Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

dicamus igitur utilem insaniam?[*](insaniem KR) Tracta definitiones fortitudinis: intelleges eam stomacho non egere. fortitudo est igitur

adfectio[*](Sphaerus St. fr. 1, 628 cf. Chrys. 3, 285) animi legi summae[*](legissumme K (summe V) optemp. G) in perpetiendis rebus obtemperans

vel

conservatio stabilis iudicii in eis[*](in eis ex meis Vc ) rebus quae formidolosae videntur subeundis et repellendis

vel

scientia rerum formidolosarum contrariarumque[*](contrariarumquealt. a ex u eff. rumque in r. scr. Vc ) aut[*](aut et Hei. perferendarum aut s (sed omnino neglegenda est ou)de/tera vel a)dia/fora cf. fin. 4, 71)) omnino neglegendarum conservans[*](conservens V1 ) earum rerum stabile iudicium

vel brevius, ut Chrysippus[*](chris. V) (nam superiores definitiones erant Sphaeri,[*](spheri X) hominis in primis bene definientis, ut putant Stoici; sunt enim omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones alia magis alia)—quo modo igitur Chrysippus?[*](chris. V)

fortitudo est

inquit

scientia rerum perferendarum vel adfectio animi in patiendo ac perferendo summae legi parens sine timore.

quamvis licet insectemur istos, ut Carneades solebat, metuo ne soli[*](soli add. Kc ) philosophi sint. quae[*](quae ex qui K1 ) enim istarum definitionum non aperit notionem nostram, quam habemus omnes de fortitudine tectam atque involutam? qua aperta quis est qui aut bellatori aut imperatori aut oratori quaerat aliquid neque eos existumet sine rabie quicquam fortiter facere posse?

Quid? Stoici, qui omnes insipientes insanos

p.388

esse dicunt, nonne ista conligunt?[*](colligunt G1 (corr. 1) KcVrec (ex colig.)) remove perturbationes maxumeque[*](maxumequae G1RV1 videbantur K) iracundiam: iam videbuntur monstra[*](mostra R1 nostra G) dicere. nunc autem ita[*](ita add. Kc ) disserunt, sic se dicere omnes stultos insanire, ut male olere omne caenum.[*](St. fr. 3, 665 cf. Aug. soliloq. 1, 11, 19)

at non semper.

commove: senties. sic iracundus non semper iratus est; lacesse: iam videbis furentem. Quid? ista bellatrix iracundia, cum domum rediit, qualis est cum uxore, cum liberis, cum familia? an tum quoque est utilis? est igitur aliquid quod[*](quod add. V1 ) perturbata mens melius possit facere quam constans? an quisquam potest sine perturbatione mentis irasci? bene igitur nostri, cum omnia essent in moribus[*](moribus Vc s morbus GR1V1 morbis KR e corr. ) vitia, quod nullum erat iracundia foedius, iracundos solos[*](solus V1 ) morosos nominaverunt.

Oratorem vero irasci minime decet, simulare non dedecet.[*](simulare n. dedecet om. V) [*](decet X) an tibi irasci tum videmur, cum quid in causis acrius et vehementius dicimus? quid? cum iam rebus transactis et praeteritis orationes scribimus, num irati scribimus?

ecquis[*](ecquis s etquis X) hoc animadvertit?[*](Accius Atr. 233) [*](animadvortet de orat. 3, 217 M (animum advertit L), quod hic quoque fort. restituendum ) vincite!

—num aut egisse umquam iratum Aesopum aut scripsisse existimas[*](existimamus KR) iratum Accium? aguntur ista praeclare, et ab oratore quidem melius, si modo est orator,[*](est orator melius G1 ) quam ab ullo histrione,[*](istrione X (str. G1)) sed aguntur leniter et mente tranquilla.

Libidinem vero laudare cuius est libidinis?[*](lubid. GRKc ) Themistoclem mihi et Demosthenen[*](demostenen X proferri G1 ) profertis, additis Pythagoran Democritum Platonem. quid? vos studia libidinem[*](libidine GK) vocatis? quae vel optimarum rerum, ut ea

p.389

sunt quae profertis, sedata tamen et[*](et add. G2 ) tranquilla esse debent. Iam aegritudinem laudare, unam rem maxime detestabilem, quorum est tandem philosophorum? at[*](ad KR) commode dixit Afranius:

dum modo doleat aliquid,[*](fr. 409 cf. p. 383, 13) doleat[*](doleat lateat G1 ) quidlibet.[*](quidlibet hic X)

dixit enim de adulescente perdito ac dissoluto, nos autem de constanti viro ac sapienti[*](sapienti ex -e V1 ) quaerimus. et quidem ipsam illam iram centurio habeat aut signifer vel ceteri, de quibus dici non necesse est, ne rhetorum aperiamus mysteria. utile est enim uti motu[*](utinmotu K1 ) animi, qui uti ratione non potest. nos autem, ut testificor saepe, de sapiente quaerimus.[*](quoque (item post Afranii versum))

At etiam[*](etiam enim Sey. sed cf. p. 383, 14 ) aemulari utile est, obtrectare,[*](obtrectari X) misereri. cur misereare potius quam feras opem, si id facere possis? an sine misericordia liberales esse non possumus? non enim suscipere ipsi aegritudines propter alios debemus, sed alios, si possumus, levare aegritudine. obtrectare vero alteri aut illa vitiosa aemulatione, quae rivalitati similis est, aemulari quid habet utilitatis, cum sit aemulantis angi alieno bono quod ipse non habeat, obtrectantis[*](opt. G) autem angi alieno bono, quod id etiam alius habeat? qui[*](qui s quis GKCRV quid K1 (quisid M) app. Vc ) id adprobari possit, aegritudinem suscipere pro experientia, si quid habere velis? nam[*](nam Bs non X) solum habere velle summa dementia est.

Mediocritates autem malorum quis laudare recte possit?