Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

quid hos aliud placavit nisi quod luctum et maerorem esse non putabant viri? ergo id, quod alii rectum opinantes aegritudini se solent dedere, id hi turpe putantes aegritudinem reppulerunt. ex quo intellegitur non in natura, sed in opinione esse aegritudinem.

Contra dicuntur haec: quis tam demens, ut sua voluntate maereat? natura adfert dolorem, cui quidem Crantor, inquiunt, vester cedendum putat; premit enim atque instat, nec resisti potest. itaque Oileus[*](oileus V) ille apud

p.353

Sophoclem, qui Telamonem antea de Aiacis morte[*](morte V) consolatus esset, is cum audivisset[*](audisset K) de suo, fractus est. de cuius commutata mente sic dicitur:

Nec ve/ro tanta prae/ditus sapie/ntia[*](Soph.fr. 666)
Quisqua/m est,[*](quisquamst edd. ) qui aliorum aeru/mnam dictis a/dlevans
Non i/dem, cum fortu/na mutata i/mpetum
Conve/rtat,[*](convertit Sey. clade ut subita X corr. s ) clade su/bita frangatu/r sua,
Ut i/lla ad alios di/cta et praecepta e/xcidant.[*](ex p. G2 )

haec cum disputant, hoc student efficere, naturae obsisti nullo modo posse; idem[*](iidem Ern. (idem tamen Phil. 2, 91 al.) hi (= i cf. praef.) W et Sey. ) tamen fatentur graviores aegritudines suscipi, quam natura cogat. quae est igitur amentia—? ut nos quoque idem ab illis[*](illis Urs. ex s allis) requiramus.

Sed plures sunt causae suscipiendi doloris: primum illa opinio mali, quo viso atque persuaso aegritudo[*](aegritudo add. Vc ) insequitur necessario. deinde etiam gratum mortuis se facere, si graviter eos lugeant, arbitrantur.[*](sed ... 16 arbitrantur H) accedit superstitio muliebris quaedam; existumant enim diis inmortalibus se facilius satis facturos, si eorum plaga perculsi adflictos se et stratos esse fateantur. sed haec inter se quam repugnent, plerique non vident. laudant enim eos, qui aequo animo moriantur; qui alterius mortem aequo animo ferant, eos putant vituperandos. quasi fieri ullo modo possit, quod in amatorio sermone dici solet, ut quisquam plus alterum diligat quam se.

praeclarum[*](seipsū G) illud est et, si quaeris, rectum quoque et verum, ut eos, qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus; ut[*](ut s at X (ad K)) vero plus, fieri nullo pacto potest. ne optandum quidem est in amicitia, ut me ille plus quam se, ego illum[*](ullum V) plus quam me; perturbatio vitae, si ita sit, atque officiorum omnium

p.354

consequatur. sed de hoc alias; nunc[*](sed ... 354, 1 alias. nunc H) illud satis est, non attribuere[*](atribuere G1R1V1 ) ad amissionem amicorum miseriam nostram, ne illos plus quam ipsi[*](ipse K) velint, si sentiant, plus certe quam nosmet ipsos diligamus. Nam quod aiunt plerosque consolationibus nihil levari adiunguntque consolatores ipsos confiteri se miseros, cum ad eos impetum suum fortuna[*](fortuna add. V2 om. X ) converterit, utrumque dissolvitur. sunt enim ista non naturae vitia, sed culpae. stultitiam[*](stultitia X corr. V2 ) autem accusare quamvis copiose licet. nam et qui non levantur, ipsi se ad miseriam invitant, et qui[*](add. Dav.) suos casus aliter ferunt atque ut[*](ut ad G1 ) auctores aliis ipsi fuerunt, non sunt[*](sunt solum G1 ) vitiosiores quam fere plerique, qui avari avaros, gloriae cupidos gloriosi reprehendunt. est enim proprium stultitiae aliorum vitia cernere, oblivisci suorum.

Sed nimirum hoc maxume[*](maxumum X me ss. B) est exprimendum,[*](exprimendum X (con- fessio adversariis exprimenda est cf. Verr. 4, 112 Liv. 21, 18, 5 Lucan. 6, 599 manibus exprime verum) experimentum (et antea maxumum) edd. (sed hoc uerbum Tullianum non est, illudque hanc—diuturna ratione conclusum, non ex experientia sumptum)) cum constet aegritudinem[*](aegritudinem V -ne GKR) vetustate tolli,[*](tollit X sed ult. t eras. V) hanc vim non esse in die[*](diē V) positam, sed in cogitatione diuturna.[*](diurna X corr. B1 s ) nam si et eadem res est et idem est homo, qui potest quicquam de dolore mutari, si neque de eo, propter quod dolet, quicquam est mutatum neque de eo, qui[*](qui quod G1 ) dolet? cogitatio igitur diuturna[*](diurna X corr. B1 s ) nihil esse in re mali dolori medetur, non ipsa diuturnitas.

Hic mihi adferunt mediocritates.[*](mediocritas X -tates Vc Non. ) quae si naturales sunt, quid opus est consolatione?[*](at hae mihi afferentur med.... 24 consolatione Non. 29, 27 ) natura enim ipsa terminabit modum; sin opinabiles, opinio tota tollatur.

