verum tamen haec est certa et propria sanatio, si doceas ipsas perturbationes per se esse vitiosas nec habere quicquam aut naturale aut necessarium, ut[*](ut aut R1V) ipsam[*](ipsa GRV1 ) aegritudinem leniri videmus, cum obicimus[*](obicibus GKR) maerentibus imbecillitatem[*](inbecilitatem G) animi ecfeminati, cumque eorum gravitatem constantiamque[*](gravitate constantiaque GRV1 ) laudamus, qui non turbulente humana patiantur. quod quidem solet eis etiam accidere, qui

p.392

illa mala esse censent, ferenda[*](ferendum K) tamen aequo animo arbitrantur.[*](arbitratur GRV1 ) putat[*](puta GRV1 ) aliquis[*](aliquid K idem fuit fort. in R (aliquiesse)) esse voluptatem bonum, alius autem pecuniam; tamen et ille ab intemperantia et hic ab avaritia[*](hic abaritia V1 ) avocari potest. illa autem altera ratio et oratio,[*](et oratio om. V) quae simul et opinionem falsam[*](falsa GRV1 ) tollit et[*](et om. K1 ) aegritudinem[*](aegritudine GRV1 ) detrahit, est ea quidem utilior, sed raro proficit neque est ad volgus adhibenda.