Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

haec omnia recta vera debita putantes faciunt in dolore, maximeque declaratur[*](declaratur hoc sana cf. Mue. (off. 1, 61)) hoc quasi officii iudicio fieri, quod, si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius aut si hilarius locuti sunt, revocant se rursus ad maestitiam peccatique se insimulant, quod dolere[*](dolore K1V1 ) intermiserint. pueros vero matres et magistri castigare etiam solent, nec verbis solum, sed etiam verberibus, si quid in domestico luctu

p.350
hilarius ab is factum est aut dictum, plorare cogunt. Quid? ipsa remissio luctus cum est consecuta intellectumque[*](intellectaque X corr. Vc ) est[*](est om. K1 ) nihil profici maerendo, nonne res declarat fuisse totum illud voluntarium?

Quid ille Terentianus[*](terentianus K2 mg. Vrec ) [*](terrentianus X)

ipse se poeniens
,[*](poenitens (pen. K)X ea\gTON TelMwPOgMeNOC fere X) id est e(auto\n timwrou/menos?
  1. Decre/vi tantispe/r[*](decrevitant. V (prius t Vc)) me minus iniu/riae,
  2. Chreme/s,[*](me ... 7 Chremes Vcin r. (s scr. V1)) meo gnato fa/cere, dum fia/m miser.
hic decernit, ut miser sit. num quis igitur quicquam decernit invitus?
malo quidem me quovis dignum deputem—
malo se dignum deputat, nisi miser sit. vides[*](Ter. 147. 8. 135) ergo opinionis esse, non naturae malum. Quid, quos res[*](quid quod res H) ipsa lugere prohibet? ut apud Homerum cotidianae neces interitusque multorum sedationem maerendi adferunt, apud quem ita dicitur:
  1. Namque nimis multos atque omni luce cadentis[*](T 226) [*](cadentis (i/ptousin) Man. carentis)
  2. Cernimus, ut nemo possit maerore vacare.
  3. Quo magis est aequum tumulis mandare peremptos
  4. Firmo animo et luctum lacrimis finire diurnis.

Ergo in potestate est abicere dolorem, cum velis, tempori servientem. an est ullum tempus, quoniam quidem res in nostra potestate est, cui[*](cui cum V) non ponendae curae et aegritudinis[*](add. Dav. exs. aut aegritudinis aut curae del. alii (iam in V curaer sec. Str. ut vid.)) causa serviamus?[*](vides ... 22 serviamus) constabat eos, qui concidentem volneribus Cn. Pompeium vidissent,[*](GN. X) cum in illo ipso acerbissimo miserrimoque spectaculo sibi timerent, quod se classe hostium circumfusos viderent, nihil aliud tum egisse, nisi ut remiges hortarentur et ut salutem adipiscerentur fuga; posteaquam Tyrum venissent, tum adflictari lamentarique coepisse. timor igitur ab his aegritudinem potuit repellere,

p.351
ratio ab sapienti viro[*](ab sapienti viro Bentl. ac sapientia vera (def. Linde Era- nos XII p. 175)) non poterit? Quid est autem quod plus valeat ad ponendum dolorem, quam cum est intellectum nil[*](nihil KH) profici et frustra esse susceptum? si igitur deponi potest, etiam non suscipi potest; voluntate igitur et iudicio suscipi aegritudinem confitendum est.[*](si timor aliquoties ab aegritudine potest repellere ... 351, 6 est H)

Idque[*](idque itaque K1 ) indicatur eorum patientia, qui cum multa sint saepe perpessi, facilius ferunt[*](ferant X cf. praef. ) quicquid accidit, obduruisseque[*](obduruisseque iam Tr. obduruisse quam X (e ex am corr. V2)) iam sese[*](sese V) contra fortunam arbitrantur, ut ille apud Euripidem:[*](Eur. Phrix. fr. 821 (Chrys. fr. eth. 482))

  1. Si mi/hi nunc tristis pri/mum inluxisse/t dies
  2. Nec tam ae/rumnoso na/vigavisse/m[*](navigassem X) salo,
  3. Esse/t dolendi cau/sa, ut iniecto e/culei
  4. Freno/ repente ta/ctu exagitantu/r novo;
  5. Sed ia/m subactus[*](subiactus GV1 (i del. 2) sub- iectus KRP) mi/seriis opto/rpui.[*](obt. KRc )
defetigatio igitur miseriarum aegritudines cum faciat leniores, intellegi necesse est non rem ipsam causam atque[*](ipsam atque causam W trp. Er. ) fontem[*](fontem fon in r. Vc ) esse maeroris.

Philosophi summi nequedum[*](neque nondum X corr. V3 ) tamen sapientiam consecuti nonne intellegunt in summo se malo esse? sunt enim insipientes, neque insipientia ullum maius malum est. neque tamen lugent. quid ita? quia huic generi malorum non adfingitur[*](non affingitur V (non af in r. Vc n ante g del. idem) nodfingitur R1 ) illa opinio, rectum esse et aequum et ad officium pertinere aegre ferre, quod sapiens non sis, quod idem adfingimus huic aegritudini, in qua luctus inest, quae omnium maxuma est.

itaque Aristoteles veteres philosophos[*](Arist. fr. 53) accusans, qui existumavissent philosophiam suis ingeniis esse perfectam, ait eos aut stultissimos aut

p.352
gloriosissimos fuisse; sed[*](sed si V) se videre, quod paucis annis magna accessio facta esset, brevi tempore philosophiam plane absolutam fore.[*](Aristoteles . .. 352, 3 fore libere redd. Lact. inst. 3, 28, 20 ) Theophrastus autem moriens accusasse naturam dicitur, quod cervis et cornicibus vitam diuturnam, quorum id nihil interesset, hominibus, quorum maxime interfuisset, tam[*](tamen KR1 ) exiguam vitam dedisset; quorum si aetas potuisset esse longinquior, futurum fuisse ut omnibus perfectis artibus omni doctrina hominum vita erudiretur. querebatur[*](quaerebatur VK2 quaerebat GK1 (quer-) R) igitur se tum, cum illa videre coepisset, extingui. quid? ex ceteris philosophis nonne optumus et gravissumus quisque confitetur multa se ignorare et multa[*](multa V2 s multi) sibi etiam atque etiam esse discenda?

neque tamen, cum se in media stultitia, qua nihil[*](quia n. G1 ) est peius, haerere intellegant, aegritudine premuntur; nulla enim admiscetur opinio officiosi doloris. Quid, qui non putant lugendum[*](lungendum GV1 (prius n eras.) iungen- dum KR) viris?[*](sqq. cf. Hier. epist. 60, 5 ) qualis fuit Q. Maxumus[*](fuitque maxumus G2 (quae G1) KV ( ss. m. 3) ac fortasse R1 (Q post fuit in r. m. al.)) efferens[*](efferrens GR1V) filium consularem, qualis L. Paulus[*](paullus RG1 e corr. V1 (l eras.) cf.p. 263, 17; 274, 19; 457, 7 ) duobus paucis[*](lucius et marcus X) diebus amissis[*](amisis G1R1V1 ) filiis, qualis M. Cato praetore designato mortuo filio, quales reliqui, quos in Consolatione[*](consolationem G -ne V) conlegimus.