Satis dictum esse arbitror aegritudinem esse opinionem

p.355

mali praesentis,[*](satis arbitror dictum esse ... 355, 1 praesentis H) in qua opinione illud insit, ut aegritudinem suscipere oporteat.

additur ad hanc definitionem a Zenone recte, ut illa opinio praesentis mali sit recens. hoc autem verbum sic interpretantur, ut non tantum illud recens esse velint, quod paulo ante acciderit, sed quam diu in illo opinato malo vis quaedam insit, ut[*](ut s et X) vigeat et habeat quandam viriditatem, tam diu appelletur[*](appellatur K) recens. ut Artemisia illa, Mausoli Cariae regis uxor, quae nobile illud Halicarnasi[*](alicarnasi X) fecit sepulcrum, quam diu vixit, vixit in luctu eodemque etiam confecta contabuit. huic erat illa opinio cotidie recens; quae tum denique non appellatur[*](appellabatur X corr. V2 ) recens, cum vetustate exaruit.

Haec igitur officia sunt consolantium, tollere aegritudinem funditus aut sedare aut detrahere[*](aut detr. V (ss. 2)) quam plurumum aut supprimere nec pati manare longius aut ad alia traducere.

sunt qui unum officium consolantis[*](consolantis R1 consulantis GK1V1 ) putent[*](putent docere Lb. Cleanthes fr. 576 ) malum illud omnino non esse, ut Cleanthi placet; sunt qui non magnum malum, ut Peripatetici; sunt qui abducant a malis ad bona, ut Epicurus; sunt qui satis[*](satis om. G1 ) putent ostendere nihil inopinati[*](inopinanti GRV1 (n exp. c) opinanti K) accidisse, ut Cyrenaici[*](lac. stat. Po. ut Cyrenaici pro nihil mali (nihil a mali V1) Dav. cogitari potest: ut Cyr. atque hi quoque, si verum quaeris, efficere student ut non multum adesse videatur aut nihil mall. Chr. cf. § 52–59. 61 extr. Chrys. fr. eth. 486 ) --- nihil mali. Chrysippus autem caput esse censet in consolando detrahere[*](detra in r. Vc ) illam opinionem maerentis, qua se[*](maerentis se X (mer. KR) qd add. V2 maerentis si vel maerentl si s (sed sec. Chr. omnes qui maerent in illa opinione sunt; non recte p. 275, 19 confert Va. Op. 1, 70) qua Po. ) officio fungi putet iusto atque

p.356

debito. sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligant[*](abducunt... 21 putant... 356, 2 colligunt X 356, 2 colligant V2 abducant et putent Ern. (obloq. Küh. Sey. cf. tamen nat. deor. 2, 82 al.). inconcinnitatem modorum def. Gaffiot cf. ad p. 226, 23 )—alius enim alio modo movetur—, ut fere nos in Consolatione omnia[*](omnia bis scripsit, prius erasit G omnia exp. et in mg. scr. fecimus. omne genus consolandi Vc ) in consolationem unam coniecimus; erat enim in tumore animus, et omnis in eo temptabatur curatio. sed sumendum tempus est non minus in animorum morbis quam in corporum; ut Prometheus ille Aeschyli, cui cum dictum esset:

Atqui/, Prometheu, te ho/c tenere exi/stimo,
Mede/ri posse ra/tionem[*](ratione ratione G1RV1 (alterum exp. G2V1 ratione rationem K1 (ratione del. K2) orationem Stephanus (ft. recte cf. lo/goi)) iracu/ndiae,[*](v. 377)

respondit:

Siquide/m qui[*](quiet ss. Vc ) tempesti/vam medicinam a/dmovens
Non a/dgravescens[*](adgr.ss. Vc ) vo/lnus inlida/t manu.[*](manus X s exp. V)

Erit igitur in consolationibus prima medicina docere aut nullum malum esse aut admodum parvum, altera et[*](prius et om. G1 ) de communi condicione vitae et proprie,[*](propriae G1KVH (sim. 358, 6)) si quid sit de ipsius qui maereat disputandum, tertia[*](tertiam H) summam esse stultitiam frustra confici maerore, cum intellegas nihil[*](nil G) posse profici. nam Cleanthes[*](cleantes X (24 GK1) Cl. fr. 577 ) quidem sapientem consolatur, qui consolatione non eget. nihil enim[*](enim om. G1 ) esse malum, quod turpe non sit, si lugenti persuaseris, non tu illi luctum, sed stultitiam detraxeris;[*](erit... 21 detraxeris (sine 18 nam... 19 eget) H) alienum autem tempus docendi. et tamen non satis mihi videtur vidisse hoc Cleanthes, suscipi aliquando aegritudinem posse ex eo ipso, quod esse summum malum Cleanthes[*](suscipi... 24 Cleanthes om. K) [*](Cleanthes del. Ba. sed cf. Va. Op. 2, 130. 409 ) ipse fateatur. quid enim dicemus, cum Socrates[*](Aisch. Socr. fr. 10 D. Aug. civ. 14, 8) Alcibiadi persuasisset, ut accepimus, eum nihil hominis

p.357

esse nec quicquam inter Alcibiadem summo loco natum et quemvis baiolum interesse, cum se Alcibiades adflictaret lacrimansque Socrati supplex esset, ut sibi virtutem traderet turpitudinemque depelleret,[*](illam ante dep. add. V2 )—quid dicemus, Cleanthe?[*](acleanthe V (356, 23 cl. in r. V2) o cleanthe Str. p. 58 ) tum[*](tum (cf. 356, 23 aliquando)] num edd. aegritudinem X corr. K1RcV1 ) in illa re, quae aegritudine Alcibiadem adficiebat, mali nihil fuisse?